69

-import of oil and liquefied gas to India;

-India's investment in the oil and gas infrastructure of the countries of the region;

-investment of the countries of the region in the oil and gas infrastructure of India;

-India's investment in the development and production of oil and gas fields in the countries of the region;

-investment of the countries of the region in the oil refining industry of India;

-India's investment in the petrochemical industry and the power industry in the countries of the region;

-investment of the countries of the region in the petrochemical industry and power industry of India;

-prospects for the construction of the Iran-Pakistan-India gas pipeline.

However, the prospects for further development of cooperation in the oil and gas sector are limited by a number of factors:

- the lack of a common border between them and the exit of the countries of Central Asia to the oceans. Land communications between India and the countries of the region can pass through Afghanistan and Pakistan, Iran and the PRC, which creates additional barriers to the construction of pipelines from countries in the region to India. Oil and gas pipeline projects through Afghanistan and Pakistan pass through unstable areas of Afghanistan, as well as Baluchistan and Sindh. After the overthrow of the Taliban regime in Afghanistan in 2001, cases of terrorist attacks in the southern and south-eastern regions of Afghanistan became more frequent. In Balochistan, separatist organizations are periodically active in terrorist activities. In addition, the problem of Kashmir has not been resolved, which aggravates the Indo-Pakistani relationship. Prospects for the route through Iran are limited to US and EU sanctions on the country's energy sector. The option of building pipelines through the PRC is considered unpromising due to a number of circumstances: a border dispute between India and the PRC along the McMahon Line and the India-China competition in the energy sector. Prospects for oil imports to India through the existing CPC and BTC pipelines are limited by geopolitical, political and economic factors. CPC passes through the territory of Russia, and in the future oil is delivered by tankers through the Turkish straits Bosporus and Dardanelles, the Suez Canal, the Gulf of Aden to the ports of India. Firstly, there are restrictions on the passage of tankers through the Bosphorus and Daradanella straits, as well as the Suez Canal due to environmental restrictions (the governments of Turkey and Egypt fear that an oil spill could cause an ecological disaster). Secondly, competition from EU countries. Oil on this route is designed for the European market. Thirdly, oil is pumped through the unstable countries of Egypt and Somalia (the coast of Somalia is periodically attacked by pirates). Fourth, quotas are in effect on the transit of Kazakh oil across Russia (this quota increased from 2 million tons in 1999 to 15-17.5 million tons in 2005) [8]. Kazakhstan is in favor of increasing the oil export quota on this route. Limiting the possibilities of the BTC is related to the problem of pipeline security. Thus, the pipeline passes near conflict zones: Nagorno-Karabakh, North Ossetia and Abkhazia, as well as Kurdistan;

- competition from American, Chinese, European and Russian companies in the Central Asian oil and gas market. Large fields (Kashagan, Tengiz, Karachaganak, Uzen, Kalamkas, Kurmangazy, Kenkiyak, Kumkol) are developed by American, European, Russian and Chinese companies. Due to geopolitical and political considerations, the Kazakhstani government prefers these companies when choosing an investor. The French company Total has acquired a share in the Kurmangazy deposit, which was claimed by the Indian company OVL. The Chinese company CNPC bought the Canadian company PetroKazakhstan from ONGC;

- high cost of Kazakh oil. The highest sulfur content in oil from the Kalamkas fields is 2.3% and Karazhanbas is 2.1%, which significantly reduces the quality of oil, and purification of oil from sulfur requires additional investments. Along with this, oil drilling in the Caspian Sea is associated with a number of technical problems. In the north, oil deposits are found at a depth of 5-15 meters, while in the south - up to 500 meters. In addition, the sea freezes in winter. The largest Kashagan field is being developed at a depth of 4,800 m. The hydrogen sulfide content is 19%. In addition, there are underwater mud volcanoes in the sea, which can cause explosions dangerous for coastal deposits. Thus, according to estimates by Indian analyst B.K. Singh, the cost of extracting and delivering Kazakh oil to the Indian market is $ 13 per barrel, while oil from Saudi Arabia is estimated at only $ 3 per barrel [9].

Conclusion

The struggle for energy resources, as well as the intensification of bilateral and multilateral cooperation in the field of energy are the main factors on which foreign energy policy is based. The ideological basis of India’s foreign policy at different periods is the ideas of J. Nehru and M. Gandhi (neo-viruism), neoliberalism and hyperrealism, which are based on the principle “economics is more important than politics”. The synthesis of these ideological paradigms forms the external energy policy of India. The conceptual basis of the energy policy is to ensure the security of energy supply for the normal functioning of the economy. Disruptions in supply and rising oil prices lead to lower economic growth rates. In order to reduce the negative factor in

331

disrupting supplies and increasing oil prices, India is building a new energy strategy, the foundation of which is the diversification of sources of supply of energy resources.

References

1.Kak K. India`s Strategic and Security Interests in Central Asia // Central Asia: Present Challenges and Future Prospects / ed. by V. Nagendro Rao, M.M. Alam. - New Delhi: Knowledge World, 2005. – P. 205-221.

2.Gujral I.K. Viewpoint: Civilization, Democracy and Foreign Policy. – New Delhi: Allied Publishers, 2004. – P. 251.

3.World Energy Outlook. International Energy Agency. – 2017 // http://www.worldenergyoutlook.org/media/weowebsite/2017/WEO2008.pdf.

4.Jatar S.C. Indian Energy Strategies and Central Asia // India and Central Asia / ed. by I. Banerjie. - New Delhi: Brunel Academic Publishers Ltd., 2004. – P. 302-313.

5.Azhar M. Natural gas: Emerging Indo-Gulf Energy Ties // India’s Energy Security and the Gulf. / ed. by S.N. Manohar. - New Delhi: Academic excellence, 2007. – P. 64-88.

6.Khan J.A. India’s Energy Security and the Arabic Gulf. - New Delhi, 2004. – P. 181.

7.Dishaw Mistry. Domestic and International Influences on India’s Energy Policy, 1947-2008 // India’s Foreign Policy.

Retrospect and Prospect / ed. by Summit Ganguly. - London, 2010. – P. 323-342.

8.Manjeet S. Pardesi and Ganguly S. India and Energy Security: a Foreign Policy Priority // Indian Foreign Policy in an Unipolar World / ed. by Harsh V. Pant. London, 2009. – P. 99-131.

9.Mohammad R.A. Gas Pipelines and Regional Cooperation // South Asia Journal. - 2005, july-september. – P. 21-30.

Даулова Венера

студент 1 курса специальности «Востоковедение» КазНУ им. аль-Фараби Научный руководитель:

Байсеитова Д.С.

