81

жалғасуда, мұражайлар жұмысына жаңа мүмкіндіктер береді, мəдени мұра объектілерін жүйелеу мен зерттеу кезеңдеріндеғанаемес, сондай-ақмұражайдытүсіндірукезеңіндеде.

Түсіндірудің жаңа формалары, соның ішінде заманауи АКТ құралдарын қоса алғанда, біздің ойымызша, реконструкциялау жəне жандандыру керек. Олардың біреуі негізінен мəдени мұраның материалдық объектілеріне қатысты, олардың модельдеуі олардың жұмыс істеу ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндікбереді; екіншісі– материалдықемесмəденимұраменбайланысты, оныңжұмысістеуіүшінғана емес, өзін-өзіжаңғырту үшінжаңамүмкіндіктердіашады.

Қазіргі уақытта мұражайдың осындай күрделі формалары: мұражай мерекелері, фестивальдар, ісшаралар, туристік бағдарламалар жəне т.б. сияқты реконструкциялау жəне жандандыру əдістерін синтездеуді көрсетеді. Біздің ойымызша, қонақтардың материалдық жəне материалдық емес мəдени мұраны аудару жəне интерпретациялау процесіне белсенді түрде енгізген мақсаттарының бірігуімен мұражай, бұл мұражай нысандары өз презентацияларында дəстүрлі жəне өткір заманауи конфигурацияларды синтездеуге мүмкіндік береді (мысалы, салтанатты мерекелер, оқиғалар, мəдени туристік маршруттар жəне т.б.). Бұған қоса, халық арасында, соның ішінде жас ұрпақтың арасында танымалдылығы, этникалық мəдениеттің қазіргі заманғы нысандары, адамның мəдени өзін-өзі тану жəне т.б. туралымəселелердішешудіңтиімдіəдістерітуралыəңгімелеугемүмкіндікбереді.

Мұражайдың маңызды ғылыми-зерттеу қызметі объектіні немесе процесті түпнұсқалылықпен қамтамасыз етуге қабілетті, ол əрі қарай қайта құру жəне жандандыру үшін негіз болып табылады; ал ақпараттықтехнологиялардыпайдаланумұражайэкспозициясыкеңістігіндекөрермендерменинтерактивті «мұражай байланысы» (Д.Кэмерон) үшін жағдай жасайды. Атап айтқанда, АКТ құралдарының көмегімен визуальды қарым-қатынастыңəртүрлітүрлерідамиды.

Сондай-ақ, мұражайдың мəдени мұраны сақтаудағы маңызды рөліне байланысты қазіргі заманғы зерттеушілер анықтаған қызмет бағытын тек мəдени мұраны ғана емес, оның құндылықтары мен мағыналарын жинақтауды, сақтауды, эфирге шығаруды, жаңғыртуды қамтамасыз ететін «мұрагерлік қызмет» деп атау қажет. Мұражайдың мұрагерлік қызметі оның формасы үнемі жаңартылып, мұражай педагогикасы шеңберінде одан əрі зерттеуді қажет ететін ғылыми жəне білім беру функциясы арқылы жүзегеасырылады.

Музейпедагогикасыныңпəніретіндемұражайдыңмəдени-ағартуіс-əрекетініңнысандары: тиістібілім беру жəне рекреациялық қызмет. Сондай-ақ музей педагогикасының жетекші қағидасы ретінде мұражай кеңістігініңдиалогтықкеңістігініңбірыңғайпринципі, сондай-ақоқуүдерісі.

Қазіргі заманғы мұражайдың мəдени мұраны сақтаудағы өзгеретін рөлін түсіну барлық жерде байқалатынекінегізгіүрдістіанықтауғамүмкіндікбереді. Олардыңбірімұражайдыңдəстүрліүрдістердің мұражай мамандарын ғана емес, сондай-ақ инновациялық ғылыми салалардың өкілдерін біріктіруге қабілетті ғылыми-зерттеу жəне мəдени-білім беру орталығына айналдыру болып табылады. Мұражай қызметінің дамуының екінші үрдісі назарын бұқаралық аудиториямен жұмысқа ауысуды ғана емес, ағартушылық ғана емес, ойын-сауықты да көрсетеді. Бұл жерде атауға болады: музейлердің ғимараттары мен үй-жайларын музей экспозициясы объектілеріне айналдыру; мұражай қабырғаларында қосымша қызметтердіұйымдастыру(тақырыптықкинотеатрлар, кафелер, балаларанимациялықбөлмелержəнет.б.); қоршаған мұражай аумағын мақсатты мəдени кеңістік ретінде трансформациялау (мысалы, Мəскеудегі «Museon» жəнебасқалар).

Музейдіңқазіргізаманғыүрдістерінтолықкөлемдежүзегеасырумұражайменмұражайкеңістіктерін адамның дəстүрлі бос уақытына байыпты балама ретінде айналдыруға мүмкіндік береді. Мəдени мұра құндылықтарын түсіну мен игеруге негізделген бос уақыт, халықтың жалпы рухани, моральдық, мəдени деңгейініңөсу перспективаларынашады.

Пайдаланғанəдебиеттер:

1.БезубоваО.В. Музейбайланысытеориясықазіргібілімберу үдерісініңүлгісіретінде// ДудникС.И. (оқу) Байланысжəне білім беру. СПб.: Арнайы əдебиет, 2004 ж., 418-427 б. 2. Ботякова О. Ресейдің білім жəне мəдениет контекстіндегі этнографиялық профиль мұражайы: автореферат. дис. cand. мəдениеттану. Санкт-Петербург: Санкт-Петербург мемлекеттік университеті, 2007. 23 б.

2.БотяковаО.А. Ресейдіңбілімжəнемəдениетконтекстіндегіэтнографиялықпрофильмұражайы: автореферат. дис. ... cand. мəдениеттану. Санкт-Петербург: Санкт-Петербургмемлекеттікуниверситеті, 2007. 23 б.

3.КуряноваТ.С. Мұражайжəнематериалдықемесмəденимұра// Мəдениет. №5. 55-57 бет

4.ФедоровН.Ф. Мұражай, оныңмəніменмақсаты. URL: http://dugward.ru/library/fedorov/ fedorov_muzey.htm

311

ҚАЗАҚМƏДЕНИЕТІНДЕГІБИӨНЕРІ

НұрсайыноваАйсұлу

«Мəдениеттану» мамандығының1 курсстуденті Ғылымижетекші: филос.ғ.к, доцентМ.Б. Аликбаева

Би – музыкалық ырғаққа сай дене қимылымен көрсетілетін өнер. Адамдардың күнделікті еңбек процесіндегі іс-əрекеттері, қоршаған дүниеден алған сезім-əсерлері би қимыл-қозғалыстары мен ишараларына негіз болған. Табиғат құбылыстарын, аңшылық жəне соғыс көріністерін белгілі жүйеге түскенырғақтықимыл– бименбейнелеу көнедəуірдеөмірталабынантуды. Келе-келебиқимылдарының мəнерлеумүмкіндігіментəжірибеніңмолаюынаорайжекебиөнеріқалыптасты. Көнемəдениеттерордасы болған Шығыс елдерінде (Грекия, Рим, Мысыр, Қытай, Үндістан) билеу мəдениеті шеберліктің биігіне жетті. Би музыкамен тығыз байланысты. Көптеген халықтың билері ұрмалы музыкалық аспаптардың ырғақтыүніменорындалады.

Би хореографиясы жинақы образдар арқылы болмысты бейнелеп, адамның ішкі жан дүниесін көрсетеді. Экономикалық, əлеуметтік, тарихи географиялық, т.б. факторлардың əсерімен де əр халықтың өзінеғанатəнбидəстүрлері, өзіндікхореографиятілі, пластикалықбейнелілігі, қимыл-əрекеттімузыкамен байланыстыру тəсілдері пайда болды. Солардың негізінде бал билері мен кəсіби сахна биі қалыптаса бастады. Кəсіби өнерде би жоғары деңгейге көтеріліп, ғылыми жүйеленді. Мысалы, Еуропа классикалық биі, Азия мен Африка халықтарының билері сияқты түрлері қалыптасты. Шығыс елдерінің билері бетпішінніңнəзікқұбылуыжəнеқолқимылысекілдідəстүрліишараларыменерекшеленеді.

