69
.pdfЕжегодные выпуски научного журнала являются главным источником для распространения результатов проведенных исследовательских работ в сфере мамлюковедения.
За все время публикации ежегодных выпусков было опубликовано семнадцать статей. Эти статьи разбиты на пять тематических разделов: «Социальные и культурные проблемы» (пять статей), «Женщина в обществе мамлюков» (три статьи), «Литературные и поэтические жанры» (три статьи), «Политика материальной культуры» (четыре статьи) и «Региональная и местная политика» (две статьи). Также в каждом томе журнала есть рецензии на книги, касающиеся периода малюков.
Третьим реализованным проектом MEDOC(Ближневосточного центра документации в Университете Чикаго) является онлайн-библиографиямамлюковедения. MEDOC координирует разработку микрофильмированной коллекции ресурсов, относящихся к ближневосточным исследованиям, совместными усилиями многих библиотек.Каталог микрофильмов на османском, персидском и арабском языках представляет плоды этого продолжающегося проекта.Наиболее известным онлайн-проектом MEDOC является Чикагская онлайн-библиография исследований мамлюков, то есть это две базы данных с возможностью поиска, в которых перечислены первичная и вторичная литература мамлюкского периода или относящаяся к нему.
Кроме того, у MEDOCесть несколько онлайн проектов, которые еще находятся в разработке.
Чикагская онлайн-энциклопедия мамлюковедения станет окончательным справочным источником по темам, связанным с изучением Египта и Сирии с 1250 по 1517 год.Она предназначена для заполнения пробелов в существующих ресурсах, таких как Энциклопедия Ислама. Как интернетресурс, а не печатный, эта онлайн-энциклопедия может расти бесконечно и меняться.Энциклопедия в конечномитоге предоставит,вдополнение к неограниченномуколичествустатей,материалы,которые трудно или даже невозможно содержать и обновлять в печатных ресурсах. К ним относятся интерактивныекарты, архитектурные планы и фотографии,археологическиерезультаты и диаграммы, полнотекстовые арабские источники с возможностью поиска, относящиеся к периоду мамлюков (включая сотни документов и рукописей, которые остаются неопубликованными и поэтому недоступными для научного сообщества), постоянно растущий глоссарий мамлюкской терминологии на арабском и английском языках, а также указатель имен, терминов и других элементов из всех предыдущих выпусковжурнала Mamluk Studies Review.Энциклопедия будет полностью доступна для поиска и будет содержать тематические указатели для просмотра и гиперссылки на ссылки в статьях.
Разрабатываются интерактивные онлайн-карты для печати территорииМамлюкского султаната и более широкого региона в период мамлюков. После завершения эти карты с высоким разрешением будут доступны для научного использования бесплатно при загрузке с официальногосайтаMEDOC. Они будут включены в Чикагскую онлайн-энциклопедию мамлюковедения и этот веб-сайт, и пользователи смогут увеличивать или уменьшать масштаб и выбирать, какие данные отображать.
Веб-ресурс Mamluk Mint Series(Мамлюкская Монетная Серия) был открыт в 2003 году при поддержкеМинистерстваобразования США. Цельэтого проектасостоит в том, чтобысоздатьсистему классификации для мамлюкских монет, чтобы заменить ту, которая была дана Полом Балогем в его книге 1964 года «Чеканка мамлюкских султанов Египта и Сирии», которая не может быть расширена, и предоставить онлайн-изображения мамлюкских монет, которые хранятся в различных музеях и исследовательских институтах по всему миру. Результаты этой работы, в форме онлайн-базы данных с возможностью поиска, будут своевременно доступны на сайтеMEDOC.
База данных арабского перевода — это попытка идентифицировать все переводы современной и классической арабской литературы (в широком смысле) на английский язык. Разработка и программированиебазыданныхпродолжаются.Дальнейшеенамерениеэтогоцентрамамлюковедения состоит в том, чтобы сделать доступными в Интернете как можно больше таких текстов, включая те, которые находятся в свободном доступе, и те, чьи правообладатели дают разрешение.
Эта научная работа организации дает нам большое количество уникальной информации о мамлюкахиихматериальнойкультуре.ВжурналахMamlukStudiesсобранвнушительныйобъемстатей ученых заинтересованных в этом периоде правления мамлюков, которые использовали различные документации из арабских и европейских письменных источников. Эти сведения, полученные из статей или же рецензий, могут быть успешно использованы в исследовательской работе студентов и ученых.Следовательно, этот официальный сайт научного центра станет важным источником для исследователей, ученых и студентов, ищущих материалы об истории мамлюков.
Использованная литература
1.http://mamluk.uchicago.edu—официальный сайт научного центра
2.www.lib.uchicago.edu/e/collections/mideast/medoc-cat/
281
3.www.britannica.com/topic/Mamluk
4.Yuval Ben-Bassat, ed. –"Developing Perspectives in Mamluk History. Essays in Honor of Amalia Levanoni, Islamic History and Civilization."
5.Annemarie Schimmel Kolleg - "History and Society during the Mamluk Era (1250-1517)"
6.Ulrich Haarmann - "Mamluk studies - a Western perspective"
Сейтнур Шынар Асқарқызы
Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ Шығыстану факультетінің 3 курс студенті
ҚАЗІРГІ СИРИЯ ДАҒДАРЫСЫНДАҒЫ РЕСЕЙДІҢ ҰСТАНЫМЫ
АҢДАТПА
Автор бұл мақалада қазіргі таңда әлемнің назары мен үрейін туғызған, аймақтық ғана емес жаһандық мәселеге айналған “Сирия дағдарысындағы” Ресей Федерациялық мемлекетінің ұстанымы мендағдарыстаншығужолдарыныңшешімдеріжайлыбаяндамажүргізеді.Оғанқосабұлдағдарыстың әлем елдеріне қаншалықты маңызды әсері бар екенін, әрі тез арада шешілуі тиіс мәселе екеніне тоқтам жасайды. Сирия дағдарысының қашан, қалай, қандай жағдайда пайда болып, дағдарысқа айналуының себептерін түсіндіреді. Дағдарыстың қарқындап дамуының негізгі қозғаушы ұйымдары мен топтарының аталмыш мәселедегі рөлі, шет елдердің Сирия босқындарына көрсетіп жатқан көмектері, өзара мемлекеттер арасындағы құрылған конференциялар мен Халықаралық құқық пен Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) бұл дағдарыста алатын орны жайлы айтылады. Сонымен қатар, автор мақаласында басты ықпалды “Ресей Федерациясының Сирия дағдарысындағы ұстанымы” тақырыбының төңірегінде ашып көрсетеді.
Кілтті сөздер: Сирия дағдарысы, Ислам мемлекеті (ИМ), Ирак пен Леванттың ислам мемлекеті, «Араб көктемі», «Араб төңкерісі».
