10) Знешняя палітыка вкл не была свабоднай ад развіцця ўнутрыпалітычных працэсаў у дзяржаве.

Унія з Польшчай, нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынікі, умацавала міжнародныя пазіцыі княства, дазволіла аб'яднаць сілы абедзвюх дзяржаў супраць агульных знешніх ворагаў.

У XIV - першай палове ХV ст. галоўнымі ворагамі, з якімі ВКЛ даводзілася весці напружаную барацьбу, былі немцы Тэўтонскага і Лівонскага Ордэнаў. У 1409 г. пачалася так званая "вялікая вайна" паміж Польшчай, ВКЛ, з аднаго боку, і Тэўтонскім Ордэнам, з другога. Вырашальны ўдар быў нанесены Тэўтонскаму Ордэну ў бітве пад Грунвальдам (Польшча) 15 ліпеня 1410 г.

У сярэдзіне XIV і пачатку ХV ст. працягваліся набегі татар на тэрыторыю ВКЛ.

У 1362 г. у бітве на рацэ Сінія Воды (Падолія) Альгерд ушчэнт разбіў татара-мангольскае войска.

12 Жніўня 1399 г. Войскі Вітаўта і Тахтамыша сустрэліся з войскамі Цімура на р. Ворскла. Войскі Вітаўта і Тахтамыша былі разбіты ўшчэнт.

У сярэдзіне XV ст. набегі Вялікай Арды на тэрыторыю ВКЛ практычна спыніліся.

У 1527 г. літоўскімі, беларускімі і ўкраінскімі атрадамі было нанесена паражэнне крымскім татарам пад Каневам на Украіне.

З канца XV ст. абвастрыліся адносіны паміж ВКЛ і Расійскай дзяржавай.

К канцу XV ст. амаль скончылася палітычнае аб'яднанне паўночна-усходняй Русі пад уладай Вялікага князя Маскоўскага.

Маскоўскі Вялікі князь прэтэндаваў на ролю адзінага праваслаўнага гасудара - абаронцу інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва.

Канфрантацыя паміж Маскоўскай дзяржавай і Вялікім княствам прывяла спачатку да неабвешчанай прымежавай вайны працягласцю з 1487 па 1494 гг.

У 1500 г. канчаткова былі разарваны адносіны паміж Рускай і Літоўскай дзяржавамі.

Ваенная кампанія 1501-1503 гг. складвалася надта няўдала для Вялікага княства Літоўскага. У выніку у 1503 г. было заключана перамір'е тэрмінам на 6 гадоў. ВКЛ вымушана было адмовіцца на карысць Масквы ад усёй верхнеокскай Украіны, ад Чарнігава-Северскай зямлі, у тым ліку і ад Гомеля, ад значнай часткі Смаленскай і Віцебскай зямель.

19 жніўня 1506 г. ў Вільні памёр Аляксандр Казіміравіч. 8 снежня 1506 г. Жыгімонт быў абраны польскім каралём. Абедзве дзяржавы адразу пачалі рыхтавацца да новай вайны.

Ваенная кампанія пачалася ў вясну 1507 г.

Але ж вырашальнай бітвы так і не адбылося. Вайна 1507-1508 гг. скончылася "адвечным мірам", што быў заключаны ў Маскве 8 кастрычніка 1508 г.

Аднак Васілій Ш меў на мэце захоп Смаленска. У 1514 г. Смаленск капітуляваў.

У 1537 г. было заключана перамір'е на 5 гадоў да 25 сакавіка 1542 г. Яно працягвалася да самай Лівонскай вайны.

Такімі былі асноўныя напрамкі знешняй палітыкі ВКЛ у ХІV-ХVІ стст.

11.З самога пачаткі ВКЛ складалася як абмежаваная феадальная манархія на чале якой стаяў князь або "гаспадар". Князь валодаў шырокімі паўнамоцтвамі, камандаваў узброенымі сіламі, выдаваў законы, кіраваў палітыкай, аб'яўляў войны і т.д. У 15-16-х стагоддзях улада князя абмяжоўвалі сойм і радая. Сойм- саслоўна- прадстаўніцкі орган, які вырас з мясцовага веча. Спачатку на сойм запрашалася ўся шляхта, але каб пазбегнуць цяжкасцяў са зборамі сойм перарабілі ў прадставіць. орган. З 1512г на сойм прыязджала па 2 дэлегата ад кожнага павета. Сойм праходзіў не толькі ў Вільню але і ў Брэсце, Менску, Гародня. Сойм выбіраў князя, аб'яўляў войны, вызначаў падаткі і т.д. Радая- дзейнічаў пры князю ў якасці дарадчага органа. У склад паноў-радыя ўваходзілі найбуйныя феадалы, якія займалі вышэйшыя дзярж пасады, а таксама вышэйшыя чыны царквы. Са часам значэнне радыя ў дзярж-ве ўзрасло і яна замест дарадчага зрабілася дзярж-венным органам.(князь не мог вырашаць пытанні внеш палітыкі, выдаваць законы, распараджацца фінансамі і т.д.).

Вышэйшыя службовыя пасады ў ВКЛ:Маршалакземский кіраваў на паседжаннях, соймах і радах, аб'яўляў рашэнні князя і радыя, кіраваў прыёмам замежных амбасадараў, рэгуляваў пропуск да князя просьбітаў.

Гетман(вышэйшы)-камандаваў вайскоўцамі сіламі дзярж-у.

Канцлер- кіраваў працай дзярж канцылярыі,пад яго пачаткам знаходзілася "метрыка ВКЛ"- дзярж архіў ВКЛ, захавальнік вялікай дзярж-веннага друку.

Подскарбий земскі -сачыў за ўсімі дзярж-веннымі выдаткамі.

У тэрытарыяльна-адміністрацыйным дачыненні ВКЛ дзялілася на ваяводствы, паветы, воласці. Упершыню ваяводствы ўведзеныя ў 1413г- Віленскае і Трокскае. Да 1569г- 8 ваяводстваў і 22 павета.

Ваяводствы.Ваявода-кіраўнік адміністрацыі ў ваяводстве, прызначаўся князем і радай, як правіла пажыццёва з ліку буйных феадалаў. Ён адказваў за падтрыманне парадку, збор даніны, арганізацыю ўзброеных сіл. Найблізкія памагатыя: каштэлян- узброеныя сілы і апалчэнне, ключник- збіраў даніну, гараднічы- кашталян замка.

Паветы.Стараста- з'яўляўся кіраўніком адміністрацыі ў павете прызначаўся князем або радай з ліку буйных феадалаў. Паўнамоцтвы гэтак жа як і ў ваяводы але на ўзроўні павета. Саслоўна- прадстаўніцкімі органамі ў ваяводствах і паветах былі ваяводскія і паветовые сеймики. На іх прысутнічала ўся шляхта дадзенага павета або ваяводства. Яны праходзілі кожны год, на іх выбіралі дэпутатаў на галоўны сойм краіны і рыхтаваліся прапановы галоўнаму сойму.

Воласць. Ахоплівала як правіла 10-13 сельскіх селішчаў. Інтарэсы дзярж-у ў ёй уяўляў цівун, які выбіраўся з шляхты. Ён збіраў падаткі і перасылаў іх у цэнтр. Судовыя органы ў дзярж-ве былі двух разрадаў:1) агульныя суды для ўсяго насельніцтва, 2) саслоўныя суды (толькі для шляхты і духавенствы).

