Лекцыі па ГБ Крючек

Адраджэнне БНР і спроба дасягнення яе незалежнасці 3 вызваленнем Беларусі ад германскай акупацыі беларускія дзеячы

(эмігранцкі ўрад Луцкевіча) не пакідалі спроб на міжнародным узроўні абараніць непадзельнасць яе тэрыто-рыі, у тым ліку на Парыжскай канферэнцыі 1919 г. Але арганізатары пасляваеннага ўлад-кавання Еўропы былі больш заклапочаны лёсам Польшчы як ударнай сілы супраць бальшавіцкай Расіі. Стаўленне акупантаў да беларускага нацыянальнага руху вызначалася ў залежнасці ад таго, якую выгоду ён мог прынесці ў барацьбе з бальшавікамі. "Вудз" Польскай рэспублікі Ю. Пілсудскі ў звароце ад 22 красавіка 1919 г. "Да жыха-роў былога ВКЛ" абяцаў магчымасці для ўнутранага палітычнага развіцця, "без якога б то ні было гвалту або ўціску з боку Польшчы", будаваць адносі-ны як "роўны з роўным" і г. д. Першымі, хто

паверыў у шчырасць яго слоў, была Цэн-тральная беларуская Рада Віленшчыны і Гродзеншчыны (старшыня Дуж-Душэўскі). Мерка-валася, што з дапамогай Польшчы ўдасца адрадзіць незалежную беларускую дзяржаву. Пасля захопу палякамі Мінска Пілсудскі ізноў запэўніў беларускую грамадскасць у раўнапраўных адносінах двух народаў. Вядома, каб за-ручыцца падтрымкай мясцовага насельніцтва ў барацьбе супраць бальшавізму, ён імкнуўся прыцягнуць на свой бок беларускіх дзеячаў. Але яго праект утварэння польска-беларуска-літоўскай федэрацыі сустракаў праціўнікаў у самой Польшчы, таму гэты праект не падмацоўваўся рэальнымі крокамі.

У пачатку верасня 1919 г. з Гродна ў Мінск перамясцілася Рада БНР (старшыня Я. Лёсік). Пад час кантактаў з Пілсудскім яе дзеячы спрабавалі атрымаць дазвол на аднаўленне дзейнасці БНР, пераход да яе ўрада цывільнай улады на Беларусі, дамагаліся стварэння беларускіх часцей.

Сярод беларускіх дзеячаў не існавала адзінства ў пытанні аб саюзніках для рэалізацыі нацыянальных патрэб: адны арыентаваліся на Літву, іншыя на Польшчу. Вялікія спадзяванні ўскладаліся таксама на падтрымку міжнароднай Парыжскай канферэнцыі. Старшыня Рады Народных міністраў А. Луцкевіч праводзіў шмат часу за мяжой, сустракаўся з Пілсудскім, але справа адраджэння незалежнай БНР наперад так і не прасунулася. Вядома, што гэта значна ўздымала антыпольскія настроі сярод беларускіх дзеячаў, асабліва эсэраў, якія прыходзілі да пераканання аб выкарыстанні ўзброенага шляху адраджэння дзяржаўнасці. Адначасова яны разам з сацыялістамі-федэралістамі сталі патрабаваць давыбараў ва ўрад БНР, які, на іх думку, стаў схіляцца да згодніцтва і здрады.

Урад БНР і без таго не быў стабільным з-за розных палітычных прыхільнасцей яго членаў. раскалоўся на 2: у снежні 1919 г. узнікла дзве Рады - Найвышэйшая (старшыня Лёсік) і Народная (Крачэўскі). Адпаведна былі сфарміраваны ўрады БНР - А. Луцкевіча і Ластоўскага. Але неўзабаве Народная Рада была палякамі раза-гнана.

Па меры ўзмацнення партызанскага руху польскі ўрад пачаў больш цесна кантактаваць з Найвышэйшай Радай (Лёсік). У выніку беларускія дзеячы нават атрымалі дазвол на стварэнне нацыянальных часцей. 3 гэтай нагоды пачала працу Беларуская Вайсковая камісія (першы старшыня П. Аляксюк)

як структура акупа-цыйных войск. Былі нават створаны дзве "беларускалітоўскія дывізіі".

У сваёй дзейнасці Найвышэйшая Рада не замыкалася на кантактаванні з Пілсудскім. На працягу 1919-1920 гг. яе дзеячы актыўна выступалі на міжнароднай арэне, у выніку чаго прэстыж БНР у параўнанні з перыядам германскай акупацыі значна ўзрос. У азначаны час рэспубліку ў той ці іншай ступені (дэ-юрэ або дэ-факто) пры-знавалі Германія, краіны Прыбалтыкі, Балгарыя, Фінляндыя, Турцыя. У гэтых краінах меліся дыпламатычныя місіі і іншыя ўстановы.

