AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Karamanoglı gelüp karşuladı. Konya ovasında ograş itdi­ ler. Karamanoglı Muhammed Beg'i tutdılar ve büyük [75] oglı Mustafa'yı tutdılar. Andan sulh itdiler. Akşehr'i ve Seydişehri'ni ve Oklug'ı ve Kırşehri'ni ve Begşehri'ni ve Sivrihisar'ı ve Cemaze Hisarı'nı [Çamardı Hisarı'nı] ve Nigde'yi bu zikr olunan hisariarıvirdi. Tamam sulh itdiler. Sultan Muhammed Karamanoglı'nı hil'atladı ve sancak virdi. Tavla-y-ılan atlar ve katıdar ve develer virdi, gön­ dürdi. Hernin ki ordınufi öte ucına çıkacak at [99b] oglanla­ rınufi otarıturdugı atların ellerinden aldı ve eyitdi: " 'Os­ manoglı-y-ılan 'adavetüm ta kıyamete degin bakidur." di­ di. Ziyade bezbahtlıklar dahı itdi.

Nazın

Karaman'da bulınmaz togru bir yar

Veliler çok bile kolmaş u ayyar

İder kavl ü karar u 'ahd ü peyman İçer andlar yalan çok ider inkar

Begi vü kadisı şeyh ü müderris

Hiledür işleri hep caru rnekkar

Kazana koysa kaynatsafi bizümle İligi yaga dir karışma zinhar

Diyesin mü'min-isefi dôst olalum

Cevabıdur benem mü'mine gaddar [100a]

Hasa kim Al-i 'Osman'dan olasın

Dahı ziyade olur sıfatı cebbar

Tekebbür ü fuzuldur bil Karaman

Anufiçun kahr idüpdür anı Kahhar

422

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

BAB [74]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed-i Gazi İbni Bayezi'd Han Bursa'ya gelüp

ve andan sonra İflag'a 'azın itdügini bildürür.

Etrafun leşkederini cem' itdi. Ve Karamanoglı dahı leşker göndürdi, İsfendiyar dahı oglı Kasım'ı göndürdi. Çünki sultan Muhammed devlet-ilen yöridi, Tuna kenarına geldi, kendüsi anda turdı. Yirgögi'yi yapdı. Amma akıncılar koyı­ virdi. Mübalaga toyum geldiler. Andan sonra İflak'un begi ilçi-y-ilen haracın göndürdi. İta'at-ı külll [100bJ itdi ve dahı oglanların kapuya hızmete göndürdi. Andan döndi devlet­ ilen Sultan Muhammed Bursa'ya geldi.

İsfendiyaroglı Kasım Beghünkaraeydür: "Ben gitmezin." dir. "Sultanum kapusında hizmet iderin." dir. Andan hün­ kar dahı İsfendiyar'a ilçi göndürdi. "Karındaşum! Kasım eydür, bana vilayetünden tirnar sadaka it, dir. Ben dahı vi­ reyüm." didi. "Amma sen dahı Tosya'yı ve Kankın'yı ve Kal'acugı vir." didi. İsfendiyar Beg dahı hünkarun veziri

Bayezid Paşa'ya, Va'iz Muhammed dirler-idi bir aziz var­ ıdı, anı paşaya göndürdi kim: "Kerem lutf idesiz, hünkar hazretinden dilek idesiz kim benüm dirligüm bu Kastamo­ nı-y-ıla Bakır [76) . Küresi'nden-durur. imdi Kenkırı'yı ve Kal'acug'ı ve Tosya'yı nevahisi-y-ilen [101aJ bile virdüm, lutf idüp kabul itsünler ve ben bunları hünkar hazretine vi­ rürin, Kasım'a virmezin." didi. "Anun-ıçun kim ol bedbaht­ dur." didi. Hünkara bunları 'arz itdiler. Hünkar kabul idüp girü Kasım'a sadaka itdi. Kasım ta ölinceye degin atasına varmadı, ta ölinceye degin Al-i 'Osman'un 'atebe-i aliyele­ rinde oldı, ayruk getmedi.

Nazın

Nedür bu fitneyi gör çarh-ı gaddar İdinmez ata oglın kendüye yar

Heva yili cefa burcından eser

Yıkar milkini esbab-:ıla deyyar

423

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Bu bir iki nefes virüp alanlar

Sor ahir halını ol niçe tuyar [101b]

Şunı bilmez ki sonı n'alısardur Binüp 'ömr atma turmaz ha çapar

Atı yorulur u kendü yorulmaz

Bagazını alur bir iki Tatar

Kanı milk ü kanı mansıb kanı cah

Bozuldı tavlası vü gitdi katar

BAB [75]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed bin Bayezid Han Samsun'ı ne silret-ile aldı.

