Tarasiuk%20Lukasz

2.2.2. Okres średniobabiloński

Po wycofaniu się Hetytów, Babilon opanowali Kasyci i założyli tam III dynastię babilońską, tzw. dynastię kasycką, która położyła kres panowaniu dynastii nadmorskiej, i w której skład wchodziło ponad trzydziestu królów. Okres średniobabiloński rozpoczyna się właśnie panowaniem władców dynastii kasyckiej. Pomimo tego, że pod względem militarnym i politycznym okres panowania Kasytów nie należał do najświetniejszych, to jednak w dziedzinie gospodarczej rola Babilonu jako wielkiego centrum handlowego w tym okresie umocniła się. Kasyci wykazywali dużą aktywność jeśli chodzi o zabezpieczenie szlaków karawanowych czy też interwencje w obcych stolicach w przypadkach buntu. Mniej korzystnie rządy Kasytów wpłynęły na strukturę rolną Babilonii. Postępując zgodnie ze stosowaną powszechnie w tamtych czasach na Wschodzie zasadą uprzywilejowania zwycięzców nadawali królowie Kasytom ziemię wolną od podatków. Doprowadziło to do słabości państwa, które zostało pozbawione najważniejszych podatków płynących z ziemi280.

Pierwszym królem kasyckim, który zasiadł na tronie w Babilonie był Agumkakrime281. Sprowadził on z powrotem do Babilonu posąg boga Marduka, który został zabrany przez Hetytów. Królowie kasyccy zaprowadzili w kraju pokój oraz zapewnili względną stabilizację, co przyczyniło się do rozwoju kultury, sztuki i literatury babilońskiej282. Jeden z kolejnych królów – Ulamburiasz, dwunasty władca dynastii kasyckiej, panujący około 1460 r. p.n.e. pokonał dynastię Kraju Nadmorskiego, odbierając jej panowanie nad ziemiami dawnego Sumeru. W tym samym czasie połączył on w prawdziwe państwo regiony podporządkowane Babilonowi, które dotychczas uważane były za odrębne terytoria. Poczynając od jego panowania, władcy kasyccy odrzucili tytuł „królów Babilonu” i przyjęli godność „królów Karduniaszu”, jak w swym

280Zob. J. Wolski, dz. cyt., s. 68; por. F. Steinmetzer, Der Kudurru des Königs Melišipak, Leipzig 1912, s. 3.

281Agumkakrime był dziewiątym w kolejności królem dynastii kasyckiej; zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 281.

282Na temat panowania Kasytów zob. J. Śliwa, Mezopotamia, w: Encyklopedia Historyczna Świata, t. II, pod red. Z. Otałęga, s. 90, Kraków 2000; por. I. Baron, dz. cyt., s. 395.

61

języku nazywali całą dolną Mezopotamię. Innymi słowy narodziła się wówczas idea Babilonii jako państwa283.

Jednym z kolejnych wybitnych władców kasyckich był Kurigalzu I, panujący około roku 1380 p.n.e. Zasłynął on z działalności budowlanej, odbudowywał świątynie, mury obronne miasta Ur, a także wybudował nowe miasto – Durkurigalzu („forteca Kurigalzu”), które miało służyć za stolicę. Król ten utrzymywał dobre stosunki dyplomatyczne z Egiptem i prowadził handel z tym państwem284. W XIV w. p.n.e. na arenie politycznej ówczesnego świata liczyły się tylko cztery potęgi: Egipt, państwo Hetytów (Hatti), Asyria oraz państwo Hurytów (Mitanni). A Tschirschnitz podaje, że „nagły wzrost potęgi Asyrii zaniepokoił następcę Kurigalzu I, Burnaburiasza II (1375-1347 lub 13671346 r. p.n.e.), który nawiązał z nią przyjazne stosunki285, a jego następca Karaindasz II (około 1340 r. p.n.e.) zawarł rozejm z asyryjskim królem Aszuruballitem I”286, który brał czynny udział w osadzeniu go na tronie, co często mylnie uważane jest za początek stosunków wasalnych287. Tymczasem Karaindasz II (Kurigalzu II) wkrótce wystąpił przeciwko Asyrii. Fakt, że bitwy toczone były pod Sugagu, w pobliżu Assur i pod Kilizi, niedaleko Niniwy może świadczyć o supremacji babilońskiej w tym okresie288. W XIII w. p.n.e. Babilonia była jednak pod stałą kontrolą imperium asyryjskiego289, co wiązało się z ciągłymi najazdami Asyryjczyków na tereny południowej Mezopotamii. Po śmierci Tukultinurty I Asyria z powrotem dostała się pod zwierzchnictwo Babilonii, lecz ta przewaga była tylko iluzoryczna, gdyż poważnym zagrożeniem w tym czasie byli dla państwa babilońskiego Elamici, którzy

283Zob. G. Roux, dz. cyt., s. 214.