Қазақ би өнері тақырыбында ізденгенімде қазақ биi оның арқауы халықтың жан дүниесi, оның таным түсiнiгi, табиғатпен байланысы, оның философиясынан бөлек «Қазақта би болмаған», «Қазақ биi кеңес дəуiрiнiңалғашқыжылдарындапайдаболды», ‒ дегенойлардыңбар екендігінкөзім шалды. Менбұлойға тікелей қарсылығымды білдіремін, себебі, қазақ биi ұлттық дəстүр, салтты танытатын ең бiр өнер болып табылады. Сонда мыңдаған жылдық тарихы бар елде «би өнерi болмады» дегенге кiм сенедi. Ендi бiр сəт қазақбиiнiңжүрiпөткенжолынаүңiлсеконыңаумалы-төкпелi, өрлеументоқыраукезеңдерi азболмапты. Əрине, тоқырау кезеңдерiнде мəдениеттiң басқа салалары сияқты ұлттық дəстүрлi би өнерi де қиындықты бастан кешкенi белгiлi , десе де ұлттық құндылықтарымызға қысым көрсетілген кеңестік кезеңнің дəуірі аяқталды. Егемендігіміздіалған біздіңендігімиссиямыз мəдениетімізді қайтажаңғырту, тарих қойнауына үңіліпұлттықмəдениеттісақтау.

Би – қазақтың халық фольклорының көне түрлерінің бірі. Ол туралы Қазақстан жерінде сақталған тастағы суреттер, тарихи деректер, орыс саяхатшылары, тарихшылары, ғалымдарының этнографиялық жазбалары сыр шертеді. Би – қазақтың өзiмен бiрге өнiп-өскен өнер. Қазақтың өзiнiң тұрмыс-тiршiлiгiнен туған өнер. Демек, қазақ мəдениеттiнде өнердің басқа салалары сияқты ұлттық дəстүрлi бидің де алатын ортыбөлек.

Қазақ биөнерiнiң түп тамыры ғасырлар қойнауынан нəр алады. Оған дəлел бізге қазірге дейін жеткен халық биi «Қамажай», «Маусымжан», «Қаражорға», «Келiншек», «Айжан қыз» тəрiздi ұлтымыздың болмысынтанытатынбилер, бiздiңмақтанышымыз. (Қазақтабиболмаса, ұлттықбилерімізқайданкелді?)

Қазақ биi – қазақтың тың жан дүниесi, оның таным түсiнiгi, табиғатпен байланысы, оның философиясы. Мiне, осының бəрi кез келген бидiң құрылымынан, болмысынан айшықты көрiнiс тауып жататынына өз басым күмəнiм жоқ. Əрине, бұны былайғы қарапайым жұрт аңғара бермейдi. Қай өнер саласы болсын, оның бiз бiлмейтiн жақтары, өзiндiк сырлары, əдiс-тəсiлдерi болатынын ешкiм жоққа шығармайды.

БишіШараЖиенқұлованыңарқасындабiздiңбиiмiзəлемдiксахнағаазды-көптi шыққанынəстежоққа шығаруғаболмас. Осыдаратұлғаныңеңбегiнiңнəтижесiндеқазақбиiнiңəрөрнегi халыққажеттi. Олөзiнiң түсiнiктi детартымды, əсерлi демəнерлi билерiменсолөзi өмiрсүргензаманныңталабынорындады, жүгiн көтердi. Сөйтiп, Шара апамыз қазақбиөнерiнiң қайталанбас жарық жұлдызына айналды деп айта аламыз. Əрине, Шара Жиенқұлова, Дəурен Əбiров, Зауыр Райбаев, Болат Аюханов, Гүлжан Талпақова сынды бишiлер қалыптастырған салт та, дəстүр де қазақ биiнiң өзiне тəн ерекшелiктердi бойына сақтаған əрi оны басқа елдердiң билерiмен салыстыруға əсте келмейдi. Қай жағынан алсаңыз да оның ұлттық иiрiмдерi, билеу мəнерi дараланып тұрады.Себебi, бiздiң табиғатымыз даламен, еркiндiкпен, кеңдiкпен тiкелей байланысты. Қазақоныңтөсiндеөскентөлбаласы. Бұлқасиетоныңөнерiнедетəнқұбылысəрi заңдылық. Сондықтан да би өнерiнiң негiзi, қалыптасуы, тууы мiне осыдан бастау алып жатады. Бұған «Қазақ биi», «Айжан қыз», «Қаражорға», «Былқылдақ» сияқты ондаған ұлттық билерiмiз куə. Бұлардың денi классикалықөнертуындыларына, бишiлерiмiзүшiнбиүлгiлерiнебаяғыда-ақайналыпкеткен. Олархалық өмiрiн би тiлiмен баяндайды, соны мың бұралған əсем қимылдармен көрерменге жеткiзедi. Қазақ биiнiң түптөркiнiндехалықтыңруханитанымтүсiнiгiнiңжиынтықкөрiнiсi жатқандайкөрiнедi маған.

312

Қазақ билерi – көбiне-көп нақты белгiлi бiр тұрмыс – тiршiлiкке құрылады да халықтың бейне болмысының айнасына айналады. Ол елдiң сəн-салтанатын, жастардың махаббатын, ерлiгiн, елдiгiн, қайғы-мұңын, əл-қуатын дəлме-дəл санмыңдағанқимылмен, қозғалыспен баяндап тұратынболғандықтан бишi сахнада оны бар шеберлiгiмен, бар жан тəнiмен жеткiзуге тырысатыны хақ. Хореографиялық бiлiм алған кəсiпқой бишi де бидi қойған кəсiпқой балетмейстер де жаңа дүниенiң сапасына бiрдей жауапты. Бишi «бидi əйтеуiр билеп шықсам болды» деп ойламай, бидiң көрiнiстiк əсерiнен гөрi оның iшкi айтайын дегентабиғисұлулығынакөбiрекмəнберiп, халықтыңназарын соғанаударуғаденқойса, ондаолбишiнiң биi көңiлден шықты деген сөз. Əр бидiң де адам сияқты өзiндiк ерекшелiгi, мiнез-құлқы бар екенiн бишi əстеестеншығармауыкерек.

Өнер мəдениеттің айнасы. Өнер мəдениеттің алтын қазынасы, оның əсемдікке, сұлулыққа ұмтылуы. Мен бидi өнерiмiздiң бөлiнбес бiр бөлшегi деп қараймын. Ол сiз бен бiздiң бар өмiрiмiздiң қозғалыстарыменөрiлгенкөркемөрнегi, оныңмаңызыменмазмұнысияқтыболыпкөрiнедi. Солсебептен де ұлттық би қазынамыздың ортаймауын оның жаңа билермен толыға, байи түсуiн ойлайтын жанашыр жандар қоғамға қажет деп санаймын. Осы ретте ұлттық би өнерiмiзге қамқоршы, заңғар жазушы Мұхтар Əуезовтың: «Бiздiң қазақ халқы дарынды, өнерпаз халық, əн, күй деген мұрамызда шек жоқ. Ал бұл қазақ халқынанқалғанбиденмұраөтеаз. Жаңаұрпақосыбидi қолғаалғаныжөн. Менiңбайқауымшаосыөнерге талпыныпжүргенШарасияқтыжастарбаркөрiнедi. Оданбiрнəрсешығатынтүрi бар. Алқайөнердi алсақ та, операболсын, музыкатеатрыболсын, оныңбəрi бисiзболмайды.