Такой жа паспяховай была дзейнасць БНР у галіне асветы, навукі і культуры. На Беларусі дзейнічалі нацыянальныя гімназіі, школы (звыш 300), кніжныя выдавецтвы, газеты і часопісы, тэатральныя аб’яднанні. Але ў асноўным, гэта значыць, у наданні беларусам права адраджэння незалежнай дзяржаўнасці, польскі ўрад далей абяцанняў не ішоў. Спробы Найвышэйшай Рады дамагчыся ў маі 1920 г. аднаўлення статусу Беларусі па мадэлі Ріэчы Паспалітай узору да 1791 г., або просьбы перадачы яе (Беларусі) пад пратэктарат Лігі Нацый не знайшлі падтрымкі.

3. Утварэнне БССР. Беларуская дзяржаўнасць на савецкай аснове.

Падыходы бальшавіцкіх арганізацый Заходняй вобласці ў 1918 г. да праблемы нацыянальна-дзяржаўнагабудаўніцтва

Восенню-зімой 1917 г. асноўная маса беларускіх арганізацый стаяла за нацыянальную аўтаномію ў складзе Расійскай федэратыўнай рэспублікі. Пасля перамогі бальшавікоў у барацьбе за ўладу, у тым ліку на Беларусі і Заходнім фронце, частка былых грамадоўцаў прыкметна "палявела" і пайшла на супрацоўніцтва з Савецкай уладай, спадзеючыся з яе дапамогай вырашыць палітычныя, класавыя, нацыянальныя і іншыя патрэбы беларускага народа, у тым ліку бежанцаў. Такія ж настроі пераважалі сярод членаў нешматлікай Беларускай сацыял-дэмакратыч-най рабочай партыі. Намаганнямі апошніх, а таксама былых грамадоўцаў, у адпаведнасці з ленінскім дэкрэтам ад 31 студзеня 1918 г. у Петраградзе пры ка-місарыяце па справах нацыянальнасцяў (старшыня I. В. Джугашвілі-Сталін) СНК РСФСР быў утвораны Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацком) пад старшынствам А. Чарвякова. З пераносам сталіцы ў Маскву аддзяленні Белнацкома існавалі ў Петраградзе, Смаленску, Віцебску, Саратаве.

У выніку лютаўскага 1918 г. наступлення германскай арміі тэрыторыя Беларусі зменшылася да 14 паветаў Віцебскай і Магілёўскай губерняў. У сакавікукрасавіку адбылося іх аб'яднанне са Смаленскай губерняй у Заходнюю вобласць РСФСР. 3 Мінска ў Смаленск як сталіцу створанай ленінскім урадам тэры-тарыяльнай адзінкі былі эвакуіраваны Паўночна-Заходні камітэт РКП(б) і Абласны выканаўчы камітэт Заходняй вобласці і фронта (Аблвыкамзах). Узначалілі названыя органы тыя ж асобы (А. Мяснікоў, В. Кнорын, К. Ландэр, I. Алібегаў і інш.), якія ўсталёўвалі Савецкую ўладу на Беларусі, а таксама варожа ставіліся да бе-ларускага руху. Натуральна, што з самага пачатку і да

канца сваёй дзейнасці ў Смаленску і нават пазней гэтыя дзеячы, так званыя "абласнікі", па прынцы-повых меркаваннях так і не памянялі свайго негатыўнага стаўлення да бела-русаў і іх нацыянальных патрэб

Вясной на аснове БСДРП у Петраградзе, Варонежы, Казані, Маскве, Саратаве і іншых гарадах, дзе знаходзіліся рабочыя і бежанцы-беларусы, узніклі Беларускія секцыі Расійскай камуністычнай партыі (бальшавікоў) як часткі мясцовых бальшавіцкіх арганізацый. Спроба маскоўскай секцыі РКП(б) атрымаць дазвол на правядзенне падпольнай работы на акупіраванай Беларусі поспеху не мела і сутыкалася з вострым процідзеяннем смаленскіх кіраўнікоў ("абласнікоў").

Белнацком сумесна з беларускімі секцыямі РКП(б) праводзілі разнастайную культурна-асветніцкую працу сярод сваіх землякоў, адкрывалі школы і клубы, выдавалі літаратуру. Друкаваным органам Белнацкома з'яўлялася газета "Дзянніца" - першая беларускамоўная савецкая газета.

