6 Вопрос Структура мовы и мовазнауства

Мовазна́ўства, Лінгві́стыка — навука аб натуральнай чалавецкай мове наогул ды аб усіх мовах свету як аб яе прыватных прадстаўніках.

• Агульнае мовазнаўства займаецца вывучэньнем рыс, уласьцівых любой мове. Лінгвістычныя дасьледаваньні могуць праводзіцца як дэдуктыўна (эмпірычна, з дапамогай тыпалёгіі), так і дэдуктыўна (дасьледаваньне агульначалавецкіх заканамернасьцей функцыянаваньня мовы, вылучэньне унівэрсалій, асаблівасьцей любога маўленчага акта ды іншых).

• Прыватнае мовазнаўства займаецца вывучэньнем або асобнай мовы (русістыка, япаністыка ды іншыя), або групы роднасных моў (раманістыка, германістыка, цюркалёгія ды іншыя), або геаграфічныя зоны, у якіх групуюцца арэяльна і/ці тыпалягічна блізкія мовы (балканістыка, каўказазнаўства ды іншыя).

Часам па найбольш агульным аб'екце вывучэньня мовазнаўства падзяляюць на ўнутранае ды зьнешняе. Унутранае мовазнаўства вывучае, у першую чаргу, структуру пляна выражэньня і пляна зьместу, і менш цікавіцца экстралінгвістычнымі (пазамоўнымі) зьявамі, зьвязанымі з моўнымі знакамі, а зьнешняе мовазнаўства дасьледуе сувязь лінгвістычных і экстралінгвістычных зьяў. Зрэшты, падзел на ўнутраную і зьнешнюю лінгвістыку досыць умоўнае.

Структура мовы: буквы, гуки, словы, словазлучэнни, сказы.

7 Вопрос. Стылистика як раздзел мовазнауства

Стылистика - раздзел мовазнауства, яки вывучае функцыянальныя стыли маулення и асабливасци выкарыстання у их моуных сродкау.

Стыль-функцыянальная разнавиднасць мовы, спецыфичная систэма моуных сродкау, якая найлепшым чынам функцыянуе у той ци иншай сферы мауленчых зносин.

Моуная ситуацыя-пазалингвистычная ситуацыя, з уликам якой будуецца выказванне(дзе, з ким и з якой мэтай мы гаворым). Напрыклад, дыпламатычня размова ци размова дзвюх суседак.

Жанр мовы-гэта абумоуленная моунай ситуацыяй разнавиднасць тэкстау, иснуючая у межах таго ци иншага функцыянальнага стылю. Напрыклад, афицыйная мова урача и юрыста, багаслова и бугалтэра, ци размоуная мова людзей тых жа прафессий. У кожным стыле иснуюць свае жанры. Напрыклад , у навуковым стыле-даклад, навуковая статья, рэферат, у публицыстичным-рэпартаж, фельетон, у афицына-справавым-заява, пратакол, у мастацким-казка, камедыя и гэдак далей.

Стыль мовы фармируецца на аснове узаемасувязи унутрымоуных и пазалингвистычных фактарау . размежаване стыляу заснаванан на наяунасци пэуных асаблтвасцей (стылеутваральных рысау) и на тым, што кожны стыль пазбягае ужывання тых элементау, якия яму не уласцивы. Прынцыпы вылучэння стыляу у розныя часы были розными, самыя распаусюджаныя:

Сацыяльны прныцып. Павожде гэтагаг прынцыпу стыли размяжоуваюцца паводле таго, хто зъяуляецца яго носьбитам. Напрыклад, мова паноу и простых сялян, прафесийныя жаргоны. Сацыяльны прынцып не мае пад сабой трывалай навуковай асновы.

Жанравы прынцып.выкарысстовауся у эпоху классицизму., у пачатку 20-га ст гэты прынцып вылучэня стыляу перастау ужывацца.

Эмацыянальна-экспрэсиуны прынцып. У аснову пакладзена адрозненне стыляу па их эмацыянальна-экспрэсиунай фарбоуцы, напрыклад, афицыйны стыль-стрыманы, публицыстичны и мастацки-больш экспрэсиуныя.

Функцыянальны прынцып. Найбольш пашыраны и навукова абгрунтаваны . Стыли размяжоуваюцца паводле таго, у якой сферы дзейнасци ужываюцца.

Адным з важных фактараў , ўто вызначаюць характар, стылістычную афарбоўку, з’яўляецца пазіцыя вытворцы маўлення. Вядома, што любое маўленне мае свайго вытворцу, але граматычныя формы, спосабы яго выяўлення абмежаваныя. Так, у беларускай мове маўленне можа весціся ад 1-й і 3-й асобы, але фактычна прамоўца выступае заўсёды як 1-я асоба, нават калі фармальна маўленне пабудавана ў 3-й асобе. Форма маўлення ад 1-й асобы больш натуральная, звычайная. І граматычна займеннік я – дамінуючая, зыходная форма. Усе астатнія ўласныя займеннікі функцыяніруюць і існуюць толькі ў сувязі з я і адносна я. Так, уласны займеннік 2-й асобы адзіночнага ліку ты - называнне субяседніка гаворачым; ён – абазначэнне любой 3-й асобы (не я і не ты) пры звяртанні да слухача. Маўленне можа весціся ад любой з трох граматычных асоб. Іх каардынацыя і складае аснову маўлення. Улічваючы дамінуючую ролю я (вытворцыы маўлення) у фарміраванні маўлення, можна пакласці гэтую прыкмету ў аснову класіфікацыі ці тыпалогіі маўлення, і вылучыць наступныя яе тыпы:

І тып – маўленне вядзецца ад першай асобы. Адбываецца супадзенне

вытворцы маўлення з аўтарскім я. Такі тып выкарыстоўваеца ў размоўным стылі, лістах, дзённіках, часткова ў публіцыстыцы. ІІ тып – маўленне выдзецца ад 3-й асобы: вытворца маўлення фармальна

(але не фактычна) не ўдзельнічае ў маўленні. Вытворца маўлення і граматычная катэгорыя не супадаюць;

ІІІ тып – змешаны: маўленне адбываецца ад 1-й і 3-й асобы;

IV тып – апавяданне адбываецца ад імя 2-й асобы.

У публіцыстыцы маўленне стылістычна адносна аднароднае – вядзецца галоўным чынам ад 3-й асобы, але я прысутнічае ў большай ці меншай ступені, у залежнасці ад жанра, тэмы і іншых фактараў. Тая ці іншая ступень падкрэслівання аўтарскага я служыць спосабам зрабіць мову разнастайнай, змяняць яе эмацыянальны тонус, мадальнасць, гэта адзін з галоўных выяўленчых сродкаў. [14]