284Zob. B. Baron, I. Baron, dz. cyt., s. 110.

285Prawdopodobnie Burnaburiasz był inicjatorem małżeństwa córki Aszuruballita z księciem babilońskim, które przypieczętować miało zawarte przymierze; zob. J. Zabłocka, dz. cyt., s. 265; o politycznej roli małżeństw domów królewskich w II tysiącleciu p.n.e. zob. W. Röllig, Reallexikon der Assyriologie, t. IV, Berlin-New York 1975, s. 282.

286A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 89.

287J. Zabłocka, dz. cyt., s. 267.

288Por. J. A. Brinkman, Notes on Mesopotamian History in the Thirteenth Century B.C., Leiden 1970, s. 308.

289W XIII w. p.n.e. na tronie asyryjskim zasiadali Adadnirari I, Salmanasar I oraz Tukultinurta I; za ich rządów Asyria osiągnęła szczyt swojej potęgi w okresie Średniego Państwa.

62

uwolnili się spod zwierzchnictwa Babilonii i dwukrotnie najechali jej terytorium290, co bezpośrednio przyczyniło się do upadku dynastii kasyckiej, a Babilonia stała się na krótko wasalem Elamu291. W XII w. p.n.e. po przerwie trwającej około czterysta lat tron ponownie obejmuje rodzima tzw. II dynastia z Isin (w kolejności czwarta). Wybitnym jej przedstawicielem był Nebukadnesar I (1125-1104 r. p.n.e.). W czasie jego rządów Babilonia w dalszym ciągu utrzymywała przewagę nad Asyrią292. Władca ten zdobył asyryjskie miasto Ekallate, z którego wywiózł posągi boga Adada oraz bogini Szali. Odzyskał je dopiero Sancheryb, kiedy w 689 r. p.n.e. udało mu się zdobyć Babilon. Nebukadnesar I rozwiązał również problem uciążliwego sąsiedztwa Elamitów, odnosząc zwycięstwo nad ich wojskami293. W wyniku tych wydarzeń nie tylko odzyskał posąg Marduka, ale przywiózł także do Babilonu posąg jednego z bóstw elamickich294.

Okres świetności Babilonii nie trwał jednak zbyt długo. „Koniec tysiąclecia stał się bowiem dla dziejów Babilonii końcem okresu średniobabilońskiego. Przyniósł on osłabienie zarówno Babilonii jak i Asyrii spowodowane najazdami koczowniczych plemion semitojęzycznych Aramejczyków295, którzy przenikając do Mezopotamii zakładali w niej swoje królestwa. W wyniku niszczącej działalności Aramejczyków stolica Babilon została odcięta od pozostałej części kraju”296. W połowie XI w. p.n.e. w Babilonii panował ogromny wewnętrzny chaos polityczny. Wykorzystując tę

290Zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., ss. 89-90.

291J. Zabłocka, dz. cyt., s. 285.

292Zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 90.

293Zob. G. Roux, dz. cyt., s. 238.

294Zob. J. Zabłocka, dz. cyt., s. 285.

295Lud blisko spokrewniony z Izraelitami (Pwt 26,5). Na początku I tys. p.n.e. opanowali takie syryjskie miastapaństwa jak Damaszek i Chamat. Hebrajska nazwa „Aram” tłumaczona jest zwykle jako „Syria”; zob.

Przewodnik po Biblii, dz. cyt., s. 660; por. P. Briks, Podręczny Słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa 1999, s. 44; Theological Word Book of the Old Testament, pod red. R. L. Harris, t. I, Chicago 1981, ss. 72-73; Encyklopedia Biblijna, dz. cyt., ss. 44-45; Encyklopedia archeologiczna ziemi świętej, dz. cyt., ss. 34-35; na temat najazdów Aramejczyków na Mezopotamię zob. J. Zabłocka, dz. cyt., ss. 284-290.

296I. Baron, dz. cyt., ss. 397-398.