Факт абвяшчэння на акупіраванай тэрыторыі БНР выклікаў моцную агі- тацьійна-прапагандысцкую кампанію супраць яе арганізатараў з боку Белнацкома і беларускіх секцый РКП(б). Разам з тым, факт яе (БНР) заснавання падштурхнуў лідэраў названых арганізацый патрабаваць ад СНК РСФСР утварэння Беларускай вобласці (замест Заходняй) у этнаграфічных межах "на правах самастойнасці ў сваім гаспадарчым і палітыка-адміністрацыйным жыцці). Адным з аргументаў на карысць запатрабаванага, з'яўлялася, неабходнасць стварэння цэнтра, які б зрабіўся "палітычнай процівагай Мінскай Радзе і Сакратарыяту".

Аднак кіраўніцтва Паўночна-Заходняга камітэта і Аблвыкамзаха выявіла да гэтага рэзка адмоўленае стаўленне. Такі ж лёс спасціг і прапанову беларускіх дзеячаў аб перайменаванні Заходняй вобласці ў Беларускую Камуну. У адказ на гэта "абласнікі" пагадзіліся назваць вобласць Камунай, толькі не Беларускай, а ізноў-такі Заходняй.

Беларускія секцыі РКП(б), са свайго боку, па партыйнай лініі ўздымалі пытанне аб дзяржаўнасці Беларусі перад Паўночна-Заходнім камітэтам, але безвынікова. Характэрна, што і бальшавіцкія губкамы Віцебска, Магілёва і Смаленска, паасобку і разам, не выказвалі неабходнасці не толькі ў самавызначэнні Беларусі, але і ў існаванні Заходняй вобласці.

Такое стаўленне бальшавікоў, як мясцовых, так і абласнікоў было абумоўлена ўздзеяннем класава-інтэрнацыяналісцкіх лозунгаў, на фоне якіх ўсе астатнія, закранаўшыя нацыянальнае пытанне, асабліва, беларускае, здаваліся калі не сепаратысцкімі, то ва ўмовах мусіўшай адбыцца сусветнай пралетарскай рэвалюцыі яўна не своечасовымі. Не апошнюю ролю ў негатыўным стаўленні "абласнікоў" і іх прыхільнікаў да гэтай праблемы адыграла ідэалогія "заходнерусізму", у адпаведнасці з якой беларусы не лічыліся асобным этнасам, а толькі этнаграфічным адгалінаваннем народа рускага", і таму быццам не мелі правоў на ўтварэнне асобнай дзяржавы, нават на савецкім грунце.

У лістападзе адбыліся важнейшыя падзеі, якія паўплывалі на далейшы лёс Беларусі.

Па-першае, у лістападзе 1918 г. нарэшце скончылася сусветная вайна. Траісты блок пацярпеў паражэнне і ленінскі ўрад з поўным правам дэнансаваў (абвясціў несапраўдным) ганебны Брэсцкі мір. У выніку паскорылася вызваленнеакупіраваных тэрыторый, у тым ліку Беларусі, ад германскіх войск.

Па-другое, нарэшце 16 лістапада 1918 г. Польшча абвясціла аб аднаўленні сваёй дзяржаўнасці і РСФСР афіцыйна прызнала яе суверэнітэт.

Але ў ліку народаў, якіх ленінскі СНК заклікаў самім вызначыць свой лёс, беларусы не значыліся. Невыпадкова 3. Жылуновіч выступіў 19 лістапада з артыкулам пад красамоўнай назвай: "Як жа з Беларуссю?".

13 снежня 1918 г. Мінскі губернскі ВРК тэлеграму на адрас старшыні УЦВК Я. Свярдлова з прапановай уключыць у парадак дня меўшай адбыцца VI Паўночна-Заходняй пар-тыйнай канферэнцыі пытанне аб утварэнні Беларускай Рэспублікі, але А. Мяснікоў растлу-мачыў яе "як прыватнае меркаванне мясцовых савецкіх работнікаў". Ён жа накіраваў ліст на адрас Мінскага раённага камітэта РКП (б) і ваенрэўкома з патрабаваннем да газеты "Бед-няк" "не дапускаць асвятлення на яе старонках пытання накшталт мяркуемай так званай Беларускай камуны, пазбягаць беларускарэспубліканскай хімеры".