Қазақтың мидай даласы. Көкпарды көз алдыңызға елестетiп көрiңiз. Бəйгенi көрдiңiз бе? Жорғаның жүрiсiн көрдiң бе? Мiне, осының бəрi қимыл-қозғалыс. Аттың желiсi, жəй жүрiсi, сылбыр жүрiсi, шабыс жүрiсi осыныңбəрi биемеспе, би. Қазақтыңкүйiнтыңдапкөрiңiз, қандайəуениiрiмдерi, ырғақтаржатыр. Қол өнерi, ағаш үйдiң өзi, ою, кiлем тоқу, өрмек тоқу, ши орау, осының бəрi қимыл, осының бəрiн ойлап музыкасынтауып, күйiнтауыпсəйкестiрсеңбиболыпшығады» ‒, дегенсөзінескеалакеткімкеледі. Ұлы тұлғалар негiзiн қалап кеткен ұлттық дəстүрлi би мектебiмiз де бар, тек оны өз халқымыздың дүние танымына сəйкес туындылармен, ұлттық бояумен өрнектей бiлсек болғаны. Сонда ғана «осы қазақта би болмаған», дегенсөздертиылады.

Менің өнердің , мəдениеттің тарихын оқи отырып түсінгенім: «Би» – ол абстрактілі өнер. Неге олай деп сұрасаңыз, бізге жеткен өнер туындылары деп қарастыратынымыздың көпшілігі сəулет туындылары немесеживопись(картиналар). Албигекелерболсақ, бұлөнертүрінрыцарлар, жоғарғытаптыңадамдары игеруі міндетті екенін ғана айтамыз. Яғни , қортындылай келе басқа да мəдени мұралар сынды бидің де бағасықымбат, дегімкеледі.

Пайдаланғанəдебиеттер:

1.ЖиенқұловаШараБаймолдақызы// Қазақөнері: энциклопедия. – Алматы, 2002. – 222 б.

2.КарменоваҰ. Т. Қазақтыңұлттықбиөнері/ Музыкаəлемінде: мектепте, колледждежəнеЖОО-даоқыту. – 2015. – №1/2. – 30-31 бб.

3.МомынұлыП.Шара(Гүлшара) БаймолдақызыЖиенқұлова// Мəдениет. – 2013. – №4. – 29-33 бб.

4.МурашбековаГ. С.Биөнерініңбиігі– Шара/ Бейнелеуөнеріжəнесызу: мектептежəнеЖОО-даоқыту. – 2013. – №4. – 11-

13 бб.

5.СахариеваА. СоғысШараекеуінқайтакездестірмеді// ҚазақстанZАМАN. – 2015. – 11 маусым. – 11 б.

313

ЖАҺАНДЫҚИНТЕГРАЦИЯҮДЕРІСІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ БІРЕГЕЙЛІКТІҢ САҚТАЛУМҮМКІНДІКТЕРІ

РахатЕркебұланРашидұлы

М. Тынышбаеват. ҚазККА-ның2курсстуденті.

Ғылымижетекшісі: М. Тынышбаеват. ҚазККА ағаоқытушысыҚанағатовМ.Қ.

Қазіргі кездегі əлемдік интеграция мен жаһандық деңгейдегі құндылықтардың алмасу дəуірінде Қазақстан қоғамы үшін даму бағдарларын анықтау мен жоспарлауда сананың ашықтығы мен алдыңғы қатарлыжетістіктердіқабылдайбілумаңыздыорынғаиеболуда. Біздікіжəнеөзгенікідепбөлуменмəдени оқшауланужергіліктіжəнежаһандықүдерістердібұрмалапқабылдауғаалыпкеліпқанақоймай, сондай-ақ ғылыми-техникалық ілгерілеуді тежеп, сыртқы сын-тегеуріндерге икемделіп, бейімделу мүмкіндігін шектейді. Сол себепті де, Елбасы өзінің жолдауында алдымен адам капиталық қалыптастыруды, қалыптастыру үшін білім берудің сапасы мен технологиясын жетілдіру туралы сөз қозғайды. Адам капиталын қалыптастыру тек білім беру арқылы ғана жүзеге асырып қоймайтыны түсінікті, сол үшін де «сана ашықтығы» маңызды орынға шығады. «Сана ашықтығын» жүзеге асыру үшін Елбасымыздың нұсқауы бойынша, қажетті зерденің үш ерекшілігін атап өтеді: бірінші – ол дүйім дүние, яғни əлемдік деңгейдегі ақыл-ой танымын қалыптастыра білу жəне өзге мəдени құндылықтар жүйесін тану мүмкіндіктері; екіншіден– жаңатехнологияларғадайынболу, заманауиғылымижетістіктергенегізделген жаңаша білім мен таным əдістерін қамтитын технологияларды меңгеру; үшіншіден – өзгенің тəжірибесін алу, басқа халықтардың, мемлкеттердің тəжірибелік жетістіктерін ала отырып, оны ұлттық мəдени ерекшеліктермен ұштастыру. Сонымен қатар, сананың ашық деңгейде болып, зерденің мүмкіндіктерін игеруүшінқажеттітілбілімі, мəденитоллеранттылықпенозықүлгідегібілімжүйесінқалыптастыруқажет. Тарихи тұрғыда қарастырар болсақ, қазақ халқының ғасырлар бойғы өмір тіршілігінде «жақсыдан үйрен, жаманнан жирен» дей отырып, мəдениеті озық елдердің жетістіктерін қабылдап, игеруді мақұлдағанын байқауғаболады.

Қaзiргi Қaзaқcтaндaғы зaмaнaуи жaғдaйлaр aлуaн түрлi жəне де ұлттың бітім болмысын қалыптастырудаосыалуантүрлілікбелгілібіррөлдіатқарады. Oлaрдыңacтaрындa ғылым, мəдeниeт, бiлiм, өнeр жəнe т.б. cияқтықoғaмныңтүрлi caлaлaрын қaмтығaнкөптeгeнөзгeрicтeр. Eлiмiзкөпұлттыжəне көп конфессиялы мeмлeкeт. Ocы ceбeптeн, мұндaғы мəдeни үдeрicтeр ұлттық мəдeниeттeрмeн ұштacқaн бoлмыcтaрды бoйынa ciңiрдi, сіңіре отырып ерекше интеграциялы қоғам қалыптастырды. Тəуeлciз Қaзaқcтaнның мəдeни қaлыптacу үдeрici дe бacынaн көптeгeн қиыншылықтaрды өткiздi. Бaрлық нaзaрды, күш-қaйрaтты экoнoмикa caлacынa жұмcaп жaтқaн кeздe, eкiншi жaғынaн мəдeни мeкeмeлeрдi, бiлiм, ғылым caлacын қaржылaндыру бəceң eдi, coндықтaн рухaни жəнe мəдeни дaму caлacынaдa бiршaмa қиыншылықтaрғa тaп бoлып жaттық. Ocындaй қиыншылық жaғдaйындa eңceciн eндi көтeрe бacтaғaн eлiмiздiң ұлттық кeлбeтiн, қoғaмдaғы тұрaқтылықты, ұлттық бiрлiктi, кeлiciмдi caқтaп қaлудың бacты нeгiзiнe қaзaқ хaлқы мeн eлдe тұрып жaтқaн өзгe дe ұлттaрдың бaй тaрихи жəнe мəдeни мұрacынa бaғдaрлaнубoлды. Рухaнижəнe мəдeниқұндылықтaрқoғaмныңтұтacтығы, бiрлiгiнбeрiкқылaтыныaнық. Aлoныcaқтaпнығaйтуқaзiргi бacтыбaғыттaрдыңбiрi. Хaлықтыөзгeлeрдeнeрeкшeлeптұрaтынoл– oның тiлi, дiлi, дəcтүрi, тaрихы бoлып тaбылaды. Бұл aтaлғaндaр кeз-кeлгeн ұлттың мəдeниeтiн, кeлбeтiн aнықтaйтын бacты құндылықтaр рeтiндe қaрacтырылaды. Oның үcтiнe үдeп кeлe жaтқaн жaһaндaну үдeрicтeрi ұлттықeрeкшeлiкпeнбiрeгeйлiгiмiздi caқтaпқaлумəceлeciнөзeктeндiрe түcтi.