Sultan Muhammed'ün oglı Murad Han Amasiyye'de olur­ ken Kafir Samsun'ı oda yakdı. Kafirleri şehri bırakdılar ge­ miye girüp kaçdılar. Sultan Murad'a habar oldı. "Kafir Samsun'ı yakdı" didiler. Rum beglerbegisini, Baçaroglı Hamza Beg'i gönderdiler. Vardı, Kafir Samsun'ı zabt itdi. Sultan Muhammed'e habar [102a] göndürdiler. "Kafir Sam­ sunı'nı alup zabt idün, Müsülman Samsunı'nı almaga kolay oldı." Bu habarı Sultan Muhammed işidicek dahı hücum idüp yörüdi. Amma Baçaroglı Hamza Be·g hisardan getme­ di. Müsülman Samsunı-y-ıla her gün cenge başladı. Bu ta­ rafdan Sultan Muhammed dahı gelüp Marzuvan'a [Merzi­ fon] çıkdı. Andan yörüdi Samsun'a indi. Hisar içinde İsfen­ diyar'un oglı Hızır Beg-idi. Sultan Muhammed varıcak Hı­ zır Beg kal'ayı teslim itdi. Baçaroglı Hamza Beg sordı İsfen­ diyaroglı Hızır Beg'e: "Cenk itmeden hünkara niçün virdü­ nüz şehrünüzi?" didi. Hızır Beg eyitdi: "Bizüm şehrümü­ zün zindeganesi bu kafir şehriyle-y-idi. Çünki kafir şehri harab oldı ve sizün elünüze girdi, şimdi girübize bunda ra­ hatlık yokdur." [102b] didi. "Sizün-ile bizüm dostlugumuz ördeg-ile kaz konşulıgına benzer." Sultan Muhammed Hı­ zır Beg'e hil'atlar ve ni'metler virdi. "Ve eger yanumda du­ rursan sana yahşı tirnar vireyüm." [77] didi. Ol Hızır Beg

424

Çevriyazı: Hfıza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

eyitdi: "Karındaşurn Kasım yanundadur, ben anun-ılan bir yirde turrnazın." didi. Anda hünkar yanında turrnaga ihti­ yar itrnedi, vardı atasına getdi.

Nazın

Tebeddül olrnag-ıçun oldı 'alem

Tebeddül sonı baki oldı adern

Cihanda 'arifan yurt tutrnarnışdur

Benürn dirneg-ile kuruldı nizarn

Nizarn ki gaflete rna'den-i hasdur

Olupdur rna'den-i akluna erkarn [103a]

Bu gaflet tedbirinden geçmedün sen 'Aşık! halün-ile yöri epsern

BAB [76]

Sultan Muhammed kim Samsun'ı aldı, Bursa'ya giderken İskilib'e ogradı. Anda ne gördi ve ne'yledi, anı beyan ider.

İskilib'egelicekandarnübalagaTatarevleringördi.Sordıkim:

"Hay bu evler ne evlerdür ve kirnüfidür?" didi. Eyitdiler: ''Minnet Beg'üfidür." didiler. Ve eyitdiler: ''Tatar Saınakavog­ lı [Sarnakaroglı] dügüneyledi, anufi dügünine vardı." didiler.

SultanMuhammed döndi,BayezidPaşa'ya eydür: ''Ternürbu vilayetden Tatan alup gitdi didilerdi, ya bu vilayetde bunla­ rufi begleri dügün eyler, biribirine varurlar gelürler-irniş. Be­ nürn seferümde bile bulınrnazlar. Bunlan [103b] sürüp RUmi­ li'ne geçürrnek gerek." didi. Minnet Beg'i okutdı, andan sofua bunlarufi ceınl'isin sürüp Filibeyöresine geçürdiler. Konuş hi­ sannufi yanına yurd gösterdiler. Minnetoglı Muhammed Beg Konuş'dabir 'irnaret yapdı ve bir karhansaray yapdı, yirlenüp anda kaldılar. Ol arayı makarn idindiler, oturdılar.