Пры такім стаўленні партыйнага і дзяржаўнага лідэра Заходняй Камуны да ідэі бела-рускай савецкай дзяржаўнасці, не магло нават ісці гаворкі пра магчымасць яе ажыццяўлен-ня сіламі Белнацкома і Беларускіх секцый РКП(б) без умяшальніцтва "звыш", гэта зна-чыць, з ЦК РКП(б) і СНК РСФСР. Але яно ўсё ж адбылося

На пачатку дваццатых чысел снежня, пад час працы канферэнцый Беларускіх секцый РКП(б), яе ўдзельнікі палічылі мэтазгодным стварэнне Часовага ра- боча-сялянскага ўрада Беларусі, абралі Цэнтральнае бюро секцый у складзе З. Жылуновіча (старшыня), Ф. Балбекі, I. Няцецкага, М.Драка-Дракона, А. Чарвякова і Я. Дылы (кандыдат). Названаму бюро даручалася пасля VI Абласной канферэнцыі РКП(б) склікаць Усебеларускі з'езд камуністаў і стварыць адзіны для ўсіх партыйны цэнтр, у тым ліку з секцый і арганізацый, якія дзейнічалі на аку-піраванай Беларусі ў падполлі.

Вынікі канферэнцыі мелі вызначальныя наступствы для лёсу ўсёй Беларусі і яго народа. Прынятыя на ёй дакументы ўважліва вывучаліся ў ЦК РКП (б), а 25 снежня з мэтай іх канкрэтызацыі і практычнага ажыццяўлення наркамнац I. Сталін сустрэўся з кіраўнікамі Белнацкома. Акрамя таго, апошнім было прапанавана скласці спіс кандыдатаў на зямяшчэнне пасад ва ўрадзе Белару-сі. У той жа дзень Сталін ад імя ЦК паведаміў А. Мяснікову аб "утварэнні Беларускага савецкага ўрада", а таксама папрасіў яго адкласці пачатак кан-ферэнцыі і прыбыць ў Маскву.

Вечарам, 25 снежня адбылося экстранае пасяджэнне членаў калегіі Белнацкома, прадстаўнікоў Цэнтральнага Бюро і Маскоўскага камітэта Беларускіх секцый. З. Жылуновіч паведаміў прысутным аб выніках перамоў са Сталіным і перадаў яго даручэнне аб фарміраванні Часовага рабоча-сялянскага ўрада. У спіс абраных кандыдатаў на пасады камісараў увайшло 15 чалавек. У выніку тайных выбараў старшынёй урада станавіўся Жылуновіч. Тэрытарыяльны

склад будучай рэспублікі быў вызначаны 27 снежня на нарадзе Сталіна з Мясніковым і Калмановічам. У склад яе мусілі ўвайсці Гродзенская, Мінская, Магілёўская, Віцебская і Смаленская губерні. Віленская губерня мусіла адыйсці да Літвы. Права абвяшчэння Беларускай рэспублікі перадавалася ў кампетэнцыю VI Паўночна-Заходняй канферэнцыі РКП(б).

Названы форум распачаў сваю працу 30 снежня 1918 г. Яго ўдзельнікі абвясцілі сябе I з’ездам Камуністычнай партыі бальшавікоў Беларусі. Пытання аб утварэнні Беларускай рэспублікі ў парадку дня не было. У адпаведнасці з дырэктывай ЦК РКП(б), у даклад старшыні прэзідыума А. Мяснікова "Бягучы момант" быў ук-лючаны пункт "Беларуская Савецкая Рэспубліка" з прапановай абвяшчэння Заходняй Камуны Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікай". Матывацыя тако-га рашэння заключалася ў змякчэнні ўдару міжнароднага імперыялізму па РСФСР. Дэлегаты амаль аднагалосна прагаласавалі за гэтую і наступную прапанову аб тэрыторыі Беларусі ў складзе Мінскай, Смаленскай, Магілёўскай, Віцебскай і Гродзенскай губерняў з прылег-лымі да іх мясцовасцямі, населенымі ў сваёй большасці беларусамі.

Пры фарміраванні Цэнтральнага бюро КП(б) у яго склад было ўключана 13 былых членаў Паўночна-Заходняга абкама і толькі два прадстаўнікі ад Беларускіх секцый, што выклікала рэзкія, але безвыніковыя пратэсты Жылуновіча.

Працяг канфлікту меў месца на пасяджэннях 31 снежня і 1 студзеня ў сувязі з фарміра-ваннем Часовага ўрада ССРБ, калі яго старшыня запатрабаваў 10 месцаў з 17 для сваіх таварышаў па Белнацкому і Беларускіх секцыях РКП (б), а таксама катэгарычна выступіў супраць уключэння ў яго Мяснікова, Калмановіча і Пікеля. Толькі пасля ўмяшаль-ніцтва Сталіна працэдура стварэння ўрада скончылася ўваходам у яго 7 прад-стаўнікоў Белнацкома і Беларускіх секцый, а таксама 9 прадстаўнікоў Паў-ночна- Заходняга абкома і Аблвыкамзаха - праціўнікаў беларускага руху.