Қазіргі таңда Сирия дағдарысы – Сирияның өзі үшін ғана емес, бүкіл әлемдік қауымдастық үшін де күрделі, қарама-қайшы, жаһандық және саяси процесс болып отыр. Аталмыш дағдарыстың көріністері әлемде лаңкестіктің, түрлі қарулардың, бассыздықтардың таралуына әкеліп жатыр. Біршамамемлекеттердіңауқымынқамтығаназаматтықсоғыс2010жылдыңсоңындабастауалып,2011 жылы өрши түскен. Халық тұрғындарының үкіметке, билік басындағыларға, шығарылған реформаларға наразылықтарының негізінде көпті қамтыған жаһандық мәселе туындап үлгерді. Осы күнге дейін қаншама бейбіт тұрғындар лаңкестік топтардың құрбаны болды, қаншама халық босқын атанып, шет елдердің жерлерін пана етуге мәжбүр болғанын бұқаралық ақпарат құралдарынан хабардар болдық. Әу баста тек ел ішіндегі азаматтық соғыс болған бұл жанжалдар бүгінгі күні әлем қауымдастығының ірі мәселесіне айналды [1].
Сирия араб әлемінің дәл жүрегінде орналасқан мемлекет бола тұра, дағдарыстың дамуының ерте кезеңінен-ақ ол үш деңгейде қалыптасты: ішкі, аймақтық және халықаралық. Бір жағынан, аймақтық деңгейде Сирияның геосаяси тұрғыда орналасуы қазіргі қақтығыста маңызды рөл атқаратыны белгілі.
Екінші жағынан, халықаралық деңгейде Сирия дағдарысы "араб көктемінің"бөлігі ретінде өзгеше арнада дамуын алған қақтығыс болып отыр. Ол 2011 жылдың басында араб әлемінде өткен наразылықтарменкөтерілістердіңтолқынынкөрсете отырып,қақтығыстыңтамырыменсебептері осы оқиғалардың негізінде жатқанын айшықтайды. Сол кездегі барлық араб әлемінде болған азаматтық наразылықтар мен бас көтерулер Сирияға да әсер етпей қоймады. Ел азаматтары көшелерге шығып, биліктегілерден өмір сүру жағдайы мен демократиялық реформаларды жақсартуды талап еткен. 2011 жылдың наурыз айында Иордания мен Израильдің шекарасында орналасқан Дара қаласынан бастау алған көтеріліс көп ұзамай Сирияның басқа қалаларына да тараған. Кейбір араб мемлекеттерінде наразылықтар шын мәнісінде биліктің бейбіт мақсатта ауысуына (мысалы, Тунисте) себепші болса, өкінішке орай Сириядағы қақтығыс мүлде басқа жолмен дамып кетті. Бірінші азаматтық қозғалыстар ұйымдастырылмаған болатын. Біртіндеп оппозициялық күштер ұжымдастырылып, үкіметке деген қысымдары қатая түсті. Әсіресе бұл толқудың қарқын алуына әлеуметтік желілердің рөлдері жоғары болды. Мәселен, Facebook-те наразылық білдірушілер тобы құрылып, онда олар өздерінің акциялары туралы қашықтан уағдаластықтар жасаған, ал Twitter-де адамдар тікелей эфирдің желісінде көшелерде болып жатқан оқиғалар туралы хабарламалар жүргізген. Осылайша, Сирия 2011 жылдың алғашқы айларында "араб көктемі" немесе "араб революциялары" деп аталатын араб елдеріндегі қақтығыстар
282
тізімін толықтырды. Бұл революциялардың әрқайсысының өзіндік ерекшелігі, терең себептері, ішкі және сыртқы факторлары бар екенін де атап өткен жөн. Ал бұл өршіген дағдарыста Ресейдің алатын орны айтарлықтай үлкен болып отыр [2].
Әскери деңгейде Ресей 2015 жылдың 30 қыркүйегінде Сирия араб республикасының елбасы қызметін атқарушы Башар әл-Ассадтың өтініші бойынша Сирияда лаңкестік топ "Ислам мемлекетіне" қарсы жаппай әуе операцияларын бастады. Бұл дағдарыстың Ресей Федерациясы үшін маңызы өте зор , себебі бұған дейін Ресей бірнеше мәрте лаңкестіктің құрбаны болған. Сондықтанда бұл жағдайда Ресейдіңіс-қимылсызқалуымүмкінемеседі.Сириядағыжағдайдықалыпқакелтіруүшін,шиеленіскен қақтығыстарды тоқтату үшін сонымен қатар, лаңкестік топтардың қимыл-қозғалыстарын шектеу мақсатындағы Ресейдің ұстанымы берік болып табылады. Яғни БҰҰ мен халықаралық құқықтың негізінде қарулы күштерді оның ішінде әлбетте ядролық қаруларды пайдаланбау, оған қоса бұл мәселе Сирия араб мемлекетінің ішкі мәселесі болғандықтан шет елдерді жанжалға араластырмау болып табылады. Оның себебі, мұндай шетелдік араласу жанжалдардың негізінде жатқан, терең әлеуметтікэкономикалық, этносаралық және басқа қайшылықтарды жоюға қабілетсіз деп саналады. Белгілі болғандай, ол қақтығыс кеңістігін кеңейтуге алып келеді, шиеленісті және қарулануды насихаттайды, мемлекетаралық қайшылықтарды күшейтеді, ұлттық және діни қақтығыстарды тудырады [3]. Бүгінгі күні Сирия Араб Республикасындағы дағдарыс бірте-бірте қалыпқа келіп жатыр. Алайда әлі күнге дейін дағдарыстың үлкен мәселесі болып отырған “Ислам мемлекеті”. Егер оған қарсы жұмылып табанды тойтарыс бермесек болашақтағы Сирия елінің жағдайы қандай болмақ? - деген сұрақ туындайды. Ал бүгінгі күні Сирия араб мемлекетінің жағдайы қандай?
Қазіргі таңда Сирия қалаларының жағдайы ауыр. Көптеген террорлық топтар инфрақұрылымды, тарихи жерлерді, ғибадатханаларды, ежелден сақталып келе жатқан мұраларды бұзды. Ән-Нусра "немесе" Джабхат-ән-Нусра, Ислам мемлекеті, Ирак пен Шамның Ислам мемлекеті деп аталатын лаңкестік топтар елге танымастай зардап әкелді. Соғысқа дейінгі Сирия мен соғыстан кейінгі елдің көрінісі жүректің зәресін аларлықтай әсер туғызады. Таяу Шығыстағы ең әдемі елдердің бірі болып саналған елдің, мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан сәулет ескерткіштері болған, мәдениетінде әртүрлі діндердің: христиан дінінен ислам дініне дейінгі көрініс тапқан елдің қазіргі жағдайы адам шошырлық. Шамамен 7 жыл бұрын осы шағын Таяу Шығыста шамамен 22 миллион адам өмір сүрген болса, бүгінгі күні - 4 миллионға азайды. Өйткені 250 мың сириялық қаза тапты, ал қалғаны босқынға айналды [4].