Nazın

Tatar bulrnaz-ıdı ayran içeydi

Dere vü taga hem konup geçeydi

425

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Yanında büzme yançugı vü çakmak

Bulımaz kav ki çakmagın çakaydı

Sürüidi geldi akın begi oldı

Kafir kızın gözedür kim kapaydı

Didiler Minnetoglı Gazi almış [104a]

Gaza yolında bulsa can ataydı

BAB [77]

Anı beyan ider kim Simavna kadısı oglınuii. kethüdası kadı-'asker-iken Börklüce [78] Mustafa Karaburun'a varup ne'yledügin bildürür.

Simavna kadısı oglı kim İznik'e geldi, Mustafa dahı Aydın iline vardı. Andan Karaburun'a vardı. Ol vilayetde hayli murayılıklar itdi. Aydın ili vilayetinüii. ekserin kendüye döndürdi ve hembir nev'atertlbü ayin eyledi. El-hasıl-ı ke­ lam şol haclde vardı kim kendüyi bile teşbih-i nebi vü veli didürdi. Riyada şol mertebeye vardı. Bu tarafda Simavna kadısı oglı bum işidicek, kim Börklüce bunuii. gibi terakki­ dedür, bu dahı bir gün İznik'den kaçdı; sürdi İsfendiyar'a vardı. Andan deniz kenarına [104b] inüp gemiye bindi. İf­ lak'a geçdi vebunda gelüp agaç denizine girdi. Ve illa Börk­ lüce-y-ile ittifakı bileydi.

Sultan Muhammed dahı Bayezid Paşa'yı ve oglı Murad Han'ı bile göndürdi. Karaburun'da vardılar, Börklüce-y-ile buluşdılar. Mübalaga ceng olundı. Tarafeyndenhayli adam­ lar kırıldı. Ahirü'l-emir ceng arasında Börklüce'yi paraladı­ lar. Olvilayetibi-temamihizabtitdiler. Giderecekadamların dahı giderdiler. Vilayetini beg kullarına tirnarlar virdiler. Andan Bayezid Paşa girü Ma'nisa'ya geldi Torlak Ho Ke­ mal'i andabuldılar. Anı dahıbirmüridi-y-ilebileasakodılar. Bu tarafda Sultan.Muhammed dahı sürdi Sirez'e vardı ki Selanik'e düşe. Ve bu tarafda Simavna kadısı oglı kim [105a] agaç denizine girmiş-idi, birkaç bedbaht safılan göndürdi vilayetlere kim: "Gelün bana şimden girü padişahlık be-

426

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

nümdür, bana virildi." didi. "Taht bana musahhardur. Şim­ den girü sancak isteyen gelsün, sübaşılık isteyen gelsün ve tirnar isteyenler gelsün." didi. "Ve her maksudı olanlar gel­ sün." dir. "Şimdi girü ben huruc itsem gerek. Bu vilayetde halifebenem.". Ve Mustafa, Aydın ilinde huruc itdi. "Ol da­ hı benüm hizmetkarumdur." didi. Bu şimdiki sofılar dahı: "Biz dervişlerüz, Hak-ıçun." dirler. Bular derviş degüller­ dür. "Bir gün şeyhümüz huruc ider, biz dahı vardur kim begler oluruz." diyüp eydürler, dimaglarıfesadavarmışdur.

Nazm [105b]

Hak'a talib cihanda az kişi var

Sofılar kamusı hôd lut umar

Kılur namaz Vedud dir yalvarur çok

Varur beg kapusına tirnar umar

Başında dal u ya künbed geyüpdür

Ma'ani söylesen dir kanı himar

İlahi sana sıgındum bu haldan

Bu gaflet uyhusından canum uyar

Diyesin sufi Tanrı'yı hazır bil

Cevabı dir ki Tanrı şeyhe uyar

Diyesinsufikafir oldun anla

Yakin iman kor o küfre uyan er [79]

BAB [78]

Simavna Karlısı oglı ve ahvalı [106a] neye yitişdi, anı beyan ider.

Agaç denizinde tururak hadem ve haşem hayli şevket ha­ sıl eyledi. Anun-ıçun kim sancaklar ve sübaşılıklar adadı ve haylı tovıcalar dahı yanına cem' aldı ve tirnarerieri da­ hı kim Musi yanında kadı-'asker-iken Simavuna kadısıoglı tirnar alıvirdügi adamlar yanına cem' aldılar. Amma bu varan halklar bakaturdılar kim bunun işinde hiç hayır yok.

