AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Niçe gemileri gark itdi derya

Adı 'unsur nihayetsüz bu 'umman

Belürmez iz karubanlar yitüpdür

Hernan bir ad kodı gitdi Süleyman

Sakın kim adufi. afiup sögmesünler

Dilersefi rahmet ide sana Gufran

Cihanda çok nişan kodı gelenler [Sb]

Nişanı 'adlı bedli kodı 'Osman [19]

BAB [16]

Anı beyan ider kim bu feth itdügi vilayetlerüii tirnarların kimlere virdi.

Karacahisar sancagı kim afia İnöfii dirler, oglı Orhan'a virdi ve sübaşılıgını karındaşı Gündüz'e virdi. Yarhisar'ı Hasan Alp'a virdi. Bu dahı bir yarar yoldaş-ıdı, kendü-y-ile bile gel­ miş-idi. Eynegöl'i Turkut Alp'a virdi. Şimdiki hinde dahı adı anılur ol 'azizüfi. Eynegöl yöresinde köyleri var kim afi.a Turkutili dirler. Ve kaymatası Edebalı'ya Bilecük'üfi hasılın tirnar virdi. Ve hem hatunını atası-y-ıla Bilecük'de bile kodı, kendü Yifiişehr'e vardı. Yanında olan gazilere evler yapdur­ dı. Anda turaklandı. Anun adını Yifiişehir kodılar. [9a] Ve bir oglı kim Ala'addin Paşa'dur. Anı yanında kodı, amma 'Os­ man Gazi oglı Orhan-ıla dört yana segirdim iderlerdi. Hatta İznik'e dahı inederdi ve Köprihisar'a dahı bir niçe kerre var­ dılardı. Anı sofiragı def'ada yagma-y-ıla feth itdiler. Andan sonra Marmara vilayetine vardılar. Kafideri ita'at-ıla gelüp mutl' oldılar. 'Osman Gazi dahı girü yirlü yirinde kodı. Hiç birin incitmedi. Girü Yifiişehir'e geldiler, birkaç gün gaziler atların difi.lendürdiler. Andan sonra İznik vilayetine segir­ dim itdiler. Şehrüfi kapusın yapdurdılar. Bir niçe gün eyü sultani cenkler itdiler. Hisarufi üzerine er kodılar. Amma vi­ layeti tapdı, vilayetini tirnar erlerine tlınar virdiler. Kendüler girü Yifiişehr'e [9b] geldiler. Anda karar itdiler.

342

çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

BAB [1 7]

Anıbeyan ider kim Bursa teküri ve bir niçe tekürler; Edrenos [Adranos] Teküri, Bedenos [Bidnos, Bednos] teküri, Kestel teküri, Kite teküri, bular cemi''isi ittifak idüp

bir oldılar.

Eyitdilerkim: "Bu Türk'ün üzerinevaralum ta anı olaradan götürelüm, hiç adın sanın komayalum. Götürelüm kim anufi. şerrinden emin olavuz." didiler. Bu kafirler 'azim leş­

ker cem' itdiler, yöridiler 'Osman Gazi'nün üzerine. Bu ta­ rafda 'Osman Gazi dahı işitdi kim küffar cem' olup kendü­

nüfi. üzerine geldügin. Heman-dem Hak ta'alaya sıgınupbi­ tekellüf karşu yöridi. "Niyet-i gaza." didi. Hazır olan gazi­ lerden Koyunhisarı'nda küffar-ıla buluşdılar, hernan cenge bünyad itdiler. Ceng [10a] ide Dinboz'a geldiler. Anda geli­ cek küffar taga arka virdi turdı. Be-gayet azim kırkun oldı.

