21. Абласныя граматы: прычыны прыняцця, змест і значэнне.

Абласные граматы – нарматыўна-прававыя акты ВКЛ, якімі замацоўвала аўтаномныя правы некаторых земель.

Першыя абласныя граматы былі выдадзены Полацкая і Віцебская землі С 1392-1399. Самыя старажытныя нормы прывілеяў выпрацоўваліся, калі асобныя княствы, яе самастойные дзяржавы прымалі да сябе таго ці іншага князя і заключалі з ім дагавор. У іх князі давалі абяцанне захоўваць правы жыхароў дадзенай зямлі, не парушаць нормаў мясцлвага права.

Абласныя граматы пісаліся на аснове мясцовага звычаевага права.

За баярамі і мяшчанамі гэтых земель прызнавалася права свабоднага выезду з землі.

У абласных граматах значнае месца адводзілася забеспячэнню аховы маемасных і асабістых правоў насельніцтва.

Вялікі князь абяцаў не парушаць правоў уласнасці жыхароў дадзенай зямлі. Насельніцтва ў абласных граматах не падзяляеца на класы і саслоўі, а выступае адзінай массай.

22. Валасныя граматы: прычыны прыняцця, змест і значэнне

Валасныя граматы замацоўвалі павіннасці і некаторыя правы сялян.

Валасныя граматы выдаваліся ў асноўным у выніку скаргі насельніцтва на самавольства адміністрацыі.

Некаторыя валасныя граматы замацоўвалі адну павіннасць, некаторыя шмат.

Тэрыторыя, на якую распаусюджвалася дзеянне валасных грамат не была аднолькавай (некаторыя дзейнічалі на тэрыторыі адной воласці, некаторыя на некалькі)

Дзеянне валасных грамат не абмяжоўвалася тэрмінам

Часцей за ўсе ў граматах гаварылася “да волі і ласкі нашае гаспадарскай”, гэта значыць да выходу новай установы.

У тых выпадках калі такога ўказання не было, меркавалася што яны павінны дзейнічаць вечна.

Правы сялян па валасных граматах: сервітуты (права карытсання чужой рэччу), право выбіраць у мясцовыя органы ўлады і кіравання, право судзіцца ў копных судах.

23. Граматы беларускім гарадам на Магдэбургскае права (сутнасць, змест, значэнне). Крыніцы Магдэбургскага права

Граматы на Магдэбурскае права – нарматыўныя прававыя акты насельніцтву горада і мяшчанам, вызваляўшыя іх з-пад улады тэрыторыяльнай мясцовай адміністрацыі.

Устанавлівалі асобную гарацкую ўладу – магістрат (права самакіравання), падпарадкавана непасрэдна ураду або уладальніку горада, вызначалі асабістыя правы, ільготы, павіннасць гараджан і абавязкі.

К канцу 16 ст амаль усе гарады мелі Магдэбурскае права.

Згодна з граматамі гараджане вызваляліся ад шэрагу павіннасцей, скія яны раней неслі сумесна з сялянамі дадзенай зямлі.

Да 15ст павіннасці вызначаліся нормамі звычаевага права

З 15 ст пачалі замацоўвацца ў нарматыўных актах.

Т.к. жыхары кожнага горада неслі розныя павіннасці, то і граматы мелі індывідуальны характар.

24. Судзебнік Казіміра 1468г.: крыніцы, структура, змест

Першая спроба кадыфікацыі права – Судзебнік Казіміра 1468 года

Выказваліся розныя думкі пра яго назву: у самом тэексце – “ліст”, пры першай публікацыі 1826 – “статут”

Судзебнік быў зацверджаны вялікім князем на агульнадзяржаўным сойме 29 лютага 1468.

Быў напісаны на беларускай мове.

Крыніцы: мясцовае беларускае звычаевае права, прававые норма, выпрацаваныя судовай і адміністрацыйнай практыкай.

Змест абмяжоўваўся нормамі крымінальнаша і крымінальна-працэсуальнага права.

Артыкул1: норма, якая забараняла перадаваць пацярппеламу дзяцей ва узросце 7 гадоў, бацькі якіх былі вінаватыя ў крадзежы і не мелі магчамасці плаціць за шкоду.

Артыкул 5 і 6: абмяжоўвалі адказнасць жонкі і дарослых дзяцей злодзея

У судзебніку атрымала замацаванне ідэі і індывідуалізацыі пакарання.

Новым было ў законе вызначэнне злачынства як супрацьпраўнага дзеяння.

Калі злачынец не меў чым плаціць, то суд павінен бый вярнуць палічнае пацярпеламу.

Артыкул 24: узмацненне феадальнага прыгнету і пазбаўленне залежных сялян права вольнага адыходу ад феадала.

Атрымала заканадаўчае замацаванне запалохванне – адна з асноўных мэт пакарання.

Судзебнік забараняў вызваляць злачынства ад пакарання.

Заканчваўся судзебнік прадпісаннем: абавязвала ўсіх жыхароў утрымліваць у належным парадку дарогі і масты.

Судзебнік Казіміра быў падзелены на 25 артыкулаў у 19ст пры публікацыі І. Даніловічам