427

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Heman-dem Simavna Kadısıoglı'nı tutdılar. Sirez'de Sul­ tan Muhammed'e getürdiler. Sultan Muhammed yanında olurdı, Mevlana Haydar dirler-idi 'Acem'den yinile gelmiş bir danişmend var-ıdı. Ana sardılar kim: "Bunun ahvalı ni­ çedür ve bunun hakkında ne dirsin?" didiler. "Bu daniş­ mend kişidür." [106b] didiler. Mevlana Haydar eydür: "Bu­ nun kanı helaldur ve malı haramdur." didi. İletdiler, hazar içinde beyne'n-nas bir dükkan öninde bagazından herdar itdiler. Öldükden sonra birkaç cünüb müridieri indürdiler, varup bir yirde mezar itdiler.

Nazm

Danişmend beglik ister gör asıldı Çürük ok atdı hem yayı yasıldı

Heva-yı nefs anı başdan çıkardı

Uzun sanuları kırdı kısıldı

Dilerdi ceng ideydi padişahlan Dahı ograşmadın sındı basıldı

İki oglın kadı İznik'de gitdi

Yanında çok sı.1fı başı kesildi [107a]

SÜ'AL.- İman-ıla mı gitdi veya ne?

CEVAB.- Allah bilür; ancak hayatında ve mevtinde bil­ mezüz kim i'tikadı nenün üzerine-y-idivebilmezüz kim ca­ nın dahı ol i'tikad üzerine mi virdi.

Nazm

Çürük sôfi dili Allah'ı söyler Gönülde altun u akçayı soylar

Gayet eyüsi dir olsa pilav çok Çalıcılar bigi ol toyı soylar

Yalançı sôfiler çok kopdı şimdi

Uyup delülere soyını soylar

Kimi dir şeyhümüz sultan alısar inanur ana uyar zankı soylar

428

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman

BAB [79]

Anı beyan ider kim Sultan [107b] Muhammed Bursa'da 'imaret yapdı, aiia birkaç pare kafir köylerin istedi kim vakf ide.

Buldugı köyleri ne suret-ilen buldı, anı bildürür.

Halk eyitdi Sultan Muhammed'e: "Bu deniz kenarında hayli katir köyleri vardur. Müsülman vilayeti içinde olur­ lar ve illa İstanbol'un dirilürler." Bu habarı Sultan Muham­ med işidicek üzerine 'asker göndürdi. Köyün birisi Geni­ boza'dan öte Herek'dür [Hereke]. Katiri gördi kim üzerle­ rine 'asker-i İslam geliyorur, hisarı bırakdı, İstanbol'a kaç­ dı. Ve biri dahı Eski Geniboza'dur. Ol hayli ceng itdi. Anı yagma itdiler, aldılar. Andan sonra evlerini Müsülmanlara virdiler. Biri dahı [108a] Tarucılar'dur. Ol 'ahd-ilen ita'at it­ di. Anı dahı 'imarete vakf itdi. Ve biri dahı Pendik'dür. Ka­ firi kaçup İstanbol'a gitdi. Ve biri dahı Kartal'dur. Anun dahı katiri kaçup İstanbol'a gitdi. El-hasıl-ı kelam bu deniz kenarında olan hisarcuklar kim vardur, şimdiye dek gah katire dönerdi ve gah Müsülmanlara dönerdi; ta Murad Han oglı Muhammed'e gelinceye degin.

Ve Sultan Muhammed kim Bayezid Han oglıdur bunun saltanatınun tamam olması hicretün sekiz yüz yigirmi dör­ dinde vakı'olundı, vallahu a'lem.

Nazm

Cihan kimseyevefa itmemişdür

Di kimdür kim gele ya gitmemişdür [108b]

Hisarda köşki mutabbak yapanlar

Kodı köşki gider san yapmamışdur

Benem sultan benem hakan diyenler

Yalan da'vi-y-ilen mi gitmemişdür

Gelen geçer konan göçer 'Aşıki

Du'ası makbul olan geçmemişdür

429

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

BAB [80]

Anı beyan ider kim Sultan Muhammed Han

kim Bayezfd Han oglıdur, 'alem-i fenadan beka sarayına intikal itdügi vaktın ogulları ve kızları kaç kaldı

ve padişah kim oldı ve kendünüfi vefatı dahı ne suret-ilen oldı, anları bildürür.