Vasfın Allah bile. 'Osman Gazi'nün dahı karındaşı oglı Gündüz'ün oglı Aytogdı'yı şehid itdiler. Dinboz'da Koyun­ hisarı'na gider yolda, yolun üzerinde yatur. Mezarına taş çevürüp tururlar. Ol vilayetde at yankulansa anufi. mezarı­

na iledürler, üç kez tolandururlar. Hak ta'ala şifa virür. Andan sonra kafir sındı, Edrenos teküri kaçdı, Kestel te­

küri düşdi, Bursa teküri hisara girdi, Kite teküri 'Osman Gazi'nün mukabelesinde-y-idi, ol dahı kaçdı. 'Osman Gazi dahı ardın sürdi. Tekür varup Ulubat'a düşdi. Osman Ga­

zi vardı, Ulubat [10b] köprisinden geçdi, kondı köpri başın­ da. Habar göndürdi kim tekürine: "Zebf:ınumı virüfi. ve il­ la virmeyecek olursafi Gölbaşı'ndan tolanurın vilayetüfi.i harab iderin." dir. Ulubat teküri eydür: "İmdi 'ahd idelüm, senden ve senüfi. nesiünden hiç birisi bu köpriden geçme­ yeler, zebf:ınufi.ı safi.a virelüm." didi. 'Osman Gazi kabul it­ di. Ol zamandan ta bugüne degin Al-i 'Osman Ulubat köp­ risinden geçmediler. Amma sudan kayıg-ılan geçerlerdi. 'Osman Gazi zebf:ınını alup getürdi. Kite hisarına karşu pa­ raladılar. [20] Hisarı dahı aldılar içine er kodılar, vilayetini dahı zabt itdiler.

343

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Nazrn

Şunı kim aldı yapdı yıkdı 'Osman

Kime kahr u kime lutf bakdı 'Osman [1 1 a]

Harab idüp 'irnaret itrnek işi

Bu resme düdü rni'rnar kopdı 'Osman

BAB [18]

Anı beyan ider kim Bursa hisarınun üzerine 'Osman Gazi ne vech-ile havale yapdı.

'Osman Gazi gördi kim bu hisar ceng ile alınmaz, bufia sabr gerek. Vardı bu hisara havıı yap!llagatedbir itdi. Kapluca tarafına hisara karşu bir hisar yapdurdı. Karındaşı oglı Ak­ ternür'i anda kodı. Ol be-gayet-bahadur er-idi ve bile haylı yarar yoldaşlardan dahı bile kadı. Ve bir hisar dahı tag ta­ rafına yapdurdı. Balahancuk diderdi, bir bahadur kulı var­ ıdı, bu hisara dahı anı kodı. Bu iki hisarı bir yılda yapdı. Amma köylerini ernn ü [1 1b] ernan-ılan rna'rnur itdi. Ve illa hisardan kafidere barrnagın çıkartrnaz olup turudardı.

Nazrn

Balahan karga uçurrnaz kaladan

Baras teküri kaçınadı beladan

Ternür hôd gice gündüz rahat itrnez

Belaya ogradı kafir 'anadan

Bu iki tarafdan gaziler vilayeti zabt itdiler. Bir niçe yıl hi­ sara rahatlık virrnediler. Bunlar bu arada rnahbus tursunlar bu tarafda görelürn 'Osman Gazi dahı neye rneşguldur.

BAB [19]

'Osman Gazi kim Yifiişehr'e geldi etrafufi kafideri kim gel­ diler bunuii-ıla ograşdılar. Anlarufi cerni'isinüfi vilayetlerini zabt itdiler, 'adi u insaf-ıla rna'rnur itdi. Gaziler key ferahnak

344

Çevriyazı: Hilza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

aldılar. Her birisine köyler ve yirler virdi. Her kişi mikdarlu mikdannca ri'a.yet itdi. 'Osman Gazi'nün yanındagı gaziler kuvvetlendiler, dayima gaza itmek ister aldılar.

Nazm

Gaza kim 'Osman itdi iy karındaş [211 Saçıldı kanlar u kesildi çok baş

Ol Aytogdı kim anda şehid oldı Bile öldi niçe hem iş ü yoldaş

Daranos [Dıranos] tekürin tutdılar anda Anun üzre dahı çok oldı savaş

Baras tekür hisara kaçdı girdi Ve hem Kite teküri oldı kallaş

Bazıldı hisarı alındı malı Tekür dahı aldı cimri kallaş

Cihanda her kişi kim ad kamışdur Yanında acı şirin dad kamışdur

Kodı 'Osman gazayı 'adl u bezli Neseb ü nesiine du'a kamışdur

'Aşıki bu menakıb yazmagına İmaını Orhan oglından kamışdur

BAB [20]

Anı beyan ider kim Mekece ve Akhisar ve Geyve ve Leblebüci hisarı ve Çadurlu bunlar

ne vech-ile alındugın bildürür.