Бұл дағдарыстың әрі қарай жалғаспай, бір қалыпты арнаға түсуі үшін Ресей Федерациясы бірнеше бағыттармен жұмыс жасауда:
•Бірінші кезекте, бұл Сирияның заңды үкіметінің дипломатиялық қолдауы.
•Екінші кезекте, Сирия қақтығысына ымыралы шешім табу мақсатына арналған сирияаралық келіссөздер процесіне белсенді қатысу.
•Үшінші кезекте, бұл Сирия дағдарысының барлық тараптары арасында диалог орнату жөніндегі қадамдар.
Бұл ұстанымдар Ресейдің араб елдерімен рухани және мәдени, саяси және экономикалық өзара ісқимылының кең тәжірибесіне негізделген ұстаным болып табылады. Сирия дағдарысының басынан, осы күнге дейін Ресей Сирия мәселесіне арналған халықаралық конференциялар мен қақтығыстың барлық күштері арасындағы келіссөздерге белсенді қатысуда. Мәселен, 2012 жылы 30 маусымында Женевада (Швейцарияда) өткен Женева-1 конференциясының ішіндегі БҰҰ-ның бес тұрақты мүшесі ретінде қатысып, дағдарысты қалпына келтіру мәселелерін талқылауға атсалысты. 2014 жылдың 22 қаңтарындаШвейцарияныңМонтреқаласындаөткенЖенева-2конференциясынаөзге39мемлекетпен қоса БҰҰ-ның өкілдерімен келіссөздер жүргізген. Оның ішінде басты жағдайдың бірі болып табылған босқындар мәселесін талқылаған. Кезекті келіссөздер 2017 жылдың 23-24 қаңтарында Ресей, Түркия және Иран бастамасы бойынша Қазақстан Республикасының елордасы Астана қаласында өтті. Мақсаты Сириядағы азаматтық соғысты аяқтау болды. Келіссөздерге барлығы жеті делегация: Ресей, Түркия, Иран, АҚШ және Біріккен Ұлттар Ұйымы, сондай — ақ екі тарап: ресми Сирия үкіметінің өкілдері және қарулы топтардың спикерлері қатысты [5].
Сирия Араб Республикасының дағдарыстың басталу кезеңінен, қазіргі күнге дейін басты қиыншылығын туғызатын мәселесі халыққа көрсетілетін көмек. Кез – келген мемлекеттің басты құндылығы ол азаматтары. 2018-ші жыл Сирия қақтығысын саяси реттеуге бағытталған Ресейдің бұрын-соңды болмаған дипломатиялық және гуманитарлық күш-жігері мен әрекеттерін жұмсауының жылы болды. Ресей Федерациясының басшылығы, қорғаныс және сыртқы істер министрліктері, сондай-ақ Сирияда жаулаушы тараптардың татуласу орталығы жасаған шаралар аймақтағы жағдайды барынша тұрақтандыруға мүмкіндік берді. 2017 жылы Ресей басқа елдерге гуманитарлық көмек
283
ретінде 23,3 млн. АҚШ доллары көлемінде тауарларды жіберген болатын. Ал жалпы барлық гуманитарлық көмек көлемінің 84% -н негізгі алушысы болған Сирия Араб Республикасы болып анықталды: елге берілген көмек үлесі жалпы құны шамамен 19,6 млн. АҚШ долларын құрады. Сонымен қатар, Алеппо және Эс-Сувейда провинцияларында соғысушы тараптарды бітістіру орталығы алты гуманитарлық акция өткізді. 2 мыңға жуық тұрғын көмек алды. Оларға ауыз су, азықтүлік жиынтығы, сондай-ақ кеңсе заттары мен балалар ойыншықтары таратылды. Гуманитарлық жүктер Дейр-Эз-Зор қаласының террористері қоршаған тұрғындарға да жеткізіліп, шамамен алғанда Ресейлік әуе ұшақтары онда 21 тонна азық-түлікті жөнелтті [6].
Бүгінгі күні ең үлкен қауіп-қатерді «Ислам мемлекеті» лаңкестік тобы туғызуда. Топтың негізгі қызметінасихаттаушылық болып табылады.Бұлтеррористік топқақарсы барлықелдер белсендікүрес жүргізуі тиіс. Ресей бұл мәселені шешуге заңды ымыралы шешімдер әзірлеу мақсатында барлық мүдделі тараптарды тартуға әрекет жасауда
Сонымен, Ресей үшін Сирия Араб Республикасының күшті және гүлденген ел болуы маңызды. Сондықтан, Ресей елдегі жағдайды реттеу үшін барлық мүмкіндіктерді жасайды. Ресей Сирия мемлекетін қолдайды және қандай да бір «өзге елдердің» араласуынсыз Сирия тұрғындарының өзіне дауыс беру құқығын беру қажет деп санайды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.Гулиева Э. Роль России в урегулировании вооруженного конфликта в Сирии // ТАСС. 06.04.2015. URL: http://tass.ru/info/889036
2.Syrian Arab Republic [Электронный ресурс]. URL: http://www.unicef.org/appeals/syria.html (дата обращения:
05.03.2016).
3.https://www.rbc.ru/economics/26/11/2018/5bf7db229a7947b3fd400634 экономика 2018 ж.
4.Концепция внешней политики Российской Федерации // Министерство иностранных дел РФ [Официальный сайт].
18.02.2013. URL: http://www.mid.ru/web/guest/foreign_policy/official_documents/-/asset_ publisher/CptICkB6BZ29/content/id/122186
5.Крылов А.В. Политический портрет сирийской оппозиции // Аналитический доклад. М., 2016.
6.Наумкин В.В. Кризис на Ближнем Востоке: внешнее вмешательство и разгул экстремизма // Россия в глобальной политике. 15.07.2015. URL: http://www.globalaffairs.ru/valday/Krizis-na-Blizhnem-Vostoke-vneshneevmeshatelstvo-i-razgul- ekstremizma-17587
Сламақун Асиғат
Нұр-Мубарак Египет Ислам Мәдениеті университетінің4-курс студенті Ғылыми жетекші: ф.ғ.к., доцент Төрәлі ҚЫДЫР
ҒҰМАР ҚАРАШ ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ ДІНИ КӨЗҚАРАСТАР
«Өнер, әдебиетімізді көркейту, шаруашылық жағымызды ілгері бастыруға еріктіміз. Осы айтылған мақсаттарды жарыққа шығарғанның соңында бізде де күшті ұлттармен қатар, ұлы өзгерістің үстімізге жүктеткен зор міндеттерін атқарған боламыз. Талаптан, еңбектен!!!» Ғұмар Қараш.