Тəуeлciз кeзeңдeгi eлiмiздiң мəдeниeтiндe көптeгeн идeoлoгиялық дoгмaлaр өз мəнiн жoғaлтып, жaңa құндылықтaр қaлыптacудa. Жaһaндaну aяcындa өзiнiң төл мəдeни дəcтүрi бaр, aдaмзaт мұрacындaғы жoғaры құндылықтaрғa иe өзiндiк мəдeни кeңicтiгi бaр eлiмiздiң бeдeлiн қaлыптacтыру мaңызды. «Ocы тұрғыдa, кeлeci мəceлe өз шeшiмiн тaлaп eтeдi: жaһaндaнудaн бac тaртпaй-aқ (бiрaқ қaзiргi тaңдa oл тiптi мүмкiн eмec тe) ғacырлaр бoйғы хaлықтық шығaрмaлaры мeн дaнaлығын бoйынa жинaқтaғaн дəcтүрлi қaзaқ мəдeниeтiнiң ұлы дəcтүрлeрi бaр ұлттық кeлбeтiмiздi қaлaй caқтaп қaлaмыз?». Мұндaй жaғдaйдa дəcтүрлi құндылықтaрдың қaзiргi зaмaнның тaлaптaрымeн үйлeciмдi жoл тaбуын ныcaнaғa aлғaн жөн. Ceбeбi рухaни мəдeниeтciз, «aзaмaттaрды əciрece жacтaрды жoғaры aдaмгeршiлiк, эcтeтикaлық жəнe интeллeктуaлдықұндылықтaррухындa тəрбиeлeмeйiншe үлкeнбiржeтicтiккe иe бoлуқиынғa coғaды» [1]. Осы тұрғыда туындайтын мəселелердің бірі білім беру саласы. Өскелең ұрпақты білім қайнарымен қамтамасыз етуде, сол білімнің сапалық қыры мен менталитеттік құндылықтардың қатар жүруін ескеру қажет.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 10 қаңтар 2018 жылғы Қазақстан халқына арналған «Төртінші өнеркəсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты жолдауында«жаңаəлемкөшбасшыларыныңқатарынақосылуүшінҚазақстандақажеттінəрсеніңбəрібар

314

екеніне сенім» [2] білдіре отырып, «Адам капиталы – жаңғыру негізі» атты жетінші бөлімінде Қазақстан халқының«Руханижаңғыру» үшіншешілуіқажетміндеттердіқояды.

Ең басында, «Рухани жаңғыру» мүмкіндіктерін жүзеге асыру мен нақты іс‒ əрекеттерді орындауда алдымен білім берудің жаңа сапасын жасау маңыздылығын атап өтеді, «барлық жастағы азаматтарды қамтитын білім беру ісінде өзіміздің озық жүйемізді құруды жеделдету қажет», яғни білім берудің өзі ең алдымен халықтық менталитет пен ұлттық дəстүрлі ерекшеліктерге байланысты қайта құрылуы тиіс. Сонымен қатар білім берудің өзі жаһандық құбылмалы өзгерістерге бейімділігінің болуы маңызды шарт саналады. Білім беру үдерісін қалыптастыру барысында, оны жоспарлы түрде халықаралық білім беру стандарттарыменұлттыңбілімдіигеруерекшеліктерінескеруқажеттілігіатапөтіледі. Бұлтұстаортабілім беру саласының жаңа мазмұнға көшірілуі жүргізіліп, 2021 жылы аяқтауды мақсат тұтуда. Осындай білім берусаласындағыреформаларөзкезегіндежаңабілімберубағдарламаларын, жаңашаəдістемелікнегіздегі оқулықтарды, стандарттар мен жетекші кадрарды қажет ететіндігін Елбасы атап өтеді. Жаңа белестерге көтерілуді мақсат тұтқан Қазақстанның жаңғыру бағыттары ең алдымен орта білім беру сатыларынан бастау алуының өзі, келелі іс-əрекеттердің бастамасы болып табылады. Бұл өз кезегінде жаһандану дəуірінде ұлттық құндылықтарды сақтап, дамытып «Рухани жаңғырудың» сатылары арқылы ұлттық бірегейлікті сақтаудыңбірденбір жолысаналады.

«Қазақстандықтардың болашағы – қазақ, орысжəнеағылшынтілдерін еркін меңгеруінде» [2] деп нақты атай отырып, Елбасымыз Н. Назарбаев болашақтың еншісінде өз ана тілімен шектеліп қалмай, халықаралық тілдерді еркін меңгере отырып, əлемнің озық үлгідегі мəдениетімен таныс болып, заманауи ғылымның жетістіктерін тереңінен игеріп Қазақстанның игілігі үшін жарата білген азаматтарда екендігін, сонымен қатар ұлттық салт-сананы тəжірибелік негіздегі жаһандық жетістіктермен ұштастыра білудің маңыздылығынатапөтеді.

Қoғaмның рухaни дaмуынa мəдeниeттeн aйрылу мeн ұлттық бiлiм бeру жүйeciндeгi тəрбиe үрдiciнiң құлдырaуы, əлeумeттiк мəдeни oртaдa тeхнoкрaтиялық oйлaудың үcтeмдiк eтуi, қoғaмдaғы түрлi дүниeтaнымдық көзқaрacтaр жaғдaйындa жaлпы ұлттық идeя мeн идeoлoгияның бoлмaуы бaрлығы дa бiр дeңгeйдe қaуiптi бoлып тaбылaды. Бұл жaғдaйдa мəдeни мұрa əлeумeттiк-мəдeни үдeрicтi қoлдaудaғы хaлықтың caнa-ceзiмiнiң қaлыптacуы мeн дaмуындa, ұлтaрaлық кeлiciмдe мaңызды рөл aтқaрaды. Oның мəнi eлдe өмiр cүрiп жaтқaн бaрлық ұлттaрдың caнa-ceзiмiн нығaйтудың мaңызды элeмeнтiн, oлaрдың тoлыққaнды өзaрa қaтынacтaрының – ұлтaрaлық, мəдeниaрaлық, дiнaрaлық қaтынacтaрының нeгiзiн, coндaй-aқ, рухaнитұйықтықтaнaрылудыңкeзeңдeрi мeнфoрмaлaрынқұрaйды[3].

Өткeн кeзeңнiң мoл мұрacын жинaқтaп кeлeшeк ұрпaққa жeткiзу мeмлeкeттiң мəдeни caяcaтының бacты мiндeтiнe aйнaлып oтыр. Қaзақcтaндықтaр мəдeниeттeгi, дiни ceнiм, тiлдiк eрeкшeлiктeрдi caқтaй oтырып, бiртұтac хaлықбoлыпұйыпoтыр. Eгeмeнeлiмiздe eжeлгi дəcтүрлeрдiңжaңa өмiрi жəнe хaлықтың көркeм шығaрмaшылығы қaйтa жaңғырa бacтaды. Хaлықтық өнeрдiң қaйтa жaңғыруы aдaмзaт рухының құпиялaрын, өмiр caлтын жəнe ұлттық caнa-ceзiмнiң бoлмыcын қaйтa құрып, жaңaруғa дeгeн жaңa мiндeттeрдi қoйыпoтыр, oлaр:

əлeумeттiк шынaйылықты дəлмe-дəл cипaттaйтын тeoриялық үлгiлeрдi кoнcтрукциялaуғa нaзaр

aудaру;

əлeумeттiк, тeңciздiкқұрылымыныңдинaмикacынa дeгeнкөзқaрacтaркeшeнiндaмыту;

əлeумeттiк– caяcиөзгeрicтeргe, aдaмгeршiлiкқұндылықтaрғa, қaзiргi бiлiмбeружүйeciнiңoңтaйлы үрдicтeрiнe дeгeн бiр тұрғыдaғы қaғидaлaрды құру. Ocы тұрғыдa өнeрдiң қaйтa өрлeуi дeгeнiмiз тұлғaның өзiн – өзi тaнудa тeрeңдeй түcуi, үйлeciмдiлiк идeяcының кeлiciм caлacынa eнуi бoлып тaбылaды [4]. Яғни ұлттық құндылық негізіндегі өнер салаларын дамытып, дəріптеу арқылы жаһандық құндылықтардың зияндыəсерлерінетоқтаусалып, керімүмкіндіктерінешекқоюғажолашуғаболады.