Самым вышэйшым судовым органам быў вялікакняжацкі суд і суд паноў радыя. Законы па якіх існавала ВКЛ- статуты ВКЛ (1529-аўтар Лёваў Сапега;1566;1588). Па дакладнасці апрацоўкі законаў яны не мелі сабе роўных у Еўропе. Да таго ж былі напісаныя на беларускай мове.

12- Жыгімонт II Аўгуст, кароль польскі, не меў нашчадкаў і палякі баяліся, што спыніцца асабістая унія, якая злучала дзве краіны;

- у Вялікім княстве Літоўскім існаваў пласт дробнай шляхты, які падтрымліваў унію;

- дзяржаўны і палітычны лад Польшчы і Вялікага княства Літоўскага зблізіліся;

- склаліся спрыяльныя знешнія ўмовы. У 1558 г. Расія пачала вайну з Лівонскім ордэнам.

10 студзеня 1569 г. пачаўся Люблінскі Сейм, які здоўжыўся на 6 месяцаў. Кожны з бакоў ставіў свае ўмовы, якія не прымаліся супрацьлеглым. Ніхто не саступаў. Калі паслы Вялікага Княства ўбачылі пагрозу гвалтоўнага заключэння уніі на непрымальных для іх умовах, яны 1 сакавіка 1569 г. пакінулі Люблін. І тут польскі бок пайшоў на дэманстрацыю сілы. Скарыстаўшы цяжкае знешнепалітычнае становішча Княства, польскія феадалы дабіліся ад Жыгімонта Аўгуста выдання ўказаў аб далучэнні да каралеўства Польскага Падляшша, Валыні, Падолля і Кіеўшчыны. Тэрыторыя Княства звузілася ў асноўным да літоўскіх і беларускіх зямель.

Супольны Сейм распачаў работу, і 1 ліпеня 1569 г. быў падпісаны акт Люблінскай уніі. Згодна з уніяй, Вялікае княства Літоўскае і Польшча злучаліся ў адзін дзяржаўны арганізм - Рэч Паспалітую на чале з адным выбраным гаспадаром. Кароль павінен быў даваць адну прысягу для Польшчы і для княства. Асобны сейм Вялікага княства Літоўскага скасоўваўся. Агульныя сеймы павінны былі склікацца толькі ў Польшчы. Унія абвясціла ўвядзенне адзінай манеты, дазвол усім жыхарам дзяржавы набываць маёнткі, зямлю ў любой частцы Рэчы Паспалітай. Павінна была стаць агульнай знешняя палітыка.

13. В 1517 году выходец из Полоцка Франциск Скорина, изучавший медицину в университетах Кракова и Падуи, издал в ПрагеПсалтырь — первую печатную книгу на церковнославянском языке с присутствием понятных простому народу лексических белорусизмов. Благодаря этому Скорина считается основоположником белорусского книгопечатания.

В 1596 году по инициативе иезуитов и при поддержке королевской власти, некоторых магнатов, а также католических и части православных иерархов была заключена Брестская церковная уния. В то же время, большинство православных верующих не признало унию. В 1599 году по инициативе Константина Острожского в Вильно прошёл съезд представителей православных и протестантов Речи Посполитой, на котором было принято решение о совместной борьбе против дискриминационной политики. В1623 году горожане Витебска подняли бунт, во время которого был убит архиепископ Иосафат Кунцевич. Чуть ранее один из активных приверженцев заключения унии Лев Сапега в письме Кунцевичу критиковал методы, которыми тот проводит унию в жизнь. В 1617 году на манер ордена иезуитов был основан орден базилиан Святой Троицы (позднее переименован в честь канонизированного Иосафата Кунцевича; устав утверждён в 1631 году). В 1633 году известный своей религиозной терпимостьюВладислав IV пошёл на частичное восстановление прав православия на территории Великого княжества Литовского, передав им епархии во Львове, Луцке, Перемышле и Мстиславле. Также для православных была декларирована свободы культа и равноправие. Благодаря этим мерам религиозная напряжённость в Великом княжестве Литовском значительно ослабла. Между тем, в конце XVII века униатская церковь значительно укрепила свои позиции и стала доминировать в прежде православных регионах^[2].

Значительную роль в культурных процессах играл орден иезуитов. В начале XVII века иезуиты в Речи Посполитой перешли от агрессивной политики, не нашедшей понимания у населения, к миссионерской и культурно-просветительской деятельности. Иезуиты придавали особое значение формировавшему католическое мировоззрение образованию в виде иезуитских школ и коллегий. Кроме того, орден вёл активную пропаганду среди магнатов и шляхты, в том числе и православного происхождения^[3]. В 1603 году в Кракове начал выходить собственный индекс запрещённых книг для Речи Посполитой, которые, однако продолжали выходить на территории Великого княжества Литовского

14. Войны РП сяр 17- пач. 18

1656 г. – 1658 гг. – вайна Расii са Швецыяй на тэрыторыi Прыбалтыкi – вельмi паспяхова – у Яна Казiмiра (кароль РП) выкарыст. Патрыятычны уздым народа супраць Швецыi, а пасля ён вёў вайну з Расiяй.

1658 г. – II этап – (рускiя вайска доходят да Вiльнi) – (Гэта пасля вайны са Швецыяй) жыхары РП сустр. З радасцю рускiя вайска, здавалi гарады (прычына: берасцейская вунiя, сацыяльны прыгнёт, супраць апалячвання (супраць польскага пана – сяляне яго не ўспрымалi (17 ст. у вынiку рэформы Жыгiмонта Аўгуста))).

Рускай уладай пачалося ўстраненне антыфеадальных выступленняў, феадальны прыгнёт узмацняецца). Рускiя войскi паводзiлi сябе як захопнiкi.

1655 – 1658 гг. – адбылiся перамены ў настроi ўсходнiх славян.

1661 г. – адыход Русскай Армii.

1667 г. – Андрусаўскi мiр (Землi Белар. – РП, а Смаленск – Расii).

У час вайны адбыв. Уплыў польскага i каталiцтва на насельнiцтва Беларусi.

1700 – 1721 гг. – Паўночная вайна (вайна са Швецыяй) – (РП + Расiя).

С 1705 г. – ваенныя дзеяннi вядуцца на тэр. Беларусi.

1706 г. – РП i Швецыя падпiсв. Сепаратны мiр, i РП пераходзiць на бок Швецыi.

1708 г. – бiтва каля вёскi Лясная.

1709 г. Палтаўская бiтва.

