Спражэнне

Бегчы, есці, даць – вывучыць (яны рознаспрагальныя)

2 спражэнне: інфінітыў на іць, ыць, але гнаць, ламаць, вярцець, рупець, ненавідзець. 3 асоба множнага ліку: аць, яць.

1 спражэнне: брыць, выць, крыць, мыць, ныць, рыць, шыць 3 асоба множнага ліку: уць, юць.

Я адзяюся, ты адзяешся, ен адзяецца, мы адзяемся, вы адзеяцеся.

Я ламлю, ты ломіш, ен ломіць, мы ломім, вы ломіце, яны ломяць.

Я сумняваюся, ты сумняваешся, ен сумняваецца…

Я дзяўбу, ты дзяўбеш, ен дзяўбе, мы дзяўбЁм, вы дзеўбяце, яны дзяўбуць.

Я змоўчу, яны змоўкнуць.

Праць (бялізну) – я пяру (а не пру), ты пярэш, ен пяре, мы пяром, вы пераце, яны пяруць.

Час

Словазменная, намінатыўная

Адносіны дзеяння да моманту гутаркі шляхам супастаўлення словаформ.

Няпрошлыя (немаркіраваныя)

Прошлыя (маркіраваныя)

Значэнне часу можа быць абсалютным, адносным

Цяперашні час: уласна цяперашні/актуальны, няўласна цяперашні/неактуальны

Семантыка закончанага трывання не дазваляе выразіць цяперашні час

Будучы час: просты і складаны

Магчы, хацець – будучы час.

Лад

Адносіны дзеяння да рэчаіснасці

Зрачэнне рэальнасці і ірэальнасці

Абвесны: працэс як рэальны факт

Умоўны: дзеянне як магчымае, мяркуемае ці пажаданае: бы/б ці каб – не павінен стаяць перад словам: не я бы паспаў, а я паспаў бы. (не выражаны формы асобы, але ёсць формы роду)

Загадны: дзеянне як патрабуемая (дыялагічная сітуацыя)

Загадны лад дае загад, пабуджэнне да дзеяння. 1-ая форма – канч. У-ю, 2-я форма – дасі/дасьце. 11 форм – скланенне па асобах і ліках + хай/няхай, будзешь нешта рабіць, адмоўнае “не”, цішэй! (у форме прыслоўя), нелітаратурныя формы - чакайма.

1 асоба множнага ліку – сумесная асоба.

пяць форм загаднага ладу.

Трыванне

Класіфікуючая, намінатыўная, бінарная катэгорыя

Паказвае адносіны да мяжы дзеяння

Незакончанае – без указання на мяжу дзеяння

Закончанае – з указаннем на яго ўнутраную мяжу

Відавая пара: розныя па трыванню, але блізкія па значэнні

Рэзаць – нарэзаць (хлеб)

Рэзаць – зрэзаць (галіну)

Рэзаць – парэзаць (палец)

Няпарныя: адшумець, хлынуць

Двухвідавыя: дараваць, ліквідаваць, атакаваць

Утварэнне: перфектывацыя і імперфектывацыя

Перфектывацыя – дзеясловы незакончанага трывання пераходзяць у закончанае. Імперфектывацыя – наадварот.

Двухтрывальныя – у адной лексічная адзінцы можа быць два трыванні: актывізаваць, даследаваць, акцэнтаваць.

Іва, ва, ова, а – суфіксы двухтрывальных: аб’яднаць – аб’ядноўваць.

Ступенны спосаб – рады

Спосабы дзеяслоўнага дзеяння!

Стан

Намінатыўная часткова класіфікуючая катэгорыя

Сінтаксічная, часткова словазменная

Выражае адносіны дзеяння да суб’екта і аб’екта шляхам супастаўленныя двух радоў форм (залежнага і незалежнага стану) або розных слоў, або аднаго і таго ж слова.

Суадносныя пары – т. пераходныя дзеясловы

Непераходныя – аднастанавыя

Сінтаксічнае значэнне стану выражаецца спецыяльнымі канструкцыямі: актыўнымі і пасіўнымі

Пераходнасць

Семантычная асаблівасць

Ад адносін дзеяння да аб’екта

Пераходныя:

1. В. скл без прыназоўніка

2. Р. скл. Хацець, прагнуць, дасягаць, клянчыць, накупіць, прасіць

3. Р. скл. З аб’екта часавага карыстання: даў алоўка

4. З адмоўем: не чытыў кнігу

5. Прыстаўка = прыназоўнік: увайсці ў хату.