21Қауымдастықтардың таралуы

Биотопта организмдердің алғашқы мекен ете бастауы оның экологиялық қажеттілігімен анықталады. Тірі организмдер абиотикалық және биотикалық факторларға бейімделіп бір-біріне зиян келтірмей тіршілік ететін болып биоценозда белдеу қабаттары түрінде таралады. Белдеулік (ярустылық) – бұл биоценоздың қабаттарға, белдеулерге т,б қабаттық құрылымдарға бөлшектенуі. Белдеулік өсімдік қауымдастықтарында (фитоценоздарда) айқын көрінеді. Осыған байланысты өсімдік қауымдастығындағы қабат бөлігі, оның әр түрлі қызмет атқаратын органдар өсімдік (жер бетіндегі – жапырақтары мен бұталары, түйнектері; өсімдіктердің жер бетіндегі органдарының экобиоморфалық қабат көріністері –шөптер, екінші қабатында – бұталар, ал үшінші қабатында – ағаштар) және соларға сәйкес кездесеін дайын органикалық заттарды тұтынушылар мен оларды ыдыратушылар тіршілік етеді. Фитоценозда белдеулік жағдай биіктігімен ажыратылатын өсімдіктер болғанда ғана болады. Биоценоздағы белдеулік тек қана биіктігімен ғана емес, ондағы организмдер түрлерімен анықталады. Бірақ мұндай заңдылыққа жатпайтын да организмдер болады. Олар бір белдеуден екінші белдеуге ауысып тіршілік етеді (паразиттер, лианалар, эпифиттер, жануарлар).

22Қауымдастық пен биоценоздардың тұрақты тіршілікте болуы

23. Қауымдастық энергиясы, энергия ағыны, өнімділігі, сенімділігі. қауымдастақтардағы қоректік байланыстарды-бір организм екінші ореалистерге байланыстырады екінші организмге энергия тасымалдауды қарастыруға болады,Әрбір қоректік тізбектің қатарында белгі троф-қ денгей қалыптасады.Ол өзінен өтетін зат және энергия ағымынынң белсенділігімен сипатталады. Қауымдастықтардың өнімділігі экожүйедегі процесі деп- тердің күн сәулесін пайдалану арқылы қандай жылдамдықпен органикалық заттарды синтездеуіне байланысты белгілі бір уақыт іщінде өсімдіктердің синтезінде органикалық заттарын қауымдастықтын алғашқы өнімі деп аталады. Белгілі бір уақыт ішінде комуниттермассасынын өсуіне соңғы өнім деп аталады. Зат жəне энергия ағымы. В. И. Вернадскийдің биосферадағы тіршіліктің түрақты дамуы ондағы тірі затардың (биогенді) табиғаттағы үздіксіз айналымы жемісінің нəтижесі екенін айтқан болатын. Өйткені, тірі заттардың элементгері қоршаған табиғи ортаға түсіп, одан соң тірі организмдер арқылы қайтадан айналымға ауысатыны белгілі. Осылайша əрбір элемент тірі организмдерді əлденеше рет пайдаланып отырады. Соның нəтижесінде жер бетінде тіршіліктің дамуы үнемі даму үстінде жүзеге асып, биоценоздағы биогенді айналымды жүзеге асырады. Экожүйедегі энергия. Яғни, заттарды ыдыратып, қайта калпына келтіріп, зат айналымын жалғастырып отырады. Экологиялық пирамида. Биоценоздағы қоректік тізбектегі қорек-тің (азық) барлығы бірдей организмнің өсуіне немесе биомассаның жинақталуына жүмсалмайды. Оның біразы организмнің энергия қуатына: тыныс алу, қозғалу, көбею, дене температурасын үстап түруға жүмсалады.. Бүл зандылықты кезінде эколог Ч. Элтон зерттеп өзінің есімімен "Элтон пирамидасы" деп атаған. Өсімдіктер мен жануарлар организмдерінің барлық топтарындағы тірі зат мөлшерін биомасса деп атайды. Биомассаның түзілу жылдамдығы биоценоздың өнімділігімен сипаттталады.биоценоздың өнімділігі 2 түрлі болады. Олар-бірінші реттік өқнімділік-фотосинтез кезіндегі белгілі уақыт өлшем бірлігінде түзілген өсімдіктер биомассасы және екінші реттік өнімділік-алғашқы өніммен қоректенетін жануарлардың(консуметтер) биомассасы.екінші реттік өнімділік-автотрофты организмдер жинақтаған энергияны гетеротрофты организмдердің пайдалануы нәтижесінде түзіледі. Өнімділік,әдетте бір жылдағы құрғақ затқа шаққанда әр түрлі өсімдік қауымдастықтарында түрліше болатын аудан,не көлем бірлігіндегі масса бірлігімен есептеледі. Биоценоз организмдердің тарихи қалыптасқан комплексі болып және одан да үлкенірек жалпы табиғи комплекс-экожүйенің бір бөлігі болып табылады.