15. В конце XVII – XVIIIв. Соседние с РП гос-ва находились в состоянии полит. и экон. подъёма. При Петре I в России сложилась Абсолютная монархия, он провёл экон. реформы, ввёл регулярную армию. Россия победила в Северной войне (1700 – 1721), получила выход к Балтийскому морю. В РП во 2-ой пол. XVIIв. – 1-ой пол. XVIIIв. Утвердилась политическая анархия. Ухудшению экон. разв. РП способствовали войны: Ливонская война, 1609 – 1618г. – война с Россией, 1632 – 1634г. – Смоленская война, 1648 – 1651г. – антифеодальная война, 1654 – 1667 – Русско-польская война, 1700 – 1721г. – Северная война, 1708г. – битва на деревне Лесная, 1709г. – Полтавская битва. 1704 – 1709г. – королём Польши был Станислав Лещинский. В 1709г. королевский престол вернулся к Августу II. В1715г. началась гражданская война в РП. В РП с конца XVII – нач. XVIIIв. начались магнатские войны. Магнаты занимали гос. посты пожизненно. В конце XVIIв. на главные гос. посты были назначены представители из рода Сапег. Сапеги определяли, куда посылать войска. 1700г. – произошла битва под Алькениками (войска сапег потерпели сокрушительное поражение). В дальнейшем воевали Чарторыльские и Радивилы, Агинские и Касаковские. Верховная власть была ограничена, основные решения принимались радой и сеймом. Короля РП избирали. В 1652г. на сейме впервые применили право liberum veto – принцип единогласия. С 1652 до 1764г. – из 55 сеймов сорвано 42. Правление Августа III (1733 – 1763) – из 14 сеймов сорвано 13.В РП шляхта могла создавать конфедерации (воен. полит. союзы). Конфедерации перерастали в ракоши (смещение с престола монарха). Магнаты имели право держать вооруженные силы, строить крепости, явл. владельцами городов, латифундии.

Падзелы рэры Паспалiтай i далучэнне Беларусi да Расiйскай

iмперыi.

У жнiунi 1772г. Рэч Паспалштая стала ахвярай змовы сваiх агрэсiуных суседзяу - Расii, Пруссi i Аустрыi, якая дамовiлася аб частковым падзеле яе тырыторыi. Прусiя захапiла пауночна-заходнюю частку польскiх зямель, Аустрыя пауднёвую полшчу i частку заходняй Украiны, Расiя-Латгалiю, частку полацкага ваяводства, Вiцебскага, Магiлёускай губернii было утворана Беларускае генерал-губернацтва. Насельнiцтв прыводзiлася да прысягi Кацярыне II, яно падзялялася на 6 разрадау: iмянiтых грамадзян, купцоу, iншагароднiх, цэхавых, абывацеляу, пасадскiх. Стваралiся гарацкiя думы.Убеларускiх губерiях была уведзяна расiйская падатковая сiстэма. Кацярына II пачала раздачу беларускiх зямель Рускiм дваранам. Незадаволеныя польскiя магнаты пыталiся арганiзавать барацьбу. Тады Расiя. Прусiя увялi у полшчу войскi. У пачатку 1793г. - другi падзел Польшчы. Расiя заняла рэшткi Полацкага, Навагруцкага i Брэстскага ваяводству. Тут была утворана Мiнская губернiя. У адказ 1794г. пачалося паустанне на чале з Касцюшкам. Паустанне было падаулена. У 1795г. тут адбыуся 3 падзел польшчы. Дзяржава перастала iснаваць. Расiя захапiла ерасцейшчыну, Гродненшчыну i Вiлейшчыну. У 1795г. тут былi утвораны Слонiмская i Вiленская губернii . У 1796-1801гг. уся тэрыторыя Буларусi уваходзiла у склад 3 губернiяу Беларуска-Мiнскай i лiтоускай. У 1801г. Цар Аляксандар I падзялiу iх на 5: Магiлёускаю, Гродненскаю, Вiцебскаю, Мiнскую i Вiленскую, першыя 2 уключалiся у Беларускае, а 3 апошнiя-уЛiтоускае генерал-губернацтва. На гэтях тэрыторыях будавалi паштовыя дарогi iстанцыi, Бярэзiнскi i Агiнсi каналы. Пашыралiся пасяуныя лашчы. У сацыяльнай палiтыцы царызма на Беларусi выяуляуся яе феадальна-прыгоннiцкi характар.

16. У гэтых умовах другі падзел Рэчы Паспалітай быў толькі замацаваннем дэ-юрэ фактычнага стану. 12 студзеня 1793 паміж Расіяй і Прусіяй была падпісаная новая канвенцыя. Расія атрымоўвала ўкраінскія землі Польшчы з гарадамі Жытомір, Камянец-Падольскі, а таксама землі ВКЛ з гарадамі Менск, Слуцк, Пінск, Жытомір. Прусіі дасталіся частка Вялікай Польшчы і Куявія, а таксама Гданьск.

Паводле другога падзелу Рэчы Паспалітай у 1793 годзе цэнтральная частка Беларусі была далучаная да Расійскай імперыі.

Сейм 1793 (апошні ў гісторыі Рэчы Паспалітай) вымушаны быў ратыфікаваць дагаворы з Расіяй і Прусіяй, якія замацоўвалі вынікі Другога падзелу. Адначасова без абмеркавання была зацверджаная новая канстытуцыя, фактычна пераўтвараўшая рэшткі Рэчы Паспалітай у васала Расійскай імперыі.

Польскія патрыёты, не змірыўшыся з рашэннямі сейма, у сакавіку 1794 абвясцілі ў Кракаве аб пачатку паўстання супраць замежных войскаў. На чале паўстання стаў Тадэвуш Касцюшка, пры ім быў створаны Галоўная нацыянальная рада. У першай буйной бітве – пры Рацлавічах – паўстанцы атрымалиі перамогу над рускімі войскамі. У красавіку перамаглі паўстанні ў Варшаве, а таксама ў сталіцы ВКЛ Вільні. 7 мая Касцюшка выдаў Паланецкі універсал, якім сялянам даравалася асабістая воля, скарачаліся памеры паншчыны, прызнавалася спадчыннае права сялян на апрацоўваемыя імі землі. Аднак шляхта ўсяляк сабатавала правядзенне гэтага ўніверсала ў жыццё, а ў самой Варшаве пачаліся сутыкненні паміж Галоўнай нацыянальнай радай і мяшчанамі, якія выступалі за больш радыкальныя меры.

Між тым у чэрвені прускія войскі ўступілі ў Кракаў, а рускія – у жніўні ўзялі Вільню. У лістападзе, не вытрымаўшы націску войскаў А.В. Суворава, здалася і Варшава.

17. З часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам. Польскі патрыятычны лагер падзяліўся на дэмакратаў, якія выступалі за паўстанне, і лібералаў – прыхільнікаў мірных сродкаў барацьбы.

Тыя, хто быў за паўстанне, атрымалi назву “чырвоныя”. Яны падзялялiся на правых i левых.

Першыя рабiлi стаўку на шляхту i асцерагалiся шырокага сялянскага руху.Яны прадугледжвалi надзяленне сялян зямлёй за кошт яе частковай канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi. Левыя разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю.

Працiўнiкаў паўстання называлi “белымi”. Гэта былі пераважна памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi.

Гэтыя палiтычныя плынi сфарміраваліся і iснавалi не толькi ў Польшчы, але i на тэрыторыi Беларусi i Лiтвы.

Восенню 1861 г. у Варшаве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганiзаваны паўстанцкi гарадскi камiтэт.

“Левых” ў Беларусi ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi (1838–1864). Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. Выдаў 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.

Была выкладзена праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам, дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны.

