Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
tarikhotvety.docx
Скачиваний:
979
Добавлен:
13.02.2016
Размер:
761.75 Кб
Скачать

67 XXғғ. 20-30 жж. Мәдениет құрылысының қазақ зиялыларының үлесі.

Алашорда қайраткері Ахмет Байтұрсыновтың 1919 жылы жарық көрген «Революция және қырғыздар» деп аталатын әйгілі мақаласында нақты айтылғандай, «қазаққа ақпан революциясы қаншалықты түсiнiктi болса, қазан революциясы соншалықты түсiнiксiз болды» [1, 238 б] және кеңестiк билiктiң күйреуiне дейiн сол түсiнiксiз күйiнде қалды. Олай дейтініміз, 1917 жылғы ақпан революциясынан кейін билікке ұмтылған большевиктер, әу-бастан қара халықты алдап-арбау, еріксіз күштеу әдістері арқылы жұмысшы мен шаруа одағына негізделген қоғам құру мақсатын көздегені айқын.

Қазан революциясының қазаққа түсініксіз болуын, Ахмет Байтұрсынов «қазақ қоғамында капитализмнің, соған сәйкес таптық жіктелудің жоқтығымен» [1, 239 б], ал Міржақып Дулатов «қазақ - қырғызды капиталист, буржуй, жұмыскер деп бөлуге болмайды. Бізде Еуропа халықтарындай зауыт, фабрика жоқ, бізде миллионер, жатып-ішep жоқ. Біздің халық ақ сүйек, қара сүйек, бай, жұмыскер, жерлі, жерсіздерге бөлінген емес. Қалың қазақ - қырғыздың  тіpшілігі,  шаруасы - мал  бағу. Қазақ жері бұрыннан да жеке адамның eншіcіне бөлінген еместігімен» түсіндіреді [2, 12 б].

Келесі айтпағымыз, саясат пен шығармашылықты қатар алып жүрген қазақ зиялыларының мұраларындағы ашаршылық тақырыбы болмақ. Соның ішінде Алаш қайраткерлері Сәкен Сейфуллиннің «Қызыл ат» поэмасын, Ілияс Жансүгіровтің «Кәмпеске», «Жұт-жеті ағайынды» өлеңдерін атауға болады.  Сәкен Сейфуллиннің «Қызыл ат» поэмасы туралы Тұрсынбек Кәкiшевтің мәліметтері мынадай: «1936 жылы 10 қаңтарда Минск қаласында КСРО Жазушылар одағының пленумы болды. Ойламаған жерден Сәкен мықты соққыға жығылды. Бүкiл қазақ даласын жыландай жалмаған аштық пен ауыртпалықты, ескi крайкомның қайрансыздығын қазақ әдебиетiнде жападан-жалғыз жырлаған «Қызыл ат» поэмасы Сәкендi «пәлеге» қалдырды. «...троцкизмге жақын саяси қателіктерге жол берді» деп,  Сәкендi Троцкиймен бауырластырып қойды, ... бұл сол кез үшiн қайырлы сағаттан емес-тiн...» [12].

Ілияс Жансүгіровтің «Жұт –жеті ағайынды» өлеңіндегі мына бір шумақтар «Күнiне қазақ мыңдап өлiп жатыр, Тұқымы сағат сайын кемiп жатыр. Өз баласын өзi үйiтiп, сирағын жеп,   Көр азабын тiрiдей көрiп жатыр» - жан түршігерлік жолдар адамның сүйегін қайыстырады [13]. Қалай десек те, көркем әдебиеттегі тарихтың ащы шындығы, осылай.

«Қайран елім – қазағым, қалың жұртым» деп, Абай айтпақшы талай жұттан, талай соғыстан аман қалған қазақ, 1920-30 жылдардағы кеңестік тоталитаризм жүйесіндегі ашаршылық нәубетін көтере алмай қалды... Оның экономикалық және демографиялық зардаптары бүгінге дейін жойылған жоқ. «Нәубет» жылдарының ащы сабақтарын ұмытпай, ашаршылық құрбандарына тағзым ету – әр қазақтың борышы. Тіпті, жылына бір рет еске алу күнінде бір минут үнсіздік жариялау  «тақиямызға таршылық етпес» еді.

Әрине, елімізде бүгінге дейін атқарылған жұмыстар аз болған жоқ. Тәуелсіздік жариялау қарсаңында құрылған арнайы комиссияның (11.11.1991.) қорытындысы бойынша тұңғыш рет ашаршылық туралы материалдар мен құжаттар жинағы және үкіметтік ресми құжаттар жарыққа шықты [14].

Тәуелсіздік жылдары Манаш Қозыбаев, Кеңес Нұрпейісов бастаған қазақ тарихшылары: Мәлік-Хайдар  Асылбеков, Жұлдыз Әбiлғожин, Қайдар Алдажұманов, Мәмбет Қойгелдиев, Талас Омарбеков, Бүркітбай Аяған, Хангелді Әбжанов, Көшім Есмағамбетов, Тілеу Көлбаев, Мақаш Тәтімов, Тұрсын Жұртбай, Бейбіт Қойшыбаев және т.б. ғалымдар осы тақырыпқа әр қырына үңілді. Олар отандық және шетелдік мұрағаттардың құпия қорларын қопарып, ұжымдастыру науқаны және оның зардаптары, ашаршылық пен саяси қуғын-сүргін тарихын кешенді зерттеуге жол ашты. Сондай-ақ, бүгінгі ұрпақтың ұлттық және тарихи санасын қалыптастыруға орасан зор еңбек сіңірді, төл тарихымыздың ақ – қарасын ашып берді.Тарихшылар қауымы Ұлттық тарих мәселелерiн зерттеудiң ауқымын кеңейтiп, тәуелсiздiк жылдары «Тарих тағылымы не дейдi?», «Қазақ қалай аштыққа ұшырады?», «Қасiреттi жылдар хаттары», «Коллективизация в Казахстане: трагедия крестьянства», «20-30 жылдардағы Қазақстан қасiретi», «Сталинизм и репрессия в Казахстане 1920-1940-х годов және  т.б. көптеген iргелi монографиялық еңбектердi жарыққа шығарды. Кәсіби тарихшылар алдағы күндері өздерінің мектебімен бірге сапалы тың туындыларды дүние әкеледі деген сенімдеміз.