Tarasiuk%20Lukasz

Dwunasty rozdział Księgi Jozuego bardzo dokładnie podaje listę królów pokonanych przez Mojżesza oraz przez Jozuego559. Następnie Jozue podzielił zdobyte ziemie pomiędzy plemiona izraelskie560. Biblia sprawozdaje: „Po tych wydarzeniach umarł Jozue, syn Nuna, sługa Pana, mając sto dziesięć lat. I pogrzebano go na obszarze jego posiadłości w Timnat-Serach, które leży na pogórzu efraimskim, na północ od góry Gaasz”561.

Kolejnym etapem w historii narodu izraelskiego był okres sędziów. Stary Testament podaje, iż „zaczęli synowie izraelscy czynić zło w oczach Pana i służyli Baalom. Opuścili Pana, Boga ojców swoich, który ich wywiódł z ziemi egipskiej, i chodzili za innymi bogami spośród bogów ludów okolicznych, i oddawali im pokłon, drażniąc Pana. Tak opuścili Pana, a służyli Baalowi i Asztartom. Wtedy zapłonął gniew Pana na Izraela, wydał ich więc w rękę łupieżców, którzy ich łupili, i zaprzedał ich w ręce ich okolicznych wrogów i nie mogli się już ostać przed swoimi wrogami. Dokądkolwiek wyszli, wszędzie tam była ręka Pańska przeciwko nim na ich nieszczęście, jak zapowiedział Pan i jak im Pan poprzysiągł. I utrapił ich bardzo. Wtedy Pan wzbudzał sędziów i ci ratowali ich z rąk ich łupieżców”562. Księga Sędziów wymienia kolejno ludzi powoływanych przez Boga w celu ratowania narodu izraelskiego: Otniel, Ehud, Szamgar, Barak i Debora, Gedeon, Tola i Jair, Jefta, Ibsan, Elon, Abdon i Samson563. Walczyli oni z Aramejczykami, Moabitami, Filistyńczykami, Midiańczykami i Ammonitami. Według Księgi Sędziów ostatnim sędzią był

559Joz 12,1-24; byli to królowie: Jerycha, Aj, Jeruzalem, Hebronu, Jarmutu, Lachiszu, Eglonu, Gezeru, Debiru, Gederu, Hormu, Aradu, Libny, Adullam, Makkeda, Betelu, Tappuachu, Cheferu, Efeku, Laszaronu, Madonu, Chasoru, Szimron-Meronu, Achszafu, Taanachu, Megiddo, Kedeszu, Joknoamu, Doru, Goim, Tirsy.

560Joz 13,8-19,51; na temat osiedlenia się Izraelitów na podbitych ziemiach zob. M. Tarasiuk, Problematyka dziejów Izraela, dz. cyt., ss. 205-212; por. B. Koziróg, Izrael, w: Historia i kultura krajów biblijnych, t. I, pod red. B. Koziróg, A. Citlak, Podkowa Leśna 2006, ss. 73-73.

561Joz 24,29-30.

562Sdz 2,11-16.

563Sdz 3,7-4,24; 6,1-7,25; 10,1-11,33; 12,7-16,31; na temat okresu sędziów zob. M. Tarasiuk, Problematyka dziejów Izraela, dz. cyt., ss. 213-235; por. Chronologia Starego Testamentu, dz. cyt., ss. 42-48; B. Koziróg, Izrael, w: Historia i kultura... dz. cyt., ss. 74-77; R. Jarocki, dz. cyt., ss. 13-14; J. S. Synowiec, Izrael opowiada swoje dzieje, Kraków 1998, ss. 97-101.

111

Samson, lecz Pierwsza Księga Samuelowa uzupełnia tę listę o jeszcze jednego proroka i sędziego, Samuela564.

