AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Hareket itse kafir mahv olurdı Turamaz karşuya Rüstem-i Desbin

Çü kal'ayı ki Bursa anı gördi Bu Orhan'a ol oldı bag u bostan

Ne ceng itdi ne cidal itdi anda Yarılınadı baş u dökülmedi kan

Asan aldı vü Bursa'yı ol Gazi Menakıbı ki yazdum oldı bürhan

Derhal Orhan Gazi Mihal'ı göndürdi. Baras teküre "Hisa­ rı vir." didi. Baras tekür eyitdi: "İmdi 'ahd idelüm kimse­ nün bize zararı irişmeye." didi."Hisarı virelüm." didi. Mihal gelüp bu habarı Orhan Gazi'ye bildürdi. "Bu 'ahdi Orhan dahı kabul itdi. Tekür gine habar göndürdi. Bana birkaç yarar adam göndürsin, bu hisardan çıkan katiri Türk incitmesün." didi. Mihal eydür: "Ol adamlara buyursun kim geleler." didi. Tekür eydür: " Ne kim maslahat görür­ sen ben vireyüm." didi. Mihal otuz bin fıloriye sulh itdi. Ba­ ras tekür can-ıla kabul itdi.

Nazın

Nakıd göndürdi tekür-i Baras

Kim vire hisarı hem ola halas

Hazineyi kodı Baras kim gider

Kuşandı bir ip ü hem geydi palas

Kodı gitdi tekür hisarı eydür

Yirümde idünüz iy Türkler celes

El-hasıl-ı kelam, hernin ki tekür hisardan çıkdı, kapular galaba oldı ve her tarafdan Müsülmanlar girmeye başla­ dılar. [1 2a]

Ahı Hasan burca tırmaşdı ve bir niçeler dahı bile tırman­ dı. Baras teküre adamlar koşmışlardı kim Gemleyüg'e [Gemlik'e] iltelerdi. İletdiler andan İstanbol'a göndürdiler. Bu tarafda hisarun dahı baki kalan halkını emn ü eman itdi-

352

Çevriyazı: Hazi! Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

ler, kimsenüfi bir çöpini aldurmadılar. Baras tekürün hazi­ nesini Orhan Gi'izi, gazilere bahş itdürüp üleşdürdi, kimse mahrum kalmadı. Hayli mübalaga m il bulındı, cemi'isini virdi. Gaziler gayetde gani aldılar. Tekürün bir veziri var­ ıdı. Saroz dirler-idi, [27] ol gitmedi. Ve hem bu hisar virilme­ ge sebeb ol Saroz olmış-ıdı, anun dahı mübalaga çok malı var-ıdı. Ol dahı kendü ihtiyarı-y-ıla hayli mübalaga mal ge­ türdi. Orhan Gazi anı dahı gazilere isar eyledi. [12bJ Ve illa hayli kırılmış kafirler buldılar. Orhan Gazi bu vezire sardı kim: "Bu hisarı virmege neden bufialdufiuz." didi. Saroz ey­ dür: "Bir niçe sebeb vardur bufialmamuza ve hisarı virdü­ gümüze." didi. "Biri budur kim sizüfi devletüfiüz yevmen­ fe-yevmen ziyade oldı, gördük ve bizüm şom devletümüz dutup mün'akis oldı. Tahkik bildük, sizüfi devletüfiüz artdı. Ve bir dahı bu kim baban üzerümüze havale yapdı gitdi. Anun devleti köylerümüzi dahı zabt itdi. Size muti' ve münkad aldılar ve bizi hiç afimazlar." didi. "Niçe afisunlar, rahat aldılar. Sizüfi arkafiuzda biz dahı anı tamam bildük, biz dahı ol rahatlıga heves itdük. Ve bir dahı bu kim tekürü­ müz [13aJ mal yıgdı, mal fayide virmedi. Anufi-ıçun kim mal virmege nesne bulamadı. Vaktıyla alacak nesneyi almadı, ihtiyacumuz oldugı vaktın satıcı bulunmadı. Bu hisar bize habs aldı. Ve bir dahı bu kim padişah zebun ola vilayet tiz harab olurmış. Ve bir dahı bu kim yararnaza uyduk kim Ki­ te teküri-y-idi. Ve bir dahı bu kim 'alemüfi tebeddülatı ek­ sük olmaz. imdi bu tebeddülat bizde vaki' oldı." Orhan sor­ dı kim: "Ya bu kırkun neden olmışdur." didi. Cevab virdi kim: "Ekseri açlıkdan kırılmışdur." didi.

Nazın

Veger Hak'dan ola fazl u 'inayet Olur her maksudufi makbul gayet

Neye sunsafi sana asan gelür ol [13bJ Senüfi yardumcufi olur cümle millet

'İnayet buldı Hak'dan Al-i 'Osman Zebundur, kim ide, buna 'adavet

353

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Baras tekür zebun Orhan elinde

Yaraşur teküre kim çeke zillet

Elin al Al-i 'Osman'un İlahi

Ki devletleri kala ta kıyamet

Muzaffer mansur olsun leşker-i han

Ki bu aldür olan ehl-i meveddet

Bu fethün tarihi hicretün yidi yüz yigirmi altısında vaki' olundı Orhan Gazi elinden.

SÜ'AL.- "Bu fetihler kim olundı 'Osman Gazi hayatda mıdı?"

CEVAB.- Esahh kavl budur kim 'Osman hayatda-y-ıdı. Zira ki [14a] oglını bu seferlere atası göndermiş-idi.