Старшынёй Часовага работніцка-сялянскага ўрада быў зацверджаны З. Жылуновіч. Уначы, з 1 на 2 студзеня 1919 г. быў надрукаваны "Маніхвэст Часовага работніча-селянскаго Савецкага правіцяльства Беларусі", які абвяшчаў Беларусь "вольнай незалежнай Сацыялістычнай Рэспублікай", дэклараваў асноўныя палі-тычныя і сацыяльна-эканамічныя заваёвы і абгрунтоўваў неабходнасць іх абароны.

З прычыны ўтварэння ССРБ і пераходу ўлады да Часовага рабоча-сялян- скага ўрада 3 студзеня 1919 г. Аблвыкамзах перапыніў сваю дзейнасць. 5 студзеня новы ўрад пераехаў са Смаленска ў Мінск. Але адсутнасць шырокай сацы-яльнай базы ў стварэнні ССРБ, вызначальная роля ў ім маскоўскіх бальшавікоў і многае іншае змяншала значнасць той падзеі ў вачах усяго беларускага народа. Большасць бе-ларускіх партый наогул не прызналі гэтай рэспублікі. Так, ЦК БПС-Р, займаю-чы незалежніцкія пазіцыі ў пытанні суверэнітэту дзяржавы, заяўляў, што ССРБ такой не з'яўляецца і таму разлічваць на іх падтрымку не можа. ЦК БСДП прытрымліваўся прыклад-на такой жа тактыкі і таму адмовіўся супрацоўнічаць з бальшавікамі ў справе стварэння бе-ларускай сацыялістычнай дзяржавы. Лідэры БПС-Ф выказаліся ў тым сэнсе, што БССР не можа быць незалежнай, а таму і не з’яўляецца

паўнавартай дзяржавай. Характэрна і тое, што некаторыя бальшавіцкія арганізацыі зноў створанай рэспублікі бачылі ў факце яе абвяшчэння і існавання пагрозу адрыву ад РСФСР і таму патрабавалі вяртання ў склад апошняй беларускіх тэрыторый. Польшча таксама не прызнала законным стварэнне БССР.

Між тым, утварэнне ССРБ было прагрэсіўнай з’явай. Упершыню беларускі народ набыў сваю дзяржаўнасць. З гэтага часу ў яго гісторыі пачаўся новы этап яе развіцця – на савецкай аснове.

4. Барацьба беларускага народа з германскімі і польскімі захоп-нікамі. Другое абвяшчэнне БССР.

Утварэнне Літоўска-Беларускай ССР Кастрычніцкі пераварот абумовіў пачатак і пашырэнне грамадзянскай

вайны, а ўслед за ёй - і іншаземнай інтэрвенцыі. Лістападаўская рэвалюцыя 1918 г. у Германіі, акра-мя іншага, прычынілася да аднаўлення 16 лістапада незалежнасці Польшчы. 3 вяртаннем у Варшаву вядомага лідэра нацыянальнавызваленчага руху Ю. Пілсудскага ў яго руках засяродзілася ваенная і цывільная ўлада ў краіне. Савецкая Расія ў ліку іншых краін прызнала суверэнітэт Польшчы і імкнулася наладзіць з ёй добрасуседскія сувязі.

Часці Заходняй Чырвонай арміі, якія рухаліся на Беларусь ўслед за адступаўшымі немцамі, не маглі не ўстрывожыць палякаў, якія таксама заяўлялі аб правах на тэрыторыю, што калісьці ўваходзіла ў склад Рэчы Паспалітай. Гэтыя правы абгрунтоўваліся вялікімі ўкладаннямі Польшчы "культурнага капіталу" у гэтыя землі на працягу стагоддзяў; знаходжаннем тут польскага насельніцтва; каталіцкім веравы-знаннем часткі і іншага жыхарства. Так, 30 снежня 1918 г. польскі міністр замежных спраў абвінаваціў ленінскі ўрад у агрэсіўнай палітыцы, маючы на ўвазе ўступленне Чырвонай ар-міі ў Літву і на Беларусь. Але нарком па замежных справах Чычэрын адхіліў гэтыя прэтэн-зіі, а Чырвоная Армія працягвала займаць мясцовасці, вызваленыя ад немцаў.