3.2. Monarchia izraelska

Powstanie monarchii izraelskiej opisuje Pierwsza Księga Samuelowa: „Zebrali się tedy wszyscy starsi izraelscy, przyszli do Samuela do Ramy i rzekli do niego: Oto zestarzałeś się, a twoi synowie nie chodzą twoimi drogami, ustanów więc nad nami króla, aby nas sądził, jak to jest u wszystkich ludów”565. Szanując wolę ludu, Samuel poinformował Izraelitów o uprawnieniach przyszłego króla566. Zgodnie z zaleceniem świętych ksiąg Samuel namaścił na króla Saula, syna Kisza z plemienia Beniamina a następnie zwołał cały lud izraelski do Mispy i tam przedstawił im pierwszego króla oraz ogłosił prawo królewskie567. Początki monarchii izraelskiej nie były łatwe. Król Saul, który panował w Izraelu dwadzieścia dwa lata568, już od samego początku musiał sobie radzić z najazdami okolicznych narodów569. Sprawozdanie starotestamentowe zawiera informacje, że „gdy Saul objął panowanie nad Izraelem, prowadził wojny ze wszystkimi swoimi okolicznymi wrogami, z Moabitami, z Ammonitami, z Edomitami, z królami Soby, z Filistyńczykami, i wszędzie, dokądkolwiek się zwrócił, zwyciężał. Sprawował się mężnie i pobił Amalekitów, i wyrwał Izraela z ręki tych, którzy jego kraj plądrowali”570. Na skutek sprzeniewierzenia się oraz nieposłuszeństwa zasadom przedstawionym przez proroka Samuela, Saul miał stracić swoją pozycję571 i w jego miejsce na

5641Sm 3,20-21; 7,15.

5651Sm 8,4-5; na temat początków monarchii zob. R. Balke, Izrael, Warszawa 2005, ss. 17-19.

5661Sm 8,11-22; por. Pwt 17,14-20; na temat monarchii izraelskiej zob. M. Tomal, Izrael, w: Encyklopedia Historyczna Świata, t. X, pod red. Z. Otałęga, Kraków 2002, ss. 342-346.

5671Sm 10,17-27.

5681Sm 13,1.

5691Sm 11,1-14; 13,1-14,46; 15,1-8; na temat panowania Saula zob. G. Ricciotti, dz. cyt., ss. 271-277; por. H. Graetz, Historia Żydów, t. I, Warszawa 1929, ss. 32-48.

5701Sm 14,47-48; w sumie Saul stoczył siedem wojen; por. Atlas Biblijny, dz. cyt., ss. 112-114; W. Keller, dz. cyt., ss. 180-181; na temat Moabitów, Ammonitów i Edomitów zob. J. Nowak, dz. cyt., ss. 25-26.

5711Sm 15,9-35.

112

przyszłego króla został wybrany Dawid, syna Isajego572. Saul ostatecznie zginął w walce z Filistynami na wzgórzach Gilboa573.

Po śmierci Saula Dawid udał się do Hebronu, gdzie został obwołany królem Judy i panował tam przez siedem lat574. Natomiast w Izraelu panował w tym czasie Iszboszet, jedyny syn Saula, który przeżył po walce z Filistynami575. Po bratobójczych walkach między zwolennikami Dawida i Iszboszeta oraz po skrytobójstwie dokonanym na tym ostatnim, Dawid został obwołany królem nad całym Izraelem i panował nad nim trzydzieści trzy lata576. Pod względem politycznym był to najlepszy okres w dziejach Izraela. Dawid toczył zwycięskie wojny z Filistyńczykami, Moabitami, królestwem Soby, Aramejczykami, Amalekitami, Edomitami oraz Ammonitami577. Dawid stał się władcą obszaru rozciągającego się od Nilu po północną Syrię. Prowadził ożywione kontakty dyplomatyczne oraz handlowe z Chiramem, królem Tyru578, który – jak pisze M. Grant – „był szczerze rad z ujarzmienia Filistynów przez Dawida, ponieważ ułatwiło mu to prowadzenie handlu morskiego. Mógł odtąd wyładowywać eksportowane przez Tyr drewno w porcie jafskim, ponadto zaś zależało mu na korzystaniu ze szlaków handlowych, które znalazły się pod panowaniem Dawida. Monarchowie ci zawarli przeto traktat i jak się dowiadujemy stali się bliskimi przyjaciółmi. W rezultacie proces rozwoju cywilizacji Izraela przebiegał odtąd pod silnymi wpływami fenickimi. Dzięki temu dyplomatycznemu przymierzu, które mądrze uzupełniło zdobycze terytorialne Dawida (...) Izrael stał się mocarstwem politycznym – wielonarodowościowym imperium bliskowschodnim”579.

