25.Арфаграфія. Гісторыя фармірав. Бел. Арфаграф. Прынцыпы суч. Бел. А.

Арфаграфія-раздзел мовазнаўства,які вывучае правілы перадачы вуснай мовы на пісьме. Яе правілы будуюцца на падставе графікі.

Прынцып арфаграфіі-вызначальная,асноўная ідэя,заканамернасць,на якой будуюцца і аб’ядноўваюцца ў групы канкрэтныя правілы напісання.

Асноўныя прынцыпы:

1.Фанетычны прынцып – напiсанне лiтар(арфаграм)супадае з iх лiт.вымаўленнем. Паводле прынцыпа формулююцца правiлы: акання, якання, дзекання, цекання, прыстаўкi без, прыстаўныя гукi. Ад гэтага прынцыпа трэба адрознiваць апорнае напiсанне.

2.марфалагiчны – захоўвае аднолькавае напісанне марфема, не зважаючы на іх рознае вымаўленне ў розных пазіцыях: рэЗаць-рэЗка,рэЗчык):прыст. на –б, -д, часцiцы не, прыназ без.

3.традыцыйны –захаванне правапісанне, якое ўсталявалася раней. Выключ.з правiл:дзевяты, дзесяты, семнаццаць

4.дыферынцыйны – выкар.для адрознення слоў або iх форм, якiя супад. у вымауленнi:ужыв.вял.лiтары (танк-Танк, мiр –Мiр),канчаткi геаграф. назваў i iмен(прыкл, пад Барасавам, з Барысавым)

5.словаўтв.- граматычны – напiсанне склад. прыметнiкау i наз (вагон-рэстаран, цемна-зялены)

6.лексiка-семантычны – адрозн.слоў ад словазлучэнняў (светла афарбованы, вельмi шаноўны)

7.граматычны-аднолькава абазначаць на пісьме асобнае знчаэнне пэўнай граматычнай катэгорыі: рожь(руск)

З гісторыі беларускай арфаграфіі

19ст-пачала складвацца сучасная беларуская арфаграфія

1906-закон аб свабодзе друку,з’яўленне беларускіх выдавецтваў г. “Наша ніва”, “Дзянніца”, ч. “Саха”. Я. Купала, Я.Колас, Цетка, Багдановіч, Бядуля. Вызначаюцца прыярытэтныя напрамкі ў станаўленні арфаграфіі: [в]заменена на[ў],дзеканне,цеканне,а\я-канне,[р]

1917-дапаможнік братоў Лесікаў лацінскім шрыфтом “Як правільна пісаць па беларуску”

1918-браты Луцкевічы “Беларускі правапіс”

1918-“Беларуская граматыка для школ”Тарашкевіча”

1924-1929-працэс беларусізацыі ў 1926 склікана Акадэмічная канферэнцыя для рэформы беларускага правапісу. Праект быў распрацаваны і апублікаваны ў 1930г.,але ў канцы 20-х пачатку 30-х гг. праект быў забаронены, а яго аўтары(Лесік,Купала і інш.)былі рэпрэсірваны.

1933- Савет народных камісараў БССР выдаў праект “Аб зменах і спрашчэнні бел.правапісу”. А ў 1934 на аснове пастановы выдадзены звод арфаграфічных правіл “Правапіс беларускай мовы”.

Арфаграфічная камісія на чале з Коласам і Крапівой распрацавалі “Праект змен і ўдакладненняў беларускага правапісу,які быў зацверджаны ў 1957 Саветам Міністраў БССР спецыяльнай пастановай “Аб удакладненні і частковых зменах існуючага беларускага правапісу”. На аснове пастановы ў 1959 былі выдадзены “Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”,якімі мы карыстаемся і цяпер.

Арганізавана рэспубліканская навковая канферэнцыя “Праблемы беларускага правапісу”(1992).Створана Дзяржаўная камісія па ўдакладненні правапісу бел.літ.мовы. Асноўным напрамкам змен стала: пашырэнне фанетычнага прынцыпаў пры перадачы спрадвечна бел. слоў:напісанне ь для абазначэння асімілятыўнай мяккасці:сьнедаць;