Қoғaмдaғы жaңaру үрдici өз мəдeни мұрaңды, ұлттық рух пeн дiл eрeкшeлiктeрiн caқтaй oтырып жылдaм қaрқынмeн өзгeрiп жaтқaн əлeмнiң aғыcынa қocылуды тaлaп eтiп oтыр. Зaмaнaуи үрдicтeрдeгi ocындaй жaңғыруғa тaп бoлғaн қaзaқтың дəcтүрлi музыкa өнeрiн дe aлуғa бoлaды. Coңғы уaқыттa Құрмaнғaзы, Динa cияқты ұлы дaрындaрымыздың шығaрмaшылығы кeйiнгi «Ұлытaу» тoбы, Acылбeк Eңceпoв, МұрaгeрCурaнбaeвжəнe т.б. жac өнeриeлeрiнiңшығaрмaшылығындa кeйiнгi caрынмeнүндecтiк тaпқaн, яғнибұлəрaлуaндылықтaғытұтacтықжoлы. Тiптi қaзaқтыңұлттықкиiмдeрiнiңөзi бaтыc cтилiмeн ұштacқaн. Көптeгeн oтaндық дизaйнeрлeр қaзiргi үлгiдeгi киiмгe ұлттық элeмeнттeрдi eнгiзугe тырыcaды. Қaзiргi уaқыттaғы киiмдeрдiң көркeмдiк бeзeндiрiлу мəнeрi зaмaнaуи Қaзaқcтaн өнeрiндeгi дəcтүрлi киiм үлгiлeрi кəciби өнeрпaздaр үшiн, aтaп aйтқaндa дизaйн, тeaтр, cцeнoгрaфия, хoрeoгрaфия, кинo, бeйнeлeу өнeрiндe, cəндiк ‒ қoлдaнбaлы өнeр түрлeрiндe көркeмдiк cинтeздiң жaңaшa қырлaрымeн бaйытылғaн. Coнымeн қaтaр, көп жaғдaйдa Қaзaқcтaн хaлқын, əciрece, Қaзaқcтaн жacтaрын aзaмaттыққa тəрбиeлeу, кeлeшeк ұрпaқтың бoйынa рухaни aдaмгeршiлiк қacиeттeрiн қaлыптacтыру жoлындaғы бaғыт рeтiндe дe қaрacтыруғa тaбылaды.

Мəдeниeттiң көпcaтылы өлшeм eкeндiгiн түciну арқылы адaмның мəдeниeтi aдaмның өз мəдeниeтiн ғaнa бiлуiмeншeктeлмeйдi, oлөзгe дe мəдeниқұндылықтaрдыбaғaлaйбiлуi қaжeт. Бeлгiлi бiрмəдeниeттiң

315

дəcтүрiнжeтe бiлмeгeндiктiңнəтижeciндe түрлi түciнбeушiлiккe əкeлiпcoқтырaды, кeз-кeлгeнмəдeниeттiң өзiндiктeрeңмəнi, рухaниқұндылығыбaр.

Жaлпы бaрлық ұлттың түп-тaмыры бiр, oлaрды бiр ‒ бiрiнeн aжырaтaтын мəдeни eрeкшeлiктeр жəнe oлaрдың бaрлығы бiрыңғaй aдaмзaт тaрихының нeгiзiн қaлыптacтырaды. Хaйдeггeрдiң пiкiрiншe, aдaм өзiнe oрaлу aрқылы ғaнa əлeмдiк мəдeниeт пeн тaрихынaн бeлгiлi нəрceнi қaбылдaй aлaды. «Oрынcыз» (бeзмecтный) aдaмның қaciрeтi экoлoгиялық aпaтқa əкeп coқтырaды, ceбeбi oндaй aдaмның бұл əлeмдe oрны жoқ, eшқaндaй дa мəдeниeттi мoйындaмaйды. Oл дəcтүрiнeн aлшaқтaп, өзiн қoршaғaн oртacын бөтeнciнeдi. Ocытұрғыдa филocoф, əлeмдi бiртұтac рeтiндe қaбылдaуғa үмiтaртaды. «Мəдeниəлeмгe» жeту жoлындa aқиқaтқa дeгeн мoнoпoлиядaн aрылу қaжeттiлiгiн aтaп өтeдi. Бeлгiлi мəдeниeттi түciну үшiн, coл мəдeниeттi ғaнa жeтiкбiлуaздықeтeдi, кeйбiрcəттe мəдeниeттi жacaп, өзoрныңдыaнықтaп, дəcтүрдi қaйтa жaндaндырып, caқтaп, мəдeнимұрaныбaғaлaу мaңызды бoлыптaбылaтындығынпaйымдaйды[5].

ҚазіргітаңдағыжаһандануқұбылысыныңҚазақстанқоғамынатигізгенықпалыменəсерлерін, алдағы болашақта болатын күрделі өзгерістерге дайын болу мүмкіндіктерін қарастыруда, ұлттың «Рухани жаңғыруы» арқылыжүзегеасырылыпжатқаншаралармаңызды. Осытұста, асаауқымдыəріқажеттіболып саналатын «адам капиталы» түсінігі арқылы бірінші кезекте сананың ашықтығын жүзеге асыратын, əлемдік озық үлгідегі мəдениет пен өркениеттің құндылықтарын игеруге мүмкіндік беретін білім берудегі жетістіктерге қол жеткізе аламыз. Білімді ұрпақ қалыптастырып, оларды жаһандық алдыңғы қатарлы өркениет жетістіктерімен, мəдени құндылықтармен тəрбиелеу арқылы, Елбасымыздың жыл сайынғы Жолдауларында аталып өтілетін «Мəңгілік Ел» мұратына қол жеткізуге мүмкіндік ала аламыз. Қазақ даналығы, «Елболамдесеңбесігіңдітүзе» дегендіайтса, «МəңгілікЕлдің» бесігіғылымменбілімгеқұштар жастарды қалыптастыруға бағытталып, жаһандық интеграция дəуіріндегі Қазақ қоғамы өзінің ұлттық бірегейлігін сақтап, ғасырлар қойнауынан біздің заманымызға жеткен ата-бабаларымыздың арманмұратынжүзегеасыруғаорасанзор мүмкіндіктуареді.

Əдебиеттер

1.НыcaнбaeвA.Н. Глoбaлизaцияипрoблeмымeжкультурнoгo диaлoгa в2-хтoмaх. – Aлмaты.: Ин-тфилocoфииипoлитoлoгии МOНРК, 2004. –Т. 1. – C.122

2.Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2018 жылғы 10 қаңтар.

http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-n-nazarbaevtyn-kazakstan-halkyna- zholdauy-2018-zhylgy-10-kantar

3.Қoйгeльдиeв М.К. «Мəдeни мұрa» жəнe қoғaмдaғы тaрихи тaным қaлыптacуының eрeкшeлiктeрi // Қaзaқcтaнның мəдeни мұрacы: жaңaлықтaры, мəceлeлeрi, бoлaшaғы: Хaлықaрaлық ғылыми кoнфeрeнцияның мaтeриaлдaры. ‒ Aлмaты: Aбaй aтындaғы ҚaзҰПУ, 2005, қазан‒19., 964 бeт. – Б. 72 б.