ВЛИЯНИЕ КИТАЙСКОЙ КУЛЬТУРЫ НА ЯПОНИЮ

Особенно интенсивным воздействие китайской культуры происходило в течение VIII – IХ вв. Это было время, когда Китай переживал период блистательного развития поэзии, живописи, иероглифики, архитектуры. «Китайские образцы были своего рода эстетической нормой, эталоном для японской культуры, но при этом они очень быстро «переплавлялись», окрашивались местными тонами». Даже буддизм с его разработанной космогонией, философией, системой религиозных догматов был кардинальнопереработаняпонскойкультурой.Ужеупоминалось,чтоподвлияниемдаосизма,буддизм в Китае принимал различные формы, в том числе так называемого «Чань-буддизма». В Японии популярностьполучилименноэтотвариантбуддизма,приэтомонбылещёвидоизменёнподвлиянием синтоизма и в результате нового синтеза получил название «дзэн-буддизма». Огромное влияние на развитие японской культуры отмечено уже в период Хэйан (Х – ХII вв).

Для письма японцы применяют специальные знаки — иероглифы, которые были заимствованы из Китая. В Японии иероглифы так и называют: «Буквы (династии) Хань», или «китайские знаки»

(кандзи). Считается, что система китайских иероглифов появилась еще в 16 веке до нашей эры. Японский же язык до 5 века н.э. письменной формы не имел. Это было обусловлено сильной государственной раздробленностью. Япония была слабым государством, состоящим из множества княжеств, в каждом из которых была своя власть, свой диалект. Но постепенно к власти пришли сильные правители, в стране началось объединение княжеств, что повлекло принятие культуры и письменности самого могущественного в то время государства. Точно неизвестно, как китайская письменностьоказаласьвЯпонии,однакоширокораспространенаверсияотом,чтопервыеиероглифы были привезены в страну буддийскими монахами. Адаптация китайской письменности проходила непросто, т.к. японский язык в грамматике, лексике, фонетике не имеет с китайским ничего общего. Изначально кандзи и китайские ханьцзы ничем не отличались друг от друга. Но сейчас между ними появилась разница: некоторые иероглифы были созданы в самой Японии — «национальные

иероглифы» (кокудзи), некоторые получили другое значение. Да и после Второй мировой войны написание многих кандзи упростили.

Процесс заимствования завершился около 6 века нашей эры. Последствием этого стало наличие в японскихкандзинесколькихчтений.Называютсяонионы( – Onyomi) и куны Kunyomiили онное и кунное чтения. Онъёми это китайское чтение иероглифа, то есть это то, как японцы

332

услышали и записали китайское произношение того или иного знака, а кунъёми это японское чтение, то есть то как произносится по-японски слово, которому присвоили китайский иероглиф. Например,

иероглиф в китайском языке будет произноситься как shēng/шэн, японец будет слышать сэй, сё: (дзинсэй,человеческаяжизнь),новяпонскомязыкеэтомуиероглифубудетприсвоенокунноечтение

и:, и получится слово ikiru — жить. Существует общее простое правило, как определить, когда

какое чтение использовать: если иероглиф употребляется как отдельное слово, то применяют кунное чтение, а если в сочетании с другими иероглифами, то используется онное. Однако не стоит забывать,

что бывают и исключения в виде нетипичных чтений ( Tōten — запятая), есть иероглифы с несколькими чтениями ( по онному чтению читается как nichi, jitsu, по кунному как hi), а также

иероглифы, в которых отсутствует он Tōge – горный перевал)или кун ( ōjiru – отвечать, откликаться).

Японцы заимствовали из китайского языка не только иероглифы, но и их чтения. Услышав исконное китайское чтение какого-либо иероглифа, японцы пытались произнести его на свой лад. Так

ипроизошло «китайское», или «онное» чтение – (онёми). Например, китайское слово вода ( ) –

«shui», с учетом особенностей японского произношения превратилось в «суй». Некоторые кандзи имеют несколько онёми, потомучто были заимствованы из Китая несколькораз: в различные периоды

ииз разных областей. Но когда японцы захотели использовать иероглифы для записи своих

собственных слов, китайских чтений было недостаточно. Поэтому возникла необходимость перевести иероглифы на японский язык. Так же, как и английское слово «water» переводят как « , мидзу», китайскому слову « » присвоили то же значение – « ». Так появилось «японское», «кунное»

чтение иероглифа – , (кунёми). У некоторых кандзи может иметься сразу несколько кунов, а

может и не быть совсем. Часто используемые японские иероглифы могут иметь и по десять различных чтений. Выбор чтения иероглифа зависит от многого: контекста, вкладываемого смысла, сочетания с другими кандзи и даже от места в предложении. Поэтому зачастую единственный верный способ определить, где чтение онное, а где кунное – выучить конкретные конструкции.

Почему японцы не откажутся от иероглифов?

Многие изучающие японский или китайский языки, часто задаются вопросом: почему столь неудобная система письма до сих пор существует? Иероглифы относят к идеографическим знакам, в начертании которых сохраняется хотя бы символическое, но сходство с изображаемым предметом.

Например, первые китайские иероглифы – это изображения конкретных предметов: – «дерево»,

– «огонь», и т.д. Актуальность иероглифов в наши дни отчасти объясняется тем, что идеографическое письмо имеет некоторые преимущества перед фонографическим. С помощью одних и тех же идеограмм могут общаться люди, говорящие на разных языках, ведь идеограмма передаёт значение, а

не звучание слова. Например, увидев знак « », кореец, китаец и японец прочитают иероглиф по-

разному, но все они поймут, что речь идет о собаке. Другое преимущество – компактность письма, т.к. одним знаком обозначается целое слово. Ноесли укитайцев, например, нет альтернативыиероглифам, то у японцев есть слоговые азбуки! Не откажутся ли японцы от иероглифов в ближайшем будущем? Не откажутся. Ведь в силу огромного числа омонимов в японском языке, использование иероглифов становится просто необходимым. При одинаковом звучании, слова в зависимости от их значения записывают разными иероглифами. Что уж и говорить о японском менталитете, подразумевающем верность традициям и гордость за свою историю. А благодаря компьютеру разрешилась проблема, связанная со сложным написанием иероглифов. Сегодня набирать японские тексты можно очень быстро.

Почти все формы раннего искусства Японии находились под влиянием китайской культуры. В дальнейшем были разработаны новые стили, создавались школы японской живописи, но до начала периода Эдо (1603–1867) они так или иначе заимствовали различные приемы у китайских аналогов. Например, в основе некоторых стилей лежит шубакуда (термин, позаимствованный из Китая, обозначающий окраску черными чернилами).

Из источников известно, что к 640 г. в Японии построили 46 храмов, но почти все они были полностью разрушены, потому что сооружались из дерева и не могли устоять перед непогодой и пожарами, угроза которых существовала постоянно. К счастью, некоторые великолепные памятники сохранились; наиболее знамениты из них Золотой Зал (Кондо), пагода, крытая галерея и ворота монастыря Хорюдзи, основанного в 607 г. императрицей Суйко. Архитектурный стиль, в котором они выполнены, был распространен в Китае в VI веке и заимствован японцами из Кореи.

