книги / smaghambet(1)

•Белгілерді" арыматынастарында ы екі 3лшемді алай т0сіндіруге болады?

•Марксшіл структурализмге т%н т жырымдарды андай?

•Марксшіл структурализм экономика де"гейіні" орнын алай к3рсетті?

•=ндірісті" т3рт т%сіліне с%йкес т3рт %леуметтік-экономикалы формацияны алай сипаттау а болады?

•Никас Пулянцас Луи Альтюссерді" іліміне андай осымша толы тырулар жасады?

Тапсырма:

Структуралистерді" аза тіліне аударыл ан ж мыстарымен танысы"ыздар.

§28. Постструктурализм

Негізгі $ымдар: тіл, жазу, деконструкциялы , логоцентризм, децентрация,

8о амда ы т0бегейлі 3згерістер структурализмні" да дарысына алып келді. Оны" за"ды м рагері ретінде постструктурализм дамыды. Жалпы постструктурализм идеялары структурализмні" ойнауында пайда болды. На ты пайда бол ан уа ытын белгілеу м0мкін емес .Зерттеуші И.Ильин атап к3рсеткендей, постструктурализм «3нер мен %дебиеттегі, жалпы м%дениеттегі 3згерістерге рефлексия еді».

Зерттеушілерді" басым б3лігі структурализмні"«ж ртында» 0ш ба ытты,

я ни постмодернизм, деконструктивизм ж не постструктурализмді т тас кешен ретінде арастыр ан ж3н деп есептейді.

193

Постструктуралистер Ж. Лакан, Ж. Деррида, М. Фуко, Ж.-Ф. Лиотар, Р. Барт, Ю. Кристева, Ж. Делез, Ф.Гваттари ж%не Р. Жирар 0шін 3здеріні" к3з арастарын т0сіндіру к3біне %деби материалдарды пайдалануы - деконструктивизм былысын тудырды. Осылайша, %дебиеттану теориясында тар ма ынада деконструктивизм %дебиет теориясы немесе к3ркем шы армаларды талдау деген т0сінікті береді.

Постструктурализм саналуан м%дени д%ст0рлерді" 3зара белсенді шы армашылы ыны" н%тижесі. Постструктурализм ретінде пайда бол ан ілімдер біртіндеп постмодерндік философия деп танылды.

Францияда бастау ал ан ілімдер %лемге, соны" ішінде А8Ш-та ке"інен тарай бастады, себебі постструктурализм постмодерн о амны" 3зіндік ділін саралай алатын т жырым ретінде абылдана бастады.

Осы ба ытты дамытуда аса белсенділік таныт ан француз зерттеушілері болды. Соларды" ішінде шо ты ы биік т р ан Ролан Барт (1915-1980) – француз структуралисі ж%не семиотигі. Ол 1915 жылы 12 арашада Шербураласында д0ниеге келді. Парижде классикалы гуманитарлы білім алды. 1948-1950 жылдары Барт Бухарестте д%ріс берді. Осында ж0ріп ол А.Ж.Греймасты" лингвистикалы -семиотикалы к3з арастарымен танысты. Ал 1950-жылдары Ролан Барт Бертольд Брехтті" «абсурд театры» деген атау а ие бол ан ойылымдарын жа тайтын журналист ретінде ма алалар жариялады. 1953 жылы «Жазуды" н3лдік де"гейі» е"бегін жариялады. «Жазу» дегенымды индивид пен о ан белгілі бір ндылы тар ба ытын та"дау а итермелейтін болмыс арасында ы бейне бір идеологиялы тор деп т0сінудіылым а енгізген де Барт.

1957 жылы Ролан Бартты" « са буржуазиялы » мифтерді сына ан ма алалары жары к3рді. «Мифологиялар» сериясымен шы ан осы ма алаларда Р.Барт б аралы а парат ралдарында 3тірік, к3лгірсу, саналуан ойдан шы арыл ан а"ызды" орын ал анын к3рсетті.

1967 жылы жариялан ан Бартты" семиотикалы - рылымды ба ытта жазыл ан «С%н ж0йесі» Францияда ы м%дени 3мірді" айтулы о и асына айналды. Барт идеялары «Тел Кел» авангардты тобыны" (Ю.Кристева, Ф.Солерс т.б.) зерттеулеріне зор ы пал етті.