У студзенi–лютым 1863 г. ў Беларусi з’явiлiся першыя паўстанцкiя атрады, якiя прыйшлi з Польшчы. Найбольш актыўна паўстанцы дзейнiчалi ў Гродзенскай губернi, дзе ваяводскiм камiсарам быў К. Калiноўскi.

Паўстанне 1863–1864 гг. адбывалася ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii.

Поспеху ў барацьбе з паўстаннем расійскiя ўлады дасягнулi не толькi дзякуючы вайсковай сiле.

У чэрвенi 1863 г. ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.

18. Шляхi усталявання царызму на т. Бел.

1. Царызм iмкнууся на заходнiх землях стварыць сацыяльную базу

2. Насадзiць рускае землеуладанне (т. е гэтыя людзi будуць уплываць на жыцце). Царызм вельмi хацеу заваяваць падтрымку сярод шляхты на Заходнiх землях ей нi чога не забараняецца, т. е. iдзе апалячванне, дзейнiчае царква цаталiцкая, але пасля Польскага паустання гэтыя погляды на шляхту пачалi змяняцца. Забаранялася польскае, але не беларускае, бо не было бел школ i т. д. т. е.не было магчымасцi на што наступаць, што арассейваць.

1839 – Полацкi Сабор (Унiяцкiя епiскапы выступiлi за абъяднанне Унiятау i праваслауных, т. е. унiятау перавялi у праваслауных.)

Калi Бел. землi перайшлi да Расii то землi былi раздадзены буйным магнатам i дзяржауныя славяне перауварылiся у маемасных, т. е. палажэнне сялян пагоржылася + паншчына.

1794 – "яурэйская аселасць", месца дзе аселi яурэi, але за межамi не маглi сялiцца, кроме купцов, а пазней яурэям дазволii сялiцца у гарадах, але забаранялася карыстаццi зямлей (землеуладанне).

Зблiжэнне з Расiяй садзейнiчала развiццю эакнiмiкi Беларусi (давала абшытны рынак, стоiтельство каналом, флота), у с/х пашырэнне пасевау тэхн культур, шклянное, суконнае, вiнакураннае). Развiцце мауфактур.

19. На пачатку 19ст. непазбежнасць франка- рускай вайны была вiдавочнай. 12 чэрвеня 1812г. 600-тыс. армiя Напалеона уступiла на землi Беларусi i Лiтвы, iм супрацьстаялi 3 рускiя армii пад началам генералау Багратыёна, Баркалая дэ Толi, Тармасава. Жорсткiя баi разгарнулiся пад вёскай Салтанаука(Магiлёу), ля вёскi Навасёлкi, што дало магчымасць Багратыёну пераправiцца праз Днепр, каб у раёне Смаленска злучыцца усiм рускiм армiям. Ад­носiны насельнiцтва да ваюючых бакоу не былi адназначнымi. Для сялян, шро французы, што рускiя -- усе былi чужакамi, шляхта вiтала прыход французау. Напалеон абклау насельнiцтва Беларусi велiзарнымi паборамi, праводзiлiся карные мерапрыемствы. У такiх умовах у многiх мясцiнах Беларусi разгарнууся партызанскi рух. Пасля бiтвы пад Барадзiно, 26 жнiуня 1812г., захопа Масквы i адступлення, французы 4 лiстапада пакiнулi Мiнск, 9 лiстапада -- Барысау, 12 лiстапада -- Магiлёу. 14 Лiстапада пад Студзенкамi французы пачалi пераправу праз Бярэзiну, пры гэтым 20тыс. загiну­ла. 8 снежня 1812г. расiйскiя войскi занялi Гродна. Напалеон бя­жыць у Парыж. Выншкамi вайны былi : масавая гiбель людзей, пасяу­ныя плошчы скарацiлiся больш як на палову. У грашовым вылiчэннi страты Беларусi ад вайны склалi 51882615руб. серабром. Цар выба­чыу здраду мясцовых памешчыкау, што пайшлi на службу да акупан­тау, але нiчога не зрабiу для сялян, навад тых, што змагалiся у партызанскшх атрадах на баку рускага войску. Наадварот : прыгон i свавол памешчыкау у беларускай вёсцы пасля вайны 1812г. рэзка уз­мацнiуся.

20. Польскае паўстанне 1830—1831 гг. і Беларусь. Пасля падаўлення паўстання дзекабрыстаў тайныя таварыствы ў Беларусі былі разгромлены. Ажыццяўляецца шэраг мер, якія былі накіраваны на тое, каб не дапусціць узнікнення новых рэвалюцыйных арганізацый. Выйшаў царскі ўказ, які забараняў пасылаць жыхароў Літвы і Беларусі на вучобу ў замежныя універсітэты, а таксама ў вышэйшыя навучальныя ўстановы царства Польскага. Былі ўзмоцненіы палітычны нагляд за навучальнымі ўстановамі, цэнзура замежнай і мясцовай прэсы. Ва ўсіх чыноўнікаў дзяржаўнага апарату бралася падпіска аб непрыналежнасці да тайных таварыстваў. Аднак ніякія меры царызму не маглі затрымаць развіццё грамадска-палітычнага руху.

Перадавая грамадскасць Беларусі і Літвы была цесна звязана з польскім вызваленчым рухам. У лістападзе 1830 г. у Варшаве шляхецкімі рэвалюцыянерамі было ўзнята паўстанне супраць рускага царызму. Яно было падтрымана насельніцтвам горада і прывяло да перамогі. Паўстанне праходзіла ва ўмовах агульна-еўрапейскага рэвалюцыйнага ўздыму. Незадаволенасць шляхты падзеламі Рэчы Паспалітай, парушэнне царызмам польскай кан-стытуцыі 1815 г. паслужылі галоўнымі прычынамі паўстання. Ад-нак рэвалюцыйныя сілы Польшчы, якія адстойвалі лозунгі буржу-азна-дэмакратычных пераўтварэнняў, не змаглі ўзначаліць паў-станне. Польскім арыстакратам удалося захапіць кіраўніцтва паўстаннем і накіраваць паўстанне на барацьбу за аднаўленне Польшчы ў межах 1772 г.

Царскі ўрад, атрымаўшы звесткі аб паўстанні ў Варшаве, прыняў тэрміновыя меры, якія былі накіраваны на прадухі-ленне распаўсюджання паўстання на тэрыторыю Беларусі, Літвы і Украіны. Гэтыя тэрыторыі былі аб'яўлены на ваенным становішчы. За насельніцтвам быў устаноўлены строгі паліцэйскі нагляд.

Для падрыхтоўкі паўстання ў Літве і Беларусі быў створаны Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт. У канцы мая паўстанцкія атрады ў Віленскай і Мінскай губернях былі разгромлены царскімі войскамі. У гэты час пача-лося паўстанне ў Гродзенскай губерні. Варшаўскі нацыянальны ўрад пасылае ў Літву і Беларусь польскае войска. 19 мая 1831 г. Паўстанне 1830—1831 гг. перашкодзіла Расіі прадпрыняць інтэрвенцыю ў рэвалюцыйную Францыю і Бельгію, спрыяла развіццю рэвалюцыйнага руху ў Еўропе.