63

sytuację, koczujące zastępy Chaldejczyków297, którzy stanowili pewien odłam tej samej fali Semitów, do której należeli również Aramejczycy, bez trudu zajęli ważniejsze miasta babilońskie. Liczne plemiona chaldejskie i aramejskie bardzo powoli przechodziły do osiadłego trybu życia. Wszystko to świadczy o nieprzerwanym napływie koczowników i z czasem wyłącznie wielkie miasta pozostawały jeszcze enklawami cywilizacji babilońskiej298.

2.2.3. Okres nowobabiloński

Początki okresu nowobabilońskiego nie zapowiadały przyszłej potęgi imperium babilońskiego. Chaldejczycy przyswoili sobie nacjonalistyczne stanowisko babilońskie wobec dążeń elamickich. Liczne dynastie, praktycznie nam nieznane, następowały bardzo szybko jedna po drugiej, a co za tym idzie okresy ich panowania były bardzo krótkie. Świadczy to o upadku autorytetu władzy. Sytuacja kraju stała się naprawdę bardzo trudna: regularne składanie ofiar dla świątyń ustało, najazdy półkoczowników sprowadziły na kraj głód, do tego bez przerwy trwały walki z Asyrią299. Państwo asyryjskie zdecydowanie szybciej, m.in. za panowania Aszurdana II oraz Adadnirari II, poradziło sobie z plemionami aramejskimi i zaczęło nękać swoimi najazdami Babilonię. Władca asyryjski Adadnirari II dwukrotnie około roku 900 p.n.e. wyprawił się przeciwko państwu babilońskiemu, którym rządził wówczas Szamaszmudammik. Na skutek tych wypraw Asyria uzyskała tereny na wschód od Eufratu oraz zdobyła dwa graniczne miasta w środkowym biegu tej rzeki, Hit i Zanku300.

Następca Szamaszmudammika – Nabuszumukin I (899-888 r. p.n.e.) również musiał stawić czoła wojskom asyryjskim. Prowadzone przez niego

297Na temat Chaldejczyków zob. Encyklopedia Biblijna, dz. cyt., s. 145.

298Zob. J. Zabłocka, dz. cyt., s. 290.

299Zob. D. Arnaud, dz. cyt., s. 322.

300Por. B. Baron, I. Baron., dz. cyt., s. 115.

64

działania wojenne zakończyły się podpisaniem traktatu pokojowego, który miał obowiązywać przez około osiemdziesiąt lat. Traktat ten został przypieczętowany dwoma małżeństwami: każdy władca wziął za żonę córkę drugiego. Pomiędzy dwoma mezopotamskimi państwami powstał zatem sojusz zapewniający pokojowe nastawienie oraz poszanowanie wzajemnych interesów. Jednak w rzeczywistości to Asyria była stroną silniejszą, dyktującą warunki wzajemnego porozumienia. Lata pokoju pozwoliły Babilonii na odbudowę zniszczeń po wojnach z Aramejczykami i plemionami Sutu301.

W VIII w. p.n.e. zaczęło stopniowo zanikać pokojowe nastawienie pomiędzy tymi dwoma mezopotamskimi państwami. Jednym z bardziej znanych władców babilońskich w tym okresie był Nabunasir (747-734 r. p.n.e.). Król ten zwrócił się do Tiglatpilesara III o pomoc w walkach z plemionami aramejskimi i Chaldejczykami, co skończyło się utratą przez Babilonię jej dotychczasowej ograniczonej autonomii. Król asyryjski podjął wielką wyprawę wojskową wzdłuż biegu Tygrysu. Ze swoimi wojskami dotarł aż do Nippur, czyli do samego centrum kraju, następnie podjął decyzję o deportacji sporej liczby Aramejczyków i Chaldejczyków a sam przejął zwierzchnictwo nad górskimi obszarami granicznymi na wschód od Tygrysu. Asyryjski bezpośredni nadzór nad tymi obszarami północy i wschodu oznaczał, że Babilonia znajdowała się de facto pod panowaniem asyryjskim302. Po śmierci Nabunasira w Babilonie doszło do przewrotu pałacowego, w wyniku czego Ukin-zer ogłosił się królem babilońskim. Nie trzeba było długo czekać na reakcję Asyryjczyków. Tiglatpilesar III wyruszył ze swoim wojskiem, stłumił powstanie i sam ogłosił się królem Babilonii, przyjmując imię Pulu303. Jego syn Salmanasar V był kolejnym władcą imperium nowoasyryjskiego, który jako król Babilonu posiadał także babilońskie imię Ululai304.