333

Если здания не являются точными подражаниями и показывают освоение японцами новых материалов и традиций, то изображения Будды либо привезены, либо очень похожи на китайские оригиналы.

Скульптура периода Хакухо обнаруживает сильное прямое китайское влияние, связанное с ростом технического мастерства. По большей части она представлена изображениями божественных персонажей, но существует и в светском или квазирелигиозном жанре, а именно - резные маски гигаку (параллелейкоторомуневозможнонайтинивКитае,нивКорее),использовавшиесявцеремониальных представлениях, на праздниках, проводившихся великими монастырями Нара. В буддийских образах заметно влияние не только танских моделей, но всего комплекса воздействий, сформировавшего танскоеискусство - развития суйской традиции вкупе с мотивами ивеяниями континентальногостиля.

Период Нара был золотым веком буддийского искусства в Японии. Японцы закончили стадию ученичества и стали полноправными мастерами, хотя и не порвали с китайской традицией. Напротив, почти во всех работах периода Нара отчетливо заметно танское влияние, и так как искусство тех дней было почти исключительно религиозным, японцы не могли развивать чисто национальный стиль, потому что не могли изменить идеалам буддизма, которые их вдохновляли. Существовали определенные жесткие каноны сюжета и трактовки, от которых нельзя было отступать, и поэтому японцы в общем следовали за идущими впереди китайцами, работы которых были так хороши, что в любом случае внушали глубокое уважение. Однако использование танских образцов отнюдь не было рабским подражанием.

Несмотря на сильное влияние китайской цивилизации, японцы сумели создать свою собственную самобытную культуру

1Honna N. English in Japanese Society: Language within Society // Multilingual Japan. Clevedon – Philadelphia – Adelaide, 1995; Loveday L.J. Language Contact in Japan. ASocio-LinguisticHistory. Oxford, 1996; Алпатов В.М. Американизация японского

и русского общества по языковым данным // Российское востоковедение в память о М.С. Капице. Очерки, исследования, разработки. М., 2001

1 "If you want to speak like us, it's not enough to just learn Japanese. You have to relearn English, too." Philip Seifi. English words in Japanese. https://www.lingualift.com/blog/gairaigo/

1 «… «гений» японцев заключается не в изобретении, а в адаптации тех или иных элементов культуры сначала из Кореи, потом из Китая, наконец, из Европы и США. В результате заимствованные элементы укоренились и живут самостоятельной жизнью, часто меняясь до неузнаваемости по сравнению с оригиналом ... В том числе это относится и к языку». (В.М. Алпатов. Заимствования из английского языка и жанровые особенности в японском языке nimko.narod.ru/Lib2/Alpatov_Yaponiya_yazyk_i_obschestvo.pdf

1 В.М. Алпатов. Заимствования из английского языка и жанровые особенности в японском языке nimko.narod.ru/Lib2/Alpatov_Yaponiya_yazyk_i_obschestvo.pdf

1 Magdalena CIUBĂNCAN. DECORATIVE ENGLISH IN JAPAN

(http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.cejsh-cd4c0667-4538-4a7e-8621-29039ce35916).

Мажиткан Аяужан Ғалымқызы

Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ Шығыстану факультеті Шығыстану мамандығының 4 курс студенті

ҚАЗІРГІ СОЛТҮСТІК ЖӘНЕ ОҢТҮСТІК КОРЕЙ САЯСИ-МӘДЕНИ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫНДАҒЫ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ РОЛІ

Аңдатпа

Автор бұл мақалада Солтүстік және Оңтүстік Корей саяси-мәдени ынтымақтастығы туралы баяндайды. Сонымен қатар, автор Корей түбегінің жалпы қарым-қатынасы мен экономикалық, саяси жағдайын, бірігудегі жоспарлары мен жетістіктерін қарастырған. Және де осы бірігу жолында және Кореи түбегінің саяси-ынтымақтастық жолда бірігуіндегі Қазақстан Республикасы мен Қазақстандағы корей этносының рөлін, Қазақстанның ядролық қарусыздандыру тәжербиесінің Корей жарты аралының бірігуіне әсері қандай екендігін баяндайды.

334

Кілт сөздер: саяси-мәдени ынтымақ, ядролық қару, қарым-қатынас, саясат, Қазақстан, корей этносы.

1945 жылы екіге бөлінген бір мемлекет, әлі күнге дейін қарым-қатынасы жылдан жылға бәсеңдеудің орнына өршігіп, халқы мен тағдыры, тілі мен ділі бір екі мемлекет Оңтүстік және Солтүстік мемлекеттер болып өмір сүріп келе жатыр.

60 жыл бұрын Корей түбегінде қантөгіс аяқталды, себебі тарихқа «Корей соғысы» деп енген соғыс тоқтатылды. Бірақ сол кездегі ауыртпашылықтың ізі әлі де өшпеді. Не себептен? Себебі соғыс тоқтатылғанымен бейбітшілік орнаған жоқ. Тоқтатылды, бірақ, екі ел екі мемлекет болып қала берді. Сол соғыстың кесірінен көптеген отбасылар бір бірін көре алмай өмір сүріп келе жатыр.

Дегенмен, Корея түбегінің қосылуы соңғы жылдары ең ауқымды тақырыптардың бірі болып есептелді. Қазіргі таңда бүкіл әлем өзара тығыз байланысты болғандықтан, дүниенің кез-келген бөлігіндегі бұрқ ете түскен қақтығыс бүкіл дүниежүзілік қауымдастықтың экономикасына да, саясатынадаәсеретеді.ХХғасырдыңсоңғыширегіндеәлемдегіеңтанымалелдердің бірінеайналған

– Солтүстік Корея өзінің ықпалын Оңтүстік көршісіне және Қиыр Шығыстағы көршілес мемлекеттерге ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлемдегі халықаралық жағдайларға да ықпалын тигізуде. Оның Қиыр Шығыстағы көршілес мемлекеттері – Қытай және Жапония. Кез-келген мемлекеттердің негізгі саясаты аймақтық қатынастарға, яғни онымен шекаралас жатқан мемлекеттерге бағытталады. Сондықтан, дүниежүзілік қауымдастықтағы бүгінгі және болашақтағы жағдайдыдұрысбағалайбілуүшінКорейтүбегіндегісаясижағдайларғақатыстышынайыкөзқарасты саралай білу қажет [1].

