1960-2013 Ж.Ж. Аралығыдағы қылмыстылық коэффициенттері, оның динамикасы

Жылдар	Жасалған қылмыстардың саны	Халық саны	Көрсетілген жылдағы әр 10 мың халыққа шаққандағы қылмыстылық коэффициенті	Алдыңғы жылмен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы	60 ж. көрсеткішпен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы
1960	29426	9 996 000	29,43778	0	0
1961	43174	10 041 000	42,99771	46,06304	46,06302
1962	44674	10 820 000	41,28835	-3,97545	40,25635
1963	43582	11 210 000	38,87779	-5,83837	32,06766
1964	39579	11 580 000	34,17876	-12,0867	16,10507
1965	38930	11 910 000	32,68682	-4,36511	11,03697
1966	49065	12 200 000	40,21721	23,03802	36,61768
1967	49357	12 460 000	39,61236	-1,50397	34,563
1968	53090	12 680 000	41,86909	5,697024	42,22909
1969	52567	12 900 000	40,74961	-2,67375	38,42624
Жылдар	Жасалған қылмыстардың саны	Халық саны	Көрсетілген жылдағы әр 10 мың халыққа шаққандағы қылмыстылық коэффициенті	Алдыңғы жылмен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы	70 ж. көрсеткішпен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы
1970	56164	13 110 000	42,84058	5,131257	0
1971	54766	13 330 000	41,08477	-4,09847	-4,09847
1972	54483	13 540 000	40,23855	-2,05969	-6,07374
1973	55938	13 750 000	40,68218	1,102498	-5,03821
1974	59873	13 950 000	42,91971	5,500028	0,184716
1975	61217	14 140 000	43,29349	0,870883	1,057207
1976	62748	14 280 000	43,94118	1,496028	2,569051
1977	61886	14 430 000	42,88704	-2,39897	0,108451
1978	70140	14 580 000	48,107	12,1714	12,29305
1979	73309	14 730 000	49,7685	3,453767	16,1714
Жылдар	Жасалған қылмыстардың саны	Халық саны	Көрсетілген жылдағы әр 10 мың халыққа шаққандағы қылмыстылық коэффициенті	Алдыңғы жылмен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы	80 ж. көрсеткішпен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы
1980	76517	14 900 000	51,35369	3,18513	0
1981	81397	15 070 000	54,01261	5,177654	5,177657
1982	82690	15 240 000	54,25853	0,455305	5,656536
1983	99415	15 420 000	64,47147	18,82273	25,54398
1984	99171	15 600 000	63,57115	-1,39645	23,79082
1985	103587	15 780 000	65,64449	3,261437	27,82818
1986	99417	15 900 000	62,52642	-4,74994	21,75642
1987	98023	16 010 000	61,22611	-2,07961	19,22436
1988	103039	16 130 000	63,88035	4,335142	24,39291
1989	135338	16 250 000	83,28492	30,37644	62,17904
Жылдар	Жасалған қылмыстардың саны	Халық саны	Көрсетілген жылдағы әр 10 мың халыққа шаққандағы қылмыстылық коэффициенті	Алдыңғы жылмен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы	90 ж. көрсеткішпен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы
1990	148053	16 350 000	90,55229	8,725914	0
1991	173858	16 450 000	105,6888	16,71571	16,71572
1992	200873	16 440 000	122,1855	15,60882	34,93366
1993	206006	16 330 000	126,1519	3,246166	39,31383
1994	201796	16 100 000	125,3391	-0,64425	38,4163
1995	183913	15 820 000	116,2535	-7,24886	28,3827
1996	183977	15 580 000	118,0854	1,575772	30,40572
1997	165401	15 330 000	107,8937	-8,63078	19,15068
1998	142100	15 070 000	94,2933	-12,6053	4,131323
1999	139431	14 930 000	93,38982	-0,95816	3,133581
Жылдар	Жасалған қылмыстардың саны	Халық саны	Көрсетілген жылдағы әр 10 мың халыққа шаққандағы қылмыстылық коэффициенті	Алдыңғы жылмен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы	2000 ж. көрсеткішпен салыстырғандағы қылм-қ коэфф.-ң динамикасы
2000	150790	14 880 000	101,3374	8,510078	0
2001	152168	14 860 000	102,4011	1,049673	1,049639
2002	135151	14 860 000	90,94953	-11,183	-10,2508
2003	118485	14 910 000	79,4668	-12,6254	-21,582
2004	143550	15 010 000	95,63624	20,34742	-5,62592
2005	146347	15 150 000	96,59868	1,006352	-4,67618
2006	141271	15 310 000	92,27368	-4,47729	-8,9441
2007	128064
2008	127478
2009	121667	16 009 600	75,99628		-25,0067
2010	131900	16 080 000	82,02736	7,936028	0