ылымда 0стем бол ан позитивті к3з арастар а арсы шы а отырып, Барт «шы арма-3німге» «шы арма-белгіні» арсы ойды. 4деби м%тінні" полифониялы сипаты туралы М.Бахтинні" ілімімен, Ж.Лаканны" лингвистикалы –психологиялы к3з арастарымен ж%не У.Эконы" семиотикасымен жете таныс ан Ролан Барт постструктурализм идеяларын 60жылдарды" со"ында толы ымен абылдады. Ол м%тінді о уды" ж%не м%тінні" м%нін т0сіндіруді" орта «жалпылы » асиетін жо а шы арды. М%тін дегеніміз, Бартты" т0сінігінде, рахаттану, ал о у – серуендеу немесе л%ззат а бату (тіпті ол «м%тін-рахат» ж%не «м%тін-л%ззат» деп те б3леді). М%тінді о ып отыр ан адамны" жазыл анды абылдауы - оны" дайынды ына ж%не м%тінні" тіні болып табылатын негізгі бес кодты т0сіне ж%не т0сіндіре алуында. Олар:

Эмпирия, Т л а. Білім, А и ат, Символ.

194

Ролан Бартты" классикалы е"бектеріні" бірегейі – «C/Z» (1970). Осы е"бекте Оноре де Бальзакты" «Сарразин» %"гімесін жан-жа ты талдайды. К3з арастарыны" іргелі идеяларын Барт 3зіні" «Ролан Барт Ролан Барт туралы» (1975)деген е"бегінде орытындылады.

70-жылдары Францияда Ролан Барт іліміні" беделі зор болды. Оны"ылыми беделіні" ай а ы ретінде 1977 жылы Коллеж де Франста арнайы %деби семиотика кафедрасы ашылды. алым 1980 жылы 26 наурызда Парижде д0ние салды.

Француз постструктурализміні" та ы бір 3кілі - Жиль Делёз (1925-1996) 60-жылдары Париждегі Сорбонна университетінде, кейін Лионда, ал 1969-1987 жылдары Париж-VIII университетінде философия профессоры болды.1962 жылы Жиль Делёз М. Фукомен танысады. Олар саясат саласында бірлесе ж мыс жасайды.

Жиль Делёзді" негізгі ж мыстары – «Эмпиризм ж%не субъективизм»,1953; «Ницше ж%не философия», 1962; «Кантты" сыни философиясы», 1963; «Марсель Пруст ж%не белгілер», 1964; «Бергсонды », 1966; «Айырмашылы тар мен айталаулар», 1968; «Кино I. Бейне-оз алыс»,1983;«Кино II. Бейне-уа ыт», 1985; «Фуко», 1986; «Лейбниц философия ж%не барокко»,1988. Ол 3з ойларын «трансцендентті эмпиризм» деп атады. Б л бір жа ынан д%ст0рлі эмпиризмді са тап, екінші жа ынан, кантты транценденттікті енгізу болды.

Делезді" шы армашылы ында оны" психоаналитик-д%рігер, философ Феликс Гваттаримен бірге жаз ан кітаптар ерекше орын алады. Оларды" ал аш ысы «Анти-Эдип» деп атал ан кітап 1968 жылы жары к3рді. Б л кітапта авторлар Францияда ы 1968 жыл ы мамыр о и аларына талдау жасапана оймайды, сонымен атар XX асырда ы философия, психология, м%дениет пен эстетика теориясында ы ілімдерді" 3зекті т жырымдарын айта зерделеу сынды.

Ж.Делез бен Ф.Гваттари «Анти-Эдип» кітабын «Капитализм ж%не шизофрения» деп аталатын е"бекті" бірінші кітабы ретінде жоспарла ан болатын, біра ж мыс Фрейд пен Лаканны" бейсаналы туралы идеяларын сынау а жал асты. Б л ж мысты" ба ыты антикапиталистік сипатта болды. Адамзатты анауды" ралына айнал ан ілімдер атарына олар саяси экономия мен психоталдауды жат ызды. Фрейдизм мен неофрейдизм капитализмге «адамды езуге, оны зомбылы объектісіне, белсенділігі т3мен, невротикке айналдыру а к3мектесіп отыр» деп жазды. Оларды" пікірінше,ылым енді назарын невротиктен «шизофреникке» ауыстыру керек, психоталдау орнына «шизоталдау» келуі тиіс дейді. «Шизофреник» - %леуметтік-саяси ым, ол капитализмге арсы, «тілектер 3ндірісіні"» таби и за"дары негізінде 3мір с0ріп жатыр ан субъект.