Қаншазұлматпенқиындықтардысанғасырларбойыбасынанкешіргенқазақдегенхалықтаоқумен білімніңкедейшілікпенжоқшылықтыңауырзардабынкөріпкележатқанқазақелініңкөкжиегіне XIXXX ғасырларда төте жол сілтегендей бір топ шоқ жұлдыз көтерілген.Олардың бейнеті зор, еңбегі сор болған үзілген үмітін жалғады.Оларда бар жылыуын аямай төкті. Халқының жолында бастар бәйгеге тікті. Қазба байлығына жер суына қызығып, атам заманнан жұтып қоюға ұмтылған екі алпауыттың ортасында қанды шеңгелге түскен, бұлқынумен күн өткізген ел ерлерінің еңбегі ерен. Солардың бірі де бірегейі–Ғұмар Қараш
Ғұмар Қараш – көрнекті ақын, ойшыл-философ, халқын өнер мен ғылымға, берекелі ел болуға үндеген қайраткер-ағартушы.Дін-шариғат, имандылық жолын, араб, парсы, түрік, татар, башқұрт тілдерін жетік білген ғұлама-ахун.Ол Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауданында дүнинеге келген.
Ғұмар Қараш 1876-1921 жылдары аралығында өмір сүрген.Алайда, оның туған жылы туралы нақтылықжоқ.Оныңбаласы Бұрхан Қарашеев«Мен әкемөлгенде15жастаедім... Олөлгендежасы 47де болған». Алайда 1902 жылы күзде Бөкей даласының Таловка деген жерге указной молда етіп тағайындағанда орысша қатынас қағаз жазған. Сол құжатта мінез-құлқы жақсы, бұрын сотталмаған. Ал жасы 28-де деген. Міне, бұл құжат бойынша Ғұмар Қарашұлы 1874 жылы туған болып табылады.
Тарихи зерттеуге еңбек сіңірген тарихшы И.Кенжәлиевтің алғаш ғылыми айналымға енгізген мұрағаттық дерегі Ғұмардың туған жылы мен туған жері төңірегіндегі талас пікірлердің соңына нүкте қойған құнды құжат болып табылады. Ол 1920 жылғы губерниялық партия комитеті съезінде Ғ.Қараштың өз қолымен орыс тілінде толтырған тіркеу карточкасы. Осы құжаттың (тіркеу
284
карточкасының) төмендегідей орыс тілінде құрастырылған сұрақтарын Ғ.Қараш өз қолымен жазып толтырған:
-Аты-жөні – Ғұмар Қарашев.
-Жасы – 45-те
-Жанұя мүшелерінің саны: 4ұл, 2 қыз, қарт анам және жұбайым барлығы 8.
-Қандай тілдерді білесіз: қырғыз (қазақ) және орыс тілін.
-Жұмыс орны: - Таловка уезі,№2 болыс, Құрқұдық тұрағы. Кеңес өкіметінде қадай міндет атқардың ?- Қазақтар арасында Кеңес Республикалар идеяларын тараттым. 1919 жылы РКП-ға
қолдаушы болдым.
- Туған жеріңіз: Толовка уезі№2 болыс, Құрқұдық тұрағы 18 сәуір 1920 жыл,- деп соңына қол қойған
Руы-ноғай. Ол туралы өзі «Мен ноғайқазақ руынанмын. Арғы бабаларымызды Әнес, Жабал, Мағаз, Саһил, Аққурай, деп жүйелейді. Аққурайдан үшеу: Ноғай, Торғай, Сейілхан. Ноғайдан он сан Оймауыт тарайды.Біз сол он сан Оймауыттың ұрпағымыз. Оның Шәйзада, Шаймардан, Қазбек, Дулат, Үйсін, Құлақ, Қияс, Қосым, Қапқай, Тама деген он руы болған. Олар ХІІІ-ХVII ғасырларда Қара теңіз, Қырым, Дон, Кубань өңірін мекендеген. Шаймарданнан тарағандар әлі күнге дейін Қырымда тұратын көрінеді. Біз – Құлақ, Үйсін, Қияс, Қосынан өрбігендердің бір тобы 1750 жылдардың шамасында АқтөбеоблысыныңТемірауданынакөшіпкеліппіз.СоңғыүшеуіқазақарасынакелгенсоңҚазанқұлақ, Қояс, Қостаңбалы аталыпты. Шежіре келушілердің аттарын да дәл айтады. Үйсіндерді - Дойнаш, Қостаңбалыларды - Бөке (Бөкей), Қоястарды - Шығай, Қазанқұлақтарды – Көзей бастап келіпті. Арғы тегіміз ноғай болғанымен, біз қазақпыз...» деп өз руы жайлы сөз қозғап кетеді.
Ғұмар Қараш әкеден жеті жасында жетім қалған. Дәулеті ағайындары оны Жанша деген молдаға оқуға берген. Содан соң указной молда Ғұмар Жазықұлының шәкірті болады. Екі молдадан алған біліміне қанағат қылмған зерек Ғұмар одан әрі Ысмағұл Қашғари молданың медресесінде білім толықтырады. Одан соң атақты Борсыда мешіт, медресе ұстаған Ғұбайдолла Ғалікеев хазіреттен сабақ алып, «мешіт ашып, молда болады» деген куәлік алып шығып, өз ауылы Құрқұдыққа молда болады. 1900жылдарықазіргіҚазталовауданынақарастыҚараобажеріндегіТіленшісаймекеніндеқостаңбалы ноғайқазақтары арасындағы, жанында медресесі бар мешітке ауысып, жадидше бала оқытуды ұйымдастырады.
Білім алған медреселері туралы да нақтылық жоқ. Көп зерттеушілер оны Ғубайдолла Ғалікеев медресесімен шектейді. Көрнекті башқұрт ақыны Шәехзода Бабич «Китабеннас» деген белгілі кітабында Ғұмар Қарашқа да орын береді. Оған арнаған арнау өлеңіне түсінік бере келіп: «Гомар Караш ...Уфадагы Галия мәдрәсәсен мәмәмлаган»,–деп жазады.[1.М. Тәж-Мұрат. Ғұмар Қараш өмірі мен шығармашылығы. 13 б ]. Тағы бір дерек келеді Литвалық татар текті Алксандр Беннигсен мен Шантал Лемерсье-Келькежей: «Омар Караши окончив один из татарских и средную школу в Стамбуле» –деп жазған.Осы мәліметті Хасен Оралтай да жазады «Омар Қарашұлы бастауыш пен орта білімді медреседе, ал жоғарғы білімді Стамбулда оқыған деп жазады.Ол міне, осындай әртүрлі көзқарастар бар. Ғұмардай білім иесінің тек бір медресемен шектелді деуіміз қисынсыз. Жоғардағы дәлелдермен келген бұл ақпараттар оған дәлел болады.
ҒұмарҚараштыңеңбектері:«Балатұлпар»(Уфа,1911),«Қарлығаш»(Қазан,1911),«Тумыш»(Уфа, 1911), «Аға тұлпар» (Орынбор, 1914), «Тұрымтай» (Уфа, 1918) аталатын бес поэзиялық, «Ойға келген пікірлерім» (Орынбор, 1910), «Өрнек» (Уфа, 1911), «Бәдел қажы» (Қазан, 1913) дейтін үш зерттеу кітабы жарық көрген.