3. Латенттік қылмыстылық. Латенттік қылмыстылық дегеніміз әр түрлі себептермен құқық қорғау органдарының назарынан тыс қалған қылмыстардың жиынтығы. Ол латынша latens сөзінен шыққан, ол жасырын дегенді білдіреді. Мысалға, теңізде қалқып жүрген мұзарттың (айсберг) су бетінде бізге көрініп жүрген бөлігінен су асты көрінбейтін бөлігі әлдейқайда көлемді болады. Криминология дәл осындай Архимед ашқан физикалық заңдылыққа бағынбаса да қылмыстылық мәселесі туралы осы бір заңдылықты мысал ретінде келтіруге болады. Өйткені қылмыстылықтың көрінетін бөлігінен де жасырын бөлігі (латенттік) көлемді болып келеді.

Мысал үшін неміс ғалымы К.Майердің жүргізген зерттеуі бойынша анасының өз баласын өлтіруі фактісі бойынша оннан бірі ғана құқық қорғау органдарына мәлім болады, ал заңсыз аборт жасау 1/100; қарапайым ұрлық - 1/20; ірі мөлшердегі ұрлық - 1/8; тонау - 1/5; алаяқтық - 1/20 т.б.

Латенттік қылмыстардың екі түрі бар: жасырын (табиғи) және жасырылған (жасанды). Алғашқысы табиғи жолмен әр түрлі себептермен құқық қорғау органдарына хабарланбағандар. Мысалға, есік алдындағы ұрланған нәрсеге «садақа» деп ешкімге жүгінбеу. Ал соңғысы құқық қорғау органдарына хабарланғанмен де осы органдардың қызметкерлерінің өз қолымен жасырылған қылмыстар. Оның да себептері әр түрлі болуы мүмкін: өзінің жақсы жұмыс істейтіндігін көрсетіп қылмыстылықтың ашылу көрсеткішін жоғарылату үшін, жеңіл-желпі қылмыстарға бола әуре болмас үшін шағымды тіркемей қою, қызметкерлердің пара алуынан қылмыс туралы із-түзсіз жоқ қылу т.б. Осы соңғысы теңіз бетіне қалқып шыққысы-ақ келеді, бірақ құқық қорғаушылар күштеп төмен басады (4-суретті қараңыз).

Кейбір авторлар үшінші бір латенттік қылмыстылықтың түрін ұсынады - ол дәлелденбей қалуына байланысты қысқартылған істер. Бірақ мұнымен келісе қою қиын. Себебі бұл бәрібір зерттеледі, қылмыстылықтың жалпы картинасын анықтауға сеп болады. Латенттік қылмыстықтың мәнін аша кету керек. Оның мәні құқық қорғау органдарына хабарланбай қалғанында емес. Әңгіме хабарланған күнде де зерттеуден тыс қалғанында. Оның назардан тыс қалуы қылмыстылықтың жалпы картинасын бұрмалайды. Өмірде шын мәнінде 100% қылмысқа біз есеп жасап, сақтануымыз, алдын алуымыз, жоспар құруымыз қажет болса, латенттік қылмыстылықтың кесірінен оның бір бөлшегін ғана (мысалға 40%) зерттеп қорытынды жасаймыз. Ал бөлшек бүтіннің заңдылығын қашанда бере бермейді. Осы жерде латенттік қылмыстылықтың жағымсыз салдарын айта кетейік, ол:

• қылмыстылықтың шын мәніндегі мөлшері, деңгейі, құрылымы, динамикасы, әкелген зияны туралы пікірді бұрмалайды;

• қылмыстылықты болжаудың дұрыстық деңгейін төмендетеді, қылмыстылықпен күресудің бағытын анықтауда қиындық туғызады;

• жасалған қылмыс үшін жауаптылықтың болмай қоймайтындығы туралы принципті жүзеге асыруға кедергі келтіреді;

• құқық қорғау органдарының беделін түсіреді;

• қылмыстылықтың, әсіресе, рецидивтік қылмыстылықтың өсуіне сеп болады;

• азаматтардың қылмыстылықпен күресудегі белсенділігін бәсеңдетеді.

Жасалып жатқан қылмыстардың бәрі бірдей мөлшерде жасырылуға қабілетті. Латенттілік деңгейіне қарай қылмыстар үшке бөлінеді:

4-сурет. Қылмыстылық пен латенттік қылмыстылық туралы иллюстрация

Зерттеуге алынатын қылмыстылық