301Zob. I. Baron, dz. cyt., s. 398.

302Zob. F. Joannès, dz. cyt., s. 81.

303Zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., ss. 90-91; imię Pul występuje również w Biblii w 2Krl 15,19 i 1Krn 5,26.

304J. Laessøe, dz. cyt., s. 163.

65

W 721 r. p.n.e. zmianę na tronie asyryjskim próbował wykorzystać Chaldejczyk Marduk-apal-iddina305, który wkroczył do Babilonu i ogłosił się jego królem. Zawarł on przymierze z Elamitami, aby przeciwstawić się Sargonowi II, królowi asyryjskiemu. Do wielkiej bitwy doszło w 720 r. p.n.e. pod miastem Der. Wynik bitwy jest nieznany, w każdym razie Marduk-apal- iddina zasiadał na tronie babilońskim do roku 710 p.n.e., kiedy to Sargon II ponownie wyruszył ze swoim wojskiem. Tym razem zdobył Babilon, zmusił króla babilońskiego do ucieczki i sam zasiadł na tronie babilońskim306. Jednak po śmierci Sargona Marduk-apal-iddina w 703 r. p.n.e. przy pomocy Elamitów ponownie przejął władzę w Babilonie. Wydaje się, że szukając sprzymierzeńców przeciwko Asyryjczykom wysłał swoich posłów m.in. do króla judzkiego, Hiskiasza307. Sancheryb uprzedził jednak zamiary Marduk- apal-iddiny, pokonując wojska babilońskie pod Kutą i Kisz. W 689 r. p.n.e. Babilon ponownie został zdobyty i doszczętnie zniszczony przez Asyryjczyków308. „Władza w Babilonii niczym piłka przechodziła na przemian od Chaldejczyków do Asyryjczyków, a nieszczęsnymi ofiarami tej rywalizacji byli przede wszystkim sami Babilończycy”309.

Odbudowy Babilonu podjął się następca Sancheryba – Asarhaddon. Po jego śmierci na tronie asyryjskim zasiadł Aszurbanipal, natomiast w Babilonie panował jego brat Szamaszszumukin (668-648 r. p.n.e.). W 652 r. p.n.e. król babiloński nie mogąc się pogodzić z drugorzędną rolą Babilonu zbuntował się przeciwko swojemu bratu i rozpoczął organizowanie ogromnej antyasyryjskiej koalicji, w skład której mieli wejść Fenicjanie, Filistyńczycy, Judejczycy, Chaldejczycy, Elamici oraz Arabowie z Pustyni Syryjskiej. Aszurbanipal ze swoim wojskiem wyruszył przeciwko Babilonii i po czteroletnich walkach w

305Imię tego króla znaczy „Bóg Marduk dał mi następcę”; zob. G. Roux, dz. cyt., s. 262; w Biblii król ten występuje pod imieniem Merodach-Baladan (2Krl 20,12; Iz 39,1).

306Por. A. Jepsen, dz. cyt., ss. 164-165.

3072Krl 20,12-18.

308Zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 91; por. F. Joannès, dz. cyt., ss. 83-84.

309Cywilizacje starożytne, pod red. A. Cotterell, Łódź 1990, s. 100.

66

648 r. p.n.e. zdobył miasto Babilon. Na tronie babilońskim Aszurbanipal posadził Kandalanu, który panował w Babilonie dwadzieścia lat (647-627 r. p.n.e.)310. Po jego śmierci Babilon ponownie stał się przedmiotem rywalizacji o tron. Z niej zwycięsko wyszedł Nabopolasar, który panował w Babilonie w latach 625-605 p.n.e. Chaldejczycy przejęli wówczas inicjatywę polityczną w całej Mezopotamii i stali się kontynuatorami starej babilońskiej cywilizacji. Z tego też powodu państwo neobabilońskie często jest nazywane chaldejskim i pod tą nazwą występuje w Starym Testamencie311. Wciąż na terenie Babilonii pozostało kilka garnizonów asyryjskich, jednak nie miało to większego wpływu na rozwój sytuacji. Kronika babilońska bardzo lakonicznie podaje informacje o licznych, bezskutecznych próbach Asyryjczyków, mających na celu odzyskanie władzy nad Babilonią312. W 616 r. p.n.e. król babiloński wszedł w koalicję z Medami, co zostało przypieczętowane małżeństwem syna Nabopolasara z medyjską księżniczką313. Medowie w roku 614 p.n.e. zdobywają miasto Aszur, pierwszą stolicę państwa asyryjskiego. Połączone wojska Babilończyków, Medów i Scytów po trzymiesięcznym oblężeniu w 612 r. p.n.e. zdobywają Niniwę. Ostatnim punktem oporu było miasto Haran, które zostało zdobyte w 610 r. p.n.e. Data ta stanowi absolutny koniec imperium asyryjskiego. Po upadku imperium asyryjskiego dokonano podziału jego terytorium. Linia graniczna przebiegała od Zatoki Issos (północno-wschodni róg Morza Śródziemnego) do Tygrysu. Haran i dawne rdzenne ziemie państwa asyryjskiego zajęli Medowie. Z kolei Babilończycy objęli w posiadanie całą Mezopotamię. Natomiast Syria i Palestyna pozostawały pod zwierzchnictwem Egiptu314.

