Сілтеу есімдіктері (İşaret zamirleri)

Түрік тіліндегі сілтеу есімдіктері (İşaret немесе Gösterme zamirleri) қазақ тіліндегі сілтеу есімдіктеріне ұқсас болып келеді. Олар: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar.

bu — бұл, мынау: Bu benim eserim (Бұл — менің жұмысым)

şu — анау: Şu dağlarda kar olsaydım (Анау тауларда қар болғанымда (болсам ғой))

o — ол: Ben o kitabı hiç okumadım (Мен ол кітапты еш оқымадым)

bunlar — бұлар, мыналар: Bunlar en sevdiğim kitaplarımdır (Бұлар — ең сүйікті кітаптарым)

şunlar — аналар: Şunlar neden masanın üzerinde duruyor? (Аналар неге үстелдің үстінде тұр?)

onlar — олар: Evet, onları iyi biliyorum (Иә, оларды жақсы білемін)

İsmin halleri	1şahıs, tekil	2 şahıs, tekil	3 şahıs, tekil	1şahıs, çoğul	2 şahıs, çoğul	3 şahıs, çoğul
Yalın hal	bu	şu	o	bunlar	şunlar	onlar
Belirtme hali	bunu	şunu	onu	bunları	şunları	onları
Yönelme hali	buna	şuna	ona	bunlara	şunlara	onlara
Bulunma hali	bunda	şunda	onda	bunlarda	şunlarda	onlarda
Ayrılma hali	bundan	şundan	ondan	bunlardan	şunlardan	onlardan

.

Қысқаша сөздік

İsmin halleri — септіктер

şahıs (şahsı) — 1) кісі; 2) жақ (грамматика)

tekil — жекеше түр

çoğul — көпше түр

Тәуелдеу есімдіктері (İyelık zamirleri)

benim — менің;  senin — сенің;   onun — оның;  bizim — біздің; sizin — сіздің, сіздердің;  onların — олардың.

Қолданылуы

Тәуелдеу есімдіктерінің қолданулары жайлы айтпай кетуге болмас. Себебі олар тек Benim evim (менің үйім), senin odan (сенің бөлмең), т.б. қарапайым сөйлемдерде ғана қолданылмайды.

1. Зат есімнің алдында келеді: Bizim ev çok büyüktür — Біздің үй өте үлкен.

2. Баяндауыштың қосымшасымен (мұнда: -dir) қосарланып келеді: Bu oda senindir — Бұл бөлме — сенікі.

3. Тәуелдеу есімдігіне -ki қосымшасы жалғанып, заттанған мағынаға ие болады: Bizimkiler evde değil — Біздікілер (біздің үйдегілер) үйде емес.

Сұрау есімдіктері (Soru zamirleri)

Түрік тілінде сұраулы есімдіктер бірнеше топқа бөлінеді. Соларды қарастырайық.

Kim? (kimler?) — кім? (кімдер?). Бұл сұраулы есімдік адамдарға қойылады.

Мысалы: Bu kim? — Бұл кім?, Öğleden sonra kimler geldi? — Түсқайта кімдер келді?

Ne? (neler?) — не? (нелер?). Жансыз заттарға қойылатын сұрақ.

Мысалы: Babam sana ne dedi? — Әкем саған не деді?, Tarihte bugün neler oldu? — Бүгін тарихта нелер (не) болды?

Kaç? — қанша?. Мөлшерді (бағаны, уақытты) анықтауға арналған сұру есімдігі.

Мысалы: Saat kaçta? — Сағат қаншада?, Bir kilo elmanın fiyatı kaç liradır? — Бір келі алманың бағасы қанша лира?

Hangi? hangisi? (hangileri?) — қай?, қайсысы? (қайсылары?). Адам мен жансыз заттарға қойылатын сұрақ.

Мысалы: Hangi araba daha iyi? — Қай автокөлік жақсырақ?

Nasıl? — қалай?. Мысалы: Nasıl çalışır? — Қалай жұмыс істейді?, Nasılsınız? — Қалайсыз?, Қалыңыз қалай?

Nere? (nerede?, nereye?, nereden?), neresi? — қайда?, қай жерде?, қай жері?. Орын-мекенге арналған сұрақтар.

Мысалы: Kim nerede yaşıyor? — Кім қайда тұрады (мекендейді)?, nereden nereye? — қайдан қайда?

Апта күндері (Haftanın günleri)

Түрікше-қазақша апта күндерінің аттары

Türkçe-kazakça haftanin günlerinin isimleri

Pazartesi — Дүйсенбі

Pazar сөзі парсының “базар (بازار)” сөзінен шыққан. Қазақша маңынасы кәдімгі “базар” сөзі. Ал tesi сөзі ertesi дегеннің өзгеріске ұшырауы (er әріптері түсіп қалған).

Salı — Сейсенбі

Бұл сөз арабтың және парсының “үшінші күн” деген мағына беретін сөздерінен шыққан (арабша: الثلاثاء — сейсенбі, парсыша: سه شنبه — сейсенбі).

Çarşamba — Сәрсенбі Perşembe — Бейсенбі

Cuma — Жұма Cumartesi — Сенбі Pazar — Жексенбі

Benim babam Pazartesi günü geliyor — Менің әкем дүйсенбі күні келеді.

Geçen Salı geldim — Өткен сейсенбі күні келді.

Түрік тіліндегі жіктеу есімдіктері (Şahıs (kişi) zamirleri)

Түрік тілі қазақ тіліне ұқсас болғандықтан жіктеу есімдіктері де өте ұқсас болып келеді.

ben — мен; sen — сен, siz — сіз; o — ол; biz — біз; siz — сіздер, сендер; onlar — олар.

Ben есімдігінің әр түрлі септіктерде тұрған түрін қазақшасымен жазамын. Қалған есімдіктер содан түсінікті болады.

beni — мені; bana — маған; bende — менде; benden — менен.

İsmin halleri	1şahıs, tekil	2 şahıs, tekil	3 şahıs, tekil	1şahıs, çoğul	2 şahıs, çoğul	3 şahıs, çoğul
Yalın hal	ben	sen	o	biz	siz	onlar
Belirtme hali	beni	seni	onu	bizi	sizi	onları
Yönelme hali	bana	sana	ona	bize	size	onlara
Bulunma hali	bende	sende	onda	bizde	sizde	onlarda
Ayrılma hali	benden	senden	ondan	bizden	sizden	onlardan

.

Қысқаша сөздік