XXI ғасырдың алғашқы онжылдығының екінші жартысынан бастап біз Корей түбегінің көп жылдық «арқан тарту» деп аталатын жаңа әрі қауіпті кезеңінің бастамасына куәгер болдық. 19501953 жылдардағы соғыстан кейін Солтүстік және Оңтүстік Корей арасында болған соғыстың нәтижесін мойындамадыжәне бейбіт келісімшарт жасаспады. Өткен ғасырдың 70-80 жылдары КХДР өз елінің қорғанысында Қытай мен КСРО үміт артты немесе өз талаптарын қоя отырып бірігуге де қарсы болмады. Көптеген жылдар бойы бірігуге үміт күтуге болмайтын еді. Себебі Пхеньяндағы кейбір қаны қызу адамдар ядролық қаруды қолдана отырып Оңтүстікті басып алудың мүмкіндіктері туралы да ойлайтынын жоққа шығаруға болмайды, дегенмен басшылықтағылар қазіргі кездегі өздеріне тән ұмтылыстардың әсерімен болса да мұндай қадамға барады деп айтуға болмайды. Күні кешеге дейін Корей түбегіндегі текетірестің қуаттылығы маусымдардың ауысып тұрулары сияқты болды. Дегенмен ешқайсысы да қауіпті қадам жасағылары келмейді – жаппай соғысқа екі жақ та дайын емес.

Екі елдің арасын бөліп тұрған демилитациялық зонада өткен кездесуде Солтүстік Корея спорт додасына 230 жанкүйер, 30 таэквондо шебері, 140 оркестр музыканттан тұратын делегация құрамын жіберіп, одан бөлек, Пхенян көрші мемлекетте өткен жылдың наурыз айында өткен паралимпиада ойындарына 150 адамнан тұратын шағын құраманы аттандырғаны екі ел арасын жақындата түсті. Сондай-ақ спорт тарихында алғаш рет Олимпиада ойындарында екі елдің хоккейден әйелдер құрамасы бірлесіп, бір командада бақ сынағаны әлем саясаткерлері пікірлерін дәлелдей түсті. Оңтүстік Кореяның алдында көрші мемлекет делегациясының келіп-кетуін БҰҰ-ның Пхеньянға қарсы енгізген санкцияларын бұзбастан қамтамасыз ету міндеті қарастырылып, Оңтүстік Кореяның хоккей құрамасының жаттықтырушылары мен бірқатар консервативті көзқарастағы басылым өз спортшыларының «Солтүстік Кореямен бір командада өнер көрсетуі, олардың жеңіске жету ықтималдығын азайтады» деп наразылық білдіргенімен және ондаған мың адам мемлекет басшысынан келісімнің күшін жоюды талап етіп, онлайн петицияға қол қойғаны туыстас қос елдің бірігуіне қарағанда маңызды емес еді. Оңтүстік Кореяның Президенті Мун Чжэ Ин бұл қадамның қос мемлекеттің қарым-қатынасына оң әсер ететінін ерекше атап өтсе, Жапония премьер-министрі Таро Коно «Солтүстік Кореяның көршісіне жылы қабақ таныта бастауы, оған қарсы қолданылған санкциялардың оң нәтиже бергенін көрсетеді» деп есептейтінін жариялап, және әріптестерін экономикалық қысым шараларын өзгеріссіз қалдыруға шақырғаны белгілі [2].

Соныменқатар2018жылдың2сәуіріндеОңтүстікКореяныңөркемөнертобыСолтүстікКореяның орталық қаласы Пиоңяңда (Пхеньян) алғаш рет спектакл қойды. Бұл екі Корея арасындағы мәдени байланыстардың ең бір биік деңгейге жеткені. Қойылымды Солтүстік Корея басшысы Ким Жоң Ун (KimJong Un/Ким Чен Ын) және бірқатар үкімет лауазымдылары көрген. Бұл Ким Жоң Унның алғаш рет Оңтүстік Корея көркемөнер өкілдерімен кездесуі. Ол қойылымнан кейін оңтүстік кореялық көркемөнер өкілдерімен кездесіп, қойылымға оң бағасын берген. Екі Корея арасындағы жоғары деңгейдегі қарым-қатынастың біртіндеп жақсаруына екі елдің көркемөнер үйірмелері де ықпал етті.

335

Пиоңчаң қысқы Олимпиадасында Солтүстік Корея көркемөнер тобы арнайы қатысты және Оңтүстік КореяпрезидентіМүнЖайнменкездескенболатын.ОсыайдыңсоңындаекіКореябасшыларытарихи кездесуін өткізді. Және де бұл кездесу Корей түбегі қайшылығының шешім табу нүктесі болды.

Тағы айтып кетер болсақ Корея Республикасы мен КХДР-ның бірігуіндегі Отанымыз Қазақстанныңрөлі:2018жылдыңмамырайының18-ыкүніАлматықаласындаКореятүбегініңбірігуі консультативті кеңесінің қанатындағы “Тхонъиль” академиясы құрылды. “Тхонъиль” академиясының міндеті: Қазақстанда тұрып жатқан корей азаматтарына (кореин) және де Қазақстан Кәрістер Ассосиациясының мүшелеріне корей тілімен мәдениетін үйрету [3].

19-ы күні Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінде үлкен мерекелік іс-шара өтті. Ісшара барысында Корей түбегінің бірігуі жөнінде Ким Г.Н “Корей түбегі түбінде бірігеді” атты лекциясы оқылды. Және де, Корея Республикасының әртістері мен атақты жұлдыздары, КХДР-дың мемлекеттік театр әртістері мен Қазақстанның мемлекеттік Корей театры әртістері бір сахнада өнер көрсетті.

Бұл іс-шараны өткізу оңайға түспеді. Не себептен? Іс-шараны 2018 сәуір айына жоспарлағанымен ұйымдастыру 2017 жылдың тамыз айынан басталған еді. Себебі Солтүстік корей азаматтарын Қазақстанға шақыру оңайға түспеді. 2017 жылдың қазан айында Москвада орналасқан Солтүстік Кореяның елшілігіне ресми хаттар жіберілді. Себебі Қазақстанда Солтүстік Кореяның дипломатиялық елшілігі жоқ болған себептен. Жіберілген ресми хаттар жауабын жарты жылдан аса уақыт күтуге тура келді. Және сол жұмыстың барлығын атқарған Қазақстан Кәрістер Ассосиациясы болған еді.

Және де Қазақстанның ең улкен ықпалының бірі ол Қазақстанның қарусыздану тәжірибесі Корей түбегіндегі демилитаризация мәселесін шешуге пайдалы болуы мүмкін. Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан ядролық қарусыз әлемді қолдайды. Экс президент Нұрсұлтан Назарбаев жаппай қырыпжою қаруынан болатын ықтимал қауіптер санын азайтуға бағытталған бірқатар бастамаларды іске қосты. Бұл тек Қазақстанға ғана емес, сондай-ақ халықаралық қоғамдастыққа да қатысты. Экс президент өзінің басты шешімдерінің бірі Қазақстанның ядролық қарудан бас тартуы екенін айтады. Және БҰҰ-ның 100 жылдығына орай ядролық қарусыз әлем құрудың басталуын ұсынды.