310Na temat ówczesnej rywalizacji asyryjsko-babilońskiej zob. M. Dietrich, Die Aramäer Südbabyloniens in der Sargonidenzeit (700-648), Neukirchen-Vluyn 1970, s. 60; por. B. Baron, I. Baron, dz. cyt., ss. 122-123.

311Rdz 11,28.31; 15,7; 2Krl 25,4; Iz 13,19; Jr 21,4; Ez 23,14-16; Hi 1,17; Ne 9,7; Dn 1,4; 2,2.4-5.

312Zob. J. Zabłocka, dz. cyt., s. 350.

313Zob. I. Baron, dz. cyt., s. 401.

314Zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 92.

67

W ostatnim roku panowania Nabopolasara konflikt egipsko-babiloński przybrał na sile. W 605 r. p.n.e. syn Nabopolasara, Nebukadnesar wyruszył z wojskami babilońskimi i pokonał Egipcjan w bitwie pod Karkemisz, leżącym na szlaku handlowym z Syrii do Mezopotamii315. W tym samym roku Nebukadnesar odebrał również przysięgę wierności od poszczególnych państw Syro-Palestyny316 a także zabrał do Babilonu jeńców z Jerozolimy317. Musiał jednak pospiesznie wracać do swego kraju, aby objąć tron po swoim ojcu. Nebukadnesar II (605-562 r. p.n.e.) doprowadził Babilonię do największej potęgi Bliskiego Wschodu318. W 601 r. p.n.e. Nebukadnesar po raz kolejny wyruszył z wojskiem przeciwko Egiptowi. Tym razem poniósł jednak klęskę319. D. Arnaud zauważa, iż „zarówno wyprawa z roku 601 p.n.e., jak też następna wyprawa Nebukadnesara II przeciw Egiptowi, podjęta w roku 568 p.n.e. zakończyły się wyraźnymi porażkami Babilończyków. Wobec niemożności zdecydowanego pokonania Egiptu, który jednocześnie sam był zbyt słaby, by odzyskać siłą swoje wpływy przynajmniej w Palestynie, między obydwoma mocarstwami doszło do cichego uznania status quo”320. Jehojakim, król judzki był lennikiem Nebukadnesara przez trzy lata, lecz po tym okresie głównie za namową Egiptu zbuntował się przeciwko Babilonii321. Nebukadnesar po raz drugi przybył pod Jerozolimę i po trzech miesiącach oblężenia zdobył miasto322. Na tronie judzkim jako wasal Babilonu zasiadł Sedekiasz, który wbrew proroctwom i przestrogom proroka Jeremiasza przystąpił do antybabilońskiej koalicji323, co skończyło się trzecim oblężeniem Jerozolimy i upadkiem

315Na temat bitwy pod Karkemisz zob. A. Jepsen, dz. cyt., s. 191; K. Galling, Textbuch zur Geschichte Israels, Tübingen 1968, s. 73.

316Por. J. Flawiusz, Dawne dzieje Izraela, t. I, Warszawa 1997, s. 456.

317Dn 1,1-4.

318Na temat panowania Nebukadnesara II zob. J. Wolski, dz. cyt., ss. 113-114.

319Zob. Z. Łyko, Nebukadnesar II i jego czasy, Warszawa 1980.

320D. Arnaud, dz. cyt., s. 330; por. 2Krl 24,7.

3212Krl 24,1-2.