Sultan Muhammed'ün dört oglı ve yidi kızı kaldı. Kendü­ nüfi vefatı Edrene'de [109a] aldı. Hernin ki baş yasduga kadı, vezirlerini cem' itdi, eyitdi: "Tizcekulu oglum Murad'ı getü­ rüfi." didi. Hernan ol sa'at çaşnigirbaşıElvan Big'i göndürdi­ ler. Eyitdi: "Ben hôd bu döşekden kalkınazın ve Murad Han gelmedin ölürin, memleket biribirine tokınınadın tedarük idüfi. Benüm vefatumı tuyurmayasız, ta Murad Han gelin­ ce." didi. Veziri Hacı 'İvaz Paşa ve Bayezid Paşa ve İbrahim Paşa bir yire cem' aldılar eyitdiler: "Eger hill bir dürlü olur­ saniçe itmek gerekdür." didiler. Hacı 'İvaz Paşa eydür: "Ge­ lüfi kulı maslahata göndürelüm, kapu birez yiynilsün. An­ dan safira tedarük ne-y-ise idevüz." [109b] didiler. Derhill di­ van itdiler ve eyitdiler kim "Padişahumuz İzmiroglı'nufi üzerine gider. Padişah eydür: 'Kulum olanlar varsun Anato­ lı beglerbegisi birle Biga'da bulışsunlar' didi, 'ale't-ta'cil çı­ kufi." didiler. Ve hem 'ulufelerin virdiler ve Anatalı begler­ begisine de habar göndürdiler. ''Tizcek leşkeri Biga'ya cem' idesin." didiler. Hernan kulı turkırmadılar, göndürdiler, [81] gitdi. Amma kapuda her gün divan iderler, sancak ve tirnar virürler aludar ve masalıhlar görürler ve illa hakimler dahı girürler çıkarlar ve paşalara hakimler deva-y-ıçun her birisi bir dürlü otlar isterler kim hünkara ya'ni 'ilac iderler. Amma bu tarafa turmadın ulak [1 10a] göndürürler kim çaşnigirbaşı Elvan Beg'e vardugufi maslahatı tut didilerdi.

Bir gün silihdarlar galebe itdilerpaşalamiiüzerine: "Padi­ şahumuz kanı? N'oldı, çıkmaz ?" didiler. Paşalar eyitdiler: "Bu hakimler komazlar çıkmaga." didiler. Agalar dahı eyit­ diler: "Elbette girürüz padişahumuzı görürüz." didiler. Ha­ cı 'İvaz Paşa eydür: "İmdi bugün sabr idüfi irte çıkaralum, gelüfi görün." didi. Gurdüzen dirler-idi 'Acem'den gelmiş

430

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

bir hakim var-ıdı. Yıldurum Han'un hekimi-y-idi. Vardı bir tasnif itdi, meyyitün arkasına bir oglan oturtdı. Hakim bir san'at-ıla nesne düzdi ol oglan meyyitün elin hareket itdü­ rür. Meyyit kendü eli-ylen kendünün sakalın [1 10b] sıgar. Hakim paşalara gelüp dülbendin yire urdı, eydür: "Komaz­ sız kim padişah hôş ola. Bizüm buncadan berü çalışdugu­ muzı zayi' idersiz." didi ve paşalar dahı eydürler agalara. Eydür: "Hele ümidümüz vardur Allah'dan kim Hak ta'ala saglık vire." didi. Agalar dahı gördiler, padişah kendü eli­ ylen sakalın sıgadugın gördiler, varup kendü hallarına git­ diler. Girü paşalar ve hakimler padişahun koltugına girdi­ ler, saraya iletdiler.

Nazm

Gine bin dürlü suret dutdı 'alem

Karış murış alısardur bu adem

Yeni sözler diyiserdür bu diller [1 11a]

Yini defteryazısardur bu kalem

Düzildi geldi vü şadi melamet

Ki her ferah yanında yoldaşı gam

Cihan nakşını nakkaş böyle yazdı

Nitekim dün ü gündüz olmadı kem

irince ol Murad Han murada

Niçe nutk u natıklar aldı ebkem

BAB [81]

Anı beyan iderkim Sultan Murad ne suret-ilen gelüp padişah oldı ve karındaşları dahı n'oldı? Anları bildürür.

Sultan Muhammed'ün meyyitini kırk bir gün sakladılar ve ol zikr olman maceralarla. Çünkim Sultan Murad Han gel­ di Bursa'ya, [1 1 1 b] tahta oturdı ve hutbe-i padişahi kendü adına okundı ve Sultan Muhammed'ün meyyitini Bursa'ya getürdiler. Herninkimeyyitzahir aldı, 'alemde şur u şerfit­ neler dahı yayılmaga başladı. Bu tarafdan İzmiroglı [82]

431