Gaziler gördiler; her tarafa kim yöridiler, mansur ve muzaf­ fer aldılar, bir gün geldiler 'Osman Gazi'ye eyitdiler: "Ha­ numuz! Elhamdülillah kim kafir maglubdur ve ehl-i İslam galibdür. Hassa kim bir senün gibi hanumuz var, gayretlü. Bize şimdiden sonra oturmak cayiz degüldür." didiler. 'Os­ man Gazi eyitdi: "Mihal'ı okıyalum, İslam'a da'vet idelüm, anı Müsülman idelüm. Andan sonra her nereye kim dirse-

345

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

fi.üz Allah emri-y-ile varalum." didi. Ve eger Müsülman ol­ maz-ısa evvel anun vilayetini uralum, bozalum." didi. He­ man-dem Mihal'a adam göndürdiler: "Ulu seferümüz var­ dur, tiz gelmek ardınca ol kim biz hazır olup tururuz." di­ diler. Mihal kim bu habarı işitdi 'ale't-ta'cil maslahatın gö­ rüp geldi. Eyü atlar ve latif kılıçlar ve gayrihi peşkeşler çek­ di. Hernan kim el öpdi. Eydür: "Hanum! Beni şimden girü Müsülman idün." didi. Heman-dem iman 'arz itdiler. Can u dil-ile İslam'ı kabul itdi. Ve ol batıl dini terk idüp halis ve muhlis Müsülman oldı. Ve 'alemlü tegele hil'at geyürdiler. Oglı Orhan Gazi'ye koşdılar. Karacahisar'da oglı-y-ıla bile kadılar ve hem bir Gazi dahı var-ıdı, adına Saltuk Alp dir­ ler-idi. Anı dahı bile kodılar. Ve bir oglını anası-y-ıla Bile­ cük'de kodı. Kendü Hakk'a sıgındı, yöridi, togru Leblebüci Hisarı'na vardı. Teküri ita'at-ıla karşu geldi, gine yirinde kodı. Ve o kafirün bir oglı var-ıdı. Oglını bile aldı. Togru Lefke'ye vardılar. Çadurlu teküri, Lefke teküri muti' olup karşu geldiler ve memleketlerin teslim itdiler. Kendüler [22] 'Osman Gazi'nün yanında yarar nökerler aldılar. Andan sonra Sarnsa Çavuş geldi. Eydür: "Hanum! Bana vir bu vi­ layeti kim bunlar girü yagı olmasunlar" 'Osman Gazi ey­ dür: "Vilayetün ba'zısını virmezin." dir. Zira bunları vilaye­ tinden çıkarmazın." Ve Lefke'nün yanında dere agzındaYe­ nişehir suyınun kenarında bir hisarcuk vardı, anı Sarnsa Ça­ vuş'a virdi. Şimdi dahı oranun adına Çavuşköyi dirler. An­ dan sürüp Mekece'ye vardılar. Ol dahı ita'at-ılan geldiler. Teküri dahı Akhisar'a bile geldi. Akhisar teküri leşker cem' itmiş karşu geldi. Gayetde ceng-i 'azim itdiler. Ahir sınup kaçdı, hisarına girmedi. Gaziler hisarı yagma itdiler. Teküri kaçdı Karaçepiş hisarına girdi. Ol hisar Sakarı [Sakarya ?] kenarında dere içinde Sarpçahisar'dur. Birkaç gün yörüdi­ ler, döndiler, Geyve'ye vardılar. Katiri hisarı boş kamış git­ miş. Koru Deresi dirler, anda biçene almış oturmuş. 'Os­ man Gazi'ye bildürdiler. Eydür ki: "Hey ne turursız." didi ve yöridiler, biçeneyi buldılar tarfatü'l-'ayn içinde hernan koyıldılar. Aralarında tekürin tutdılar. 'Osman Gazi'ye ge­ türdiler. Mal u ganimetierin aldılar. Andan Tekürpınarı'na