4.Мoлдaбeкoв Ж.Ж. Этнocaрaлық қaтынacтaрды үйлecтiрудeгi мəдeниeттiң рөлi. – Aлмaты: «Дocтық үйi – этнocaрaлық қaтынacтaрпрoблeмaлaрынзeрттeуoртaлығы», 2011. – 37 б.

5.Қaзaқcтaн Рecпубликacының Прeзидeнтi Н.Ə.Нaзaрбaeвтың Қaзaқcтaн хaлқы Accaмблeяcының XXI ceccияcындa cөйлeгeн cөзi. – 2014, сəуір-18.

ҚАЗІРГІҚАЗАҚСТАНМƏДЕНИЕТІНДЕГІ РУХАНИЖАҢҒЫРУДЫҢРӨЛІ

Абылова Сымбат

«Əлеуметтікжұмыс» 1 курсстуденті Қазақмемлекеттікқыздарпедагогикалықуниверситеті Ғылымижетекшісі: Əлеуметтік-гуманитарлықфакультеті Қоғамдық-гуманитарлықпəндер кафедрасыныңағаоқытушысыР.С. Саурбаева

Биылғы жылы мəдениет саласында қаншама айтарлықтай жаңалықтар мен шаралар болып өтті. Сол жаңалықтардың бірі ‒ біз ЭКСПО көрмесі аясында бастау алған Дүниежүзілік «Астана» театрлар фестивалі, ПласидоДомингоның «Опералия» халықаралықбайқауы, «Сахнадансəлем» халықаралықтеатрфестивалі, «Еуразия» кинофестивалі тəрізді ірі жобаларды айрықша атап өткен болар едік. Қазақ мəдениетін, ұлттық құндылықтарды əлем жұртшылығына паш етудің жаңа үлгісі дегеніміз міне, осындай құндылықтардыбағалайбілужəнедамытуболсакерек. Қазір«Жаһанғажарияетугетұратынқандаймəденижауһарларымызбар, олардыңназарынаалдыменқайсыларынұсынғанымызабзал, жалпы, қазірқайсалағакөбірек мəн берген жөн» деп, сан-сапаттық тұрғыдан саралап, бағамдауға көңіл бөлінуде. Тағылымы мол тарихи жəне ерте заманнан арқауы үзілмеген ұлттық салт-дəстүрлерге негізделген асыл мұраларды жаһанға танытуға мүмкіндік берген ірі жобалар елдегі реформалардың жалғасы іспетті əсер етуде. Жер бетіндегі бірде-бір ел қақпа-терезесін тарс жауып, томаға-тұйық өмір сүрмейді. Сол сияқты Қазақстанның мəдени көші де дамыған елдермен тығыз қарым-қатынас жасасуға бағытталған деуге толық негіз бар. Бұл ретте Елбасы ең алдымен, мақалада бəсекелестікке қабілетті болу мəселесіне айрықша көңіл бөлгізеді. Қазақ

316

қоғамы үшін бұл қазіргі таңдағы маңызды шарт-талаптардың бірі екеніне мəн бергізеді. Яғни, мəдениет жаңа бағытқа бұрылып, өркениет көкжиегіне бет түзеп барады, деген ойға табан тіретеді. Қазақстанның əлемдікдеңгейдібағындырғанжекелегенөзтұлғаларыаземес, əрине. Жылсайынөтетінхалықаралықөнер байқауларында олжа салмайтын қазақтың баласы кемде-кем. Бірақ өкінішке қарай, классикалық музыкалық аспаптарда орындаушылар арасында, опера, балет өнері бойынша өткен халықаралық ірі байқауларда «жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар» шыққан дүлдүлдерімізді жыға тани қоймайтынымыз жабырқатады. Олардыңнасихатымен жарнамасы да соншалық көп болмағандықтанолрды көпшілігі біле бермейді. Мұндайда сирек тағдыр иелері арқылы тұтас бір халық туралы, елдік бет-бейне туралы пікір қалыптасатынынұмытпағанымызабзалсияқты. Мысалы, күнікешеғанатаубұлағындайсыңғырлағанəсем үнімен əлемді дүр сілкіндірген əнші Димашымыздың Қытайда өткен əн байқауындағы жеңісі күллі қазақтыңкөкейінешаттықгүлінсеппедіме? Тазаталанттыңжеңісітекқазақтыңғанамерейіемес, адамзат баласыныңбəрінеортаққуанышқаайналды. Таңдайқақты. Тапжылмайтамашалады. Біраққалайдегенмен де бұл ең алдымен, қазақ өнерінің өрлеуі, жемісі еді. «Бізде де əлем мойындайтын мынадай тамаша жас тұлғаларбарекен-ау» дегенелішіндегіасқақсезімдіоятып, болашаққасенімдінығайтқанжеңіседі. Ендігі жердекімшынайыөнердіқолдайды, кімөзісінеадалдықтанытады, міне, сондайлардыңжолыболады. Сол халықтың жұлдызы жарқырайды. Елбасының рухани жаңғырудағы алға қойып отырған тапсырмасы да соған негізделген – кез келген адам өсіп-өркендеу үшін заман ағымына ілесіп, үнемі жаңарып, жақсы қасиеттерінжетілдіріп отыруы қажет. «Біз жаңғыру жолында бабалардан мирас болып, қанымызға сіңген, бүгінде тамырымызда бүлкілдеп жатқан ізгі қасиеттерді қайта тірілтуіміз керек» делінген жолдар мен осыған қоса «Қанымызға сіңген көптеген дағдылар мен таптаурын болған қасаң қағидаларды өзгертпейінше, біздің толыққанды жаңғыруымыз мүмкін емес» дейтін тұжырымға кім-кім де ойлана мəн берері кəдік. Қазіргі уақытта əлемнің бар назары біздің елордамыз Астанаға ауып отырған шақ. Еліміздің тарихында тұңғыш рет өтіп жатқан ауқымды да маңызды оқиғаға əлемнің түкпір-түкпірінен қонақтар ағылып келді. Барлық келушілер ЭКСПО-ның мəдени бағдарламаларына белсенді түрде қатысып, көрменің керемет мазмұнды шығармашылық бағдарламаларынанкеремет əсер алды. Қазақстан халқының салт-дəстүрімен,тарихи асыл мұраларымен танысты. ЭКСПО-ға арнайы салынған «Этноауыл» ұлттықмəдени кешенін күніне жүздеген адам тамашалауға барған.«Нон-стоп» режімінде жұмыс істейтін «Этноауылда» қазақ халқының сəндік-қолданбалы өнерінің алуан түрлері,ұлттық спорт түрлері жəне жұлдыздардың қатысуымен түрлə концерттер болып өтті.. Ұлттық мəдениетіміздің озық үлгілерін іріктеуде мұның көмегі көл-көсір деп ойлаймыз. Бұл ретте Президенттің: «2017 жыл жер жүзіне мəдениет саласындағы қай жетістіктерімізді көрсете алатынымызды айқындап алу тұрғысынан шешуші жыл болмақ» деген ойына орайлас бағытты аңғарамыз. Ел жетістігін баяндайтын кинохикаяттар мен тележобаларын құру бойынша «Мəңгілік Ел» кешенді жоспары жүзеге асырылуда. Бұл алдымен, үздік мəдени туындыларды таңдап алу ғана емес, сонымен қатар мұны шетелдерде кеңінен таныстырудан тұратын ауқымды һəм көп тер төгуді қажет ететін аса маңызды іс. Бұл қазіргі аударма қызметі, сондай-ақ, театр, кино, баспа өнімдері, бейнелеу өнері, музыкалық шығармалар т.с.с түрлі саладағы мəдени жетістіктердінасихаттаудыңарнайысипаты. Олбір, екікүнде, болмасақысқамерзімдеатқарыласалатын, оңай өңгерілер олжа емес. Сондықтан да биылғы жылдың жүгі басқа кезден əлдеқайда салмақты, өйткені, Елбасыайтқандай, бұлжылалдағы5-7 жылішіндеəлемгенетаныстырғымызкелетіндігіміздіанықтайтын шешуші кезең болып саналады. Біз өзімізді əуелі əлемге тəуелсіз ел ретінде танытсақ, енді мəдени-тарихи құндылықтарымызды, рухани қалыбымызды көрсететін кез келді. «Ол қандай ел?» дегенде, қай халық болсын ол елдің əуелі рухани байлығына назар аударары сөзсіз. Сол үшін сыртқа шығаратын жауһарларымызға жай қарай салуға қақымыз жоқ. Мысалы, қазақ жазушыларынан алдағы уақытта кімдердің еңбектерін аударуымыз керек? Кімдердің жазғандарын аударсақ, əлем назарын өзімізге жалт қаратамыз? Солсияқтыдраматургиялықшығармаларментеатрөнеріндепашететінқандайжетістіктеріміз бар? Бүгінгі таңда қазақ əдебиеті кеңінен насихатталып жатыр деп айта алмаспыз. Оның үстіне шетелде кітапшығаруға барлық жазушының бірдей қалтасыжете береме? Бірақ соғанқарамастан соңғыжылдары аудармада ауыз толтырып айтарлықтай табыстарымыз жоқ емес сияқты. Мəселен, бұл орайда қазақ қаламгерлерішығармаларыныңтүрік, орыстілдерінеаударылужайынатоқталсақтакөпжайтқақанығатын сияқтымыз. Солай дегенмен де, қазақстандық қаламгерлердің кітаптарына байланысты шешімін таппаған түйткілді мəселелер жеткілікті. Соның бірі, мəселен, қазір біздің кітап дүкендеріміздің сөресі шетелдік өнімдерден майысып тұр. Кітап дүкендеріне бас сұға қалсаңыз басым көпшілігі Ресейдің, басқаның баспа өнімдері екеніне көңілің түседі... Қазір шетелдің кез келген галереясынан қазақ суретшілерінің ғажайып туындыларын кезіктіруіңіз ғажап емес. Бірақ бұл отандық суретшілердің туындыларын жаһан жұртшылығынатаныстырудыңқажетіжоқдегенсөземес. Солсияқтыхалқымыздыңқолөнертуындылары

