2. Рәшит Солтангәрәевтең “Ҡиәмәтлек кейәү” хикәйәһе. Ҡарт әсәнең уй-һағыштарының сағылышы. Хикәйәнең психологизм алымдары.

Хикәйәнең сюжеты ҡатмарлы түгел. Шакир, әҫәрҙең төп геройы, “Белорус” тракторында эшләй, кешеләргә утын, бесән килтерә, шуның менән хөрмәтле кеше ауылда. Ғаиләһе – ҡатыны Райхан, балалары менән килешеп татыу йәшәй. Ләкин уның ваҡыты- ваҡыты менән алабарманланып, артығыраҡ шаярыуы, кеше күңеле һәм ышанысы менән һаҡһыҙ эш итеүе үҙен хафалы хәлдәргә лә ҡалдырып ҡуя.

Был юлы ла шулай булып ҡуя. “Белорус” менән ул ауылдағы кемгәлер утын килтереп ауҙарғас, өйөндә яңғыҙ ғына йәшәгән Гөлйөҙөм әбейгә осрай. Уға ярҙам иткәндә бындағы ҡапҡа емерелергә торғанын күреп, әбейҙең ҡайҙалыр ситтә йөрөгән улын иҫкә төшөрә:

-Хәсән ҡайтһа, нығытып ҡуйыр әле!

Был һүҙҙәрҙе Гөлйөҙөм әбей яңылыш аңлай, Хәсән ҡайтып килә, тип ишетә. Шакир әбейҙең өмөтөн һүндерергә теләмәй һәм хатаны нығыта ла ҡайтып китә.

Ошонан башлана ла инде мажара. Бығаса бер ниндәй хәбәре лә, ҡайҙа икәне билдәле лә булмаған улының ҡайтып килеүенә Гөлйөҙөм әбей ышана. Улы хөрмәтенә ҡунаҡ саҡырырға әҙерләнә башлай:берҙән-бер һарығын һуйҙыра, өйөн йыуып йыйыштыр, ауыл магазинынан кәнфит һәм башҡа тәм-том һатып ала.

Ләкин Шакир әйткән хәбәрҙең алдаҡ шаяртыу икәнен аңлағас, ауырып китә. Тик шул саҡта ғына Шакир үҙенең ғәйебен аңлай. Ҡатыны кәңәше менән әбейгә врач алып килә, утын килтерә, ярҙам итергә тырыша. Шул арҡала Гөлйөҙөм инәй һауығып аяғына баҫа.

Шакир, ҡатыны менән кәңәшләшеп, Гөлйөҙөм инәйҙе һарыҡ салып, ҡунаҡҡа саҡыра, бүләктәр бирә һәм ҡиәмәтлек әсәй булыуын үтенеп һорайҙар.

Әҫәрҙең геройҙары –Шакир, Райхана, Гөлйөҙөм инәй үҙҙәре тыуҙырған ошо ваҡиғаларҙа ныҡ үҙгәреш менән бәхетле улар. Уларҙың күңелдәре асылып, сафланып ҡалғандай булалар.

Шулай тәү ҡарамаҡҡа ябай ғына күренгән ваҡиғалар, ҡылыҡтар аша яҙыусы кеше яҙмышына үтә һаҡ һәм иғтибарлы булыу кәрәклеген, үҙ – ара аңлашып йәшәү бәхет икәнен тормошсан күренештәрҙә асып бирә.

3. Әҙәбиәт теорияһы: әҫәрҙә автор теле һәм персонаждар теле.

Тел – ул художестволы әҙәбиәттең төп элементы. Яҙыусы тел, һүҙ ярҙамында ваҡиғаларҙы һүрәтләй, геройҙарҙың йәнле образдарын күҙ алдына баҫтыра.

Әҫәрҙең теле шартлы рәүештә автор теленә һәм персонаждар теленә бүленә.

Автор теле – ул бөтә әҫәрҙең теле. Бөтә хәл- ваҡиғаларҙы, тәбиғәт күренештәрен автор үҙе әҙәби телдә тасуирлай. Ә әҫәрҙә алынған персонаждарҙың үҙ исемдәренән һөйләгән өлөштәре персонаждар теле тип атала. Автор үҙ геройҙарының телен үҙенсәлекле итеү юлы менән уның характер үҙенсәлеген, эске донъяһын асыуға ирешә.

23– сө билет

1.Мостай Кәримдең “Европа – Азия” шиғырҙар циклында Тыуған ил, атай йорто, тыуған ауыл, тыуғfн республика образдарының кәүҙәләнеше.

2. Назар Нәжмиҙең “Урал” поэмаһы, уның идея-тематик йөкмәткеһе. Ҡурайсы образы. Поэманың поэтик үҙенсәлеге.

3. Әҙәбиәт теорияһы: әҫәрҙең композицияһы һәм сюжеты тураһында төшөнсә.

1.Мостай Кәримдең “Европа – Азия” шиғырҙар циклында Тыуған ил, атай йорто, тыуған ауыл, тыуған республика образдарының кәүҙәләнеше.

“Европа – Азия” - үҙенсәлекле шиғырҙар циклы. Циклға ингән һәр шиғыр – бер бөтөн, үҙ аллы әҫәр, әммә “Тыуған йорт”, “Тыуған ауыл”, “Тыуған республика”, “Тыуған ил” исемле шиғырҙар үҙ-ара тығыҙ бәйләнешле. Был шиғырҙа автор атай йорто, тыуған ауыл, тыуған республика, Тыуған ил образдарын һүрәтләү аша Ватан образын күҙ алдына баҫтырырға ярҙам итә. Бына атай йорто: бала ошонда көндәрҙең иң яҡтыларын ҡаршылай, ғаиләлә тәүге тәрбиәне ала, әсәнең өгөт –нәсихәтен тәрән аҡылын үҙләштерә.

Артабан “ҡуранан сыҡҡан һуҡмаҡ” ир баланы атай өйөнән тыуған ауылы янына алып сыға. Ир-егет булып үҫеп еткән сағында, Тыуған илгә дошман һөжүм иткәс, ул ошо ауылдың 300 егете менән бергә һуғышҡа китә.

Артабан яҙыусы тыуған ауыл һәм тыуған республика – Башҡортостанды һүрәтләй. Башҡортостандың һоҡланғыс образы кәүҙәләндерелә. Илебеҙ картаһында бер япраҡ саҡлы ғына күренгән тыуған республикабыҙҙың икһеҙ-сикһеҙлеге һәм байлығы данлана, утты, һыуҙы кисеп үткән башҡорт халҡының данлы тарихы тасуирлана.