Ғұмар Қараш - ХХ ғасырдың бас кезіндегі «Қазақ дұрыстығы», «Қазақстан», «Айқап», «Дұрыстық жолы», «Шора», «Абай»сияқты газет, журналдарда «Бұл қай заман?», «Тірішілік таласы», «Тәнсіз жан жоқ», «Жастарға», «Әрине күнелту керек», «Ұлт және туған ел», «Әсер», «Қазақтар хақында», «Заң мәселесі», «Жүгенсіздікадамғажолма еді?», тағыбасқамақаларынжариялаған. Ғұмар Қарашшығармаларын«ҒұмарҚарашбаласы»,«ҒұмарҚарашұлы»,«АхундҒұмарҚарашұлы»,«Ғұмар әл-Қараши», «Бөкей елінің баласы», «Ғұмар Қараш», «Ғ.Қ», «Ғ.Мұштақ», «Ғабдолла Мұштақ», «Оразақай», «Қазақаев», «Ғұмар Қарашев» деген есімдермен жариялап отырды.
Ғұмар Қараштың өмірі мен шығармашылығын зерттеушілер оны өзінің саласына байланысты ақын, публицист, философ, этнограф ретінде қарастырады. Шындығында ол, заман талабына сай жан- жақтығалымболған:араб,парсы,түрік,татар,башқұрттілдерінжетікмеңгергентілші-полиглот,саяси қайраткер, әдебиетші-прозайк, сыншы, дінтанушы және реформатор, әлеуметтанушы т.б.
Оның өмірі, еңбек жолы, қылған қызметі жайлы сөз қозғар болсақ жоғарыда көптеген айдарланып тағылғанның барлығы дерлік Ғұмар бойынан табылған.
285
Ол өмір жолын оқу-ағарту ісінен бастағаны жоғарда айтылып өтті. Алғаш указной молда ұстаз болып қызмет етті.Оның бала оқытудағы жүйесі бөлек еді. Ол жүйе мен Ғұмарды бөле қарастырға мүлде келмейді. Ол не екен?- деген заңды сұрақ туындайды.Ол–усул жадид. Ғұмарды жәдидшілдіктен бөле алмағанымыз секілді, жәдидшілдікпен қатар жүретін, «қәдімщілдік»деген ұғымда бар. Енді осы екеуіне тоқтала кетсек.
Бұл екі атау 19 -ғасырдың екінші жартысында Орта Азиядағы түркі халықтарының қоғамдық өмірінің түрлі саласында болған бағыттарға берілген атау. Бұл уақыттары қазақ зиялыларының өзі бірнеше бағытта болған.
Әуелі уақыты жағынан бұрын тұратын қадімшілікке келетін болсақ , ол - «усул қадим» деп аталатын араб мәдениетінің байырғы әдісімен оқыту үлгісі. Бұл бізше болғанда «көнеше әдіс» дегенді білдіреді«Қадим», терминін зерттеуші ғалым Л.Жұмалиеваның мақаласын келтірсек: Қадим – діни бағыттағы молда жалдап, сауат аштырған мектепті айтады. Сабақ араб тілінде, феодалдықсословиялық мазмұнда жүргізіледі. Әсіресе, Әптиек, Құран, Софы Аллаяр, Шарқитаб, Мұхтасар, Қырық парыз негіздері оқытылады. Олардың ең бастылары Бұхара, Самарқан қалаларында ораналасқан. Бір анығы, ірі мешіт жандарында қадим мектептері негіздегі дәрісхана болды. Мұны көбінше молдадан сабақ алдық деген ескінің әңгімесі анықтайды. Мектептер кейде байлардың демеуіменжұмысжасады.Қатаңтәртіпболды,сондай-ақсабақнақтыуақытпенжүргенжоқ.Жоғарыда айтыпөткеніміздейбұлекіұғымXIX-ғасырдыңекіншіжартысыменXX-шығасырбасындақолданыла бастаған.Бұлуақытқадейінқалыптасқанбағытқадімшілілікдепжаңабағытжәдитшіліккелгенгедейін аталмады. Жәдитшілік келгеннен кейін бұрыңғы оқу жүйесін “ескі” (арабшақадим) деп атай бастады. Барлық Орта Азия Ресей үшін шикізат көзіне айналды. Осындай капиталистік қатынастар елде кішігірім саудагерлер буржуазиясын құрды. Осылайша Орта Азия елдерінде экономиканың артта қалуына,елшикізатыныңсыртқакетуінекуә бопотырғанқоғамбелсенділерімен зиялыларыарасында алғаш ояну идеялары қалыптаса бастады. Бұл артынша жәдитшіліктің туындауына әкеліп соқты. Себебі олар мұсылман халықтарының артта қалуының басты себебі оқу-ағартудағы әдістің дұрыс болмауынандеппайымдады.Өйткеніқадімшілер,жоғарыдакелтіргеніміздей,текдіни-схоластикалық білімдерге мән беріп, дүниауи білімдерді ысырып қойды.
Ал, жәдидшілер «жеуропалық оқу жүйесін» оқытуды қалады. Бұл «еуропалық оқу жүйесінің» жобасын ХІХ ғасырдың соңында Санкт-Петербург университетінің Шығыстану факультетінің оқытушысы Хұсайын Файызханов ұсынған болатын. Ол жобасында татарлардың арасында бұл оқу жүйесіне қарсылық туындамас үшін шариат сабағы мен араб тілін де оқытуды қалдыру мәселесін қойды. Жәдитшіліктің Мысырлық үлгісін қалыптастырған иждиһатқа жол ашқан Мухаммад Абдо. Ол МысырелініңмуфтиібоптұрғанкезіндеелдегіатақтыАзһаруниверситетініңоқытужүйесінереформа жасау керектігін ұсынды. Жәдитшілік қозғалыстарының жемісі ретінде Қырым Татарларынан Исмаил Гаспиринский шықты.
Ал,қазақдаласындабұлүрдістіАбайменЫбырайларкөшінбастаса,арыжалғастырғаносыҒұмар болды. Ғұмар өз діни ұстанымы алғашында сопылыққа барынша жақын боп, кейін Ш.Бөкейұлымен танысып осы осы пікірді ұстанады. «Осы уақытта тек өзімді ойлап Алланы көп зікір етіп, бұл дүние қызығына мүлде қызықпай өзімше рахаттақа батқан ем. Алайда өзіңді ғана ойлау рахатқа тұрмайтындығына көзім жетті.» деп халыққа қызмет етумен өзіңе үлкен пайда әкелетінін түсініп насихаттап кетті.