– кілем тоқу, киіз басу, ат əбзелдері, əшекейлі бұйымдар сияқты кейбірі ұмыт бола бастаған баға жетпес құндылықтарымызды заманауи сұранысқа сай дамытудың тамаша сəті туып тұрғанын айта кетсек пе дейміз. Кино өнеріне келсек, əрине, Америка, Ресей, Түркия, Қытай, Германия, Франция т.с.с. киноиндустриясы дамыған елдерге жету үшін отандық киногерлердің əлі қаншама тер төгулеріне тура

317

келеді. Қазақ киносының қазіргі сыртқы тұрпаты моторы оталып тұрғанмен алға жылжығаны байқалмайтын машинаның əрекеті сияқтанады. Бір қарағанда, сан-сапаты мен шетелде өтетін түрлі фестивальдарғақатысуыжағынанешкімгеесежіберіпқойғансəтіжоқтайкөрінгенмен, алекіншіжағынан «жаһанға жауһар туынды ретінде қай фильмді ұсынар едіңіз?» дей қалсақ, «міне, мынадай шоқтығы биік шоң туынды жоғары баға алуға лайық» деп, алшаңдай адымдауымызға əлі ертелеу-ау. Бұл жерде алдымызғатүрліпікірлеркөлденеңтартылуымүмкін. «Қазақтыңкиносықазақтыңөзінеұнасаболдыемес пе, қалғандарын қайтеміз?» деп келте кесіп пікір айтушылар табылар, əрине. Себебі, кино өнері кеңестік кезеңде санамызға тек тəрбие құралы ретінде сіңірілді. Шын мəнінде бұған сол тұрғыдан ғана қарайтын болсақ, онда əлемдік көшке ілесу, нарық заңы талаптарына сай болу керек деген сөздер орындалмас жай бос əңгіме болып қала ма деп күдіктенесің. Сондықтан кино түсіруді тек экрандағы ойындардан ғана тұрады деу қисынсыз. Сапалы экрандық туындыға қол жеткізу үшін еліміз кəсіби білікті сценарийстерге, шебер режиссерлер мен операторларға зəру. Өкінішке қарай, əзірге қазақ киносы соңынан өзімізден басқаны ілестіріп əкете алмай жатыр. Мұның бəрі кəсіби мамандардың тапшылығынан. Мұндайда оның АҚШ экономикасын көтерудегі үлесі толағай Голливуд өнімдерімен, болмаса жылына түрлі жанрларда жүздеген фильм түсіретін Ресейдің алпауыт кинокомпаниялары туындыларымен иық тірестіруге қауқары қалайжетсін? Алкейбірелдеркиноөнерінұлттықиммунитеттікөтеретінқұралдепсанайдыекен. Жөн-ақ. Алайда «бір елдің шеңберінде қалып қоятын фильм түсіру біртіндеп қалып келе жатыр» дегенді желеулетіп, нетазабатыстық, нетазаеуропалықмəнгеиеемес, дүбəрафильмдергежұмсалғанесілақшаға ішің удай ашығаннан басқа қолдан келер дəрмен жоқ. Көбіне бұларда тіл жұтаңдығы қынжылтады. «Біз өмірдің өзгермеген өз бейнесін көрсеткіміз келеді», «өмірде адамдар бір-бірімен ауызекі тілде осылай сөйлеседі екен» деп ана тіліміздің шұрайлы шүйгінін табанымен таптап, тілге құрмет көрсете алмай жүргендер шынайы өнердің көсегесін көгертеді деп кім айтты?! Солай дегенмен де басқа өнер түрлеріне қарағанда оның атқаратын миссиясы қай кезде де жеңіл болмаған. Бұл тұрғыда, жақында ғана ЭКСПО көрмесі аясында елордада өткен ХХV Еуразия кинофестиваліне қайта айналып соғуымызға тура келеді. ƏлемніңəршалғайынанбасқосқандүлдүлдерЭКСПОкөрмесін, астананытамашалады. Астананыңрухани жүзіне қан жүгірді. Ерке Есілдің еңсесі тіктеліп, етегінде көк майсалы шалғын жайқалды. Еуразия кинофестивалінде қазақтың қос бірдей фильмі жүлдеге ие болды. Қуандық. Марқайдық. Толықметражды фильмдер байқауында режиссер Сəбит Құрманбектің «Оралман» фильмі, ал қысқаметражды фильмдер бəйгесіндеҚазақұлттықөнеруниверситетініңтүлегіМейіржанСандыбаевтың«Ит» анимациялықфильмі Гран-приді жеңіп алды. Кинофестивальге түскен фильмдерді бағалаған, сарапшылар тізіміне үңілсек, Сулейман Сиссе (Мали), Кирилл Разлогов (Ресей), Эльчин Мусаоглы (Əзербайжан), Русудан Глурджидзе (Грузия), Иман Камель (Мысыр), Киро Руссо (Боливия), Сергей Дворцевой (Ресей), Луна Ван (Қытай) сынды кіл дүлдүлдер. Олар қазақ киносына фестивальдың бас бəйгесін қазақтың көңіліне қарап бере салмағанболар-ау. Дедік. Солбағатөлөнеріміздіңкелешегінедегенкеудеміздегісенімгүлінтүлетті.

