8. Мясцовыя органы дзяржаўнай улады ў Беларусі ў хiii–хvi ст.Ст.

Мясцовыя органы ўлады і кіравання: намескнік вялікага князя (да ўтварэння ваяводстваў і паветаў).

Мясцовыя органы ў перыяд феадалізма валодалі шырокімі паўнамоствамі ў вырашэнні мясцовых спраў і малазалежылі ад цэнтральных органаў. Яны кіраваліся агульнадзяржаўнымі нарматыўнымі актамі, актамі мясцовай адміністрацыі, мясцовым звачаевым правам.

На тэрыторыі ваяводства: вышэйшая улада – ваяводства: узначальваўмадміністрацыйныя, гаспадарчыя, ваенные, судовыя органы; прызначаўся вялікім князем і радай пажыццева з ліку буйных феадалаў. Кампэтенцыя: падтрыманне феадальнага парадку на тэрыторыі ваяводства; арганізацыя узброенных сіл ваяводства, выкананне правасуддзя; для падтрымання парадку мог выкарастоўваць падначальных яму гарнізоны і склікаць шляхецкая апалченне; клапаціўся аб належным правядзенні работ у дзяржаўных маентках аб своечасовым паступленні даніны і падаткаў с феадальна-залежных людзей; кантраляваў выкананне воінскай павіннасці, разглядаў крымінальныя і грамадзянскія справы, акрамя спраў, аднесеных да кампетэнцыі земскіх, падкоморскіх і вышэйшых судоў.

Кашталян – памошнік ваяводы: узначальваў войска галоўнага замка і апалчэнне.

Ключнік, канюшы, гараднічы, ляснічы і гаеўнік,

Падваявода – намеснік ваяводы па адміністарыйна-судовых справах, кіраваў працаў ваяводскай канцылярыі, засвечваў дакументы

Павет – галоўная асоба – стараста: прызначаўся гасударом і радай з ліку буйных феадалаў, паўнамоцтвы такія ж, як і ваяводы, толькі ў межах аднаго павета, памошнік старасты – падстараста.

Павятовы маршалак – памошнік старасты па ваенных справах, камандаваў павятовым апалчэннем шляхты, старшынстваваў на пасядженнях павятовага сойміка.

На ўзроўні воласці – дзяржаўца – кіраўнік дзяржаўных і вялікакняжецкіх маенткаў

Саслоўна-прадстаўнічыя органы – ваяводскія і павятовыя соймікі.

Для ажыцяўлення нагляду за сяланамі: сельскія войты, сотнікі, сарочнікі і дзесяцкі.

Органы сялянскага кіравання: сялянскія сходы і сялянскія старцы.

9. Органы кіравання ў гарадах Беларусі ў хiii–хvi ст.Ст. Магдэбургскае права ў гарадах Беларусі.

Па арганізацыі кіравання і па характару залежнасці ад вышэйшых гарадоў: гарада, якія атрымалі Магдэберскае права, і гарада, якія не мелі яго.

Згодна з граматамі на Магдэбурскае права: мяшчане вызваляліся з-пад ваяводы, старасты і іх намеснікаў, мелі органы гарацкога кіравання.

Войт – узначальваў гарацкую адміністрацыю, прызначаўся урадам з ліку феадал або гараджан: сачыў за падтрыманнем парадку, за захаваннем правілаў гандлю, клапаціўся аб абароне інтарэсаў мяшчан перад урадам, сачыў за своечасовым зборам падаткаў, ажыццяўляў правасуддзе. Намеснік войта – лентвойт.

Бурмістры(2) – памошнікі войта ў кіраванні: прызначаліся войтам з членаў гарацкой рады. Кампэтэнцыя: пытанне гандлю, рамяства, гарацкога добраупарадкавання, ажыццяўленне правасуддзя па мелкім делам.

Гарацкая рада (6-10) – найбольш багатыя купцы, цехмісты, рамеснікі: вызначала агульны накірунак развіцця гарацкой гаспадаркі, кіравала патыннямі добраўпарадкавання і ўтрымання ў гатоўнасці абаронных збудаванняў, выносіла рашэнне аб зборы з начельніцтва неабходных сродкаў на гарацкія патрэбы, ажыцяўляла кантроль за расходамі

10. Крэўская унія Вялікага княства Літоўскага з Польшчай. Востраўскае пагадненне (гісторыка-прававая характарыстыка: прычыны заключэння, сутнасць, значэнне, наступствы).

1385г у замку Крэва заснаваны ддзяржана-прававы саюз, з якога пачалося збліжэнне ВКЛ з Польшчай.

Небяспека пераходу ўсей Польшчы ў рукі немцаў вымушыла польскіх феадалаў пачаць перамовы з вялікім княземВКЛ Ягайлам аб жаніцьбе з Ядвігай і саюзе дзвюх дзяржаў.

Саюз з ВКЛ дазваляў насельніцтву Польшчы абараніць сваю тэрыторыю ад захопаў земляў з боку княтсва. Саюз з Польшчай быў неабходны і ВКЛ, якое рыхтавалася да рашучай барацьбы з нямецкай агрэсіяй.

У жніўні 1385 польскія паслы прыбілі ў Крэва дзеля заключення сгоды

Есць сумненні ў сапрауднасці тэкста уніі. На Люблінскім сойме 1569 феадалы ВКЛ аспрэчвалі сапраўднасць тэксту. Міжнародные дагаворы заўседы пісаліся па страго акрэслінай форме (называліся бакі, сам тэкст і сведкі, таксама неабходны былі подпісы і пячаткі бакоў. Нічога гэтага, аграмя тэксту ў дакуменце няма).