“Дэмакратычнае таварыства”. Франц Савіч. Удругой палавіне 30-х гг. у Літве і Беларусі зноў узнікаюць тайныя таварыствы. Найбольш радыкальным з іх з'яўлялася “Дэмакратычнае тава-рыства”, якое было арганізавана ў 1836 г. у Віленскай медыка-хірургічнай акадэміі. Ініцыятарам яго стварэння з'явіўся студэнт акадэміі Франц Савіч (1815—1845).

Франц Андрэевіч Савіч нарадзіўся ў глухой палескай вёсцы Вяляцічы каля г. Пінска ў сям'і свяшчэнніка. Па сацыяльнаму паходжанню ён быў разначынцам. У 1833 г. закончыў Пінскае павятовае вучылішча. У 1833—1838 іт. вучыўся ў Віленскай медыка-хірургічнай акадэмііУ 1837 г. Франц Савіч наладжвае сувязь з Пінскай і Слуцкай ячэйкамі тайнага таварыства “Садружнасць польскага народа”, якое дзейнічала на тэрыторыі Беларусі, Літвы і Украіны. У 1838 г. Ф. Савіч быў арыштаваны і ў 1839 г. сасланы на Каўказ, у дзеючую армію.

Калі ён быў ужо на Каўказе, у Вільні жандары знайшлі новыя дакументы “Дэмакратычнага таварыства”. праз некаторы час быў злоўлены. Амаль два гады адсядзеў у Ціраспальскай турме як бяздомны валацуга. Потым зноў быў аддадзены на ваенную службу. Ф. Савіч быў прызначаны салдатам Чарнігаўскай унутранай варты. Ен зноў уцёк. Здабыў сабе дакументы на імя доктара Гельгега. Члены “Дэмакратычнага таварыства” абгрунтоўвалі неабходнасць барацьбы супраць самадзяржаўна-прыгонніцкага ладу, прапагандавалі ідэі сацыяльнай роўнасці, вызвалення сялян і надзя-лення іх зямлёй, выступалі за права кожнага народа на нацыя-нальную самастойнасць, абаранялі ідэю рэвалюцыннага саюзу беларускага, рускага, украінскага і польскага народаў. Іх ідэалогія адлюстравала працэс пераходу ад шляхецкай рэвалюцый-насці да рэвалюцыйнага дэмакратызму. У 1838 г. “Дэмакратычнае таварыства” было разгромлена.

“Саюз свабодных братоў”. У 40—50-х гг. XIX ст. у грамадскім руху Расіі усё больш ак.тыўную ролю сталі адыгрываць рэвалю-цыйныя дэмакраты. У Беларусі таксама ідзе працэс фарміраван-ня новага пакалення рэвалюцыянераў з ліку дробных чыноўнікаў, духавенства, мяшчан, шляхты.

У 1846—1849 гг. у Беларусі дзейнічала тайная арганізацыя “Саюз свабодных братоў”, у складзе якой налічвалася каля 200 чалавек. Цэнтр гэтай арганізацыі знаходзіўся ў Вільні, а яе аддзяленні меліся ў Мінску, Гродна, Лідзе, Навагрудку, Ашмя-нах і іншых гарадах і мястэчках Беларусі і Літвы. У склад “Саюза” ўваходзіла разначынная, рэвалюцыйная моладзь. Мэтай гэтай арганізацыі з'яўлялася барацьба за звяржэнне царызму і ажыццяўленне дэмакратычных пераўтварэнняў у Расіі і Польшчы.

У 1848 г. на нарадах “Саюза” распрацоўваліся планы падрыхтоўкі і ажыццяўлення паўстання ў Беларусі і Літве.

У 1848 г. група афіцэраў Мінскага гарнізона на чале з капіта-нам Аляксеем Гусевым рашуча адмовілася ад удзелу ў падаўлен-ні рэвалюцыі ў Венгрыі. Гэта адмова была расцэнена як “бунт супраць цара і ўлад”. А. Гусеў і шэсць яго таварышаў былі пака-раны смерцю.

Нарастанне сялянскай антыфеадальнай барацьбы, дзейнасць тайных таварыстваў, якія выступалі з патрабаваннямі дэмакратычных пераўтварэнняў, звяржэння самадзяржаўя, іх спробы ўстанавіць сувязь з масавым рухам сведчылі, што ў Беларусі, як і ў іншых раёнах Расіі, складваліся ўмовы для ўзнікнення рэва-люцыйнай сітуацыі.

Палітыка царызму ў Беларусі. Ва ўмовах абвастрэння крызісу феадальна-прыгонніцкіх адносін рускі царызм імкнуўся ўма-цаваць свае палітычныя пазіцыі, задушыць рэвалюцыйны рух. Падавіўшы паўстанне 1830—1831 гг., царскія ўлады жорстка рас-правіліся з яго ўдзельнікамі. Дваран судзілі на месцы, іх неру-хомая маёмасць забіралася ў казну; асоб жа недваранска-га паходжання без суда аддавалі ў салдаты або ссылалі ў Сібір.

У 1832 г. быў арганізаваны “Асобы камітэт па справах заходніх губерняў”, “Асобы камітэт” распрацаваў і ажыццявіў шэраг мерапрыемстваў па русіфікацыі Беларусі . У мясцовыя адміністрацыйныя органы назначаліся толькі рускія чыноўнікі. У 1840 г. была адменена дзейнасць Літоўскага статута, паўсюдна ўводзілася рускае заканадаўства. У пачатку 40-х гг. царскі ўрад пазбавіў духавенства, як каталіцкае, так і праваслаўнае, права валодаць зямлёй і сялянамі.

Аднак усе гэтыя мерапрыемствы не здолелі ўмацаваць пазіцыі царызму ў Беларусі, затрымаць далейшае развіццё рэвалюцыйнага руху.

21. Отмена крепостного права в Российской империи стала переломом, поворотным пунктом населявших ее территории народов, в т.ч. и белорусов.

Две главных причины обусловили отмену крепостного права:

1) крепостничество задерживало экономическое развитие государства;

2) возрастание антикрепостного движения, прежде всего среди крестьянства.

В этих условиях царизм пошел на отмену крепостного права «сверху», не дожидаясь социального взрыва «снизу». 19 февраля 1861 г. российский император Александр II подписал «Манифест об отмене крепостного права» и «Положение о крестьянах, вышедших из крепостной зависимости», включавшие в себя 17 законодательных актов, получивших силу закона.

Основными из этих документов были «Общие положения», в которых помещались правила для всей Российской империи, и «Местные положения», которые устанавливали конкретные (в зависимости от местных условий) правила проведения реформы. В соответствии с «Общими положениями» все крепостные крестьяне получили личную свободу и гражданские права. Они могли заключать имущественные и гражданские сделки, открывать собственные предприятия, переходить в другие сословия, уезжать в другие населенные пункты страны, поступать в учебные заведения, нести личную ответственность перед судом и т.п.

В стране устанавливалось выборное крестьянское самоуправление – сельские и волостные собрания, где избирались сельские старосты и волостные старшины, вводился волостной крестьянский суд по имущественным спорам и нетяжким преступления. «Общие положения» признавали за помещиком право собственности на всю землю в их имениях, в т.ч. и на крестьянскую, которую те ранее обрабатывали в качестве своих наделов. Крестьяне получали свои дореформенные наделы в пользование взамен на отработку повинностей (оброка и барщины) до полного выкупа земли у помещика, а до этого времени они назывались «временнообязанные».

