AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Etrafuft kafirleri dahı gelürler maslahatların görürlerdi. Gah gah Germiyan halkı dahı gelürlerdi. Bir gün Bile­ cük'den bazarcı kafirler gelmişler ve hem Germiyan'dan dahı gelmişler. Bu Bilecük'de kafirler eyü bardak düzerler. Bazara yük-ilen satmaga getürmişler. Germiyanlu'nuft bi­ risi bir bardagın almış, nesne virmemiş. Bu kafirler gelüp 'Osman Gazi'ye şikayet itmiş. 'Osman Gazi dahı ol barda­ gı alan kişiyi getürmiş, belki dögmiş, dahı kafirün hakkını alıvirmiş. Be-gayet yasak itmiş, "Hergiz Bilecük kafiderini incitmeyeler." Bunlara 'adi gösterdi. Ta şol hadde vardı kim Bilecük kafirlerinüft 'avratları dahı Eskişehir'ün baza­ rında gelürler, hazar idüp maksudiarını görüp giderlerdi emn ü eman-ıla. Bu Bilecük'üft kafirleri dahı 'Osman Ga­ zi'ye gayetde i'timad itmişlerdi kim "Bu Türk bizüm-ile eyü togrılık ider." dirlerdi.

Nazm

Hlle it düşmene ta kim vire el

Ki fursat bulasın zinhar başın al

Yidür ni'met içür şekker şarabın

Ko key ola afta bulasın mecal

Veli gafil yörime itmesin al

Ki peşman fayde virmez olsa melal

BAB [10]

Hırmenkaya kafideri 'Osman Gazi-y-ilen

ne vech-ile aşina oldılar ve ne'ylediler, anı bildürür.

'Osman Gazi kim sancagı begi olup at bindi, Köse Mihal dayim anun-ıla bile olurdı. Ekser bu gazilerün hidmetkar­ ları Bırmenkaya kafirleri-y-idi. Bir gün 'Osman Gazi Mi­ hal'e eydür: "Tarakçı Yifticesi'ne segirdim idelüm dirüz, sen ne dirsin?" Mihal eydür: "Hanum! İmdi Sorkun üzerin­ den Sarukaya'dan, Biştaş'dan geçelüm kim Sakaryı [Sakar­ ya] suyını geçebilevüz ve hem dahı gaziler bize ol tarafdan

332

Çevriyazı: Hfızii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

gelürler." didi. "Ve Mudurnı vilayetini dahı urmaga kolay­ dur." didi. " Ve hem ol vilayet ma'murdur. Sarnsa Çavuş dahı ol vilayete yakın olur ve ana dahı i'lam idelüm." didi kim "Bir fursat oldugı yirde bize bildüre." Ve hem anun bi­ gi [12] itdiler. Vardılar, Biştaş'un tekyesine kondılar. Şeyhi­ ne sardılar: "Su geçüd virür mi?" Şeyh eydür: "Gazilere ge­ çüddür, Allah fazlı-y-ıla." Atları yemin kesüp bindiler, su kenarına vardılar. Sarnsa Çavuş'ı sunun kenarında buldı­ lar. Hazır ve müheyya aldı. Bu gazileri togrı Sorkun üzeri­ ne iletdi ve ol vilayetün kafideri Sarnsa Çavuş-ıla aşina al­ mışlardı. Hernin ki anı gördiler ve bu 'askeri gördiler mu­ ti' ve münkad aldılar. Erieri ve 'avratları karşu geldiler. Aralarında bir mute'ayyince kafir var-ıdı. Anı okıdılar, gel­ di 'Osman Gazi'ye 'ahd ü peyman itdiler kim Sarnsa Çavuş ne dirse anı kabul ideler.

SÜ'AL.- "Samsa Çavuş ne kişidür?"