Узышоўшы на польскі прастол, Ягайла захаваў за сабой вярхоўную уладу і ў ВКЛ, і назначыў вялікім князем свайго брата.

Прымусовае акаталічванне, узмацненне феадальнай эксплуатацыі, парушэнне сувярэннасці дзяржавы ўвядзеннем польскіх войскаў абвастрылі незедавальненне насельніцтва, якое выступіла супраць урада.

Абставіны ў краіне абвастрыліся, калі апазіцыйныя сілы ўзначаліў Вітаўт. Некалькі год урадавыя сілы вялі барацьбу з паустанцамі. Вітаўт карыстаўся шырокай народнай падтрымкай, гэта змусіла Ягайлу пайсці на кампраміс.

5 жніўня 1392 у Востраве было заключана пагадненне, паводле якога аслабляла прымусовае акаталічвання, не дапускалася ўтрыманне польскіх салдат у беларускіх і літоўскіх гарадах.

Востраўскае пагадненне спыніла ўнутраную барацьбу ў ВКЛ і ўмацавала яго саюз з Польшчай на аснове персанальнай уніі. Пагадненнем былі юрыдычна аформлены узаемаадносіны паміж дзвюма дзяржавамі пасля ўступлення Ягайлы на польскі прастол.

11. Віленска-Радамская і Гарадзельская уніі (гісторыка-прававая характарыстыка).

18 студзеня 1401 у Вільні былі сабраны найбольш уплывовыя феадалы, якія прынялі каталіцтва: спецыяльнай граматай яны пацвердзілі саюз з Польшчай. У сакавіку таго ж года аналагічнае ўзаемная абавязацельства прынялі польскія феадалы ў Радаме.

Саюз быў юрыдычна замацаваны ў Віленска-Радамскім акце. Гэтым пагадненнем феадалы ВКл абяцалі Ягайлу і польскім грамадзянам выступаць усімі сіламі супраць находаў якіх бы то ні было ворагаў, гэтак же павінны былі рабіць і польскія феадалы.

Акт Віленска-Радамкай уніі пацвердзіў адасобленасць і самастойнасць ВКЛ, а таксама правы Вітаўта як самастойнага кіраўніка дзяржавы. Віленска-Радамская унія з’явілася зыходным момантам арганізацыі і аб’яднання сіл усходнееўрапейскіх народаў у іх барацьбе з крыжаносцамі.

1413 у замку Гарадлі над Бугам былі сабраны некаторыя польскія феадалы і 47 феадалаў-католікаў ВКЛ. У выніку была выдана тра граматы: 1- польскім феадалам аб тым, што яны згодны падзяляцца з феадаламі-католікамі ВКЛ гонарам насіць гербы; 2- феадалаў ВКЛ, якія прымалі ш=гербы польскіх феадалаў, тым самым уступаючы з імі ў гербавае пабрацінства; 3-выдадзены ад імя Гайлы і Вітаўта, уяўляў сабой дакумент адкрытай каталіцкай агрэсіі і меў мэту ўмацаванне і пашарэнне каталіцызму, ідэалагічнае падаўленне і падпарадкаванне народа каталіцкаму духавентсву.

У прывілеі былі словы пра ўуключэнне ВКЛ у склад Польшчы. ВКЛ павінна было ў самы блізкі час перастаць існаваць як самастойная дзяржава, але ВКЛ захоўвала сваю самастойнасць.

Уніі спрыялі збліжэнню народаў, умацаванню і развіццю ўзаемных гандлевых і культурных сувязеў. Дзякуючы уніі былі прыпынены анямечванне польскага народа і каланізацыя Польшчы.

12. Клас феадалаў і саслоўе шляхты ў Беларусі ў ХІV–ХVІІ ст.ст.

У ВКЛ існавалі два асноўныя класы: феадалы і феадальна-залежныя людзі.

Феадалы: свецкія і царкоўныя (вярхушка каталіцкага і праваслаўнага духавенства)

Клас феадалаў: 1. Найбольш прывілігірованная група; 2. Менш знатныя феадалы.

Малаземельная і беззямельная шляхта – прамежнае становішча паміж класам феадалаў і класам сялян (па маеманаму становішчу бліжэй да сялян, па прававому – да феадалаў)

Саслоўе шляхты ў залежнасці ад матырыяльнага і прававого становішча: феадалы (атрымлівалі шляхецтва ад князя) і ваеннаслужывыя людзі, якія мелі ад сябе залежных людзей (засценкавая шляхта і беззямельная шляхта).

Крініцы права 13-14ст – пачатак заканадаўчага замацавання прававого становішча шляхты, граматы 15-16 і тры статуты – канчатковае замацаванне.

Яўрей – перайшоў у хрысціянскую веру – аўтаматычна прызнаваўся шляхтічам

Прастая жанчына – замуж за шляхтіча – аўтаматычна станавілась шляхтенкай, дзеці лічыліся шляхтічамі.

Мужчына не шляхтіч – жаніўся на шляхтенцы – не станавіўся шляхтічам, не набывалі шляхецства і іх дзеці.

Страта шляхецкай годнасці адбывалася па суду..

Прававое становішча шляхты: усе шляхтічы маглі валодаць зямлей у неабмежаваных памерах на праве ўласнасці; яны вызваляліся ад падаткаў (акрамя ваеннай службы); мелі права вывозіць прадукт сваей гаспадаркі беспошлінна за мяжу; мелі права выезжаць за мяжу (за выключэннем земель не прыяцельскіх); правазглашалась недатыкальнасць асобы і маемасці шляхты.

Дробная шляхта: прававое становішча бало абмежаваным, суд ажыцяўлялі над імі іх паны.

Становішча малоземельнай і безземельнай шляхты – было горшым чым у сялян.