Өткен жылдың 24 қазанында Астанада Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының Қазақстан Республикасындағы Корей Республикасының Елшілігімен бірлесіп ұйымдастырған «Корей түбегіндегі жағдай және ядролық қаруды таратпаудағы Қазақстанның рөлі» атты халықаралық дөңгелек үстел өтті.

2012-2015 жылдарға арналған Оңтүстік Кореяның Қазақстандағы елшісі Паек Чу-Хэн ядролық қару мәселесі бойынша елдердің ұстанымдары туралы әңгімелеп берді:

- Мен Қазақстанның ядролық қарусыздану үлгісі туралы және Президент Назарбаевтың экономикасын, қоғамдастығын қалай дамытқаны туралы жаздым және Корея халқынан өте үлкен жауап алдым.

- Қазір біз Корей түбегінің ядролық қарусыздануына белсенді түрде дайындық үстіндеміз. Осыған байланысты Солтүстік Кореяның экономикасын дамыту жоспарын белсенді түрде насихаттауда. Егер Корея өзінің ядролық бағдарламасынан бас тартса және өз күштерін өз экономикасын дамытуға бағыттаса, бізді жарқын болашақ күтеді.

Біз ядролық қарусыздандыру және экономикалық даму туралы пікір алмасу үшін осында келдік. Осы жерде жұмыс істеген кезде, мен қазақстандық мінез-құлық үлгісін жиі атап өттім. Бұл Солтүстік Корея үшін өте маңызды. Дегенмен, қазіргі уақытта Ким Ченнн мырзаның мұндай қаруы бар, бәлкім, қару-жарақ пен зымырандардың көмегімен халықты тамақтандыруы мүмкін. Сондықтан Оңтүстік КореяПрезидентіМунДжэйнСолтүстікКореяныңкөшбасшысыКимЧенЫнменэкономикалықдаму және ядролық қарусыздандыру мәселесі бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Менің ойымша, келесі жылдың басында Америка Құрама Штаттары мен Солтүстік Корея арасындағы саммит болады және бұлпрогресс.Сондықтанбіздіңжақсытатукөршіелдерден,соныңішіндеҚазақстаннанқолдауқажет, - деп айтып өтті.

Неге Солтүстік Кореяға ықтимал үлгі ретінде Қазақстан туралы айтуға болады. Әрине, біздің жағдайымыздың арасында көптеген айырмашылықтар бар: Қазақстан совет қаруын мұра етті, ал Солтүстік Корея өзі дамыды. Іс жүзінде көптеген ұқсастықтар бар. Кеңес Одағы құлағаннан кейін Қазақстанядролықарсеналдыңиесіболды.СолтүстікКореяөзініңнегізгіодақтасынанайырылғаннан кейін ядролық арсеналды ойлап жатыр. Қазақстан халқы ядролық сынақтардан қатты зардап шекті. Солтүстік Корея халқы да жарылыста болған бомбадан зардап шекті. Ядролық қаруға үлкен қаржы жұмсалды. Сондықтан, Қазақстан Президенті атап өткендей, Қазақстан тәжірибесі Солтүстік

336

Кореяның кейбір аспектілері бойынша іс-әрекеттерге арналған практикалық нұсқаулық бола алады

[4].

Қазақстан Ресей, АҚШ және Украинадан кейінгі 4-ші ядролық арсеналға ие болды. Осы арсеналмен біз бірінші рөлде болар едік. Бұл Солтүстік Кореяның арсеналынан бірнеше есе артық. Ядролық қарудан басқа, бізде көмірді іске қосу қондырғылары, Семей ядролық сынақ полигоны болды, Қазақстан уранды өндіруге өте белсенді қатысты. Біз зерттеу реакторлары мен, әрине, басқа да материалдардың үлкен көлемін орналастырдық.

Сонымен, бірге біз ядролық державалардан, әсіресе Құрама Штаттар мен Ресейден үлкен қысым көрсеттік. Елде анти-ядролық маңызды көңіл-күйлер болды. Бізде «Невада-Семей» антиядролық қозғалысы болды. Екінші жағынан, бізде ядролық әлеуетті сақтап қалу мүмкіндігін ескере отырып, әңгімелер болды, олар негізінен ұлтшылкүштер тарапынан айтылды. Бұл опциялар бірден жойылды.

Бізде осы арсеналға ие білікті кадрлар мен құралдар жоқ - бұл ядролық қарудан еркін таңдау туралы шешім қабылдау үшін маңызды фактор болды. Ақыр соңында жағдайды толық талдау жүргізілгенде, біздің дипломаттарымыз ғана емес, сондай-ақ тәуелсіздіктің алғашқы кезеңдеріндегі біздің сарапшылар Қазақстанның ядролық қару туралы шешіміне елеулі әсерін тигізді.

- Біз қазір қандай да бір нақты міндеттемелердің болмауы. Негізінен - бұл кейбір уәделер. Әрине, КХДР қарусыздану үшін қауіпсіздік кепілдіктерін және кейбір экономикалық пайдасын алуға тиіс. Қазақстан сияқты. Ең бастысы - сенім жасау. Корей аралық диалог тараптар арасындағы сенімнің қайта қалпына келуіне ықпал етеді. Мен ядролық қарусыздандыру тез процесс емес екенін ерекше атап өткім келеді. Солтүстік Корея сынақ алаңын немесе зымырандық сынақ алаңын бұзғаны жақсы, бірақ ол әлі де ядролық әлеуетке ие. Ең бастысы, біз Солтүстік Кореяның ядролық қарусыздыққа айналуын қалай қамтамасыз етеміз? Егер біз екі Кореяны біріктірудің перспективалары туралы айтатын болсақ, онда бұл процесстен ядролық қарудан бас тарту керек. Бірақ КХДР дереу ядролық қарусыздандыру физикалық және саяси себептерге байланысты қабылданбайды. Ядролық қарусыздандыру дипломатиялық тәсілдермен, келіссөздермен, қауіпсіздік кепілдіктерімен, конструктивті және транспаренттік қарым-қатынаста болуы тиіс. Бірақ кейбір кезеңдер мен белгілі бір мерзім болуы керек.