В Беларуси реформа проводилась на основе двух Местных положений. Это было связано с тем, что в Могилевской и Витебской губерниях преобладало общинное землевладение (и, соответственно, земля после выкупа от помещиков переходила не к отдельному крестьянскому хозяйству, а к сельской общине в целом), а в Гродненской, Минской и Виленской – подворное (в этом случае земля после выкупа сразу переходила в собственность крестьянского хозяйства). В Могилевской и Витебской губерниях устанавливались высшие (от 4 до 5,5 десятин на мужскую душу) и низшие (от 1 до 2 десятин) размеры крестьянских наделов. В случае, если до реформы в пользовании крестьян земли было больше высшей нормы, то помещик имел право отрезать излишки себе (в результате этих «отрезков» крестьяне потеряли более 20% земли, а в некоторых случаях до 40%). Причем отрезались самые ценные и необходимые для крестьян угодья: сенокосы, выпасы и водопои для скота и т.п. А за пользование этими угодьями крестьяне были вынуждены платить помещику дополнительную арендную плату. Если у крестьян наделы оказывались меньше низшей нормы, то закон предполагал прирезку им части помещичьих земель.

В Гродненской, Минской и Виленской губерниях крестьянам оставляли их дореформенный надел без установления норм наделов. Отрезки допускались в тех случаях, когда у помещика оставалось менее трети всей земли, но крестьянский надел не мог быть уменьшен более чем на шестую часть.

Выкуп крестьянской земли – центральная позиция реформы. Правила выкупной операции были одинаковы по всей Российской империи. Выкупная сумма определялась через «капитализированный годовой оброк». Это означало, что величина выкупа за крестьянский надел должна была равняться капиталу, приносящему при 6% годовых доход в размере прежней суммы оброка, т.е. помещик должен был получить такую сумму денег, которая, будучи положенной в банк под 6% годовых, давала бы ему тот же размер денежного оброка, который он получал до реформы. От 20 до 25% этой суммы (в зависимости от величины надела) крестьяне платили непосредственно помещику. Остальную часть помещики получали от государства в виде ценных бумаг, которые можно было продавать или закладывать. В результате этой операции крестьяне становились должниками государства. В течении 49 лет необходимо было этот долг с процентами вернуть (т.е. крестьяне должны были выплатить в итоге до 300% взятой в долг у государства суммы).

Таким образом, общая сумма, которую крестьяне должны были заплатить за полученные наделы, значительно превышали рыночную цену этой земли (в Беларуси – в 3-4 раза). В результате восстания 1863 г. царское правительство изменило условия реформы на белорусских землях. Крестьяне переводились на обязательный выкуп своих земель, они переводились в разряд собственников. Были сокращены выкупные платежи на 20-25%. Крестьянам вернули часть «отрезков». В результате белорусское крестьянство получило более выгодные условия реформы. В целом реформа дала значительный толчок развитию буржуазных отношений, однако сохранила значительное количество феодальных пережитков.

22.З часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам. Польскі патрыятычны лагер падзяліўся на дэмакратаў, якія выступалі за паўстанне, і лібералаў - прыхільнікаў мірных сродкаў барацьбы.

Тыя, хто быў за паўстанне, атрымалi назву "чырвоныя". Яны падзялялiся на правых i левых.

Першыя рабiлi стаўку на шляхту i асцерагалiся шырокага сялянскага руху.Яны прадугледжвалi надзяленне сялян зямлёй за кошт яе частковай канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi. Левыя разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю.

Працiўнiкаў паўстання называлi "белымi". Гэта былі пераважна памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi.

Гэтыя палiтычныя плынi сфарміраваліся і iснавалi не толькi ў Польшчы, але i на тэрыторыi Беларусi i Лiтвы.

Восенню 1861 г. у Варшаве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганiзаваны паўстанцкi гарадскi камiтэт.

"Левых" ў Беларусi ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi (1838-1864). Ён паходзiў з сям'i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. Выдаў 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове "Мужыцкая праўда".

Была выкладзена праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам, дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны.

У студзенi-лютым 1863 г. ў Беларусi з'явiлiся першыя паўстанцкiя атрады, якiя прыйшлi з Польшчы. Найбольш актыўна паўстанцы дзейнiчалi ў Гродзенскай губернi, дзе ваяводскiм камiсарам быў К. Калiноўскi.

Паўстанне 1863-1864 гг. адбывалася ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii.

Поспеху ў барацьбе з паўстаннем расійскiя ўлады дасягнулi не толькi дзякуючы вайсковай сiле.

У чэрвенi 1863 г. ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.

23. Дзве галоўныя прычыны абумовiлi адмену прыгоннага права ў Расii: iснаванне прыгоннiцтва стрымлiвала эканамiчнае развiцце дзяржавы; узрастанне антыпрыгоннiцкага руху, перш за ўсе сярод сялянства, пагражала моцным сацыяльным выбухам. Стала вiдавочна, што прыгоннiцкая сiстэма гаспадаркi значна праiграе капiталiстычнай.Ва ўрадавых колах у рэшце рэшт зразумелi, што час адмены прыгоннага права наспеў. Рэформу вырашана было пачаць з заходнiх губерняў.19 лютага 1861 г. Аляксандр II зацвердзiў заканадаўчыя акты, якiя тычылiся адмены прыгоннага права i звярнўся да народа з “Манiфестам”. У адпаведнасцi з “Манiфестам” селянiн адразу атрымлiваў асабiстую свабоду i шэраг грамадзянскiх правоў.Для непасрэднага правядзення рэформы на месцах стваралiся спецыяльныя органы – павятовыя мiравыя з’езды i губернскiя па сялянскiх справах установы.Калi да рэформы ў селянiна зямлi было звыш вышэйшай нормы, то памешчык меў права адрэзаць лiшак на сваю карысць. Свой палявы надзел зямлi сяляне павiнны былi выкупiць ва ўласнасць. У вынiку сяляне станавiлiся даўжнiкамi дзяржавы i на працягу 49 гадоў павiнны былi выплочваць выкупныя плацяжы разам з працэнтамi за пазыку. Паўстанняе 1863–1864гг. прымусiла ўрад унеслi iстотныя змены ў ажыццяўленне сялянскай рэформы на Беларусi. Тут уводзiўся абавязковы выкуп сялянскiх надзелаў; спынялася часоваабавязанае становiшча сялян, яны станавiлiся ўласнiкамi; выкупныя плацяжы знiжалiся; былi створаны павятовыя паверачныя камiсii для праверкi i выпраўлення ўстаўных грамат; у адпаведнасцi з законам 1867 г. дзяржаўныя сяляне на Беларусi пераводзiлiся з аброку на выкуп i станавiлiся ўладальнiкамi сваiх надзелаў.