Енді өзінің діни ұстанымы жайлы «Дін исламның жақсылықтары жайлы Яхут Пайғамбарларының көзқарастары атты мақаласында» :«Дін ислам бұл дүниенің де және ол дүние жақсылықтарының да жиынтығы. Шариғат пен дінге байланысты көптеген еңбектерде ислам дінінің негізі Құран Кәрим мен Хадис екендігі аян. Ислам дінінің бұл негіздері ғылым ретінде мойындалған.Шындығында, ислам діні бұл дүние туралы да, ол дүние туралы да жинақтап, басын қосқан дін. Осылай деп түсінгеніміз дұрыс. Сол себептен ислам дінінің тек ахирет үшін ғана емес, бұл дүние үшін де маңызы бар. Сайып келгенде ислам діні адам баласына өздері сенетін тәңірінің жарастықты ат, атауларын және ұлы сипаттарын танытып, соған сендіру, сөйтіп құдайға жалбарыну. Ғылымда адамның мінезі, түсінігі туралы айтылады. Бұл мәселелер діни тұрғыда қаралса да, бір-біріне қайшы келмейді.Мен де өзімнің білім тәжрибелеріме сүйене отырып, дін туралы осындай көзқарасымды айттым.-деп өз оын білдіреді.
Жоғарыда айтқанымыздай «халықтың қамы үшін» деген шынайы мақсаты ұрпаққа мәңгілік тура бағытпен үлгі болуда бағыт болып қалды.Жане сол кездегі діни мәселелерде жергілікті молдалармен келіспей, өз ұстанымын тек газет бетіне басып шығарды. Өзінің сол кезде халық арасында бәдәл қажылық жайлы (қажылық рәсімін басқа адам орнына баып өтеу) өзінің «Бәдәл хажы» атты еңбегінде оның мәніне тоқтала өз ұстанымын білдіреді. «Болмашы бір себептермен басталып, елдің надандығы арқасында өршіп, күшейіп кеткен нәрселер бізде көп. Олар өзі әуелі басталуында мүбақ бір ғамал
286
болса да, бара-бара парыз ия уәжіптерден4 де озып кетісіпті. Соған байланысты заманымыздағы мағруф жәйлардың бірі – бәдел-хажы. Ғылым, ағарту сияқты еліміздің көзін ашып алға жіберетін орындарға жұмсалуы тиіс болған қаржы-қорлардың құран шариф бұйырмаған шариғат негізі ыспат жерлерге шашылуы бұ шығарманы жазуға мені күштеді.-деп халықты бос мақтанға емес пайдалы нәрсе үшін мал-мүлкін шашқаны әлдеқайда абзал деп көрсеткен.
«Әйел хақында» атты мақаласында: « Құран кәримнің Рум сүресінде үй-іші семья туралы анық айтылған. Онда: «Некелі семья кішігірім қоғам, ондағы ер, әйел, бала-шаға үй-іші мүшелерінің қалыптасқан әдет-дәстүрі болады. Бәрі де соған бағынады» делінеді. Бахара, ниса сүрелерінде семья, неке хақында толық айтылған.
Қазіргі уақытта ауқатты адамдар көп әйел алады. Егдерген шағында халі келмей, бір-бірін басқара алмайды. Сүйтіп, бала-шаға иесіз қалады. Құранда рухани һәм материалдық жағынан мүмкіндігі болғанда ғана көп әйел алуға болады дейді. Әйтпесе, бала-шаға мен әйедердің обалына қалады. Семья ер адамға бағынуы керек. Ал, ер адам – семья басы үй-ішін асырап, желдіруге, рухани, материалдық жағынан қамтамасыз етуге міндетті.»-деп көп айел алушылықты қолдамайтынын көрсетеді.
Осындай көптеген мәселеде үлкен мәселелерді көтеріп ұлты үшін аянбай еңбек еткен асыл азамат 1921 жылы ауыр азаппен қарақшылар қолынан қаза табады.
Қортындылай келе ел деп еңіреп қызмет еткен асыл азаматтарымыздың әрбір ісінен үлгі алып және оны насихаттау біздер үшін басты парыз болмақ. Сөз соңын Ғұмар Қараштың сеъзде халыққа тастаған үндеуімен қорытуды жөн көрдім. «Өнер, әдебиетімізді көркейту, шаруашылық жағымызды ілгері бастыруға еріктіміз. Осы айтылған мақсаттарды жарыққа шығарғанның соңында бізде де күшті ұлттармен қатар, ұлы өзгерістің үстімізге жүктеткен зор міндеттерін атқарған боламыз. Талаптан, еңбектен!!!»-деген!!!
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Қазақ энциклодепиясы. //Ғұмар Қараш. Алматы. 2.Қ.С.Қаражан.Қазақстан тарихы.Алматы: Қазақ университеті, –330 бет.
3.М.Чапай.Қазақстан тарихы.4-басылым Алматы,ЖШС «Издательство «Норма-К»,2008,640 бет. 4.Тәж-Мұрат.М. Ғұмар Қараш өмірі мен шығармашылығы. – Ақтөбе: «А-Полиграфия» ЖШС, 2004.–384 бет
Сулейменова А.
студентка 3 курса факультета востоковедения, кафедра Тюрксой Научный руководитель: Кортабаева Г.Т. к.филол.н., доцент
РОДСТВО ТЮРКОВ И ИНДЕЙЦЕВ: ИСТОРИКО–ЛИНГВИСТИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ
Аннотация: Происхождение индейцев на протяжении многих веков будоражило умы многих исследователей. Кто они и откуда долгое время оставалось загадкой. В помощь историческим умам по данному вопросу ощутимый вклад внесли ученые-генетики. Изучение генофонда Центральной Азии показало, что народы, обитающие вдоль Саянских гор наиболее близки индейцам. Статья посвящена выявлению параллелей двух древнейших цивилизаций: тюркской и индейской. В результате сравнительного анализа на основе языка, культуры и генетических связей были выявлены сходства двух этнических представителей.
Ключевые слова: тюрки, американские индейцы, цивилизация, культура, язык,генетика
Происхождение индейцев на протяжении многих веков будоражило умы многих исследователей. Ктоонииоткудадолгоевремяоставалосьзагадкой.Впомощьисторическимумамподанномувопросу ощутимый вклад внесли ученые-генетики. Изучение генофонда Центральной Азии показало, что народы, обитающие вдоль Саянских гор наиболее близки индейцам. Статья посвящена выявлению параллелей двух древнейших цивилизаций: тюркской и индейской. В результате сравнительного анализа на основе языка, культуры и генетических связей были выявлены сходства двух этнических представителей.
287
Объектом исследования являются древнейшие цивилизации: тюркская и индейская. Предметом исследования является выявление общих черт в культуре и языке двух народов. Цель исследования– выявление связей между двумя этносами с обращением к историческим и научным фактам.Актуальностьработысостоитвтом,чтополученныеданныемогутпослужитьдоказательством родства тюркских народов и народов северной Америки, что положит основудля укрепления и развития культурных, политических, также экономических связей между двумя государствами.