5721Sm 16,1-13.

5731Sm 31; 1Krn 10.

5742Sm 2,1-4.11.

5752Sm 2,8-10.

5762Sm 5,1-5; na temat panowania Dawida zob. S. J. Schultz, G. V. Smith, Exploring the Old Testament, Wheaton 2001, ss. 63-70.

5772Sm 8,1-15; 10,1-19; 12,26-31.

5782Sm 5,11; 1Krl 5,1; na temat Tyru zob. Encyklopedia Biblijna, dz. cyt., ss. 1294-1295; Encyklopedia archeologiczna ziemi świętej, dz. cyt., ss. 439-440.

579M. Grant, Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991, s. 101; na temat panowania Dawida zob. P. Johnson, dz. cyt., ss. 53-56.

113

Pomimo wielu sukcesów na arenie międzynarodowej, Dawid poniósł również mnóstwo porażek we własnym kraju, głównie na polu rodzinnym. Pasmo nieszczęść i problemów rodzinnych miało swoje podłoże w wielożeństwie króla580. Wszystko zaczęło się od gwałtu jego syna Amnona na przyrodniej siostrze Tamar581. Absalom, brat Tamar zemścił się okrutnie, zabijając Amnona dwa lata później podczas strzyżenia owiec a następnie uciekł do króla Geszur582. Po trzech latach na skutek wstawiennictwa Joaba, dowódcy wojsk izraelskich, Absalom został ułaskawiony i mógł powrócić do Izraela, pod warunkiem, że nie będzie się pokazywał na oczy królowi583. Po dwóch latach od powrotu Absaloma do Jeruzalemu, znowu za sprawą Joaba, doszło do pojednania Dawida z Absalomem584. Wbrew temu, co się mogło wydawać, sprawa nie została zamknięta. Absalom zbuntował się przeciwko swojemu ojcu i postanowił walczyć o tron. Dawid został zmuszony do ucieczki ze stolicy. Ostateczna bitwa rozegrała się w lesie efraimskim. Pomimo wyraźnych zaleceń Dawida Absalom został zabity a bunt krwawo stłumiony585. Niedługo po tych wydarzeniach miała miejsce kolejna rewolta, tym razem wzniecona przez Szebę z pokolenia Beniamina586. Ponadto Dawid wbrew zaleceniu Jahwe dokonał spisu ludności Izraela, wskutek czego dotkliwa zaraza pochłonęła siedemdziesiąt tysięcy ofiar587.

5801Krn 3,1-9.

5812Sm 13,1-22.

5822Sm 13,23-37.

5832Sm 14,1-24.

5842Sm 14,28-33.

5852Sm 15,1-18,33.

5862Sm 20,1-22.

5872Sm 24,1-15.

114

Królestwo Dawida i Salomona

Około dwa lata przed śmiercią Dawida, Salomon został ustanowiony wice regentem swojego ojca588. Dla wszystkich powinno być jasne, jaką linię potomstwa wybrał Dawid jako przedłużenie swojej dynastii, lecz Joab i kapłan Ebiatar zakwestionowali wybór Dawida i w konspiracji obwołali królem

588 Por. W. C. Keiser, Jr., A History of Israel, Nashville 1998, s. 269; na temat panowania Salomona zob. również S. J. Schultz, G. V. Smith, dz. cyt., ss. 71-76.