Делёз бен Гваттари «Анти-Эдипті"» екінші томын дайындау барысында осы том а осымша ретінде «Ризома» деген атпен кітап жариялады. «Ризома» идеясы ар ылы олар Фрейдті" іліміндегі бейсаналы ты сынай отырып, дамуда ы саналуанды ты мойындау ажеттігі туралы ойларын

195

т жырымдады. Ал «Мы" таба » (1980), «Философия деген не?»(1991) деген кітаптарында ос зерттеуші постмодернизм идеяларын сынады.

Француз зерттеушісі Шарль Лемер 1966 жылы 3з е"бегінде постструктурализмні" пайда болуын француз алымы Жак Дерриданы" есімімен байланыстырады. Структуралистерді" тілді «жазу а» алып келуін, я ни тілді" рылымына адам %сер етеді деп есептеген пікіріне кере ар Жак Деррида «жазу» 3з субъектісін шектемейді дейді, себебі Деррида %леуметтікрылымдарды «жазу» ретінде т0сінді ж%не %леуметтік рылымны" адамдарды то тататын абілеті жо деген т жырымды д%лелдеді. Б дан т0сінетініміз - Жак Деррида тіл мен %леуметтік институттарды" деконструкциясын жасай отырып, тек «жазумен» алды. Негізінен назарды" «тілге» аударыл анына арамастан, «жазу» адамдарды шектейтін негізгірылым бола алмайды.

Структуралистер «тілде реттілік пен т ра тылы бар» десе, Жак Деррида онымен келіспейді. С3здер %рт0рлі контексте %рт0рлі м%нге ие. Олай болса, тіл адамдар а 0стемдік ж0ргізе алмайды. «Тіл за"дылы ыны" т0п-тамырын зерттеу м0мкін емес», – дейді зерттеуші. Осы ан байланысты алым деконструкциялы %дісті сынады. Кейін осы %діс постмодернизмде ке"ірек тарады.

Жак Деррида ылымда %бден алыптас ан %рі орны ан логоцентризмгеарсы болды. Логоцентризм - %мбебап ойлау ж0йесі. «Логоцентризм»,- Деррида бойынша, – философияны", ала берді ылымны" шектеулілігіне алып келді», міне сонды тан Деррида «демонтажбен» айналысты, я ни ол жазуды « лды тан» т арма шы болды.

«Деконструкция дегеніміз - т тасты ты" жасырын ерекшеліктерін к3рсету 0шін оны шашырату, б3лшектеу ар ылы т0сіндіру %дісі.

Жак Деррида « атыгездік театрын» талдады. Ол осы ымды д%ст0рлі театр а арсы ойды. Репрезентативті логика 3мірдегі на тылы ты к3рсетеді. Б л театр а діни сипат береді, я ни б л «ба ылауда ы, нда та ы театр». Жак Дерриданы" ма саты - о амды сынау ж%не о амды 0стем идеялардан арылту.Осы к3ріністі «децентрация» – «орталы тан ауыт у» деген ыммен белгілейді.

Постструктурализмні" к3рнекті 3кілдеріні" бірі - Мишель Фуконы" (1926-1984) к3з арастарына ар ау бол ан идеялар саналуан. алымны" ж мыстарынан бір-бірін жо а шы аратын да к3з арастарды кездестіруге болады. М.Фуко М.Вебер, К.Маркс идеяларын сынайды. Сондай-а , Фуконы" к3з арастары герменевтика, феноменология, структурализм идеяларыны" 0йлесімі десе болады.

Мишель Фуконы" ылыми шы армашылы ыны" ма"ызды т сы - %діснамалы м%селелер. Мысалы, «Білім иерархиясы» (1966) деп аталатын е"бегінде М.Фуко «білім археологиясын» %діснамалы принцип ретінде «белгілі бір уа ытта жеке дискурс аясында айтылу а тиісті, м0мкіндіктерді" жа дайын аны таушы ережелерді" жиынты ын іздеу» деп жазды. Зерттеуші Алан Шеридан М.Фуконы" осы пайымын «т жырымдарды жасау мен

196

3згертуді" жалпы ж0йесін табу а талаптану» деп ба алады. Б л Фуко шы армашылы ына структурализмні" %сері деп білеміз.

