(Лекция 6)

Першыя партызанския зоны ўтварыліся восенню 41 ода, сярод іх можна адзначыць Актябрска-любаньская і клічаўская. На пряцагу 42 года былі вызвалены 14 районаў Беларусі. 28 райнаў былі вызвалены сумесна з падпольшчыкамі. У канцы 1943 года пад кантролем партызан знаходзілася 108 тыс кв кіламетраў тэрыторіі БССР. У тым ліку амаль 38 тыс кв кіламетраў былі полнасцю ачышчаны ад ворагу. На данны момант свармілавалася 20 буйных партызанскіх зон. У некаторых весках дзе немагчыма было аднавіць органы савецкай улады, функціі улады выпалнялі ўпаўнаважаныя або каменданты. Галоўныя задачы: фарміраванне парадку, сувязь з насельніцтвам.

Жнівень 1943 – ліпень 1944 гг.

Перамога пад Курскам і Арлом. На гэтым этапе адбываецца массавый прыток насельніцтва ў партызанскія брыгады. На бок партызан перходзілі салдаты паліцейскіх ганізонаў і, так званых, “нацыянальных фарміраванняў”. Наступальныя апірацыі савецкіх войскаў уздымалі маральных дук насельніцтва. У год карэнна пералому, шэрагі партызанскіх атрадаў паполніліся больш чым на 170 тыс асоб і да канца 43 года налічвала 212 тыс чалавек. Страты партызан у баях з ворагам за 41-43 гады - 33 тыс чалавек. Тыя кто прыйшоў у атрады в 42 – 43 годы былі не адукаваны у ваеннай працы і не мелі вопыту, таму былі адчынены школы і пункты па падрыхтоўцы. У пачатковы перыяд вайны партызанскі рух у западных районах Беларусі партызанскіх рух быў развіты слабей. Прычына: Зах. Беларусь узыш у БССР у 39 годзе…; Мерапрыемства 39-41 гадоў, на настроях насельніцтва негатыўна адбіліся шматлікія арэшты 39 – 41 гадо; Дзеянні польскаў улады, у Зах. Беларусі моцна адчуваўся уплыў Польшчы; Важнае значэнне меў знешне палітычны фактар, звязаны з урадам Сікорскага патрабаваў ад Еўрапейскай супольнасці захаванне Зах. Беларусі ў скаладзе Польшчы. Тым не менш партызанскі руз Зах. Беларусі прахадзіў тыя ж этапы развіцця. З мэтай ажывіць дзейнасць мясцовага насельніцтва савецкія струкутуры прэдпрінімалі шэраг….чэрвінь 43 года – ЦК КПБ(б) – установа аб мерапрыемствах па далейшым разгортванні партызанскага руху ў заходніх абласцях Беларусі. Згодна з гэтым дакументам у Зах. Бел. Накіроўваліся работнікі, якія мусілі ўзяць работу па актывізацыі партызанкага руху. Важную ролю у падтрымцы партызанскага руху атыграла так сама перадыслакацыя ў Зах. Бел. 9 партызанскіх брыгад, 10 партызанскіх атрадаў і 15 партызанскіх групп. Асабовы скалд партызанскіх сілу ў ЗБ па выніках 43 года павялічался больш чым у 3 разы за 11 тыс чалваек да амаль 37 тыс чалавек.

Дзеля ажыцяўлення дыверсій, ажыцяўлення тэрарыстычных апірацый у партызанскіх атрадах вывуч “паляўнічаі” і падрыўнікі. Баявая падрыхтоўка партызан садзейначала барацьбе на паследным этапе вайны. Асабліва актыўнаыя дэверсіі партызан разгарнуліся на пярэданні і ў час Курсакай бітвы.