5 студзеня 1919 г. часці Чырвонай Арміі разбілі сілы польскай самааховы, якія спрабавалі ўтрымаць Вільню пад сваёй уладай. Польскі ўрад кваліфікаваў гэтую акцыю як вайну, неафіцыйна распачатую супраць Польшчы"..

У далейшым пагроза ваеннага сутыкнення з Польшчай, падтрыманай Фран-цыяй і Англіяй, прымусіла ленінскі ўрад перагледзець тэрытарыяльны склад Беларускай і Літоўскай ССР з тым, каб, аб’яднаўшы іх, стварыць адну буфер-ную дзяржаву, якая б прыкрывала РСФСР з захаду. Неўзабаве таму, ужо 16 студзеня ЦК РКП (б) па ініцыятыве Леніна прыняў пастанову аб вывадзе Сма-ленскай, Віцебскай, Магілёўскай і часткі Чарнігаўскай губерняў з ССРБ і ўк-лючэнні іх у склад РСФСР. Гэта пастанова выклікала нязгоду большасці ўрада ССРБ, якая папракала бальшавіцкае кіраўніцтва "у цэнтралізме-бюракратызме" і выказалася за захаванне існа-ваўшага статусу рэспублікі. Але пазіцыя ЦК засталася нязменнай. Рэшткі ССРБ – Гро-дзенская і Мінская губерні - мусілі быць аб’яднанымі з Літоўскай ССР.

З гэтай нагоды ў Мінску 2-3 лютага быў скліканы I Усебеларускі з'езд Саветаў з удзелам 230 дэлегатаў. У парадку дня стаялі пытанні: аб стаўленні да савецкіх рэспублік; аб бягучым моманце; даклад урада БССР; аб Канстытуцыі БССР; выбары ЦВК БССР і іншыя.

Ганаровым старшынёй з’езда быў абраны У. I. Ленін. Ад імя Усерасійскага ЦВК уздельнікаў вітаў яго старшыня Я. М. Свярдлоў, які, акрамя іншага, агучыў пастанову ўзначальваемага ім органа "Аб прызнанні незалежнасці Беларускай Са-вецкай Сацыялістычнай Рэспублікі" і выказаў упэўненасць у стварэнні "дабрахвот-нага і непарушнага саюзу працоўных усіх нацый, якія насяляюць тэрыторыю былой Расій-скай імперыі". Дэлегаты прынялі дэкларацыі аб усталяванні федэратыўных су-вязей з РСФСР і аб’яднанні Літвы і Беларусі ў адзіную дзяржаву на той падставе, што таго патрабуюць інтарэсы сацыялістычнай рэвалюцыі.

**3 лютага з’езд прыняў Канстытуцыю БССР, зацвердзіў герб і сцяг р-кі.

Уадпаведнасці з Асноўным законам, адбыліся выбары вышэйшых органаў улады. У склад ЦВК (старшыня А. Мяснікоў) увайшло 50 чалавек.

УВялікі прэзідыум ЦВК, на які ўскладаліся функцыі пастаяннага ўрада, не трапіла ніводнага з былых камісараў - членаў Белнацкома або Беларускіх секцый. Такім чынам новае кіраўніцтва рашуча пазбавілася ад прыхільнікаў нацыянальнай дзяржаўнасці, хоць сабе і падзяляўшых ідэі дыктатуры пралетарыяіу, сусветнай рэвалюцыі і г. д. Старшыня ЦВК А. Мяснікоў, які найбольш актыўна і па-слядоўна змагаўся з "нацыянал-бальшавізмам" і "сепаратызмам" дзеячаў Белнацкома і Бе-ларускіх секцый, супраць ідэі беларускай рэспублікі, узяў рэванш і не хаваў нянавісці да бы-лых урадавых асоб. "...З'езд пацвёрдзіў,

-пісаў ён у газеце "Звезда", - што патугі бела-рус-кай нацыяналістычнай ініэлігенцыі ў стварэнні "сваёй" беларускай мовы, "сваёй" нацыя-нальнай культуры марныя. Няхай прымуць гэта да ведама беларускія пісьменнікі".

Нам уяўляецца, што ёсць падставы для таго, каб прызнаць датай абвяшчэння Літоўска-Беларускай ССР 17 лютага 1919 г, гэта дзень, калі ў адпаведнасці з рашэннямі Першага Усебеларускага з'езда Саветаў была прынята пастанова Першага з'езда Саветаў Літвы аб аб'яднанні літоўскай і беларускай Савецкіх рэспублік.