Егер герменевт андай да бір м%ліметті «т0сінуге тырысса, Фуко жаттыйымдастырады, де"гейлерге б3леді, топтар а с рыптайды, топтастырады, реттейді, релевантты ж%не релевантты емес асиетін ай ындайды, жиынты тарды аны тап, оларды" 3зара байланыстарын сипаттайды. Мишель Фуко 0шін дискурс барысында жина тал ан жатты" 3зі - нды. Фуко «оны т%птіштеп, т0сіндіріп ажеті жо » деп есептеді.

Сондай-а , Фуко белгілі бір а и атты" к3рінісін ай ындайтын т%сілдергеатысты дінді рационалдандыру а немесе ж0йелеуді ма сат ететін дискурс аызы ады.

1969 жылы Мишель Фуко «билік генеалогиясы» деген %діснамалыымды пайдаланды. Б л ым Ницше философиясында ы білім мен билікті" 3зара байланысынан келіп шы ады. Оны" негізгі 3зегі – кездейсо ты , тарихта бір мезетте бол ан о и аларды" йымдас ан, реттелген траекториялары. Осы о и алар айдан, алай шы ты деген с ра тар а жауап іздеп керек жо деген т жырым бар. «Билік генеалогиясы» - cаналуан д%ст0рлі дискурстарды", т%жірибелер мен о и аларды" ж%не оларды" стандарттал ан 3зара байланыстарын зерттеу %дісі. Сонымен атар «билік генеалогиясы» - барынша сыни %діс. Ол аса ажетті таби и немесе бейтарап м%селелерді" 0немі пайда болып отыратынын к3рсетуге м0мкіндік береді.

Жалпы Мишель Фуко гуманитарлы салада ы генеалогия а к3п к3"іл б3леді, я ни адамдарды бас ару, %леуметтік адетті бас ару ж%не т л аны"алыптасуына атысты т%жірибелердегі білім мен билік арасында ы байланысты зерттейді. Олай болса, «билік генеалогиясы» - гуманитарлыылымда ы 0стем т жырым. Осы екі %діснамалы принципті" 3зара байланысын Фуко былай т0сінеді: «білім археологиясы» тарихи дискурсты табады, ал «билік генеалогиясы» осы тарихи дискурсты сынайды. Сонда генеалогия - «б0гінгіні" тарихы» болуы керек, біра ол – арапайым «презентизм» емес. Презентизм тарихшыны" жеке т%жірибесі ж%не б рын ыны" зерттеліп отыр ан аспектісіні" контексіне байланысты болады.

Мишель Фуконы" пікіріне ж0гінсек, тек кездейсо ты тарды зерттеу детерменизммен байланысты емес, себебі «б0гінгі - 3ткенні" жал асы болуы міндетті емес».

Мишель Фуконы" білім мен билік ара атынасы туралы мынадай т жырымдары бар:

-білім билік ту ызады; -білім иерархиялау а арсы;

-элита жасырын келісімге келген жо , б л - саналы %рекет. 44 -прогреске ол жеткізу білім негізінде ба аланады.

Француз алымы тек білімге негізделген билікпен 0немі к0рес ж0ріп отыр анын ана к3рді. Ол к3бінде азіргі заманда ы білімні" р3ліне к3"іл б3лді.

44 Б л жерде М.Фуко тек рылымды ана бай ап отыр.

197

Мишель Фуко 3зі сын ан %діснамалы принциптерді пайдалана отырып,о амды 3мірдегі саналуан %леуметтік былыстарды зерттеді. Мысалы, оны" «білім археологиясыны"» негізінде психиатрия саласына жаса ан талдауынды деректерге толы. Фуконы" 1965 жылы жары к3рген «Есуасты пен 3ркениет» деп аталатын ж мысында осы талдау 8айта 3рлеу д%уірінен басталады. Сол д%уірдегі «есуасты пен а ыл б3лінбеген еді» дей отырып, 1650-1800 жылдары «а ыл мен есуасты б3лінді, осылайша а ыл есуасты ты 3зіне ба ындырды, біра 3ркениет осы келісімнен бас тартты» деп т жырым жасайды.