CEVAB.- "Bir kişidür kim anun da hayli cema'atı var ve hem yoldaşlıga yarar bir karındaşı dahı var, adına Sülemiş dirler. Ve ol vakt kim Ertonrul [Erdunrıl] Gazi Sögüd'e gel­ di. Bunlar dahı anun-ıla bile gelmişlerdi. Ol aralıkda tur­ madılar. Eynegöl kafirleri incindügi sebebden vardılar, Mudurnı [Muturnı] vilayetinde karar itdiler. Anun kafirle­ riyle müdara idüp otururlardı. Ve ol sebebden 'Osman Ga­ zi ol vilayeti bunlara ısmarladı ve ol aradan 'Osman Gazi segirdim itdi. Göynük vilayetine vardılar, Tarakçı Yenicesi vilayetin dahı urdılar. Geldiler Gül-Falanoz'a [Göl-Fla­ noz'a] çıkdılar. Yine Hırmenkaya'dan Karacahisar'a çıkdı­ lar. Mihal önlerince kılaguz-ıdı. Amma esir almadılar, mal ganimet çok aldılar. Anun-ıçun esir almadılar, halkı ken­ dülere tabi' itmek-içün.

Nazm

Sebeb-i 'Osman'dan toydı vü guzat

Kimi altun gümiş aldı kimi at

Kimi begendügi kızlardan aldı

Gazilerün-idi ol dernde fursat

333

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Gaziler cem' oldı 'Osman'a niyyet

Ki dayim artar oldı fazl u ni'met

Sa'adet güneşi togdı ezelden

Nazar idün gaziler oldı mir'at

Çün kim 'Osman Gazi bunçılayın gazalar itmege başladı, etrafun kafideri ihtiraz ider aldılar. 'Osman Gazi Bilecük kafiderine gayetde hürmet ider. Sardılar kim: "Bu Bilecük kafirlerinün nice hurmeti var senün yanunda?" dider. Eyit­ di kim: "Konşularumuzdur. Biz bu vilayete garib geldük, bunlar bizi hôş tutdılar. imdi bize dahı vacibdür kim bunla­ ra hurmet idevüz." didi.

Nazm

Vacibdür dôstlık itmek konşı-y-ılan

Sakın kim konşını olmaya yılan

Kime kim dôstlık itsen it hazer sen [13]

Hazersüzdür başı yollarda kalan

Hassa kim kafir olsa dôst idinmez

Dilinde dini batıl kavli yalan

BAB [11]

Anı beyan ider kim Köse Mihal dügün ider.

Kızını Gül Falanozoglı'nuii begine virür.

Mübalaga agır yarak gördi kim adlu dügün eyleye. Dügün esbabı tamam oldı. Etrafun kafiderine ve teküderine okuyı­ cılar göndürdi. Ve hem 'Osman'ı dahı okudı ve hem tekür­ lere dahı habar göndürdi kim: "Gelün, bu Türk ile aşina olun kim bunun şerrinden emin olasız." didi. Va'de olındu­ gı gün geldiler. Dügüne mübalaga saçular getürdiler. 'Os­ man Gazi cemi'isinden sonra geldi. Eyü halılar ve kilimler ve sürü-y-ile koyunlar getürdi. Ve illa 'Osman Gazi'nün sa­ çusını gayetde begendiler. El-hasıl üç gün dügün oldı. Ve bu teküder 'Osman Gazi'nün keremine hayran kaldılar. Ve

334

Çevriyazı: Haza Menilkıb u Tevilrih-i Al-i Osman

illa fursatbulımazlar kim karvayalar. Bilecük tekürine 'Os­ man Gazi mahabbetler gösterdi. Ve evvelden bunun-ıla ga­ yibane aşinalıkları var-ıdı. Ve illa müvacehe birbirin görme­ mişlerdi. Zira 'Osman Gazi yaylaya gitseler cemi' emanetle­ rini Bilecük hisarında kodardı ve ol sebebden aşina almış­ lardı. Bilecük teküri dahı dügün itmege niyyet idi.