24 чэрвіня 1943 года – Беларускі Штаб Партызанскага Руху прынімае рашэнне аб пачатку рэйкавай вайны. Дзеля яе правядзення за пярыяд з 16 ліпеня па 5 жніўня 43 года з тылу чырвонай арміі летчыкі даставілі беларускім партызанам 144 тонны грузаў. У Беоарусі рэйкава вайна проводзілася ў тры этапы. Першы пачайўся з 2 на 3 жніўня 1943 года. Дзеянні партызан пачалі адначасова па ўсей беларусі. Да сярэдзіны верасня было знішчана 221 тысяча рэе, больш за 80 эшалонаў, 3 браніпоезда. Другі этап атрымаў назву “канцэрт”, праводзіўся 19 верасня – пачатак лістапада. Трэці этап пачаўся за тры дні да пачатку апірацыі “Багратіон” – 20 чэрвіня 43 года і працягваўся да поўнага вызвалення Беларусі. На трэті этапе было падарваня 61 тысяца рэек і зруінавана 8 чыгуначных мастоў. Часова былі паралізаваны перавозкі захопнікаў па Беларусі. Поспехі партызан і падпольшчыкаў Беларусі былі звязаны з падтрымкаў савецкага тылу. Асабліва істотную падрымку савецкі тыл прэдастаўляў пасля Сталінградскай бітвы. Савецкі тыл дазваляў рыхтаваць і засылаць дэверсійна-разведвальныя группы. Так сама напраўляў на тэр.Беларусі радыстаў, майстры падрыўной справы, медыкаў, партыўных рабтнікаў і г.д. Пастаянная сувязь партызан і падпольшчыкаў з тылам неімаверна дзейнічала на маральнае састаяніе насельніцтва і надхняла на баявыя дзеянні.

3 Патрыятычнае падполле на захопленай тэрыторі фарміравалася 2 шляхамі: падполе развівалася знізу або засылаліся. Пачатак арганізаванага падполля быў закладзены дэректывай СНК і ЦК ВКПБ ад 29 чэрвіня 41 года. 30 чэрвіня 41 года згодна з дэрыктывай накіравана было мясцовым структурам дэрыктыву нумар 1, аб пераходзе на падпольную работу партарганізацый районаў занятх ворагам. 1 ліпеня 1941 года была выдадзена дэрыктыва нумар 2, аб разгортванне партызанскай барацьбы ў тыле ворага. 26 ліпеня 1941 года ў Гомеле адбылася нарада сакратароў абкамаў і райкамаў і іншых кіруюцыз асоб па пытанню арганізацыі і ўзмацнення барацьбы беларускага народа супраць захопнікаў. У тоў жа дзення частка кіраўнікоў была адпраўлена за ліні фронта і прыступіла да сувязі з партызанскімі атрадамі. Галоўным звяном у сістэме кіраўніцтва партызанскім рухам і ўсей барацьбой насельніцтва былі падпольныя камітэты партыі. Стваренне райкамаў і абкамаў на тэр. Бел было па магчымасці. У пачатку 1943 года на Берларусі ужо існавала разгалінаваная сістэма партыйных і камсамольскіх органаў.

Бальшавіцкае падполле моцным было у многіх насельных пунктах Беларусі, але асабліва ў Мінску. Яно пачало абразаўвацца сразу пасля захопу горада. Займалася прапагандай антціфашысткай дзейнасці, парапраўлляла насельніцтва у партызанскія зоны. Але было 2 вялікіх правала: у сакавіку і з верасні 42 года. Доўгі часа лічілася, што мінскі падпольны гаркам партыі, начале якога стаяў Кавалёў, створаная спецслужбамі фашыстаў арганізацыя. Версія аб несапраўднай падпольнай арганізацыі атрымала зімоў 42 года, калі цэнтральны штапб партызанскага руху паяредзіў партызанскія атрады Беларусі аб тым, што нямецкая разведка стварыла падпольны цэнтар. Вынікам гэтаў устаноукі было то, што органакі НКУС у 40 – 50 гады было арыштавана 126 былых падпольшчыкаў Мінска. Толькі паздне пасля 20 з’езду было рэабілітавана 113 чалавек. У лістападзе 1957 года камісія пры цэнтральнай партыі створана, а у верасне 1959 года камісія прапанавала свае вынікі, якія былі апублікавана у газе. Згодна з гэтымі вынікамі чарговы раз было перагледжанне стаўленне ла мінскага палполля, а што касаецца Кавалёва, ен знова патрапіў у разрад здранікаў. Толькі 6 красавіка 1990 года бюро ЦК КПБ прызнала папярэднія дадзеныя аб мінскім падполле і спраставала дадзеныя аб здрадніцве Кавалёва.