Постмодернист М.Фуконы" е"бектеріндегі Король Лир, Дон Кихот (бірбіріне сас т0рлер) сия ты персонаждарды сараптаудан Макс Веберге сас рационалды ты орнат ан структурализмді, дискурсты бай аймыз. Соныменатар Мишель Фуко «Т%ртіп пен жаза»(1979) деп аталатын е"бегінде адамзат тарихында ы жазалау ж0йесіні" 3згерістерін зерттейді. Ол 1757 мен 1830 жылдар арасында ы жазалау ж0йесіне талдау жасай отырып, М.Фуко о амды ж0йені" «жазалаудан т%ртіпке к3шті» деген т жырым жасайды. Фуконы" пікірінше, т%ртіпке негізделген билікті" 0ш ралы бар.Олар:

1)иерархиялы ба ылау;

2)норма а негізделген жаза;

3)ба ылау 0шін зерттеу ж0ргізу.

Билікті ж0зеге асыру аспектілерін зерттей отырып, Мишель Фуко «паноптикум» ымын пайдаланды. «Паноптикум» ж0йесі - орталы та т р аната" 3зара ба ылау а негізделген саяси ж0йені" 0лгісі.

1980 жылы Мишель Фуконы" «Сексуалды тарихы» деп аталатын е"бегіні" бірінші томы жары к3рді. Ол сексуалды ты" м%нін, р3лін 3зі негіздеген принциптер т р ысынан арастырды. Билік генеологиясын негізге ала отырып, Мишель Фуко «билік-білім-рахаттану» т%ртібін аны тама болды ж%не осы ж0йе сексуалды дискурсын са тап т рады деген пікірін сынды. Ол «секс дискурс ше"беріне орналаса отырып, осы дискурста 0стем болады»,- дейді. Виктория патшайым д%уіріндегі сексуалды ты басып-жаныштау cаясаты «сексуалды дискурсын жо алтты» дегенге ол арсы болды.

Сонымен Мишель Фуконы" пікіріне с%йкес, %леуметтік институттаррылымынан « жымды санасызды » - дискурсты (ділдік, менталды )рылым пайда болады. 4рбір дискурсты (ділдік) рылымды « жымды санасызды » пен билік рылымыны" ара атынасында арау керек деп санады.

Постструктурализмдегі кейбір ылыми к3з арастарды %рі арай жеке б3лімдерде арастыратын боламыз.

Негізгі ж мыстар:

•Барт Р. Та1дамалы. Семиотика, поэтика // Тіл мен м;дениет. лемдік м;дениеттану ой-санасы. Алматы, «Жазушы», 2005, том 6

•Деррида Ж. Грамматология ж-нінде. //Постмодернизм ж;не м;дениет.лемдік м;дениеттану ой-санасы. Алматы, «Жазушы», 2006, том 7

198

•Деррида Ж. Жазу ж;не айырмашылы% // Постмодерн философиясы.лемдік философиялы% м3ра. Алматы, «Жазушы», 2007, том 17, 109128 беттер

•Деррида Ж. Есім туралы эссе //Постмодерн философиясы. лемдік философиялы% м3ра. Алматы, «Жазушы», 2007, том 17, 128169 беттер

•Деррида Ж. Lмір сAруді Aйрену керек. //Постмодерн философиясы.лемдік философиялы% м3ра. Алматы, «Жазушы», 2007, том 17, 169 - 686 беттер

•Фуко М. Надзирать и наказывать: Рождение тюрьмы. М., 1999.

•Фуко М.С-здер мен заттар ж;не оны1 сы1ары //Постмодерн философиясы. лемдік философиялы% м3ра. Алматы, «Жазушы», 2007,

том 17,24-67, 67169, 686 беттер

&сынылатын дебиеттер:

•Арон Р. леуметтанушылы% ойды1 даму сатылары // лемдік ;леуметтану антологиясы. Алматы, «Жазушы», 2006, том 8, 93-100 беттер

•Капитонов Э.А. Социология XX века. Ростов-на-Дону, 1996.

•Новое и старое в теоретической социологии. Книга 2. М.,2001

•Новые направления в социологической теории. М., 1978

•Ритцер Дж. Современные социологические теории. 5-е изд. СПб.: Питер, 2002.

Ба ылау с ра тары:

•Структуралистер мен поструктуралистер арасында ы келіспеушіліктердіандай т жырымдардан бай ау а болды?

•Р.Барт постструктурализміндегі идеялар андай?

•Р.Барт іліміні" беделі немен т0сіндіруге болады?

•Жиль Делёзді" андай ж мыстарын білесіздер?

•Ж.Делез бен Ф.Гваттариді" «Анти-Эдип» кітабыны" негізгі идеяларыандай?

