80.Қ-ғы ядролық полигондар.Арал қасіреті.
Семей,Қарағанды,Павлодар обл-ң түйіскен тұсында орналасқан Семей ядролық полигоны Қ жерін молынан қамтыды.Ядролық жарылыс алғ рет 1949ж 29 тамызда болды.Әр экспериенттік қондырғымен, оны жер астында сынақтан өткізу құны орта есеппен 30 млн тең.Полигон айналадағы табиғатқа,адамдардың денсаулығына аса қатерлі еді.Дәрігерлерге рактан,лейкоздан ж/е иондаушы реакцияға байл туындаған басқа да аурулардан қайтыс болғандарға дәл диогноз қоюға, медициналық зертеулер жүргізуге тиым салынды. Полигон әрекеті салдарынан келген зардап көлемі туралы мәліметтер жасырын ұстанды.Полигон маңайында тұратын халықтың әр түрлі ауруларға шалдығуы жиеледі.1969-1970ж Маңғыстау обл-ң аумағында да халықтан жасырын түрде Кен жыныстары 3 жерасты ядролық сынақ өткізілді.Арал теңізі атырабында өндіргіш күштерді орналастыруда жіерілген стратегиялық қателіктер,жер ж/е су қорын есепсіз пайдалану т.б салдарынан теңіз түбі 27 мың шаршы шақырымға дейінгі аумақта құрғап,жалаңаш қалды.Теңіз суының тұздылығы 3 есе өсті.Балық өнеркәсібі құрыды.Құрғап қалған теңіз түбінен тұз Бен шаңның көтерілуі күшейе түсіп,Арал аймағының климаты күрт нашарлады.Бұл халықтың тұрмыс жағдайы мен денсаулығына қатер төндірді.Адам өлімі көбейді.Аймақ тұрғындарының 80% әр түрлі сырқатқа шалдықты.Бұл экологиялық апатіс жүзінде ұлттық генетикалық өсіп-өнуі мүмкіндігін сақтап қалу туралы мәселе көтеруге мәжбүр етті,өйткені Арал аймағы негізінен республикалық байырғы халқы-қазақтар мекендеген аудан.
81.Ксро-ң ыдырауы.Егеменді тәуелсіз қ-ң құрылуы.
80ж аяғында Кеңес мемл ыдырай бастады.Респ. парламентінің қазақ тіліне мемл тіл дәрежесін берген «Қазақ КСР-ң тіл туралы» заңы 1989ж 22 қыркүекте қабылдады..1990ж 24 сәуірде респ Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-ң Президенті лауазымын белгіледі,парламент сессиясында жасырын дауыс беру нәтижесінде оған Н.Ә.Назарбаев сайланды.Президенттің Семей полигонында ядролық сынаққа тиым салу ,Ұлы Отан соғысына қатысқандар мен оларға теңестірілген азаматтарға әлеуметтік көмек көрсету шаралары туралы жарлықтары Қ-да демократиялық қайта құрылыстар жүргізудің өзіндік бір белесі болды.1990ж 25 қазанда респ Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-ң мемл егемендігі туралы Деклорация қабылдады.1990ж желтоқсанда 4 респ-Ресей,Украина,Белоруссия ж/е Қ-н егеменді мемл-р одағын құру туралы инициатва жасады,Новогарев келісімін талдап жасау жөнінде бірлескен жұмыс басталды.1991ж тамыздағы оқиға бұл жұмысты үзіп жіберді,КСРО-ң күйреуін ж/е бұрынғы одақтас респ-дың оның ішінде Қ-ң егемендік алуын шапшаңдатты.КОКП,оның бір бөлігі Қ-н компартиясы тарихы аренадан шықты.1991ж 1 желтоқсанда Қ-н тарихында тұңғыш рет респ Президентін жалпы халықтың сайлау өтті.Н.Ә.Назарбаев Президент болды.1991ж 2 қазанда қазақ жерінде Байқоңыр ғарыш алаңы 40 жыл өмір сүргенде тұңғыш рет одан ғарышқа 1-ші ғарышкер Т.О.Әубәкіров ұшты.1991ж 10желтоқсанда тұңғыш бүкіл халық сайлаған Президент қызметіне кірісті,ал 1991ж 16 желтоқсанда қазақтың Кеңестік социалистік респ-сы Қ-н респ болып аталды.Орта Азия мен Қ-н респ басшылары Ашхабадта кездесіп,Беловеж келісіміне,оның құқықтық жақтарына талдау жасады,жаңа достастықты қалыптастыруға толық құқықтық негізде қатысуға әзірліктерін білдірді.1991ж 21 желтоқсанда Алматыда бұрынғы Кеңес одғының құрамына кірген тәуелсіз мемл басшыларының кеңесінде ТМД-ны құру туралы келісімінің хаттамасына қол қойылды.Қ-н тәуелсіздік алғаннан кейін егемен мемл ретінде халықаралық аренаға шықты.1992ж 3 наурызда Қ-н Б.Ұ.Ұ-на кірді. Біздің мемл жүзден аса ел таныды,олардың көмегіме елшілік ж/е өкілеттік дәрежесінде дипломатиялық қатынас орнатылды.Респ ядролық қарусыз мемл дәрежесін алды.1992ж күзде Дүниежүзі қазақтарының құрылтайы өткізіліп,оған 10млн қазақ халқының өкілдері жиналды.1992ж мемл рәміздер қабылданды.1993ж 28 қаңтарда Жоғары Кеңес Қ-н Конституциясын қабылдады.1995ж 30 тамызда бүкілхалықтың референдуінде Қ-н респ-ң жаңа Конституциясы қабылданды.
82