322597 r. p.n.e.; zob. B. M. Metzger, dz. cyt., s. 106; na temat ciągłych buntów w Judzie przeciwko Nebukadnesarowi II zob. również J. Zabłocka, dz. cyt., s. 355.

323Jr 27,3-22; 2Krl 24,20.

68

królestwa Judy w roku 586 p.n.e. Tym razem całe miasto wraz ze świątynią i pałacem królewskim zostało spalone324.

Nebukadnesar w 584 r. p.n.e. rozpoczął oblężenie Tyru, które trwało trzynaście lat i prawdopodobnie zakończyło się rozejmem, na mocy którego król Tyru uznał zwierzchnictwo Babilonu, ale miasto zachowało autonomię325. Państwo babilońskie za króla Nebukadnesara II rozmiarami dorównywało Babilonii z czasów Hammurabiego, najwybitniejszego władcy okresu starobabilońskiego326.

Imperium nowobabilońskie

324Zob. Atlas of the Bible, pod red. J. L. Gardner, Pleasantville, New York, Montreal 1981, ss. 144-145; por. J. Briend, Królestwo Judy w czasach zamętu, w: Świat Biblii, pod red. A. Lemaire, Wrocław 2001, s. 435.

325Zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 95; por. Ch. F. Pfeiffer, dz. cyt., s. 391; Y. Aharoni, The Land of the Bible, Philadelphia 1979, s. 408.

326Zob. J. Bromski, Historia Azji Mniejszej, w: Wielka historia powszechna, t. I, Warszawa 1935, s. 569.

69

Ostatnim władcą Babilonii był Nabonid (556-539 r. p.n.e.)327, który prawdopodobnie w wyniku religijnego konfliktu opuścił Babilon i przebywał w oazie w Tema na Pustyni Arabskiej, natomiast rzeczywistym władcą w Babilonie był jego syn Belsazar328. Być może decyzja opuszczenia stolicy przez Nabonida była podyktowana koniecznością sprawowania kontroli nad drogą handlową, prowadzącą od Morza Czerwonego do Zatoki Perskiej329. W każdym razie na początku swojego panowania Nabonid udał się jeszcze ze swoim wojskiem do Cylicji, natomiast w piątym roku swojego panowania, po wielkiej wyprawie do Palestyny, władca ten udał się na pustynię do oazy Tema i pozostawał tam w zbudowanej przez siebie rezydencji przez dziesięć lat (551541 r. p.n.e.). Po upływie tego czasu Nabonid powrócił do Babilonu i osobiście przejął nadzór nad administracją swojego kraju330. Z pewnością nie bez echa pozostały wiadomości o militarnej ekspansji Persów pod wodzą Cyrusa II Wielkiego (559-530 r. p.n.e.). W 550 r. p.n.e. Persowie ostatecznie pokonali Medów i zdobyli ich stolicę, Ekbatanę, a pięć lat później pokonali Krezusa, króla Lidii. Babilończycy więc zostali ograniczeni od wschodu i od północy przez imperium perskie, w związku z tym tylko kwestią czasu pozostawała ostateczna rozgrywka pomiędzy tymi dwoma potęgami. Doszło do niej w 539 r. p.n.e., kiedy to Persowie po bitwie w Opis nad rzeką Tygrys przedostali się przez tzw. „Mur Medyjski”, zbudowany przez Nabukadnesara II i zajęli miasto Sippar. Następnie praktycznie bez walki zajęli stolicę Babilonii331. Belsazar został zabity, natomiast Nabonid uprowadzony do niewoli332.

Upadek Babilonu w 539 r. p.n.e. oznaczał upadek całego imperium babilońskiego. Jednak miasto to jeszcze przez sześćdziesiąt lat zachowywało

327Pomiędzy Nebukadnesarem II a Nabonidem w państwie babilońskim panowało jeszcze trzech mniej znaczących władców; zob. B. Baron, I. Baron, dz. cyt., s. 133.

328Zob. A. Tschirschnitz, dz. cyt., s. 95; Dn 5,1-30.

329Por. Biblisch-Historisches Handwörterbuch, pod red. B. Reicke, L. Rost, t. I, Göttingen 1962, s. 383.

330Zob. F. Joannès, dz. cyt., ss. 91-92.

331R. A. Parker, W. H. Dubberstein, Babylonian Chronology 626 B.C.-A.D. 75, Providence, Rhode Island 1956, s. 29.

332Por. D. Arnaud, dz. cyt., ss. 332-333.

70