•Жак Деррида тіл мен %леуметтік институттарды" деконструкциясын жасау ажеттігін алай т0сіндіреді?

•Мишель Фуко сын ан %діснамалы принциптері андай?

•Мишель Фуконы" ылыми шы армашылы ыны" негізігі ба ыттары мен т жырымдары андай?

Тапсырмалар:

1.Мына кестені толтыры"ыздар

Ба$ытты атауы

Негізгі

Орта

Ерекше а$идалар

199

т жырымдар а$идалар

Структурализм

Постструктурализм

§29. Жак Лаканны рылымды психоталдауы

Негізгі $ымдар: психоталдау, санасызды ты# рылымы, на тылы ,иялда ы, символды , аномия, норма, билік, интоп, ауттоп, .зара байланыс,

пульсация, Cogito ergo sum

ХХасырда ы француз структурализмі аясында дамы ан ба ыттарды" бірі

–психологияда ы рылымды . Жак Лакан (1901-1981) осы ба ытты" негізін салушы болып табылады.

Жак Лакан 1932 жылы «Паранойялы психоз ж%не оны" т л а а арым-атынасы» деген та ырыпта диссертация ор айды да, осы кезден бастап о ытушылы ызметке ауысады. Сондай-а Париж психологиялы о амы мен Француз психоаналитикалы о амыны" рылуына ж%не оларды" ызметіне

200

атсалысты. Жак Лакан Францияда Зигмунд Фрейд ілімін тарата отырып, Париждегі Фрейд мектебіні" жетекшісі болды.

Ж.Лаканны" идеялары %сіресе 3нерде, м%дениетте, этнологияда ке"іненолданыс тапты.

Ж.Лаканны" пайымдауларына с%йкес, санасызды тіл сия тырылымдалады. Осыдан келіп шы атыны - білімні", болмыс пен танымны" классикалы емес принциптері мен санасызды ты" эмпириялы ж%не теориялы де"гейлеріні" 3зара байланысын рационалды т0сіндіруге болады.

Жак Лакан Рене Декартты" cogito ergo sum45 деген ымын айта араудысынды. Субъект «сogitoмен» шектелмейді; болмыс пен ойлау субъектілері %рт0рлі де"гейде деп т0сіндірді, олай болса, болмыс пен ойлау с3йлеу ар ылы байланыста болуы керек, «болмыс пен сананы" « ос м0шелі» байланысы дегенымда ма ына жо ». Сонда с3йлеу болмыс пен сана а атысты ал аш ы орында, себебі с.йлеу ымды, сондай-а затты да ( былысты да) тудыратын белсенді шешуші к0шке айналдырады. Мысалы, «піл» деген с3зді естігенде сіз ойлау ызметі ар ылы «пілді» тап осы мезетте, тап осы жерге, « асы"ыз а алып келе аласыз». Лакан осы мысалды 3зіні" париждік студенттеріне о ы ан д%рістерінде жиі олдан ан. Тіпті піл оны" бойт марына айналды десе де болады.

Ж.Лакан Зигмунд Фрейд ілімін жо ары ба алады. 4сіресе З.Фрейдті" санасызды ты" таби атына атысты ойларына зор ба а берді. Ол «санасызды - е" басты н%рсе», - деп есептеді. Лаканша, «кейбір %рекеттерді т0сіндіру 0шін санасызды рылымын білген ж3н, кей кезде іс-%рекеттерді" таби атын саналы рационалды к3з арас т р ысынан т0сіндіру м0мкін емес». Аса шебер маман болуды" сырын «таби и к0шуаттан» немесе Фрейд ылыми айналым а енгізген «либидодан» іздеуді" ажеттігін мойындауы – Жак Лаканды психоталдау а жа ындатып ана оймайды, оны на ыз психоталдау 3кілі деп айту а негіз болады. Мысалы, «тіс д%рігеріні" шеберлігін шы"да ан,суретші мен а ынды шабыттандыратын да осы – либидо».

Осы ан арамастан Жак Лаканны" К.Юнгті, америкалы неофрейдистерді сына анын да айтуымыз керек. Ж.Лакан «олар «либидоны» тым психологияландырды» деп айып та ты. Психологияландыру теориялы ты ыры а алып келеді, сонды тан «либидоны адамны" бойында ы шы армашылы негізді" к3рінісі, н%тижелі а ты ыстарды" к3зі, адам прогресіні" оз аушысы ретінде айта алпына келтіру керек», - деген т жырым жасады.