346

Çevriyazı: H8z8 Men8kıb u Tevftrih-i Al-i Osman

geldiler, anı dahı aldılar. Bir aydan artucak ol vilayetde tur­ dılar. Mutl' olan yirleri tirnar erine virdiler ve halkını emn ü eman-ıla inandurdılar. Vilayeti tamam mukarrer itdiler. Ta şimdiye degin mukarrerdür.

Nazm

Gök Alp'un nesli 'Osman gör ne kopdı

Du'a aldı veliden vali kopdı

Avazı çıkdı kılıcun cihanda

Sadasından kafirde gavga kopdı

Kaçan kim depreneydi Gazi 'Osman

Sanasın yıldırım gürledi kopdı

Kamu düşman kuş oluban kaçarlar

Bilürler avlayıcı sunkur kopdı

Hevayı seyr ider 'arşdan yokaru

Muhammed mi'racından bile kopdı

Ve bu feth-i gazanun tarihi hicretün yidiyüz dördinde va­ ki' oldı ki İslam Mihal didiler.

BAB [21]

Anı beyan iderkim Orhan Gazi Karacahisar'da-y-iken Germiyan'dan Tatar Çavdar gelüp

Karacahisar'un bazarına segirtdügin bildürür.

Ve hem şimdiki hinde anlardan dahı vardur. Anlara Çav­ darlu dirler. Ol vilayetde 'Osman Gazi kim Lefke gazasma gitdüginde bu Çavdar Tatar Karacahisar'un bazarına se­ girtmiş, Orhan Gazi'ye dahı habar itmişler, "Tatar bazarı urdı." diyü. Orhan Gazi dahı Eskişehir'de at na'lladı-yoru­ rımış. Hernan ki bu habarı işidicek bindi ve sürdi. Oynaşhi­ sarı dirler bir viranca [23] hisar vardur taglar arasında. Ta­ tar-ıla ol arada bulışdı, gözin açdurmayup Tatar'ı karvadı, aldugını döktürdi. Hayli Tatarlar dahı bile tutdılar. Karaca­ hisar'a getürdi, atası gelince sakladı. 'Osman Gazi kim gel-

347

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

di Çavdar Tatar'un oglını bile tutmışlardı, getürdiler. 'Os­ man Gazi göricek eydür: "Ogul! Konşudur bu zalim ve hem

Müsülmandur. Kendüye and virelüm ve hem begine dahı bile, bunu koyıvirelüm varsun vilayetine gitsün." didi. Ve hem anun gibi itdiler. Ol zamandan ta Yıldırım zamanına degin ara yirde hiçbir vech-ile 'adavet olınmadı.

BAB [22]

Anı beyan ider kim 'Osman Gazi oglı Orhan'ı Akyazı'ya ve Kocaili'ne ne suret-ilen göndürdi. Anı bildürür.

Bir gün 'Osman Gazi eydür: "Ogul Orhan! Bu Tatar'a gerçi and virdük ve illa bunlarun tatarlıgı gitmez. Gel sen var bu gaziler-ile Karaçepüş'e ve Karatikin'e. Hak ta'ala sana fetih vire diyü umarın."didi. Orhan Gazi eydür: "Hanum! Her ne kim sen buyursan ben anı kabul iderin." didi. Akça Koca'yı, Konur Alp'ı, Gazi Abdurrahman'ı ve Köse Mihal'ı, bu dört 'azizi, buna yarar yoldaşdur diyü, bile koşdı. Ve eyitdi: "Ga­ ziler! Ha görem sizi ki din yolında niçe deprenürsiz." didi. Orhan Gazi'nün ibtida yalunuz seferi bu-durur.