Nazın

Mihal kim dügün itdi gör ne itdi

Gaziler şevketinebünyad itdi

Dügüne nice tekürler ki geldi

Kamusı 'Osman-ıçun tedbir itdi

Kimi didi ki tfz bunı dutalum

Bilecük teküri bir tedbfr itdi

Kim ya'ni dügün idüp karvayalar

Muhalif tedbiri kendüyi tutdı

BAB [12]

Bilecük tekürinüfi dügün itdügin bildüriir kim ol dahı Yarhisar tekürinüfi kızın alsa gerek.

OldahıMihal'iokıdı. Tanışıkitdiler. Cemi'dügününesbabın tamam itdiler. Ol bu etrafun tekürlerine akıcılar göndürdi. Amma'OsmanGazi'yedahı okuyıcıvarmadın,Bilecüktekü­ rine süri-y-ile koyunlar göndürdi ve eyitdi kim: "Karında­ şumbum dügüne hidmetidenlere yidürsin." didi. "İnşaallah ben dahı vardugum vaktın saçumı iledem" didi. "V'eger ka­ rındaşuma layık saçum yog-ısa bana layıkın iledem." [14] di­ di. El-hasıl-ı kelam bunlar akımadın göndürdügidür. Anun­ ıçun kim Mihal dügününde va'deler itmişlerdi. Tekür dahı Mihal'ı 'Osman Gazi'ye okuyıcılıga gönderdi ve hayli altun gümiş avadanlıgınbile göndürdi. Ve Mihal dahı gelicek 'Os­ man Gazi'ye bu tekürlerün ittifakların ve ınınadları ne-y­ idügün bildürdi. "Gafıl deprenme." didi ve dügüne okudı. 'Osman Gazi dahı Mihal'e okuyıcılık hayli nesne virdi.

335

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

'Osman Gazi dahı eydür: "Mihal Beg karındaşum teküre benden selam idesin. Üşde şimdi biz dahı yaylaya göçsevüz gerek. Ve hem kaymanam ve hatunum dahı karındaşumun anası-y-ıla bilişmek isterler. imdi karındaşum hôd bilür kim Germiyanoglı bizüm-ile ne haldadur? Kerem itsünler dayi­ ma zahmetümüz çekegelmişlerdür. Bu yıllıga dahı çeksün­ ler. Anamun ve benüm havayiclerümüzi gine hisara göndü­ relüm." didi. Mihal 'Osman Gazi'nün bu habarın gelüp te­ küre habar virdi. Tekür dahı gayet sevindi, can-ıla sözini ka­ bul itdi. Mihal'i gine göndürdi. Bir güne va'de alındı kim 'Osman Gazi dahı anda vara ve hem didi kim; "Bizüm ha­ tunlarumuz sahraya ögrenmişlerdür. Bilecük tar yirdür, dü­ güni anda itmesünler." didi. Bu sözi dahı tekür kabul itdi. Dügüni Çakırbınarı'nda eyledi. Ve hem va'de-i sahihde 'Os­ man Gazi dahı öküzlerini yükletdürdi. Hemişe ileden ha­ tunlara virdi. [Ve keçeler arasına bir niçe adamlar bile sardı­ lar.] Sürdiler ahşam karanusında hisara girdiler. Bir iki katar öküz kim hisara girdi. Keçe yüklerinden adamlar yalın kılıc­ ıla dökildi. Defi kapucıları paraladılar. Hisarda hôd adam az kalmışıdı, ekseri dügüne gitmişlerdi. Hisar feth alındı.