Сонымен, Корей түбегіндегі оң өзгерістер ядролық қаруды таратпауды күшейту аясында стратегиялықдиалогқажаңасерпінбереді.Қазақстан,ядролыққарусызданужаһандыққозғалысының белсенді қатысушысы ретінде, тараптардың жағдайын жақындатуға бағытталған күш-жігерді құптайды және осы үдерісте жан-жақты көмек көрсетуге дайын. Сарапшылардың диалогы және екі Корея арасындағы қарым-қатынасты дамытудың болашақ траекториясын талқылау бейбіт процестің ажырамас бөлігі және бейбітшілікті нығайтуға қосқан үлесі болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Ким Г.Н. Объединения Кореи неизбежно. Сеул, 2014

2.https://egemen.kz/article/174559-qos-koreya-kelissoez-zhurgizedi

3.https://e-history.kz/ru/publications/view/4606

4.Ким Г.Н. Корееведение в СНГ: прошлое, настоящее и будущее. https://www.google.ru/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&ved=2ahUKEwiVz1i53hAhUN86YKHfLAAAcQFjABeg QIARAB&url=http%3A%2F%2Fworld.lib.ru%2Fk%2Fkim_o_i%2Fk10rtf.shtml&usg=AOvVaw0LjTXZPa43pGLJ85EerJeW

Смаков С.Т. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ «Түркітану» мамандығының 4 курс студенті Жетекші: Жанатаева Б.Г. Аға оқытушы

ҚАЗАҚСТАН МЕН ТҮРКИЯ БИЛІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ӨЗГЕШЕЛІКТЕР

Тәуелсіздік жылдарында Қазақстан Республикасыәлемге танымал болып, ғасырларға тең жолдан өтті. Қазақстанның бастамалары бүгінде бүкіл әлемге танымал. Елімізалыс-жақынжұрттарменаралас- құраласбайланыста, стратегиялық әріптестікте Орталық Азия өңіріндегі тұрақтылықтың негізі болып келеді.Қазақстан тәуелсіздігін алған күннен бастап әлемдік аренада сан түрлі салаларда реформа жасап, елдің әлеуетін көтеру және көп векторлы саясат ұстанып, өңірлік мәселелерді шешуде белсенді қатысуа рқылы өзін мойындатып келеді. 28 жылда жеткен жетістіктерге қарай отырып, елбасының

337

таңдапалғансаясижйесініңдұрысекендігінәбденмойындауғаболады.Дегенмен,кемшілтұстарыжоқ дей алмаймыз, оны тарих дәлелдей жатар. ҚР-ның тұңғыш президентінің күніне арналған халықаралық конференцияда сөзалған Қасымжомарт Тоқаев: Әлемдік тәжірибе көрсеткендей әлеуметтік-экономикалық реформаның сәтті өтуі, ішкі тұрақтылықты және қорғанысты нығайту саяси жүйеге ғана байланысты емес, мемлекетті басқару сапасына да тәуелді. Динамикалық дамып жатқан елдерге президенттік, солсияқтыпарламенттік, конституциялық және абсолютті монархиялық республикалар да жатады. Тіпті халықтық демократияға жатқызуға болатын саяси жүйелердің құлап жатқан мысалдары аз емес.– деп айтқан еді.[1]

Бұл пікірге толықтай келісе отырып, саяси жүйелердің қайсысы, яғни мемлекеттік басқару формаларының: президенттік республикалар, президенттік-парламенттік республикалар, атқарушы билік премьер-министрдің қолында болатын парламенттік республикалар, парламенттік монархиялар, дуалисттік монархиялар, абсолюттік монархиялар, бірпартиялы жүйелі мемлекет-тер, әскери диктатура қандай жағдайда тиімді екенін анықтаймыз; теориялық анықтамалар беріп, тарихына тоқталамыз.

Мемлекеттік басқару түрі дегеніміз –саяси билік кімнің, қандай ұйымның, қандай субъектінің құзырында екендігін көрсететін ұғым. Қазіргі кезеңде мемлекеттік басқарудың үш түрі бар: монархия, конституциялықмонархияжәнереспублика.Қазіргікезеңдегідүниежүзіндегімемлекеттікбасқарудың негізгі бағыты— республикалық мемлекет түріне өту.Сол себептен мемлекеттік басарудың осы түріне кеңінен тоқталамыз. Республиканың өзінің бірнеше түрлері бар. Қазіргі кезеңде дүниежүзінде көп қолдау тапқан және ең көп орын алатыны демократиялық республикалар. Олардың өзі үлкен үш топқа бөлінеді: президенттік республика, президенттік-парламенттік республика жәнепарламенттік республика.

Президенттікреспубликаныңбелгілері:

1.Екіжүйелісайлау. Президенттікжәнепарламенттіксайлауларәрқайсысыөзалдынабөлекөткізіледі.

2.Үкіметпрезиденткетәуелді.

3.Атқарушы биліктің және мемлекеттің басшысы президент. Үкімет те президенттің

қарамағында болады. Президенттік республикаға жататын мемлекеттер, мысалы, АҚШ, Ресей, Қазақстан(президенттік-парламенттік басқару түріне жақындап келеді), Түркия(жуырда ғана тізімді толықтырды), Португалия, Мексика жәнет.б

Президенттік-парламенттік республиканың белгілері:

1.Екі жүйелі сайлау: президенттік және парламенттік сайлаулар әрқайсысы өз алдына бөлек өткізіледі.

2.Парламент парламенттік сайлауда жеңіп шыққан саяси партиялардың уәкілдерінен қалыптасады.

3.Президент – мемлекеттің басшысы. Үкімет Президенттің алдында жауапты. Үкімет мүшелері Парламент палаталарына есепті. Президенттік-парламенттік республикаға жататын мемлекеттер,

мысалы, Франция, Австрия, Ирландия, Польша, Финляндия және т.б.

Парламенттік республиканың белгілері:

1.Сайлау бір жүйелі. Тек парламент сайланады.

2.Парламентте ең көп орын алған саяси партияның жетекшісіне премьерминистрлік (атқарушы билік) және мемлекет басшысы міндеті жүктеледі.

3.Үкімет парламентке тәуелді. Парламенттік республикаға, мысалы, Германия, Италия, Индия, Израиль және т.б. жатады. ХХ ғасырдың соңғы ширегінде мемлекеттік басқару түрлерінің, жалпы демократияның дамуына байланысты шын мәніндегі демократиялықреспубликаның жаңа деңгейлері

қалыптаса бастады. Олар - азаматтыққоғамжәнеқұқықтық мемлекет. [2] Жұмыстың мақсаты алғаш Қазақстанның тәуелсіздігін таныған, әлемнің 17-ші экономикасы,

түбіміз бір Түркия мемлекетінің саяси жүйесін Қазақстан саяси жүйесімен салыстырып, сараптама жүргізу.[3]ЖақындағанареферендумнәтижесіндепарламенттікжүйеденпрезиденттіккеөткенТүркия салыстыруға, зерттеу жұмыстарын жүргізуге жақсы мысал. Қазіргі саяси жүйеге келу себептерін айқындап, болашақ талаптарына жауап беру үшін қандай өзгерістер орын алуы тиіс зерттеп, өз ойпікірімізді білдіреміз.