Nazm

Bu Gazi Orhan Han bindi ata

Sıfatı mazhar oldı 'ayn-ı zata

Tecelli burcı Ahmed'den görindi

Gönül gözinde gözle mir'ata

Bu nur-ı İslam'a burc oldı Orhan

Ayine düşdi vü bil iki sıfata

Çünkim atasından du'a ve himmet kılıcını biline muhkem kuşandı, sefer-i niyyet-i gaza itdi. Ol togrı Karaçepüş'e yö­ ridi kim ana 'Osman Gazi dahı varmış-ıdı. Bir konak yir kal­ dı kim hisara varalar; ol arada gazileri üç bölük itdiler. Bir bölügi varup hisar üzerine düşdi kim Orhan kendü bile-y­ idi. Ve bir bölügi dahı gice-y-ile hisarun ötesine geçdi. Ve

348

Çevriyazr: Haziı Meniıkıb u Teviırih-i Al-i Osman

bir bölügi dahı hisarun yanında bir dereye girdiler. Orhan Gazi bu hisara ceng ider gibi oldı.

Birkaç gün kim ceng itdiler. Hisara zebunlık gösterdi. Gördiler ceng iderken hernan dönüben kaçdılar. Kafir hi­ sardan çıkdılar, Türkün kaçdugın görüben. Hisar öninde bir Türk buluban tutdılar, hisarun tekürine getürdiler. Sor­ dı kim: "Dahı Türk var mıdur?" Türk eydür: "Yokdur, he­ man van kaçup gitdi." Tekür bu sözi işidicek be-gayet fe­ rahnak [241 oldı, casus göndürdi. Geldiler gördiler hiç Türk kalmamış gitmiş. Tekür bu habarı bilicek hisar kapusın aç­ dı. Eyitdi: "Varayum Türkün ardını basayum Türk zebun­ ımış, dereden çıkartmayın." didi. Bindi vü sürdi. Hisar ya­ nındagı pusu kapuyı aldı. Yokarıdagı duran Türk dahı gö­ zükdi. Tekür eyitdi: "Dahı Türk var-ımış." didi. Döndi hisar önindegi duran Türke dahı kendüyi urdı. Bogazı ele virdi. Tutdılar hisara karşu getürdiler. Hisarı aldılar, malın gazi­ lere virdiler, sİpahisin çıkardılar, teküri aldılar. Aşaga ya­ nında Absuyı dirler bir hisar dahı var-ıdı, ana getürdiler. Anı dahı 'ahd-ilen aldılar ve bu iki hisara er koyup muh­ kem berkitdiler. Ve Konur Alp'a Karaçepüş'i virdiler, ve Akça Koca'ya Absuyı'nı virdiler. Orhan Gazi döndi, teküri aldı bile gitdi. Sipahilerin dahı bile Akhisar'a getürdi. Viia­ yeti kafiderini emn ü eman-ıla yirinde kodı. Amma Konur Alp dahı gah gah çıkar Akyazı'ya segirdürdi. Akça Koca'yı dahı Ayan göli'nün suyı akdugı Bişköpri'de bir burgusçuk var-ıdı; ol arada turaklandı. Ve ol arada orman arasında olan ile segirdürdi.

El-hasıl-ı kelam Orhan Gazi kim bu ucı berkitdi ve bu tut­ sak kafirleri atası 'Osman Gazi'ye göndürdi. Yörüdi kendü Karatikin üzerine düşdi. Hisarun begirıe habar göndürdi kim: "Bu hisarunı bana vir, girıe seni hisarunda koyayın, heınln ad benüm olsun." didi. "Benüm garazum İznik'dür." didi. Kafi­ re bu söz hayli güç geldi, virmedi. Orhan Gazi dalu eydür: "Gaziler İslam gayretidür yörimek gerek kim bu hisarı yagma idevüz." didi. "Hakkufi emri-y-ile"