Geldük bu tarafda 'Osman Gazi dahı görelüm ne'yler. Ve bir niçe gazileri baş bezleriyle 'avrat tonına kaydı. Teküre habar göndürdi. Eydür: "Bunları ayruca bir yirde kondur­ sunlar ki hatunlaromuz andagı tekürleri görüp utanmasun­ lar." Tekür bu söze gayetde ferah oldı. Eydür: "Türkün eri 'avratı asanlıg-ıla eyü elüme girdi." dir. Ayru yir hazır it­ dürdi. 'Osman Gazi dahı öküzleri getürenler-ile şöyle kavl itmişdi: Anlar hisara girdügi sa'atda 'Osman dahı teküre geley-idi ve hem ol dahı ahşamın geldi. Ya'ni hatunlarını dahı aşikara getürmezler. Tekür dahı karşuladı, ta'zim-ilen kondurdu. Dahı tekür odasına varmadın heman-dem 'Os­ man bindi Mihal dahı bile bindi. Tekür'e "Hay Türk kaç­ dı."didiler. Tekür dahı serhoşca-y-ıdı. Bindi, ol dahı Türkün ardına düşdi. 'Osman Gazi geldi Kaldurayık [Kaldırık] dir­ ler bir dere var, Bilecük'e yakın yirde. Anda gelicek turdı. Tekür dahı ol araya kim irdi, bagazı ele virdi. 'Osman Gazi tekürün başını kesdirdi, döndi 'ale's-sabah Yarhisar'a indi.

336

Çevriyazı: Hiizii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

Tekürini tutdı, gelini dahı tutdılar. Dügüne gelen halkun ekserini esir itdiler. Tizcek Turkut Alp'ı Eynegöl'e [İnegöl] saldılar kim: "Ayanikala kim Eynegöl teküridür işidüp kaç­ masun." didiler. Turkut Alp dahı irdi. Eynegöl'i çevürdi. 'Osman Gazi dahı her ne kim aldılar Bilecük'e getürdiler, mesalih ne-y-ise gördiler. [15] Andan Eynegöl'e geldiler. He­ man ki geldügi gibi yagma itdi. [didi ?] Gaziler izin istedi­ ler, "hay" diyince hisara girdiler, tekürini pare pare itdiler. İrkegini kırdılar, dişisini esir itdiler. Anun-ıçun ki çok Mü­ sülmanlar kınlup şehid olmaga bu kafider sebeb olmış-ıdı.

Nazım

Gör imdi hile-i 'Osman ne itdi

Baş oynadı vü hem çok başlar ütdi

Kafider ona duzaklar düzerdi

Bu çapük ayagın karvadı tutdı

Kafider kazdı kuyı Gazi düşeler [2b]

Kafider düşdi gaziler dürişdi

Karanu kafirün gözin büridi

Gaziler nun 'Osman'a buluşdı

BAB [13]

Ol gelini kim tutdılar Yarhisar tekürinüfi kızı-y-ıdı

anı kime virdiler ve hem ol kimdür? Bu bab anı bildürür.

'Osman Gazi anı oglı Orhan'a virdi kim anun adına Lülüfer Hatun dimişler-idi. Orhan Gazi dahı ol zamanda yigit ol­ İnış-ıdı ve bir oglı dahı var-ıdı kim anı göç üzerinde koyup tururdı ve bu dört pare hisadarı kim aldılar amma vilayet­ lerinde 'adl ü dad itdiler ve cemi'i köyleri yidü yiderine ge­ lüp mütemekkin aldılar. Vaktiarı kafir zamanından dahı eyü oldı [3a] belki. Gayrı vilayetlerden dahı adamlar gelme­ ge başladı bundagılarun rahatlıkların işidüp. El-hasıl-ı ke­ lam 'Osman Gazi dügün eyleyüp ol kızı kendü oglı Orhan Gazi'ye virmek istedi, hem eyle itdi.

337

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Bu Lülüfer Hatun ol hatundur kim Kapluca Kapusına ya­ kın yirde Bursa hisarı dibinde tekyesi vardur ve hem Ülüfer suyınun köprüsini ol hatun yapdurmışdur ve ol suya veeh-i tesmiye ol köpri olup-durur ve hem Murad Han-ı Gazi anun oglıdur. Ve hem Süleyman Paşa dahı anun oglıdur. Bu ikisi­ nün atası Orhan Gazi'dür. Hatun kim vefat idicek Orhan Gazi'ylen Bursa hisarında bile defn itdiler, vallahu a'lem.