115

Adoniasza589. Adoniasz, syn Chaggity, wprawdzie był czwartym synem Dawida, ale obecnie najstarszym, z tych którzy przeżyli590. Joab, dowódca wojsk i kapłan Ebiatar byli najbliższymi współpracownikami króla Dawida, lecz teraz sprzeciwili się jego wyraźnej woli, dotyczącej panowania Salomona, syna Batszeby. Nie wiadomo, jak by się potoczyły dalsze losy Salomona, gdyby nie natychmiastowa interwencja Batszeby i proroka Natana591. W odpowiedzi na samozwańcze obwołanie się królem Adoniasza, król Dawid zarządził namaszczenie Salomona na króla nad Izraelem592. Kiedy okrzyki radości podczas koronacji Salomona rozeszły się po okolicy, posłańcy przybyli do Adoniasza z wiadomością, że ich próba zamachu stanu nie powiodła się. Uczta natychmiast została przerwana. Wszyscy pośpiesznie zaczęli uciekać i odcinać się od Adoniasza, jeszcze przed chwilą ich króla. Sam Adoniasz popędził do świątyni, mając nadzieję, że uniknie odwetu Salomona. Tak też się stało. Salomon ułaskawił Adoniasza i wszystkich jego wspólników. Dawid umarł w wieku siedemdziesięciu lat593, jednak przed swoją śmiercią dokładnie poinstruował Salomona, jak ma postąpić z tymi, którzy sprawili mu zmartwienie podczas jego panowania594, co zresztą Salomon bardzo dokładnie wykonał595.

W czasie wczesnego panowania Salomona, faraon Siamun z dwudziestej pierwszej dynastii (978-959 r. p.n.e.)596, zaproponował Salomonowi swoją córkę za żonę, zabezpieczając tym samym pokojowe stosunki pomiędzy tymi dwoma narodami597. Następnie czytamy w Pierwszej Księdze Królewskiej, że Salomon złożył na ołtarzu w Gibeonie tysiąc ofiar całopalnych598. Według tej samej księgi w nocy Bóg ukazał mu się we śnie i zachęcił go, aby prosił o wszystko,

5891 Krl 1,7.11.

5901 Krn 3,1.2.

5911 Krl 1,11-31.

5921 Krl 1,32-35.

5932 Sm 5,4

5941 Krl 2,1-9.

5951Krl 2,24-46; Salomon rozkazał zabić Adoniasza, Joaba oraz Szymejego (po wcześniejszym złamaniu przez niego królewskiego postanowienia), natomiast kapłana Ebiatara pozbawił godności kapłańskiej.

596Zob. W. C. Kaiser, Jr., dz. cyt., s. 272; por. Encyklopedia Biblijna, dz. cyt., ss. 1187.1188.

5971 Krl 3,1-3.

5981 Krl 3,4.

116

czegokolwiek pragnie599. Prośba Salomona była następująca: „Daj przeto twemu słudze serce rozumne, aby umiał sądzić twój lud, rozróżniać między dobrem i złem, inaczej bowiem któż potrafi sądzić ten twój ogromny lud?”600. Salomon zobaczył siebie jako wypełnienie obietnicy, którą Bóg złożył jego ojcu, Dawidowi601. E. G. White zauważa, że „ponad wszelkie dobra ziemskie pragnął król mądrości i zrozumienia tego, jak ma wykonać pracę zleconą przez Boga. Pragnął bystrości umysłu, wielkości i czułości serca, wrażliwości ducha”602. Prośba ta zadowoliła Jahwe, który dał mu – dodając do zażądanej mądrości – bogactwa i sławę nie podobne do niczego wcześniej603. Państwo Salomona rozciągało się od Eufratu do granic Egiptu. Jego najdalej wysuniętą placówką handlową było miasto Tadmor, leżące na północny wschód od Damaszku604. Panowanie Salomona znane jest przede wszystkim z wybudowania wspaniałej świątyni, w czym swój udział miał również Chiram, król Tyru605. Salomon posiadał również swój własny port Esjon-Geber nad Morzem Czerwonym606. Zgromadził on ogromne bogactwo, miał siedemset żon i trzysta nałożnic, jego armia składała się m.in. z czterech tysięcy zaprzęgów do wozów bojowych oraz dwunastu tysięcy jeźdźców607. Jednak Biblia mówi, że „gdy się Salomon zestarzał, jego żony odwróciły jego serce do innych bogów, tak że jego serce nie było szczere wobec Pana, Boga jego (...)”608. Jednym słowem kobiety sprowadziły go na drogę bałwochwalstwa i odstępstwa. To z kolei spowodowało osłabienie państwa izraelskiego. Jako rezultat tego oddalenia się od Jahwe,

5991 Krl 3,5.

6001 Krl 3,9.

6011 Krl 3,6; 2 Sm 7; 1 Krn 17.

602E. G. White, Prorocy i królowie, Warszawa 1991, s. 17.