349

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Nazın

Didi Orhan ki yagmadur bu kal'a Dürişüfi kim ide bu kal'a kal'a

Çü kal'a kıl 'ala fursat bizümdür Revadur gaziler dürişe kal'a

Heman-dem yıkdılar kal'a kapusın Bazıldı sanki Hayber adlu kal'a

Cemi'i malını gaziler aldı Ganimet kenzi-y-imiş bil bu kal'a

Tekürin tutdılar kızını bile Melek menziline befizedi kal'a

Esir ü hub u nazük nazeninler Gazileri neye irürdi kal'a

Teküri ki tutdılar paraladılar ve kızını hayli mal-ıla Orhan Gazi atasına göndürdi. [25] Ve bu alınan esirleri Orhan Gazi satun aldı. Gine hisarda kodı, 'ahd ü peymanlık berkitdi. Sarnsa Çavuş'ı hisarufi içinde kodı, gine Orhan Gazi Yefii­ şehir'e atasına geldi. Ve ol Karaçepüş'e dahı adam göndür­ diler. Ve Karatikin'e dahı adam göndürdiler. Ol dahı İz­ nik'e havale gibi oldı. Gah gah varurlardı, İznik'ün bagçala­ rın harab iderlerdi.

El-hasıl-ı kelam İznik'e rahatlık virmez aldılar. Ve bir ta­ rafdan Koftur Alp Akyazı'ya meşguldı ve bir tarafdan Ak­ ça Koca İznikmid tarafına meşgul-ıdı. Ve bu uçlar be-gayet işlenür oldı. Ve bu gaziler şöyle dürişürler kim fethieri mu­ karrer olına. Giceler uyku uyumazlar, gündüz at arkasın­ dan inmezlerdi; kayim tururlardı.

Nazın

Koftur Alp kılıcı Balı'ya saldı Veli Akyazı'da Düzbazar'ı aldı

Uzunca Bil'de kilfire bulandı İki gün iki gice hoş dürişdi

350

Çevriyazı: Haza Menclkıb u Tev8.rih-i Al-i Osman

Oradan kafiri döndürdi kogdı Konur Alp döndi Düzbazar'a geldi

Akova'ya segirdür aldı Koca Gazi Rahman yaturmaz halkı gice

Çıkar İstanbol'un kafiri dem dem Kırarbunları gaziler iy hoca

Buuçlardabulardürişdilerkimbu iklimleri Müsülmanlık ideler; zaman-ıla kendülerün adı anıla.

BAB [23]

'Osman Gazi oglı Orhan'ı Bursa'ya göndürür kim ve Bursa ne suret-ile feth olınur, anı bildürür.

Ve şöyle işitdiler kim Bursa hisarınun kafideri açlıkdan ga­ yetde bunalup tururlar. Birbahane isterler kim hisarı vireler. 'Aciz kalmışlardur ve illa gayretlenürler, padişahdan gayrı

kimseneye virmezler. 'Osman Gazi eydür Orhan'a: "Ogul! Sen evün etrafına var kim ol kafirün atası Dinboz gazasında benüm Bay Hacarn'un düşmesine sebeb ol aldı." didi. Gine Köse Mihal'ı ve Turkut Alp'ı buna yoldaş koşdı. Ve dahı bir aziz var-ıdı. Ana Şeyh Mahmud dirlerdi. Anı ve hem Edeba­ lı'nun karındaşı oglı Ahı Hasan'ı bile diledi. Togrı Atranoz'a çıkdılar. TeküriişitdikimTürkgelürmiş, kaçdıAlata [Elete ?] tagınaçıkdı.Hisarıboş kadı. OrhanGaziyayanolupgaziler­ le ardın bile sürdi, taga ardınca vardı. Anun-ıla bile kaçan il karşugeldiler, tapdılar. Teküri kaçdı. Kaçup giderken [26] bir kayadan uçdı, para para aldı. Atranoz'un kal'asım bozdılar, halkına istimalet virüp emn ü eman-ıla yirlü yirine kodılar. Orhan Gazi kim bu temennayı itdi, göçdi togrı Bursa'ya gel­ di. Bınarbaşı'nda suyun ardına kondı.

Nazın

Gör imdi ne'yleyiser Gazi Orhan

O himmet alpı vü o bahr-ı 'umman

351