Nazım [3b]

Zihi devlet ki Hatun buldı Hak'dan Ki burcından belürdi gün şafakdan

O burcdan kim tulu' itdi Murad Han Süleyman Paşa çıkdı hem nikabdan

Selatin 'ankalar Hatun togurdı Cihan ruşen nur oldı ol çırakdan [161

Cihana toldı 'anber müşk ü billar 'Araklar kim belürdi gül varakdan

Cevahir ma'dini çün zahir oldı Talibler cem' olur yakın ırakdan

'A.şıki yazdı ma'din-i menakıb Bunun üstadını bulduındı çokdan [4a]

Aldı 'Osman Bilecük'i hey yar Yarhisar'ı içinde her ne ki var

Milk ü malın tasarruf itdi kamu Nasib itdi 'inayet-i Gaffar

Şular kim haraca muti' degüldür İşleri pür hile vü rnekkar

Gazi 'Osman ki itdi hile buna Bilür-idi ki bular-ıdı gaddar

Gazi 'Osman ne itdiyse hak itdi Yine ider kafidere tekrar

338

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarlh-i Al-i Osman

Velehu eydan

Alındı Eynegöl kırıldı kafir

Gaziler miH u ni'met aldı vafir [4b]

Harab itdiler ol küfrün diyarın

Getürdiler yirine nur-ı zahir

Gör imdi 'aleme kim geldi 'Osman

Neyi kim tutdı asan itdi Kadir

Ve bu fethün tarihi hicretün altı yüz toksan tokuzında va­ ki' oldı.

BAB [14]

Anı beyan ider kim 'Osman Gazi evvel Cum'a namazını nirde bünyad itdi ve her feth itdügi şehirde ne suret-ile oldı.

Kaçan kim Karacahisar'ı aldı, şehrün evleri boş kaldı ve Germiyan vilayetinden hayli adamlar geldiler. 'Osman Ga­ zi'den evler dilediler. 'Osman Gazi dahı gelenlere boş evler­ den virdi ve [5a] sehel zamanda şehrün evleri memlu olup şe­ hir ma'mur oldı. Ve kiliselerin mescid itdiler ve pazar dahı bünyad itdi. Ve bu şehir halkı ittifak itdiler kim "Cum'a na­ mazın kılalum ve hem bir kadı dahı dileyelüm." didiler.

Anda Tursun Fakıh dirierdi bir 'aziz kişi var-ıdı ve ol halka imamlık iderdi. Bular halların ana söylediler. Ol dahı geldi [17] 'Osman Gazi'nün kaymatası Edebalı'ya söyledi. Bu sözi söyleyiyorurken 'Osman Gazi çıkageldi. Sardı, bularun mu­ radlarını bildi. 'Osman Gazi eydür: "Her ne kim size gerek­ lüdür anı eyle idün." dir. Tursun Fakı eydür: "Hanum! Bu işe sultandan icazet ve izin gerekdür." dir. 'Osman Gazi eydür: "Bu şehri ben hôd kendü [5b] kılıcum-ıla aldum. Sultanufi bunda ne dahlı var kim andan izin alam." didi. "Ana sultan­ lık viren Tanrı bana dahı gaza-y-ıla hanlık virdi." didi. "Ve eger minneti şol sancag-ısa ben hôd dahı sancak götürüp küf­ far-ıla ograşmadum." dir. "Ve eger ol ben Al-i Selçuk neslin­ denven dirse, ben hôd Gök Alp oglıyın; dirin. Ve eger bu vi-

339

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

layete ben anlardan öndin geldüm dirse, benüm dedem Sü­ leyman Şah dedem hôd andan evvel gelüp turur." didi. 'Os­ man Gazi'den bu habarları işidicek bu halk razı aldılar. He­ man-dem kadılıgı ve hitabeti Tursun Fakı 'azlz:e virdi. Evvel Cum'a hutbesi Karacahisar'da akundı, amma bayram hutbe­ si Eskişehir'de akundı ve bayram namazı da anda kılındı.

