1.1. Мемлекеттік басқарудың мәні мен ерекшеліктері.

Әлеуметтік басқару саласындағы атақты ғалым В.Г. Афанасьевтің есептеуінше қоғамның қалыптасымен бірге онда басқарудың екі типті факторы әрекет етіп жатыр, ол: - обьективті (санадан тыс) және субьективті (саналы), осыған сәйкес қоғамдық жүйеге басқарушылық әсерін тигізетін екі механизм бар, ол: 1) төтенше реттеу, 2) сананы басқару.

Төтенше реттеулер тек қана, егер адамдардың санасынан тыс, еркіне байланыссыз болғанда, және оның күшіне ешқандай қоғамның обьективті заңдылықтары пайдаланылмайтын жағдайда жүзеге асырылады. Мұндайға, мысалы: нарықтық қатынастың даму заңдылығы жатады және оған керісінше, осы заңдарды ұғына отырып, басқару қоғамдық өмірді басқарудың жаңа сапалы түріне ие болады. Басқаша айтқанда әлеуметтік спецификаның құбылыс секілді басқару ұғымын біз міндетті түрде адамның саналы бастауы, еркімен білімімен байланыстырамыз.

Басқа қай жерде (ұжымдық) адамдардың ұжымдық ортақ, бірлескен қызметі жүреді сол жерде орын алады. Басқарудың жалпылама сипаты адамдардың алдына қойған мақсатына жетуге, шешім шығарудағы адамның келісуіне, жоспарлау, реттеудегі обьективті қажеттіліктен келіп шығады. К.Маркс жазғандай: “Әрбір тікелей қоғамдық немесе бірлескен еңбек басқарудың көп немесе аз көлемін талап етеді, себебі ол жеке жұмыс арасындағы келісімді белгілейді және бүкіл өндірістік организмнің қимылынан келіп шығатын жалпы қызметті орындайды.”

Басқару ғылымында және оқу әдебиеттерінде басқарудың мәні “ықпал ету” түсінігі арқылы ашылады. Басқарудың ерекше белгісі ол – қоғамдық қатынастарға, адамдардың санасы мен іс-әрекетіне белсенді әсер ету.

Басқару саласы қоғамда басқару қызметін жүзеге асыратын адамдардан жоғары тәжірибелік, кәсіпқойлық дайындықты талап етеді. Басқарудағы мақсаттың – тәжірибиелі нәтижелерге жетуге бағытталған. Басқару – ұйымдастырушылық мәнге ие, яғни ұйымдық жұмыс. Ұйымдастыру – басқарудың мәні, ядросы, ол басқарудың құрылымын ғана емес, сонымен қатар ең басты басқарудың динамикалық процесінде айқындайды. Басқару – реттеушіліқ қасиетке ие. Құқықтық нормалар, әдет-ғұрыптар, салт-дәстүрлер моральдық құндылықтар және әлеуметтік техникалық нормалар адамдардың қоғамдағы іс-әрекетін әлеуметтік реттеушісі ретінде көрінеді. Басқару - өзінің ұйымдастырушылық – құрылымдық (әкімшілік) жүйесіне ие.

1.2. Мемлекеттік басқарудың негізгі белгілері.

1) Мемлекеттік басқару мақсатқа – бағыныштаушылық сипатқа ие және кез келген тапсырмаларды шешуді қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік басқарудың сапалы ерекшеліктерін өзінің нормативтік белгіленген мақсаты айқындайды.

2) Мемлекеттік басқару бүкіл қоғамның мүддесін білдіреді, басқарудың барлық салаларының келісімді дамуын қамтамасыз етеді. Басқарудың қызметі күнделікті орындау үшін қоғамдағы басқаруды мемлекет атынан мүзеге асыратын арнайы аппарат құрылады. Мемлекеттік басқару органдары мемлекеттік ішкі және сыртқы қызметі жүзеге асырылады.

3) Қоғамнан мемлекеттік жалпылық биліктің бөлініп шығуы ерекше адамдар қатарының пайда болуымен байланысты, яғни басқарудың қажетті мемлекет атынан жүзеге асыратын – кәсіпқойлар (профессионалы). Бұндай органдар қызметкеріне сайлау, конкурс қорытындысы бойынша тағайындау жолымен орналасады. Мемлекеттік органдар жүйесінде мәжбүрлеу аппаратын ерекше айта кеткен жөн. Ол өзіне әскери құрылымдар (армия, полиция, ұлттық гвардия, разведка т.б.) мен арнайы мәжбүрлеу мекемелерін (сот, түрме, еңбектік-тәртіптік мекемелер) қамтиды.

4) Мемлекеттік басқарудың келесі белгісі - өзіне сәйкес территория шеңберінде барлық елдерге таралуы болып табылады.

5) Мемлекеттік басқаруға азаматтардың әлеуметтік институты тікелей қатысты. Азаматтық – ол адамның нақты бір мемлекетпен саяси, тұрақты құқықтық байланыст. Азаматтық институты арасындағы өзінің билігі төнірегінде тұлғалар мен мемлекет арасындағы қарым-қатынас белгіленеді.

6) Әлеуметтік жүйеге мемлекеттің әсер етуі - әкім территориясының құрылысымен байланысты. Ол 1-ден: белгілі бір мемлекеттің территориясын басқа мемлекеттің территоиясынан бөлетін мемлекеттік шекараның нақтылығын білдіреді; 2-ден: белгілі-бір территорияда шеңберінде мемлекеттік биліктің жоғарылығы қамтамасыз етіледі; 3-ден: Әкімшілік терирориялық құрылыстың ендірілуі орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың құрылуын, олардың арасындағы қызметтер мен құзіретті белгілеп береді.

7) Мемлекеттік басқару – мемлекеттің егемендігіне әсерін тигізеді.

8) Мемлекеттік басқару жүйесінің сапасы – мемлекет нысаны болып табылатын яғни басқару нысаны, құрылым нысаны және меншік режим.