Марфалогія стараславянскай мовы2

Граматычная сістэма стараславянскай мовы з’яўляецца вынікам эвалюцыі марфалагічных і сінтаксічных сродкаў праславянскай мовы, якая ў сваю чаргу пераняла ў спадчыну гэтую сістэму з індаеўрапейскіх дыялектаў. У стараславянскай мове вылучаюцца паўназначныя(самастойныя) часціны мовы (назоўнік, прыметнік, займеннік, лікавыя словы, дзеяслоў, прыслоўе) іслужбовыячасціны мовы (прыназоўнік, злучнік і часціцы).

Практыкаванні

1. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Вызначыць граматычныя катэгорыі і сінтаксічную ролю назоўнікаў:

въ онопришед иъ въ домъ петровъ. и відh тъшт@ его . леж#m@ огнемъ жегом@. и прикосн@ с# р@цh е>. и остави \ огнь. и въста и слоужааше емоу. поzдh же бывшю . привhс# кь немоу бhсънъи многы . и иzъгна словомъ доухы . и въс# нед@жьны> ицhлі . да съб@детъ с# реченое исаиемъ пкомъ гmемъ. ть нед@гъи наш# прі>тъ и болhzни понесе . оуzьрhвъ же иъ многъ народъ окръстъ себе . повелh иті на онъ полъ. и прист@плъ едінъ отъ кънижьникь рече емоу. оучітелю ид@ по тебh hможе коліждо идеши . и га емоу иъ. лисі hzвіны им@тъ. и пьтиц# нбьнъи> гнhzда . и съ ччъ не иматъ кьде главы подъклонити . дроугы же отъ оученикъ рече емоу.и повели мі прhжде ити и погрети оа моего . иъ же га емоу. по мьнh иді . и остави мрътвы> погрети сво> мрътвьц#. и вълhzьшю емоу въ корабъ. по немъ ид@ оученици его .:. (Асеманіева евангелле).

Узор: вьлhzъ въ корабь –– назоўнік, пачатковая формакорабь(←корабль), скланенне з асновай на*jŏ, мяккі варыянт, мужчынскі род, адзіночны лік, вінавальны склон, у сказе – акалічнасць.

2. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Назваць займеннікі, вызначыць іх спецыфічныя рысы (семантычныя, марфалагічныя, сінтаксічныя):

чловhкъ бh домовитъ^. іже насади виноградъ^. і оплотомъ і огради ^. і ископа вь немь точило ^. і соzъда въ немъ стлъпъ^. і вдасты и дhлателемъ^. и отиде^. егда же приближи с# врhм# плодомъ^. посла рабы сво>^. къ дhлателемъ^. при>ти плоды его ^. емъше же дhлателе рабы его ового биш#^. ового же оубиш#^. ового же камениемь побиш#^. пакы посъла ины рабы ^. мъножhиш# пръвыхъ^. і сътвориш# имъ тожде^. послhдь же посъла къ нимъ сынъ свои глагол#^. оусрамлh\тъ с# сына моего ^. дhлателе же егда оузьрhш# сынъ^. рhш# вь себh ^. сь есть наслhдъникъ^. придhте оубимъ і ^. і оудръжимъ достоhние его ^. і емъше и иzвhс# вонъ иz винограда і оубиш# и ^. егда же оубо придетъ господинь винограда ^. чьто сътворитъ дhлателемъ тhмъ^. zълы zълh погоубитъ >^. и виноградъ прhдастъ инhмъ дhлателемъ^. іже въzдад#тъ емоу плоды въ врhмена своh ^.(Марыінскае евангелле).

Узор:петръ рече емоу– займеннік, пачатковая формаонъ (и), указальны (паказвае на асобу ўвогуле, без усялякіх адносін да дзейных асоб), мужчынскі род, адзіночны лік, давальны склон, у сказе – дапаўненне.

3. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Зрабіць марфалагічны разбор прыметнікаў:

въ оно^. приход#шþ iоу въ стран@ гадариньск@^. сърhте i м@жь единъ отъ града ^. иже имhше бhсъ отъ лhтъ многъ^. и въ риz@ не облачаше с#^. и въ храминh не живhше нъ въ гробhхъ^. оуzърhвъ же iа припаде къ немоу^. и гласомъ велиемь рече ^. что есть мнh и тебh iе сеа вышън"го^. мол@ ти с# не м@чи мене ^. прhmаше бо iдоу нечистоумоу^. иzити отъ чка^. отъ многъ бо лhтъ похваmаше i и в#zах@ i @жи желhzны ^. и п@ты стрhг@mеi и растрьгавъ @zы гонимъ бываше бhсомъ^. скоzh поустын@^. въпроси же его iг#^. что им# естъ онъ же рече ^. легеонъ "ко бhси мноzи вънид@ въ нь^. молhх@ же iа^. да не повелитъ имъ вь беzдьн@ вьнити ^. бh же тоу стадо свиное много пасомо въ горh ^. и молиш# i бhси ^. да повелитъ имъ вьнити въ стадо свиное ^. онъ же повелh имъ вьнити ^. ишъдъше же бhси вьнид@ въ стадо свиное ^. и оустрьми с# все стадо по брhгоу въ еzеръ и iстопе въ водh ^. видhвъше же пас@mеи бывъшее ^. бhжаш# и вьzвhстиш# въ градh ^. и в селhхъ^. иzид@ же народи иz града ^. видhтъ бывъшаго ^. и прид@ къ iви^. и обрhт@ сhд#mа чка^. при ногоу iвоу^. иz него же иzид@ бhси ^. обльчена съмысл#mа ^. и оубо"ш# с# ^. вьzвhстиш# же имъ ^. видhвъшеi како се с# бhсы ны^. и молиш# i всъ народъ области герьгесиньскы# отити отъ нихъ^. "ко страхомь велиемъ одрьжими бhх@^. iже вьлhzъ въ корабь въzврати с#^. молhше же с# емоу м@жъ iz негоже бhси иzид@^. да бы съ нимъ былъ^. iже отъпоусти i г#^. въzврати с# въ домъ твоi ^. и повhдаi елико ти створи бъ^. онъ же идhше по всемоу градоу проповhда#^. елико створи емоу i^.(Савава кніга).