Nazm [6a]

Okundı hutbe kim Gazi 'Osman Ertanrol aglı Gazi han 'Osman

Temerrüd ehli kafider kırandur O mü'min leşkerine han 'Osman

Ki 'adli bezli hep tutdı cihanı 'Atası sayesi ni'metlü 'Osman

Harab iden putı puthaneleri 'İmaret din-i İslam itdi 'Osman

Münadller nida ider saladur Sa'adet bahş ider dir geldi 'Osman

Kuruldı devleti çetri ezelden Ebed baki kalur bil nesi-i 'Osman

Evvel tarih-i hutbe-i 'Osman hicretün altı yüz seksen [6b] sekizinde vakı alındı.

BAB [15]

Bu bab 'Osman Gazi'nün kanilm alıkamın bildürür.

Çün kim kadı ve sübaşı nasb alundı ve Pazar dahı turdı ve hutbe dahı kendü adına akundı, bu kez bu halk kanun ister­ ler. Germiyan'dan bir kişi geldi. Eydür: "Bu pazarun bacını bana satun." dir. Bu kavm eyitdiler: "İmdi hana var." didi­ ler. Ol kişi sürdi 'Osman Gazi'ye geldi, sözüni söyledi, eyit­ di: "Hanum! Bu bazarun bacını bana sat." didi. 'Osman Ga­ zi eydür: [18] "Bac nedür?" Ol kişi eydür: "Bazara her ne

340

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman

kim gelse ben andan akça alurın." dir. Osman Gazi eydür: "Bire kişi senün bu bazarda gelenlerde alırnun mı var kim bunlardan akça istersin?" Ol kişi eydür: " Hanum! Bu töre­ dür, [7a] ve 'adetdür. Cemi' vilayetlerde vardur kim padi­ şahlar aldılar." didi. 'Osman Gazi eydür: "Tanrı buyrugı ve peygamber kavlı ınıdur veya ol begler kendülerinden mi it­ diler?" didi. Bu kişi eydür: "Töredür hanum evvelden kal­ mışdur." didi. 'Osman Gazi gayetde gazaba geldi. Eydür: "Bire kişi kim kazana, kendünün mülki olur. Ben mal anun malında ne kodum ki bana akça vir diyem? Bire kişi! Yöri git! Bana bu sözi söyleme kim sana ziyanum deger." didi. Ve bu halk eyitdiler kim "Hanum! Bu bazarı bekleyenlere nesne gerek; 'adetdür, bir nesnecük vireler." didiler. 'Os­ man Gazi: "Çün kim imdi siz eyle dirsiz, her kişi kim bir yük getüre sata iki akça virsün." didi. "Ve her kim ki [7b] satmasa hiç nesne virmesün." didi. "Ve her kişi kim bu ka­ nunumı boza Allah anun dinin ve dünyasın bozsun." didi. "Ve dahı her kime kim bir tirnar virdüm anun elinden se­ bebsüz almayalar." didi. "Ve hem öldügi vaktın oglına vire­ ler, eger kiçüçük dahı kalursa vireler. Hıdmetkarları sefer vaktında onun uçun sefere varalar ta ol oglan sefere yara­ yınça. Ve her kim bu kanlım dahı bozarsa Allah andan razı olmasun. Ve eger benüm neslüme bu kanundan gayrı bir kanun dahı koduracak olurlarsa idenden ve itdürenden Al­ lahu ta'ala razı olmasun." didi.

Nazm

Bu resme kodı kanlım 'Osman

Ki şakir ola andan Gani Sübhan [Sa]

Didi sultan ki Hak'dur milk anundur

Anundur virmek ü almag u divan

Arada biz bahane olduk ancak

Bahaneden göründi halka bürhan

Cihana di gelen kim baki kaldı

Kanı ol kim didi hanarn ya sultan

341