Исследование ориентировано на сопоставительно–сравнительное описание изучаемого материала, базой описания служат основные теоретические принципы лингвистики, культурологии и генетики.
В работе используются следующие методы и приемы: 1) метод семантического анализа, предполагающий анализ культурологического значения языковых единиц; 2) синхронносопоставительный метод, обеспечивающий установление различий и выявления специфичности каждой культуры; 3) метод индукции, позволяющий сделать умозаключение от фактов к общей гипотезе. Теоретической основой для исследовательской работы послужили труды таких зарубежных исследователей, как Roehrig F.L.O., Schurr T., Lopez D., Landa D.; исследователи из стран СНГ: Каримуллин А., Гумилев Л., Максаковский В., Ершова, Г.; отечественные исследователи: Ахметов А., Аманжолов А.
Индейцы – общее название коренного населения Америки (за исключением эскимосов и алеутов). НазваниевозниклоотошибочногопредставленияпервыхевропейскихмореплавателейконцаXVвека, считавших открытые ими заатлантические земли Индией.
Тюрки – этноязыковая общность народов, говорящих на тюркских языках. Предками современных тюркских народов являются древние тюрки. Ученые, занимавшиеся изучением и исследованием тюркской истории Клэпрот и Вамбери, опираясь на китайские источники, относили к «родине тюркских народов» подножия Алтайских гор.
Опираясь на труд доктор филологических наук Абрар Каримуллина «Прототюрки и индейцы Америки» был проведен анализ некоторых индейских и тюркских языковых единиц, в резульате которого были обноруженны многочисленные сходства. В своей работе А. Каримуллин развивает мысли американского ученого Отто Рерига, владевшего турецким языком. Познакомившись с языком индейцев, Отто Рериг заключил, что «наречие сиу или дакота может быть отнесено к УралоАлтайскому семейству языков, носители которого расселились на огромной территории и представлены многочисленными ответвлениями народов Восточной Европы, Сибири и Средней Азии». Спускаясь дальше в исследованиях особенностей индейцев,было изученоих не менее богатое мировоззрение, которое во многом пересекается с Тенгрианством, что в свою очередь является очередным доказательством родства двух народов.
Еще интересный факт с названиями блюд. В ходе исследования было выявленно, что названия и состав некоторых тюркских блюд совпадают с индейскими.
Удивительные параллели наблюдаются также и в материальной культуре американских индейцев и тюрков. Прикладное искусство этих двух народов отличается глубокой самобытностью и выразительностью.
Много общего в традиционной культуре двух народов связано с разными животными, которые являлись тотемами определенных племен и родов, что запечатлено в фольклоре и тамгах.
Помимо общих элементов в культуре и языке двух народов, существуют и научные доводы, связывающие тюрков и коренных жителей Америки. Так, исследователи из Университета Пенсильвании опубликовали в статью, в которой пишут, что американские индейцы произошли от древних сибиряков, проживавших на территории нынешней Республики Алтай. У этих народов обнаружили схожие маркеры ДНК.
По словам ученых, гены древних жителей Алтая начали мутировать 13-14 тысяч лет, когда, по одной из версий, люди по льду перебрались из Евразии в Америку. Примерно в то же время, как считают большинство историков, сибирские народы пересекли пролив, который сегодня называют Беринговым, и достигли побережья Северной Америки.
Генетики Пенсильванского университета установили, что индейцы пришли на американский континент с территории современного Алтая. Ученые проанализировали ДНК современных обитателей Алтая, сравнивали его с образцами, собранными на территории Казахстана, Китая, Монголии и других регионов, а также с ДНК представителей различных индейских племен. В результате исследователи обнаружили в гаплогруппе Q (она относится к Y-хромосомной ДНК) уникальную мутацию, которая роднит обитателей Алтая с самыми древними племенами индейцев.
288
Вывод:
1.Сравнительный анализ двух народов позволяет константировать сходность языка и культуры тюрков и индейцев.
2.Все это в разной интерпритации может отображать общность ассоциативного мышления в человеческом масштабе или же генетическое родство.
3.Однако, учитывая научные факты приведенные ученными из Америки, которые доказывают генетическое сходство тюрков и индейцев, дают нам право предположить, что оба этноса являются родственными, и так как по сей день истина об истории коренных жителях Северной, Центральной и
Южной Америк замалчивается или грубо искажается, чего не скажешь о тюрках, чья история не является загадкой для человечества, то справедливо будет предположить, что родиной коренных жителей Америки является Алтай, точно также как и для всех тюркских этносов.
Литература:
1. Национальная энциклопедия. Алматы,Қазақэнциклопедиясы, 2005. 2.Максаковский В.П. Географическая картина мира.
3.Гумилев Л.Н. Древние тюрки. Ленинградский университет, 1961.
4.Washington ProFile – International News & Information Agency «Сибирскиеиндейцы».
5.Nelson J.R. Fagundes “How strong was the bottleneck associated to the peopling of the Americas? New insights from multilocus sequence data”– Genetics and Molecular Biology.
6.AbrarKarimullin Proto–Türks and American Indians Tracing a hypothesis. Kazan, Insan, 1995.
7.https://www.inform.kz/ru
8.https://penntoday.upenn.edu/news/
9. АхметовА. КодЕвразии. 2011.
10. Roehrig F.L.O. Eclaircissemenlssurquelquesparticulares des languesTartares of Finrioises. Paris, 1845. 11. Roehrig F.L.O. The language of the Dakota or Sioux Indians. Washington, 1872.
12. Диего де Ланда. Сообщения о делах в Юкатане. Издательство АН СССР, 1955.
13. LopezO.D. GrammatikaMaya. Metodateorico, practice. Merida de Yucatan, 1914.
Сардарбек Самал
Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті 1 курс студенті Ғылыми жетекшісі: Рахимжанова М.Д.
ОҢТҮСТІК КОРЕЯНЫҢ ЖЕТІ ҚЫРЫ
Дүниежүзінде болып жатқан оқиғаларды уақыт арқылы есептейміз. Өмір басталып, уақыт зыр жүре бастаған кезде әр ұлттың, мемлекеттің тарихы басталды. Ұрпаққа мәңгі мұра болып қалатын – тарих. Тарихты қастерлеп, құрметтеп, «Мәңгілік ел» қалыптастыру бұл біздің мойнымыздағы борышымыз деп білемін.
Тарихымыздың төңірегін әңгімелеуді «Ұлы даланың жеті қыры» атты Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың мақаласынан бастауға болады. Бұл біздің төл тарихымыздағы ең есте қалып, оны әрі қарай дамытып, болашақ ұрпақ санасында мәңгі қалатындай керемет «қырларымыз»:
1.Атқа міну мәдениеті
2.Ұлы даладығы ежелгі металлургия
3.Аң стилі
4.Алтын адам
5.Түркі әлемінің бесігі
6.Ұлы жібек жолы
7.Қазақстан – алма мен қызғалдақтың отаны
«Ұлы даланың жеті қыры» біз үшін алар орны ерекше. Шет мемлекеттердің де елін ерекшелендіретін қырлары болуы керек секілді. Бұл біздің Елбасымыздың ұтқырлы саясатының арқасында керемет деңгейлерге жетіп отырмыз деп ойлаймын.