Жұмыстың маңыздылығы халықаралық қатынастардың шиеленісуімен, Қазақстанның ішкі саясатына, экономикасына сыртқы күштердің, доллар бағамының әсер етуімен, ғылыми-техникалық дамудың жеделдеп, 4-ші индустриялық революцияның келуімен түсіндіріледі.Интеграциялық процестер кешеуілдеп, Дональд Трамптың келуімен популизм мен ұлтшылдық белең алып барады.[4] Мұндай көріністерді Brexit, Түркияның Ресеймен қайта жақындасуынан да көре аламыз. [5,6]

338

Жанжалдар ауқымының артуынан экономикалардың күйреуі, тұрғындардың жағдайының төмендеуі, жаппай миграцияға ұшырауына әкеліп соғуда. БҰҰ бағалауы бойынша «араб көктемінен» Таяу Шығыс елдерінің экономикалық зардабы 614 млрд долларды құрап, босқындар саны 65 млн адамнан асқан.[7]

Еуропаның босқындар мәселесін шешуге дайын болмауы – ұлтшылдықты жаңғыртып, мұның өзі Еуропалық Одақтың өз ішінде дағдарыс туғызды.[8]

Қазіргі әлемде көпполярлылық үрдіс берік қалыптасуда. Бүгінде аймақтық құрылымдардың ұстанымымен санаспауға болмайды. Мәселен, БРИКС, ШЫҰ, АСЕАН тәрізді ұйымдардың іс-қимылы баршаға мойындалды.

Сирия, Либия, Йемен, тіпті Ирактың өзі 25 жыл бұрын орнықты, өз игілігі өзіне жететін елдер болатын. Қазір бұл елдер халықаралық шиеленістің қызған ошағына айналды. Бұл жағдайларда Ресейдің геосаяси рөлі елеулі арта түсті, Сирияға әскерін енгізу арқылы стратегиялық бастаманы өзіне алды. Аймаққа өз ықпалын Иран да күшейтуге тырысуда.Ақыры Ресеймен тайталасуға алып келген Украинада болып жатқан жағдайдың елестету де қиын еді.

«Өркениеттер қақтығысы» шындыққа айналды. Негізгі діндер арасында ғана емес, конфессиялардың ішінде: шейіттер мен сүнниттер, православ пен католиктер арасындағы қарамақайшылықтар мен жанжалдар ушығып барады.[9]

Ядролық қарусыздану ең бір өзекті мәселе ретінде қалуда. Жаппай қырып жоятын қарудың таралуына жол бермеу үшін қолдан келгеннің бәрін жасау қажет. Мұндай жойқын қару ИЛИМ, «Боко Харам», «Әл-Каида» сияқты террорлық ұйымдардың қолына түссе не болмақ.

Қазіргі әлемдік құрылыста Орталық Азияның рөлі көтерілуде. Орталық Азияға, әсіресе ауған жайтына әлемдік державалардың айрықша назар аударуы мұқтаждық. Бүгінде орталықазиялық мемлекеттердің барлығының күш-жігері аймақтағы таза ауыз суы, есірткі тасымалы, адам саудасы, трансшекаралық өзендер түйіндерін шешуге бағытталуы тиіс.

Дүниежүзін қаржылық, экономикалық дағдарыстар алаңдатуда. Сондықтан экономикалық проблемалардышешугесаясаттантыстұратын,мүлдежаңа,шынмәніндегіинновациялықұстанымдар қажет.

ӨткенжылдардыңбастысаясиоқиғасыАҚШ-тағыпрезидентсайлауыдесекартықайтқандықемес. Дональд Трамптың жеңіске жетуі әлемдік саясатқа, бірқатар елдердің ішкі өміріне тікелей әсер етіп жатыр.

Алдағы он жылдықтарда технологиялық ең дамыған мемлекеттер ғана алға озып кетеді. Олардың соңынан ғылыми-техникалық жетістіктерді игерген орташа дамыған елдер қатары ұмтылады. Алайда мемлекеттердіңнегізгібөлігідамудантысқалып,оныңсалдарыәлемдікқауіпсіздіккекеріәсеретерлігі күмәнсыз. Жұмыссыздық 200 млн-нан асып 1 млрд адамға жетеді, мұның өзінің ғаламның игілікті әрі қауіпсіз дамуына тигізетін салдары тым ауыр.[10]

Саяси тұрақсыздық, экономикалық кризистер, технологияның жаңа деңгейге жетіп, жұмыссыздық тудырған шағында Қазақстан ұстанымы қандай болмақ, мемлекетті басқару формасы жаңа әлем талаптарына жауап бере ала ма, қандай өзгерістер қажет осы сынды сұрақтарға жауап ізделінеді.

2018жылдыңшілдеайындапрезиденттіксайлаудажеңіскежеткеТүркияпрезидентіРеджепТайип Ердоган ресми түрде ескі парламенттік жүйені бір орталыққа шоғырланған президенттік жүйеге айналдырудыбастады.Жаңажүйеніңнегізіндеелішіндеавторитарлықбилікжүргізужатыржәнетүрік сыртқы саясаттын құруда да терең салдары болатыны сөзсіз, әсіресе Батыспен.

Бұл жүйегекөшухалықаралықжағдайлардың жан-жақты өзгеріске ұшырапжатқан кезеңінде орын алды. Түркияны және басқа да мемлекеттерді либералдық құндылықтарға шақырушы Батыс бүгін керемет “шың басындағы қаладан” алыс. Ұлтшылдық пен популизм Атлантиканың барлық тұсына тарауда. Президента Дональд Трамптың “Америка бәрінен бұрын” саясаты көп салалығымен, еркін саудамен және либералдық құндылықтарды қорғаумен ерекшеленетін әлемдік тәртіпті бұзып жатыр.[11] Еуропалық Одақ Brexit-ке байланысты іштей әлсіреп, әлеуметтік сенімді жоғалтуда. [12] Жағдайды Қытай, Иран және Ресей сынды дамушы мемлекеттер сенімді әрекеттері арқылы ұшықтыра түсуде.

2018 жылдың шілдесінде түрік президенті Реджеп Тайип Ердоган ресми түрде парламенттік жүйеден президенттікке ауысуға әкімшілік шаралар қолдана бастады. Бұл өзгерістер түрік мемлекетінің ішкі билігіне, сондай-ақ сыртқы саясатына тікелей әсер етеді. Парламенттің заң шығару мүмкіншілігі мен жауапқа тарту құқықтары алынып тасталынды. Осман кезеңінен бері «үш H» (Harbiye, Hariciye және Hazine) ретінде белгілі қарулы күштер, сыртқы істер министірлігі және қазынашылық бұрын соңды болмаған қысымға тап болды. Тәуелсіз азаматтардың қоғамдық кеңістігі және БАҚ құқықтары тарылды.