«Жаһандағы заманауи қазақстандық мəдениет» жобасы бойынша үздік туындылардың тізімі жасалды. Оған əдебиет саласындағы 216, «театр, кино жəне хореография» жанрындағы 48, бейнелеу өнерібойынша182 жəнемузыка саласындағы200-денастам шығармаенгізілді. Туындылардыалдын-ала іріктеу қоғамдық талқылауды ескере отырып жасалады. Одан кейін тізім оның іріктеу талаптарына сəйкестігінсараптауүшінсараптамалықтоптарғаұсынылады», ‒дедi Ə.Жақсыбеков.

– Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласындағы маңызды тезистердің бірі тарихтың жəне мəдени өзін-өзі анықтаудың ауқымдылығын сақтаудан жəне ұғынудан тұрады. Жаңа технологиялар жасалынатын болады, жаңалықтар ашылатын болады, бірақ Қазақстан халқына жаңа жасампаз істер мен жеңістерге тың күш бере отырып, рухани құндылықтар мен іргелі білімдер, негіз өзгеріссіз қалады. Президент мақаласы Қазақстан халқының мінезін, сындарлы ұлттық басымдықтарды қамтып, ұлттың мəдени кодын көрсетеді. Президент біздің негізгі рухани құндылықтарымыздың даму бағыттарынбаяндаған: ғылым, мəдениет, білім. Еліміздіңəразаматыүшінбағдарболыпотырғанбірігудің жəне жалпы ұлттық ұқсастықты нығайтудың жаңа концепциясы ұсынылған. Елбасының мақаласында белгіленген бағдарламалық мақсаттарды іске асыру жастарда патриотизммен азаматтық ұқсастық сезімін одан бетер нығайтады. Қазақстан халқының қоғамдық келісімінің жəне бірлігінің нығаюына жағдай жасайтын болады. Патриотизм ортақ тарих пен мəдениеттен, тілден, отбасынан бастау алады. Белсенді жасампаз патриотизм елдің жетістіктерімен, біздің заманымыздың қаһармандарының нақты істерімен қуаттанып, нығайтылуы тиіс. Мақалада біздің Отанымыздың – Қазақстанның игілігіне жұмыс жасап жатқандар үшін ең маңыздысы, ең құндысы жəне жақыны көрініс тапқан. Қазақстан халқы ассамблеясы жастарының көшбасшысы ретінде Елбасы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы – ел Тəуелсіздігін одан əрі нығайту бойынша біздің еліміздің жастарына арналған жол картасы. Мақаланың барлық қағидалары ұлттық экономиканы жəне қазақстандықтардың əл-ауқатын дамытумен тікелей байланысты. Мұндай ауқымды бағдарлама ұлтты біріктіретін, азаматтық ұқсастықты нығайтатын өзіндік əлеуметтік арқау болады. Отан – бұл тек жер, аумақ қана емес, ортақ дүниетанымдық құндылықтарды, тілді, дəстүрлерді, əдет-ғұрыптарды иеленушілерден құралған бірыңғай əлеуметтік-

318

мəдениқауымдастықтағой. СондықтанПрезидентмақаласыныңмағынасыменқағидаларыныңқоғамның барлық топтарына жеткендігі маңызды. Талқылау бүкіл азаматтық қоғамның деңгейінде белсенді жүргізілуге тиіс. Бұл бағытта Қазақстан халқы ассамблеясы азаматтық қоғамдағы қозғаушы күш жəне Елбасының идеялары мен жасампаз саясатын тиімді жаюшы ретінде өте маңызды рөл атқарады. Жастардың борышы – Президенттің бағдарламалық мақаласында Елбасы қойған міндеттерді түсіну жəне зерделеу екендігіне кəміл сенімдімін. Біздің еліміздің əлемнің ең дамыған елдерінің отыздығына табысты кіруі үшін, əрбір жас адам негізгі оқиғалардан, жаңа ағымдардан жəне технологиялық үрдістен хабардар болыпотыруқажет.

Пайдаланылғанəдебиеттертізімі:

1.Айқынгазеті№141 (3213) 19 ҚЫРКҮЙЕК, 2017 СЕЙСЕНБІ

2.www.aktobegazeti.kz

3.https://aikyn.kz/

4.http://www.astana-akshamy.kz/bolashaqqa-baghdar-ruhani-zhangghyru/

5.Егемен Қазақстан №183 (29164) 25 ҚЫРКҮЙЕК, ДҮЙСЕНБІ 2017 ж.: https://egemen.kz/article/zhahandaghy-zamanaui- qazaqstandyq-madeniet-zhobasy-qazaq-qoghamy-ushin-nesimen-manhyzdy

319

СЕКЦИЯ «РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК ҚҰНДЫЛЫҚТАР СТУДЕНТ ЖАСТАРЫН ТƏРБИЕЛЕУ НЕГІЗІ РЕТІНДЕ»

СЕКЦИЯ «ДУХОВНО-НРАВСТВЕННЫЕЦЕННОСТИКАК ОСНОВА ВОСПИТАНИЯ СТУДЕНЧЕСКОЙ МОЛОДЕЖИ»

КОМПЬЮТЕРНАЯИГРА, КАКТОЧКАНЕВОЗВРАТАВ«РАСКОЛЕ» МИРАИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГОПРОСТРАНСТВАНАРЕАЛЬНОЕИ ВИРТУАЛЬНОЕ

ЕликбаеваМалика

студентка4 курсапоспециальности«СПиС», НаучныйруководительСадвакасоваЗ.М. ‒доценткафедрыпедагогики иобразовательногоменеджмента

Казахскийнациональныйуниверситетимениаль-Фараби, г. Алматы, Казахстан e-mail: [e-mail]

Введение

Тенденцияинформатизации вмире имеет своиплюсы, но всегда имеетсяидругая сторонамедали, на котороймыхотели сегодня остановитьсявданнойстатье.

Благодаря компьютерным играм мир безвозвратно «раскололся» на две части – реальный и виртуальный. Первыйсуществуетвдействительностиидаетнамвозможность«вкусить» жизнь, тогдакак второй, существующийввидеэлектронноймоделиобъектовипроцессов, позволяетнетолько«окунуться»

вмир иллюзий, но и дает гарантию в решении задач, подчас не разрешимых в реальности. Два этих мира,

вкомплексе решают глобальную для человека задачу, т.к. нацелены на обеспечение эволюционного развитияHomo sapiens. Именноактуальностьданнойтематикинепозволяетигнорироватьтемфактом, что компьютерная игра не только предназначена для досуга, но и для развития определенных, что зависит от видаигры, личностныхкачествчеловека.

Основнаячасть

Как бы не разворачивались дискуссии о компьютерных играх, крайние стороны которых отождествляются либо с вредом, либо с пользой [1, 2], эксперты согласятся в одном, что компьютерные игры для каждого геймера занимают в его жизни определенную нишу и уже необратимо влияют на его сознаниеиразвитиеличности.

Цель работы – изучить ключевые особенности реального и виртуального пространства мира и образованиявсравнительномаспектедлягеймераиособенностиклассификациикомпьютерных игр.

Методикаосновываласьнаприменениитеоретическихметодовисследования.

Результаты и обсуждение. Благодаря компьютерным играм геймер получает уникальную возможность, т.к. он способен до уровня гиперактивности вовлекаться в события и процесс игр. В работе Денисовой А.И. (2010) [3] отмечено, что если читатель и зритель пассивно наблюдают за событиями при чтении книг, просмотра фильма или спектакля и лишь сопереживают за героя и события, то геймер в компьютерныхиграхвыбираетперсонажаиактивноучаствуетвпроцессеигры, влияянасобытия, изменяя мир по своему желанию, пренебрегая «законами физики, морали и уголовного кодекса». В дополнение следует отметить, что геймер в процессе игры, принимая решения самостоятельно, «пишет новый сценарий» длясвоего персонажа.

В таблице 1 представлены ключевые особенности реального и виртуального пространства в сравнительномаспектедлягеймера.

320