27 лютага ў Вільні на сумесным пасяджэнні ЦВК Літоўскай і Беларускай ССР было пастаноўлена аб’яднаць абедзве рэспублікі ў Літоўска-Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку (Літбел ССР). Яна мусіла скласціся з Мінскай, Гродзенскай, а таксама Віленскай і Ковенскай губерняў са сталіцай у Вільні. У адміністрацыйным плане рэспубліка складалася з паветаў, падпарадкаваных цэнтру. Мінская ж губерня разам з Вілейскім паветам на чале з ВРК мела пэў-ную аўтаномію.

Аб'яднаны ЦВК Літбел узначаліў К. Цыхоўскі, а Савет Народных Камісараў - В. Міцкявічус-Капсукас.

У выніку скліканага ў Вільні 4-6 сакавіка 1919 г. сумеснага з'езда КП(б)Б і КП(б)Л адбылося аб'яднанне рэспубліканскіх арганізацый у адну – Камуні-

стычную партыю бальшавікоў Літвы і Беларусі на чале з В. Міцкявічусам-Кап- сукасам.

Характэрна, што сярод партыйнага і савецкага кіраўніцтва Літбел не было ніводнага беларуса. Цэнтральнымі органамі друку КП(б)ЛіБ з’яўляліся газеты "Звезда" (на рускай), "Мlот" (на польскай), "Комуністас" (на літоўскай) і "Векер" (на яўрэйскай). Выданне адпаведнай газеты на беларускай мове кіраўніцтва дзяржавы не палічыла мэтазгодным.

Між тым, прэвентыўныя захады ленінскага і мясцовых бальшавіцкіх урадаў па ўмацаванні сваіх заходніх межаў плёну не прынеслі. Нягледзячы на тое, што ў склад вышэйшых органаў Літбел увайшлі палякі, (у прэзідыум 4 з 7, у СНК 5 з 14), Польшча па-ранейшаму, як і ў выпадку з БССР, лічыла яе бальшавіцкай крэатурай, ство-ранай без удзелу насельніцтва. Урад Літбел запэўніваў Польшчу ў дружалюбнасці і гатоўнасці мірнымі сродкамі ўрэгуляваць спрэчныя пытанні, стварыўшы змешаную камісію. Чычэрын звяртаўся з пра-пановай аб правядзенні плебісцыту ў пагранічных раёнах пры ўмове вываду адтуль польскіх жаўнераў, але станоўчага адказу не атрымаў.

На пачатку сакавіка 1919 г. паміж савецкімі і польскімі часцямі ўзмацніліся ўзброеныя сутычкі, якія сталі набіраць характар ваенных дзеянняў. Жаўнеры захапілі Брэст, Кобрын, Слонім, Пінск і сталі рыхтавацца да паходу на Вільню. Урад Літбел прадпрыняў шэраг захадаў па ўзмацненні Заходняй арміі, перайменаванай ў Белітармію. 3 8 красавіка рэспубліка абвяшчалася на ваенным становішчы, у ёй пачалася мабілізацыя камуністаў, камсамольцаў, рабочых.

18-19 красавіка ўсё кіраўніцтва ў краіне перайшло да Савета абароны. Тым не менш, стрымаць праціўніка не ўдалося і 21 красавіка 1919 г. ён заха-піў Вільню. Савет абароны мусіў пераехаць у Мінск.

Акрамя ваенных мерапрыемстваў, урад актыўна займаўся гаспадарчымі і культурна-асветніцкімі пытаннямі. Набыла далейшае развіццё палітыка "ваеннага камуні-зму". У прыватнасці, уся прамысловасць, фінансы, транспарт былі нацыяна-лізаваны; нарыхтоўка сялянскіх харчовых прадуктаў адбывалася метадам харчразвёрсткі, здзяйсняўся прынцып "хто не працуе, той не есць". Пры гэтым сяляне так і не атрымалі памешчыцкай маёмасці, акрамя той, што захапілі самі. Значная іх колькасць, асабліва сераднякоў, не мела права ўдзельнічаць у выбарах Саветаў. Масавыя мабілізацыі, рэквізіцыі, харчразвёрстка, дзейнасць надзвычайных органаў вы-клікалі моцнае незадавальненне насельніцтва, асабліва сялянства, Савецкай ула-дай і нежаданне яе абараняць.

Ва ўмовах польскага націску і незадавальнення большасці насельніцтва ваенна-палітычнае становішча Літбел рэзка пагоршылася. Дэкрэт УЦВК ад 1 чэрвеня "Аб аб’яднанні Савецкіх рэспублік Расіі, Украіны, Літвы, Латвіі і Беларусі для барацьбы з сусветным імперыялізмам" сітуацыі не палепшыў.