Жоғарыда айтылған шет мемлекеттердің қатарынан мен Оңтүстік Корея мемлекетін суырып алып, өзімдісолелдіңтұрғынындай,Кореяқоғамыныңбірмүшесіретіндеелестетіп,«Кореяныңтоғызқыры» атты тақырыпшамен мақаламды жалғастырсам.
Неге «тоғыз қыры» деп отырған боларсыз?
289
Оңтүстік Кореяда киелі сан ретінде тақ сандар қарастырылады. Атап айтсақ, 3,5,7,9 және 100. Ал, сәтсіз сан ретінде 4 санын қарастырсақ болады. Себебі, 4 саны қытай негізінде санақ бойынша иероглифі «өлім» дегенді білдіреді. Соған байланысты, Кореяда лифтта, пәтерлерде, ауруханада 4 деген сан кездеспейді. Бұл да Корея халқының ырымшыл екендігін көрсетеді.
Осы жағдайларды ескере отырып, мен «бес» санын таңдадым.
Еңалдымен,Кореяныңтарихынақысқашашолужасасақ.Негізінен,КореяелікорейтіліндеХангук немесе Тэхан мингук деп аталады. Бұл атаулар б.з. 918-1392 жылдары Корей түбегіндегі сол Корея мемлекетінің тарихында ойып тұрар орны бар, корейлердің ата-бабасы болып қалыптасқан, сыртқы жаулардан қорғап, болашақ ұрпақтары үшін күрескен Когуре елінен келген деседі.
1392-1897 жылдар аралығында Корей түбегінде Ұлы Чосон мемлекеті өмір сүрді. 1897-1910 жылдар аралығында Корея империясы болып жалғасты. 1910 жылы Жапония Кореяны жаулап алды. Бірақ, 1919 жылы 1 наурызда Корея тәуелсіздігін талап етіп, бейбіт шерулерге шықты. Қазіргі кезде, 1 наурыз Кореяда «Тәуелсіздік күні» болып жарияланған.
1945 жылы КСРО мен АҚШ Кореяны екіге бөліп алды. 1948 жылы Корея өз тәуелсіздігін алып екіге бөлінді. Сол кезеңнен бастап, ел Корея Республикасы (Оңтүстік) және Корея Халықтық Демократиялық Республикасы (Солтүстік) деп бөлінді. Күні бүгінге дейін бөлініп келген екі мемлекет өткен жылы бейбітшілік мақсатта кездесулер өткізіп, жақсы аяқтады.
Тарихқа көз жүгіртіп, корей халқының ертеден келе жатқан салт-дәстүрлерін дәріптеу, тарихын қастерлеу, болашақ ұрпаққа үлгі болу, ұлт ретінде өз мүдделерін жоғалтпау мақсатында, «Оңтүстік Кореяның бес қырын» қарастыруды бастайық.
1. Салт-дәстүрге толы мәдениет Оңтүстік Корея мәдениетке өте бай мемлекет. Атап кететін болсам, үлкенге құрмет, кішіге ізет,
сыпайылық, мәдениеттілік, жауапкершілік, еңбекқорлық, адамгершілік және т.б. қасиеттер осы кәріс халқының бойынан табылады.
Салт-дәстүріне келер болсақ, тарихтан бастап Будда дініне сенетін кәріс халқы, дінмен ұштастыра өз салт-дәстүрлерін қалыптастырған. Кез келген кәрісті кездестіріп қалып, қандай салт-дәстүр ұстанасыздар десе, біздің салт-дәстүрге ұқсас рәсімдерді айтуы мүмкін. Олардың қатарында, үйлену кезінде сәлем беру, бетін ашу, қыздың өзінің жасауын жасап, жігіттің үйіне апаруы, екі жақтың атааналары бір-біріне сыйлық жасауы және т.б. айтуымызға болады.
2.Кәріс тілі (Хангук маль)
Кәрісхалқынерекшелендіріптұрғанбұл-олардыңтілі.КәрістіліАзияелдерініңтілдерінен,әсіресе, қытай тілінен ерекшелігі кәріс тілінде тек әліпбидің болуы,яңни иероглифтің болмауы. Кәріс тілінің негізін қалаушы – Ван Седжоң патша. Хат жазу өнері Үш мемлекет дәуірі кезінде қалптасты. Сол уақытқа дейін ауызекі тілде кәріс тілінде сөйлегенмен, жазбаша қытай иероглифтерімен жазған болатын. 1443 жылы «Хунминчжон» ,«Дұрыс дыбыс жайлы халыққа үндеу» еңбегін жазды. Еңбектің арқасында қазіргі кезге дейін кәріс тілі танымалдылықпен меңгерілуде. Олардың қатарында мен де бармын.
Қазіргі кезде әлем бойынша 100 млн. - ға жуық адам кәріс тілін білсе, оның 60 млн. ана тілінде сөйлейтін кәрістер, ал қалған 40 млн. шетелдіктер. Керемет көрсеткіш!
3. Ұлттық тағамдары Кәрісхалқыдәмдітағамдарменпайдалытағамдарментамақтанғандыжақсыкөреді.Кәрісасханасы
дәстүрлі тағам жасауға негізделген. Кәріс тағамдарының ең негізгісі және танымалы «кимчи». Кимчи дегеніміз арнайы дайындалған соустағы ашытылған ащы тағам түрі. Кимчиді қысы-жазы кәріс дастарханынан көре аласыз. Сонымен қатар, самгепсаль, пульгоги, кальби, миоггук және т.б. тағамдар танымал.Кореядаетқымбаттылығынабайланыстысиыретінен гөрі,шошқаетінкөпқолданады.Соған байланысты сиыр етін сыйлыққа бері немесе етпен тамақтандыру – тек сыйлы қонаққа көрсетілетін құрмет.
4. Корея өнері Кореяда дәстүрлі өнер жақсы сақталған және құрметтеледі. Олардың ішінен «Арираң» дәстүрлі
әнін айтсақ болады. Бұл дәстүрлі ән екі Солтүстік және Оңтүстік Кореяда арнайы фестивальдарда айтылады. Тіпті, арнайы «Арираң» атты топтар да бар.
«Арираңның» шығу тарихы бұрын Ри Ран жігіт пен Сон Бу атты қыздың махаббатынан шықты десек те болады. Олар жаудан тығылып, үйленеді. Кейін Ри Ран соғысқа аттануды шешеді. Күйеуін күткен Сон Бу сағыныштан ән айтатын болған. Сол әнді «Арираң» деп атап кеткен екен.
«Арираңның» көптеген түрлері бар. Көп таралғандары: 1. Чонсон Арираң
290