6031 Krl 3,10-12.

6042Krn 8,3.4.; w czasach rzymskich Tadmor znane było pod nazwą Palmyra; por. Encyklopedia archeologiczna ziemi świętej, dz. cyt., ss. 424-425.

6051Krl 5,1-6,38; na temat budowli Salomona zob. T. Jelonek, Dzieje świątyni jerozolimskiej, Kraków 2004, ss. 20-25.

6061Krl 9,26; Salomon był w posiadaniu skrawka ziemi nad Morzem Czerwonym, znanego dzisiaj jako zatoka Eilat w Izraelu lub zatoka Akaba w Jordanii; zob. A. Flinder, Is This Solomon’s Seaport?, w: Biblical Archaeology Review 15.4, Washington 1989, ss. 30-43; por. Encyklopedia archeologiczna ziemi świętej, dz. cyt., ss. 148-149.

6071Krl 4,20-34; 10,14-29; 11,1-3.

6081Krl 11,4.

117

Salomon musiał radzić sobie z przeciwnikami politycznymi609. Pierwszym był Hadad Edomita. W. C. Keiser Jr. komentuje to w następujący sposób: „Możliwe, że był to szczyt ironii, iż faraon dał swoją córkę Salomonowi za żonę, która była szwagierką najbardziej zdecydowanego wroga Salomona, Hadada”610.

Drugi przeciwnik wyrósł w osobie Rezona z Damaszku, który był lennikiem Hadadezera w czasie, kiedy Dawid pokonał króla Soby; ale teraz Rezon założył swoją własną silną bazę w Damaszku. Podczas gdy Damaszek611 wciąż był teoretycznie pod panowaniem Izraela, Rezon nieustannie sprawiał Salomonowi problemy na tym obszarze.

Trzecim przeciwnikiem był Jeroboam, syn Nebata, który był wcześniej zaufanym członkiem rządu Salomona. Został ustanowiony nadzorcą nad przymusową pracą w okręgu Efraima612, po tym jak Salomon zauważył jego przedsiębiorczość i zdolności podczas budowy twierdzy Millo w Jeruzalemie. Ale kiedy prorok Achiasz pewnego dnia spotkał Jeroboama i poinformował go, że jemu będzie dane rządzenie nad dziesięcioma północnymi plemionami, jako skutek odstępstwa Salomona od Jahwe, wtedy Jeroboam uznał za konieczne uciec do Egiptu, aby ocalić swoje życie. Faraon Szoszenk (945-924 r. p.n.e.) z dwudziestej drugiej dynastii udzielił mu schronienia i tam Jeroboam czekał do śmierci Salomona, aby został pierwszym królem północnego królestwa Izraela. W. C. Keiser Jr. komentuje: „Przez czterdzieści lat Salomon rządził swoim ludem, ale nasiona rezygnacji ze zjednoczenia zostały zasiane za jego dni. Chociaż umarł przed owocowaniem swojej własnej fatalnej polityki, podział królestwa był już obecnie sytuacją nie do naprawienia”613.

6091 Krl 11,14-25.

610W. C. Keiser, Jr., dz. cyt., s. 285.

611Na temat Damaszku zob. Encyklopedia Biblijna, dz. cyt., s. 190; Encyklopedia archeologiczna ziemi świętej, dz. cyt., ss. 103-104.

6121 Krl 11,26-28.

613W. C. Keiser, Jr., dz. cyt., s. 285.