Рэформа 1861 г. Лiквiдавала прыгоннае права. Аднак гэтага было не дастаткова. Расii былi патрэбны iншыя рэформы дзяржаўна-палiтычнага ладу. У 60–70-я гады ўрад шэраг пастаноў аб правядзеннi рэформ: земскай, судовай, гарадской, ваеннай, у галiне народнай адукацыi i друку. Самай радыкальнай была судовая рэформа (20 лiстапада 1864 г.). Былi абвешчаны нязменнасць суддзяў, незалежнасць суда ад адмiнiстрацыi, вусны характар, спаборнасць i галоснасць судовага працэсу. Пры разглядзе крымiнальных спраў прадугледжваўся ўдзел у судовым працэсе прысяжных засядацеляў, ствараўся iнстытут адвакатаў. На Беларусi судовая рэформа пачалася толькi ў 1872 г. з увядзення мiравых судоў.Земская рэформа, прынятая 1 студзеня 1864 г., прадугледжвала стварэнне ў паветах i губернях выбарных устаноў для кiраўнiцтва мясцовай гаспадаркай, народнай асветай, медыцынскiм абслугоўваннем насельнiцтва i iншымi справамi непалiтычнага характару. На Беларусi была праведзена гарадская рэформа (прынята ў 1870, а пачалася ў 1875). Яна абвяшчала прынцып усесаслоўнасцi пры выбарах органаў гарадскога самакiравання. Права выбіраць і быць абранымі ў гарадскую думу атрымалі толькі тыя, хто плаціў гарадскія падаткі.Рэфармаванне армii ў Расii пачалося ў 1862 г., калi былi ўтвораны 15 ваенных акруг i скарочаны тэрмiн службы да 7–8 гадоў. У 1874 г. з была увядзена усеагульная воiнская павiннасць.Буржуазны характар насiлi школьная (1864 г.) i цэнзурная(1865 г.) рэформы. Школа абвяшчалася ўсесаслоўнай. Новы цэнзурны статут значна пашыраў магцымасцi друку.

24. Канец XIX – пачатак XX ст. – часстварэнняістанаўленняпалітычных партый. Асаблівасцю палітычнага развіцця было тое, што ў сувязі з параўнальна нядоўгім існаваннем капіталістычных адносін працэс класавай дыферэнцыяцыііфарміраваннянацыянальнайсамасвядомасцінаБеларусіне скончыўся. На практыцы гэта паўплывала на разнастайнасць палітычных партый і рухаў (у тым ліку агульнарасійскіх), тэрмін іх фарміравання і

асаблівасцідзейнасці.

Удругойпалове 1890-хгг. сяродсацыял-дэмакратаўшматнацыянальных заходніхгуберняў пераважала тэндэнцыяда стварэннярабочых арганізацыйпа нацыянальнай прыкмеце. Такую пазіцыю заняла ЛСДП. Узаемадзеянне з расійскім пралетарыятам адмаўляла Польская сацыялістычная партыя (ППС). У верасні 1897 г. на з’ездзе яўрэйскіх сацыялдэмакратычных арганізацыйуВільніўтварыўсяБунд– Усеагульныяўрэйскірабочы саюзу Літве, Польшчы і Расіі. Яго лідэрам стаў А. Крэмер. Бунд лічыў, што абараніць інтарэсы яўрэйскіх рабочых можа толькі іх нацыянальная арганізацыя. Але з пазіцыяй Бунда пагадзіліся не ўсе яўрэйскія рабочыя арганізацыі. Праціўнікі Бунда стварылі ў Мінску Рабочую партыю палітычнагавызваленняРасіі (РППВР). ЯекіраўнікамісталіЛ. Радзівонава- Клячко, Р. Гершуні, К. Брэшка-Брэшкоўская, А. Бонч-Асмалоўскі. Гэтаягрупа стаяланаінтэрнацыянальныхпазіцыяхісхіляласядатэрарыстычныхметадаў

барацьбызсамадзяржаўем.

На асновемасавай сацыялістычнайагітацыіўдругойпалове 1890-хгг. назіраўсязначныўздымстачачнайбарацьбырабочых, у Расііўзніклібуйныя гарадскія і рэгіянальныя сацыял-дэмакратычныя арганізацыі. Усё гэта выклікала неабходнасць аб’яднання сацыял-дэмакратаў у адзіную партыю. Ініцыятарам аб’яднаўчага працэсу стаў створаны У.І. Леніным у 1895 г.

пецярбургскі“Саюзбарацьбызавызваленнерабочагакласа”.

1 – 3 сакавіка 1898 г. у Мінску прайшоў з’езд прадстаўнікоў пецярбургскага, маскоўскага, кіеўскага і екацярынаслаўскага “Саюзаў барацьбы”, кіеўскай “Рабочай газеты” і Бунда. З’езд прыняў рашэнне аб

аб’яднанні прадстаўленых на ім арганізацый у Расійскую сацыял- дэмакратычную рабочую партыю (РСДРП) і выбраў ЦК партыі. Бунд увайшоўуРСДРПнаправахаўтаномііўвырашэннімясцовыхспраў.

Хуткапасляпершагаз’ездаРСДРПяеЦКбыўарыштаваны. Сяродсацыял- дэмакратаў абвастрылася барацьба паміж прыхільнікамі рэвалюцыйнага і рэфармісцкага кірункаў. Цэнтрам згуртавання рэвалюцыйных сацыял-дэмакратаў стала газета“Искра”, якая пачала ідэйную барацьбу з эканамізмам. Прыхільнікі эканамізму адмаўлялі палітычную барацьбу пралетарыяту і лічылі, што змагацца трэба толькі за паляпшэнне эканамічных умоў жыцця працоўных.

На тэрыторыі Беларусі ў пачатку ХХст. дзейнічалі невялікія групы Сацыял-дэмакратыіКаралеўстваПольскагаіЛітвы (СДКПіЛ), створанайу 1900 г. на з’ездзе прадстаўнікоў РСЛ і сацыял-дэмакратаў Польшчы. Яе кіраўнікамі былі Ф. Дзяржынскі і С. Трусевіч. СДКПіЛ падзяляла ідэі рэвалюцыйнай палітычнай барацьбы пралетарыяту і імкнулася да аб’яднання з РСДРП. У 1902 г. была ўтворана ППС у Літве. Яна склалася згруп ППС, якія дзейнічалі на тэрыторыі Літвыі Заходняй Беларусі. Гэтая партыя грунтавалася налеванародніцкіх ідэалах сацыялізму, выступала за незалежнасць Беларусіі Літвы.

Эканамічны крызіс 1900 – 1903 гг. іруска-японская вайна 1904 – 1905 гг. садзейнічалі абвастрэнню ўсіх супярэчнасцей расійскага грамадства і росту рэвалюцыйнай барацьбы ў краіне. Гэта паскорыла працэс утварэння сацыялістычных інацыянальна-дэмакратычных партый.

Летам 1903 г. у Бруселі (потым у Лондане) адбыўся ІІз’езд РСДРП (Расійскай сацыял-дэмакратычнайрабочай партыі) . Ён прыняў праграму РСДРП, распрацаваную прыхільнікамі газеты “Іскра”. Бліжэйшай палітычнай задачай партыя ставіла звяржэнне самадзяржаўяі ў станаўленне дэмакратычнай рэспублікі, асваёй канчатковай мэтай – пралетарскую рэвалюцыю, дыктатуру пралетарыяту і пабудову сацыялізму. Пры абмеркаванні статута РСДРП і выбараху кіруючыя органы партыі адбыўся раскол. З гэтага часу рэвалюцыйна настроеных расійскіх сацыял-дэмакратаў пачалі называць бальшавікамі (лідэр –

У.І. Ленін), апрыхільнікаўрэфармісцкаганакірунку – меншавікамі (лідэр – Л. Мартаў).