339

Жаңа жүйеге көшу Түркия-Батыс арақынасына әсер ететін екі маңызды параллельді процестерге себеп болды. Біріншіден, соңғы жылдары Түркияның демократия көрсеткіші айтарлықтай төмендеп кетті. 2018 жылы Freedom House 1999 жылдан бері алғаш рет Әлемдік бостандық есебінде Түркияны Бостандығы жоқ деп классификациялады.[13] Тиісінше, Түркияны Батыспен байланыстырушы құндылықтар әлсіреуде. Екіншіден, мұсылман әлемінің лидері болғысы келетін Ердоганның қысымымен Түркияның дәстүрлі сыртықы саясаты, әсіресе Батыспен бүлініп жатыр. Мұның барлығы Түркияның одақтастарымен арадағы мәселелерін көбейтетіндігі таңғалдырарлық емес.

Түркияда қаншама жылдар бойы басқару жүйесі парламенттің қол астында болды. Сонымен қатар, әскери биліктің парламентке бағынбауы тағы да тәуелсіз күштің болуын қамтамассыз етті. Бұл дегеніміз атқарушы билік халықтың көңілінен шықпайтын шешімдер қабылдап жатса халық әскерге жүгінеалатындығынбілдіреді.Дегенмен,мұныңтерісжағыдабарекенінұмытпағанымызабзал.Әскер басшыларына сыртқы күштер әсер етіп елде бірнеше төңкеріс орын алды. Әрбір төңкеріс экономикалық дағдарысқа себепші екенін ескерсек саяси қақтығыстар нәтижесінде елдің әл-ауқаты нашарлап кетпекші.

Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасу тарихы Ресейдің саяси өмірімен тікелей байланысты болды, себебі Қазақстан 1731жылдан бастап 1991жылға дейін алдымен Ресейдің, кейін Кеңес Одағының құрамында болды.

1905 жылы Ресей патшасының арнаулы манифесінен кейін ашық түрдегі партиялар қалыптаса бастады.Оныңбірі-Конституциялықдемократия(кадеттер)партиясыболды.ӘлиханБөкейхановжәне тағы басқа да қазақ зиялылары осы партияға мүше болып кірді. Кейін Ә.Бөкейхановтың бастауымен 1905 жылдың желтоқсанында Орал қаласында Қазақстанның 5 облысынан делегаттар съезі шақырылды. Мұнда кадет партиясының қазақ бөлімі құрылып, осы партияның бағдарламасы қабылданды. Бірақ Ресей кадет партиясы да, 1917 жылғы ақпан революциясынан кейін пайда болған Уақытша үкімет те қазақ халқына байланысты ұлт және жер мәселелерін шешуде ешбір қызмет жасамады. Осының бәрі Ә.Бөкейханға кадет партиясынан шығып, “Алаш” партиясын құруға мәжбүр етті.

“Алашорда” үкіметінің негізін қалаған Әлихан Бөкейхан мемлекетті дамытудың озық үлгілерін ұсынған. Әлихан Бөкейхан Мэйдзи бағдарламасын жүзеге асырудың нәтижесiнде артта қалған аграрлық елден 21 жылда әлемнiң ең дамыған мемлекетiне айналған Жапонияның тәжiрибесiн үлгi етiп, Алаш мемлекетiн 20-25 жылда әлемнiң төрiне жеткiзудi жоспарлады. Алаш көсемi жапондардың тәжiрибесiн қазақ елiне сол қалпында орната салмай, халқының өзiндiк мәдениетi мен салт-дәстүрiнiң негiзiн сақтай отырып жетiлдiрудi көздедi.[14]

Еліміздің жаңа тарихындағы саяси партиялардың өмірге келуі 1990 жылдан басталды. Осы жылы азаматтық-демократиялық «Азат» қозғалысы (АДҚ) елімізде алғашқы саяси ұйым ретінде тіркелді. «Азат» қозғалысының басында С.Ақатай, М.Шорманов, М.Есеналин секілді ұлтжанды азаматтар тұрды.1991жылы«Қазақ КСР-індегіқоғамдықбірлестіктертуралы»Заң қабылданды.Осығансүйеніп парламенттік тұрғыдағы Қазақстанның Республикалық партиясы (ҚРП) – «Азат» құрылды. 1992 жылғы маусым айында «Азат» және ұлттық-демократиялық «Желтоқсан» партиясы бірігіп, бір партия құру туралы шешім қабылдады (Ұлттық-демократиялық «Желтоқсан» партиясы 1990 жылы «Әділет», «Ақиқат», «Азамат» т.б. ұйымдардың негізінде құрылған болатын). 1992 жылдың 26 желтоқсанында осы біріккен «Азат» партиясы ресми түрде тіркеуден өтті.

1990-1992жылдарыҚазақстанқоғамындадемократиялықпроцестердіңқарқындапдамуынасәйкес саяси күштердің бір жағынан барынша белсенділік іс-қимылдары көрініс тапса, екінші жағынан бейберекет әрекеттер де орын алды. Осы әрекеттер әртүрлі саяси ұйымдардың пайда болуына ұйытқы болды.Мысалы,«Тәуелсізкәсіподақорталығы»жәнешетелдікқорларменбайланысжасаған«Социалдемократиялық партиясы», «Бірлік», «Русская община», «Казактар одағы»т.б. ондаған ұсақ партиялар мен қозғалыстар өмірге келді. Еліміздегі жасампаз күштердің бағытын бір арнаға тоғыстыру мақсатымен1993жылы«Қазақстанныңхалықбірлігіодағы»құрылды.Оныңжетекшісі(лидері)болып ПрезидентН.Назарбаевсайланды.АлғашқытөрағасыС.Әбдірахманов,алсолжылдыңаяғындаболған съезде төрағалыққа Премьер-министрдің орынбасары Қ. Сұлтанов сайланды. Бұл одақ елдегі саяси ағымдарды тұрақтандыру, бір арнаға түсіру жолында үлкен жұмыстар жасады. Осы жылдары Қазақстанның Аграрлық партиясы, «Ақ жол» демократиялық партиясы, Республикалық «Отан» саяси партиясы,Республикалық«Асар»партиясы»,Қазақстанныңсоциал-демократиялық«Ауыл»партиясы, «Қазақстанның Азаматтық партиясы», «Қазақстанның Коммунистік партиясы», «Қазақстанның патриоттары партиясы», «Руханият» партиясы ресми түрде тіркеуден өтті.

1997 жылы кейбір қозғалыстар мен партиялар ұсынған пікірлерді қолдай отырып, Қазақстан Үкіметі саяси күштер жетекшілері мен билік өкілдерінің қатысуымен пікір алысуға «дөңгелек үстел»

340