118

3.3. Podział królestwa

Po śmierci Salomona królem izraelskim został jego syn Rechabeam. Szybko miało się okazać, że Rechabeam kompletnie był pozbawiony zdolności osiągania kompromisów z własnymi poddanymi, którzy w krótkim czasie przybyli do króla z prośbą o ulgi w pańszczyźnie, jaką nałożył na nich jego ojciec Salomon: „Ojciec twój nałożył na nas twarde jarzmo; lecz teraz ty uczyń nam lżejszą twardą pańszczyznę twojego ojca - ciężkie jarzmo, jakie na nas nałożył - a będziemy ci służyli”614. W międzyczasie z wygnania z Egiptu wrócił Jeroboam, syn Nebata, któremu prorok Achiasz z Sylo przepowiedział panowanie nad dziesięcioma izraelskimi plemionami, co było spowodowane bałwochwalstwem Salomona615. Rechabeam kierując się radą „młodzieńców, którzy z nim wyrośli” wykazał się brakiem rozsądku i odrzucił radę starszych, którzy zachęcali go do wysłuchania i zrealizowania próśb ludu616. Po trzech dniach ogłosił swoją decyzję: „Mój ojciec uczynił ciężkim wasze jarzmo, lecz ja dołożę jeszcze do waszego jarzma; mój ojciec chłostał was biczami, lecz ja chłostać was będę kańczugami”617. „Na to odpowiedział mu lud: „(...) Nie mamy nic wspólnego z Dawidem! Nie mamy dziedzictwa z synem Isajego! Do namiotów swoich, o Izraelu! Teraz troszcz się ty o swój dom, Dawidzie!”618. Podział królestwa stał się faktem w roku 931 p.n.e.619.

W celu lepszego zobrazowania tematu przedstawiam dla porównania zestawienie kilku chronologii królów izraelskich oraz judzkich:

6141Krl 12,4.

6151Krl 11,29-40; 12,2.

616Zob. A. Malamat, Organs of Statecraft in the Israelitic Monarchy, w: Biblical Archaeologist, nr 28, Boston 1965, ss. 34-65.

6171Krl 12,14.

6181Krl 12,16.

619Zob. B. Koziróg, Izrael, w: Historia i kultura..., dz. cyt., s. 174; por. J. Warzecha, dz. cyt., ss. 218-226; na temat podzielonego królestwa zob. również M. Tomal, Izrael, w: Encyklopedia Historyczna Świata, t. II, pod red. Z. Otałęga, Kraków 2000, ss. 346-353.

119

Panowanie królów hebrajskich wg E. R. Thiela620

	JUDA			IZRAEL
Rechabeam		930-913	p.n.e.	Jeroboam I	930-909	p.n.e.
Abijam		913-910	p.n.e.	Nadab	909-908	p.n.e.
Asa		910-869	p.n.e.	Basza	908-886	p.n.e.
Jehoszafat		872-848	p.n.e.	Ela	886-885	p.n.e.
Jehoram		853-841	p.n.e.	Zimri	885	p.n.e.
Achazjasz		841	p.n.e.	Tibni, rywal Omriego	885-880	p.n.e.
Atalia		841-835	p.n.e.	Mori	885-874	p.n.e.
Joasz		835-796	p.n.e.	Achab	874-853	p.n.e.
Amazjasz		796-767	p.n.e.	Achazjasz	853-852	p.n.e.
Azariasz (Uzjasz)		792-740	p.n.e.	Jehoram	852-841	p.n.e.
Joram		750-732	p.n.e.	Jehu	841-814	p.n.e.
Achaz		735-715	p.n.e.	Jehoachaz	814-798	p.n.e.
Hiskiasz		715-686	p.n.e.	Joasz	798-782	p.n.e.
Menases		696-642	p.n.e.	Jeroboam II	793-753	p.n.e.
Amon		642-640	p.n.e.	Zachariasz	753	p.n.e.
Jozjasz		640-609	p.n.e.	Szallum	752	p.n.e.
Jehoachaz		609	p.n.e.	Menachem	752-742	p.n.e.
Jehojakim		609-598	p.n.e.	Pekach, rywal poprzednika	752-732	p.n.e.
Jehojachin		598-597	p.n.e.	Pekachiasz	742-740	p.n.e.
Sedekiasz		597-586	p.n.e.	Ozeasz	732-723	p.n.e.

620 E. R. Thiel, The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings, Grand Rapids 1965, s. 48.

120