Займеннік

Абстрактнасць, абагульненасць значэння

Не спалучаюцца з азначэннямі

Абагулена-прадметныя займеннікі-назоўнікі

Абагульнена-якасныя займеннікі-прыметнікі

Абагульнена-колькасныя займеннікі-лічэбнікі

Не называючы, займеннік указвае

Здольнасць замяняць імя

Маюць катэгорыю склону

9 разрадаў: асабовыя (моцнае значэнне прадметнасці), няпэўныя (нехта, нешта, што-небудзь, чый-небудзь), адносныя, зваротны (асаблівасць – не мае назоўнага склона, сінтаксічная функцыя “сябе” – можа быць толькі дапаўненнем), азначальныя (самы, усякі), адмоўныя (ніхто, нішто), прыналежныя (мой, твой, ваш, наш), пытальныя, указальныя.

Адметнасць скланення “сябе”: няма назоўнага склону.

П. Ф. – первая словаформа парадыгмы.

Я, ты, мы, вы – адушаўленыя.

Мной/мною, сабой/сабою – і так, і так правільна.

Ні да чога, але без нічога.

Працэс дэсемантызацыі:

Мы дасягнулі ў гэтай справе пэўных поспехаў (бюракратычная дэмагогія).

Дзявяты, дзясяты, сямнаццаць!

Эўфеміністычная функцыя: будзем гаварыць пра ГЭТА.

Памылкі: Пятрову не патрэбны былі сведкі сваіх (яго!!!) памылак.

Функцыянальныя амонімы:

Хто прыйшоў?

Я сказаў, хто прыйшоў

Спытайце, хто званіў.

Адносныя займеннікі, пытальныя займеннікі ці злучнікі?

Сінкрэтызм:

Жыў стары са сваёю… у самага сіняга мора (тут – указальны займеннік).

Самае сіняе мора у свеце – Чорнае (тут – ступень параўнання).

Вагоны паціху рухаліся, сярэднія грымелі.

Першая прыгажуня = самы лепшы (назоўнік)

Першы снег = самы ранні (назоўнік)

Першыя крокі = не існуючыя раней. (назоўнік)

На першае – суп, а на другое – катлеты.

Адзін чалавек сказаў, што… (займеннік: адзін=нейкі)

У пэўны момант ён ускочыў і … (займеннік)

У дададзеным артыкуле (займеннік).

Дзеяслоў

Дзеяслоў – знамянальная часціна мовы, якая абазначае працэсуальную прымету і выражае значэнне ў катэгорыях:

1. Асобы

2. Ліку

3. Часу

4. Ладу

5. Роду

6. Трывання (віду)

7. Стану

Шмат прыватных значэнняў, але ўсе ўспрымаюцца як працэс, які адбываецца ў чае і характарызуецца рознымі адносінамі суб’екта і аб’екта.

Прэдыкатыўныя – калі дзеяслоў з’яўляецца выказнікам. Заключаюць мадальные адносіны.

Валентнасць – здольнасць дзеяслова ўступаць у заемаадносіны з іншымі часцінамі мовы.

Валентна-абмежаваныя – “адлягло” (толькі ад сэрца можа адлегці).

Звыш двухсот формаў.

Ад адносін на группы:

1. Працяглага дзеяння: дарыць, песціць

2. Перамяшчэння: браць, рухаць

3. Пераўтвараючага дзеяння: касіць, маляваць

4. Адносін: гаварыць, меркаваць

5. Дзейнасці: камандаваць, настаўнічаць

6. Працяглага, нязменнага стану: спаць, ляжаць

7. Руху: каціцца, плысці

8. Зменнага стану: сохнуць, худзець, лысець.

Гэта найбольш распаўсюджаныя катэгорыі.

Асоба

Сінтаксічная катэгорыя

1, 2 асоба=асабовыя значэнні

3 асоба= прадметна-асабовае (ужываецца са значэннем безасабовасці: світае, вечарэе)

Комплекс сродкаў, з дапамогай якіх перадаецца значэнне асобы, выходзіць за межы марфалогіі.

Лік

Сінтаксічная і словазменная катэгорыя.

Выражае аднесеннасць дзеяння да аднаго суб’екта ці да некалькіх суб’ектаў шляхам каардынацыі дзеяслова з адпаведнай формай назоўніка.

Значэнне ветлівасці: едземце, ідзёмце.

Род

Сінтаксічная катэгорыя

Толькі прошлага часу абвеснага ладу: пісаў, пісала

Умоўнага ладу: пісаў бы, пісала б.