Каб пазбегнуць непажаданых наступстваў, Белітармія перайменоўвалася ў 16-ю і падпарадкоўвалася адзінаму савецкаму камандаванню.

I. Сталін, які наведаў Мінск у ліпені 1919 г. прапанаваў расфарміраваць Савет абароны і ўрад Літбел. Аргбюро пагадзілася з ліквідацыяй Савета абароны і ўрадавага апарату Літбел. Ліквідацыя ўрада рэспублікі была прызнана

несвоечасовай. Але пасля захопу палякамі Мінска 8 жніўня Літбел фактыч-на перапыніла існаванне.

(Міхнюк) Літоўска-Беларуская ССР спыніла сваё існаванне і фактычна, і юрыдычна напачатку верасня 1919 г. у сувязі з захопам яе тэрыторыі польскімі войскамі і фактычным прызнаннем буржуазнай Літвы ўрадам РСФСР. Яно ўтрымлівалася ў ноце наркама замежных спраў Расіі ад 1 верасня 1919 г.

усувязі з прапановай літоўскай Тарыбе ўступіць у перагаворы аб падрыхтоўцы

іпадпісанні мірнага дагавора паміж буржуазнай Літвой і Савецкай Расіяй.

Да канца 1919 г. лінія Заходняга фронту стабілізавалася па рацэ Бярэзіна. Савецкая Расія, якая на той час перажывала найвялікшы ўзброены націск з боку Дзянікіна і Калчака, была не ў стане аказаць дзейснай дапамогі бальшавікам Літвы і Беларусі. Насельніцтва ж былой Літбел да лета 1920 г. трапіла пад акупацыйны польскі рэжым, значна больш жорсткі, чым германскі.

Тэма: Беларусь на шляху пабудовы сацыялістычнага грамадства.

1. Палітыка “ваеннага камунізму” і яе вынікі

Спробы будаўніцтва савецкага грамадства на прынцыпах палітыкі “ваен-нага камунізму”.

Пасля перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі адбыліся карэнныя змены ў эканоміцы краіны:

1.памешчыкая маёмасць (зямля, лясы, маёнткі і інш.) канфіскоўваліся і зрабіліся агульнанародным здабыткам.

2.Банкі, буйныя прыватныя прадпрыемствы, палацы, домаўладанні, чыгункі былі нацыяналізаваны. Зімой 1918 г. была нацыяналізавана царкоўная маёмасць.

Але нямецкая акупацыя, а затым грамадзянская вайна перашкодзіла ажыццяўленню сацыялістычных мерапрыемстваў. Мала таго, Савецкай уладзе спатрэбіліся надзвычайныя захады, каб абараніць рэвалюцыю. Гаворка ідзе не толькі аб умацаванні Чырвонай Арміі і выкарыстанні сілы супраць знешняга і ўнутранага ворага, але і аб падпарадкаванні эканомікі інтарэсам дыктатуры пралетарыяту. Гэтая палітыка праводзілася ў 1918 – пачатку 1921 г. і ў далейшым атрымала назву “ваеннага камунізму”.

. Ваенны час запатраба-ваў пераводу краіны на ваенныя рэйкі, а разам з тым:

	Палітыка	“Ваеннага
	камунізму” (1918-пачатак 1921) Як-
	быццам, наступіў камунізм - час знікнення таварна-
	грашовых адносін,уласцівых капіталістычнаму
	грамадству,пара агульнай роўнасці і адсутнасці
	эксплуатацыі (хто не працуе, - той не есць)
У прамысловасці	Суцэльная	нацыяналізацыя
	прадпрыемстваў

	Савет народнай гаспадаркі (Глаўкі)
	“Галоўмука”, “Галоўадзенне”
	Усеагульная працоўная
	павіннасць“хто не працуе, той не
	есць”
	Забарона эксплуатацыі
	чалавека чалавекам
	Ураўняльная сістэма аплаты (паёк)
	“хто не працуе, той не есць”
	-Абмежаванне грашовай сістэмы на
	карысць	картачнай (камунальны
	сектар, сталоўкі, транспарт, газеты і
	інш. бясплатна)
У гандлі	Ліквідацыя прыватнага гандлю
У сельскай	Харчовая развёрстка
гаспадарцы	(здача лішкаў сельгаспрадуктаў і
	сыравіны)
	Забарона прадуктовага гандлю
	Забароны	выкарыстання наёмнай
	сілы

Такім чынам, сапраўды, прыкметы камунізму існавалі: агульная маёмасць, роўнасць, адсутнасць эксплуатацыі, “хто не працаваў, той не еў”, грошы амаль не працавалі. Трэба