Жак Лакан адамны" бойынан саналуан психикалы рылымынаарамастан, социумды райтын тетіктерді іздеді. ылымда «адам-машина» немесе «машина-адам» деген т0сінік бар. Лаканны" адам-машинасыны" ерекшелігі – та"дау еркіндігіні" болуы. Мысалы, адамды хайуаннан алай

45 Cogito ergo sum - латынша «ойлаймын, демек 3мір с0ремін». Б л а иданы Рене Декарт стан ан. Осы анарамаарсы Баадер а идасы бар. Ол: «Cogitor ergo sum» - «Ойластырыл анмын ( дай ар ылы), олай болса тіршілік етемін» деген. Философия курсынан осымша ара"ыз.

201

айыру а болады. Хайуан – на ты, 3мірде, таби и болмыстан алша емес, ал адам – символдар арасында, я ни жасанды болмыста 3мір с0реді. Еркіндік пен бостанды , с3з бен к3ркем %деби жанр адамды оны" 3з болмысынан, шекарасынан алып шы ады. Айталы , Эдип 0шін на ты заттарды" м%ні ма"ызды емес, е" бастысы – с3зді" то етері. С3зді" то етерін айтушы, онырастырушы ж%не йымдастырушы – орталы болып табылады.

З.Фрейд ілімін зерттей отырып, Жак Лакан санасызды ты" м%ні туралы 3з ойын пайымдайды. Лакан пайымдауларын Гегель мен Декартты" к3з арастарына сыннан бастайды. Мысалы, Гегель « ым затты" 3мір с0ру уа ыты» деген т0сінікті д%лелдеді. Рене Декартты" а идасын жо арыда к3рсеттік. Философияны" «т3рінен» орындарын «сайлап ал ан» екі лы ойшылды" к3з арастарына Жак Лакан З.Фрейдті" «санасызды - уа ыттан тыс» деген т жырымын арсы ойды. Лаканны" пікірі - «санасызды - затты",былысты" на ты уа ыты. Осыдан келіп «%рекет-с3з» деген шы ады», – дегенге саяды. Рене Декарт а идасына балама ретінде ол : «Мен %зім жо

жерде де ойлаймын ж не мен %зім ойлана алмайтын жерде де бармын»

деген а$иданы сынды.

Нео ж%не постфрейдизмге46 т%н бол ан д%ст0рді" бірі – санасызды ты десексуалдандыру,я ни санасызды ты тек жынысты елігумен байланыстыру т%сілінен алша тау. Осы ан байланысты Жак Лаканны" ылым 0шін жаса ан зор е"бегі – санасызды ты натурализмнен, биологизмнен тазартып, жа"а д%ст0рді енгізуі. Мысалы, Жак Лакан санасыз ажеттілікті" рылымы «реттелген пульсация» деп т0сінді. Лаканны" осы идеясын оны" жа тастары мен ізбасарлары жан-жа ты дамытты.

4сіресе Жак Лаканны" «пульсация» идеясы постфрейдизмде атты дамыды. Ретсіздікті жо алт ан санасызды м%дениеттенеді де пульсацияны" 3нер, %дебиет т%різдес бас а да м%дени 0лгілерге айналуына м0мкіндік береді.

Психиканы" ішкі реттеуші, рылымдан ан ж0йесі бар, сол ж0йе тіл сия ты белгілі бір за" а ба ынады да оны реттейді. Сонымен %"гіме тілді лингвистикалы т р ыда емес, символды т р ыда т0сіну туралы болып отыр. «Тіл» деп психология мен физиология %лі де б3лінбеген жа дайды да айтамыз.

4діснамалы т р ыда Жак Лакан е"бектеріні" 3зегі – «на ты», « иялда ы» ж%не «символды ты#» ара атынасы. Осы н%рселер адамдар а 3ткен мен болаша ты синтездеуге, байланыстыру а м0мкіндік береді. Енді З.Фрейд пен Ж.Лакан ілімдеріндегі негізгі ымдарды салыстырып к3релік. Оларды" 3те сас екенін бай ау иын емес.

	Кесте 5
Зигмунд Фрейд	Жак Лакан
«Ол»	«На ты»
«Мен»	«8иялда ы»

46 «Нео» - «жа"а « дегенді, ал «пост» - «содан со"», «кейінгі» дегенді білдіреді.

202