У 1902 г. прыхільнікі ідэй народніцтвастварылі. Партыю сацыялістаў- рэвалюцыянераў (эсэраў). Эсэры выступалі за пабудову сацыялізму, заснаванага на аснове сацыялізацыі зямлі, ураўняльнага землекарыстання і кааперацыі. Яны мелі на мэце звяржэнне самадзяржаўя, знішчэнне памешчыцкага землеўладання і ўстанаўленне ў Расіі федэратыўнай дэмакратычнай рэспублікі. Галоўным сродкам барацьбы эсэры лічылі індывідуальныпалітычнытэрор. ЛідэрамэсэраўбыўР.А. Гершуні.

На рубяжы ХІХ – ХХстст. з агульнадэмакратычнага руху вылучылася беларуская нацыянальная плынь. У канцы 1902 – пачатку 1903 гг. з нацыянальна-культурных гурткоў Мінска, Вільні і Пецярбурга аформілася Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ) . Сяродяестваральнікаўікіраўнікоў былі браты Іван і Антон Луцкевічы, А. Пашкевіч (Цётка), К. Кастравіцкі, А. Бурбіс, В. Іваноўскі, Ф. Умястоўскі. Усеяныпаходзіліздробнамаянтковай

апалячанайбеларускайшляхты.

НаІз’ездзеБРГў 1903 г. была прынята праграма, у якой грамада называла сябе сацыяльна-палітычнай арганізацыяй беларускага працоўнага народа. Партыя выступала за звяржэнне самадзяржаўя, знішчэнне капіталізму і ўсталяванне дэмакратычнага ладу, прызнавала правы народаў Расіі на аўтаномію. Аграрная праграма БРГ прадугледжвала знішчэнне прыватнай зямельнай уласнасці і ўвядзенне ўраўняльнага землекарыстання без эксплуатацыічужойпрацы. Шляхдасацыялізмуянабачылапразусебаковую кааперацыю працоўных. Пазней БРГ была перайменавана ў Беларускую

сацыялістычнуюграмаду (БСГ) . СваюагітацыюБСГправодзілаўасноўным сяродсялянства, у рабочым асяроддзі яе ўплыў быў нязначным.

Такімчынам, уканцыХІХ – пачаткуХХст. Былі закладзены ідэйныяі арганізацыйныя асновы далейшай барацьбы розных апазіцыйных самадзяржаўю сіл, якія пачалі афармляцца ў палітычныя партыі.

25. Складванне рэвалюцыйнай сітуацыі. Тры лагеры ў ідэйна-палітычнай барацьбе. У пачатку XX ст. у Расіі склалася рэва-люцыйная сітуацыя. Да гэтага часу былі канчаткова вычарпаны магчымасці адносна мірнага развіцця капіталізму ва ўмовах захавання перажыткаў феадалізму. Эканамічны крызіс 1900- 1903 гг. і руска-японская вайна 1904-1905 гг. садзейнічалі абвастрэнню ўсіх супярэчнасцей. Рэвалюцыйны выбух у Расіі стаў непазбежным.

У гэтых умовах паскорылася ідэйна-палітычнае размежа-ванне ў грамадстве. У палітычнай барацьбе вылучаюцца тры лагеры: урадавы, ліберальна-буржуазны і дэмакратычны. Кож-ны з іх меў сваю сацыяльную базу, мэты і задачы. Урадавы лагер абапіраўся на дваранства, вышэйшыя пласты чыноў-ніцтва і арміі, яго падтрымлівала буйная манархічна настрое-ная буржуазія. Усе яны імкнуліся захаваць самадзяржаўе і не дапусціць карэнных змен у дзяржаўна-палітычным ладзе Расіі. ' ліберальна-буржуазны лагер уваходзілі буйная і сярэдняя Гіуржуазія, некаторыя прагрэсіўныя памешчыкі, буржуазная інтэлігенцыя. Лібералы марылі аб палітычных свабодах, жадалі .піквідаваць перажыткі феадалізму, але баяліся рэвалюцыі і аб-мяжоўваліся толькі мірнымі сродкамі ўздзеяння на самадзяр-жаўе. Дэмакратычны лагер складалі пралетарыят, сялянства, радыкальна настроеная інтэлігенцыя, шырокія непралетарскія дэмакратычныя пласты горада і вёскі. Іх агульнай найбліжэй-піай мэтай было знішчэнне ўсіх рэшткаў феадалізму, у тым ліку і памешчыцкага землеўладання, звяржэнне самадзяржаўя і ўсталяванне дэмакратычнай рэспублікі.

Пачатак рэвалюцыі. Вызваленчы рух у студзені - верасні 1905 г. 9 студзеня 1905 г. у Пецярбургу было расстраляна мірнае шэсце рабочых, якія накіроўваліся да цара з просьбай палепшыць становішча народа. Гэта падзея выклікала магут-ную хвалю пратэсту. Стачкі, дэманстрацыі і мітынгі рабочых ІІракаціліся па ўсёй краіне. Іх размах сведчыў аб тым, што ў Расіі пачалася рэвалюцыя. На Беларусі ў студзеньскія дні 1905 г. забастоўкі салідарнасці адбыліся ў 30 гарадах і мястэч-ках, а колькасць іх удзельнікаў склала 34 тыс. чалавек. Іні-цыятарамі і кіраўнікамі рэвалюцыйных выступленняў рабочых былі перш за ўсё РСДРП і Бунд, у' некаторых месцах - эсэры і БСГ. У студзені забастоўкі рабочых мелі выразна палітычны характар.

У лютым - сакавіку колькасць палітычных выступленняў рэзка зменшылася, але адбылося значнае павелічэнне экана-мічных забастовак. Ізноў хваля палітычных выступленняў узня-лася ў сувязі са святкаваннем дня 1 Мая. У чэрвені ў Беларусі адбыліся мітынгі салідарнасці з рабочымі Лодзі, Варшавы, Адэсы, Іванава-Вазнясенска, з рэвалюцыйнымі матросамі Чар-наморскага флоту, якія ішлі ў авангардзе рэвалюцыйнага руху. Увогуле ў красавіку - чэрвені 1905 г. палітычныя выступленні ахапілі 56 гарадоў і мястэчак Беларусі, у іх удзельнічала каля 100 тыс. чалавек. У гэты ж час узмацнілася і эканамічная барацьба рабочых.

Вясною 1905 г., як следства ўздзеяння рабочага руху, у Бела-русі разгарнуўся масавы рэвалюцыйны рух сялянства. Коль-касць сялянскіх выступленняў у красавіку - чэрвені ўзрасла да 237 супраць 53 у студзені - сакавіку. Галоўным патрабаваннем сялян было знішчэнне памешчыцкага землеўладання. Найболь-шым уплывам сярод сялян карысталіся эсэры і БСГ. Менавіта яны ў сакавіку 1905 г. арганізавалі і правялі ў Мінску сялянскі з'езд, на якім быў створаны Беларускі сялянскі саюз. Удзельнікі з'езда прыйшлі да высновы, што атрымаць зямлю можна толькі шляхам узброенай барацьбы з самадзяржаўем.