SÜ'AL.- "Ya 'Osman Gazi kendü neçün bile varmadı?" CEVAB.-Anufi-ıçurı kim Orhan Gazi'nün dahı iki oglı var­ ıdı ve bum kasd iderdi kim "Orhan Gazi benüm zamanurnda şevket bulsun." dir-idi. Ve hem ekser 'Osman'ufi ayagında

zahmet vakı' olmış-ıdı, varmamaga sebeb ol-ıdı. [28]

Nazın

Şular kim oglı mukbil olmak ister Gel imdi ata ogla yolı göster

Ogul dahı ala senden nasihat Ger alsa nasihat olmaya kemter

Şular kim almadı pendi atadan Olan oldur bu halk içinde ebter

BAB [24]

'Osman Gazi oglı Orhan'a [14b] vasiyyet itdügin beyan ider.

Evvel didi kim: "Ogul Orhan! Ben öldügüm vaktın beni Bursa'da şol Gümişlü Kubbe altında koyasın." didi. Ve da­ hı didi kim: "Sana bir kirnesne Tanrı ta'ala buyurmadugı sözler söylese sen ol sözi kim Tanrı buyurmamışdur am ka-

354

Çevriyazı: Hazfı Menfıkıb u Tevfırih-i Al-i Osman

bul itmeyesin_" didi. "Veger sen bilmezsen Tanrı ta'ala 'il­ min bilen kişiye sor bil." didi.

Nazın

'İbaret bilmegün faydası n'oldı Hernin bil söz düzer ademi oldı

Gerek söz bil gerek bilme karındaş Asıl gönüldeki niyyetün oldı

Ve bir dahı "Sana muti' olup hidmet idenleri hôş dut." Ve bir dahı "Nökerlerüne dayim in'am ve ihsan it kim [15a] se­ nün ihsanun anlarun halınun duzagıdur." didi.

BAB [25]

Bu tarafda Konur Alp ve Gazi Ralıman

ve Akça Koca halları n'oldı anları beyan ider.

Konur Alp Akyazı'ya ve Konrapa ilini ve Bob'yı ve Mutur­ nı'yı ve ol vilayetleri tamam müsahhar ve mukarrer itdi ve kendüye döndürdi ve girü Karaçepiş'e ve Absuyı'na geldi ve Gazi Rahman'ı anda koyup kendüsi gine gitdi. Bu taraf­ da Akça Koca dahı Kandırı'ya ve İrmen'e erler kodı berkit­ di. Maksudı Samandıra'ya varmak oldı.

El-hasıl-ı kelam bunlar kim gice ve gündüz küffar-ıla işle­ ri gah cenk ü gaza-y-ıdı ve gah müdara itmek oldı. Nagah bir gün Samandıra tekürinün oglı öldi. Bunun meyyiti üze­ rine küffar cem' almışlar. Gaziler dahı fursat [15b] gözlerler­ di. Fursat buldılar, küffar hisar öninde-y-iken gafilin kafir­ Ieri basmak düşdiler. Kırdılar ve tekürini tutdılar. Samandı­ ra hisarı bu vech-ile feth olındı. Teküri alup Aydos hisarına iletdiler. "Gelün bu teküri alun, hisarunuzı bize virün." di­ diler. Bu hisar kafideri eyitdiler: "Varun başını kesün dahı etini bişürün yin." didiler. Ahir bu tekür eyitmiş: "Beni İs­ tanbol'a iledün anda [29] satun" dimiş. Orhan Gazi'ye habar göndürdiler kim bu teküri öldürelüm mi yohsa satalum mı?

355

Aşık Paşazade 1 Osmanoğullan'nın Tarihi

Orhan Gazi eyitmiş: "Satun gazilere harçlık olsun." didi. İs­ tanbol'a habar göndürdiler. Anlar dahı eyitmişler: "Ne adam satun aluruz ve ne adam sataruz." dimişler. Cem' ol­ mış hazır leşkerleri var-ımış göndürdiler, gelüp gaziler-ilen bulışdılar. [16a] 'Acayib ulu ceng itdiler, çok kırkun oldı. Ahir Hak ta'ala fursat virdi, kafiri sıdılar.

El-hasıl-ı kelam Samandıra tekürini İznikmid teküri satun aldı. Akça Koca gelüp Samandıra'yı hisar idindi. İstanbol teküri-y-ile ve Aydos teküri-y-ile dayima cenkler iderdi. Ve her vakt gaziler Akça Koca-y-ıla at arkasından inmezler-idi. Zira kim İstanbol tekürinün cengi eksük degüldi. Anun­ ıçun bu Aydos hisarından Türki sürmek isterler-idi. Akça Koca etrafun köylerini mukarrer itmiş-idi emn ü eman-ılan ve 'ahd-ılan.

BAB [26]

Aydos hisan ne veeh-ilen feth olundı, anı beyan ider.

Meger tekürinün bir kızı var-ıdı. Nagah bir gice Hazret-i Resul'i aleyhisselamı ol kız vakı'asında [16b] görmiş. Ne görmiş? Görür kim kendüyi bir derin çukura düşmiş. Bu halda-y-iken nagah bir hub suretlü ve latif siretlü kişi ge­ lür bu kızı çukurdan çıkarur. Bunun geydügi libasların da­ hı egninden çıkarur, yabana atar. Bunun endamını yur, dahı harir geyecekler getürüp geydürür. Bundan sonra kız belinleyü uyanur, fikr ider. Bu gördügi düşe 'acayibe ka­ lur ve illa bu gördügi düşindeki kişinün hayali kızun 'ak­ lını alur. Gice ve gündüz hayali gözinden ve gönlinden gitmez, tahayyürde kalur.

Nazm

Anun kim can gözi ol dôstı gördi

Hemin-dem gördi varın dôsta virdi

Gönül şehrinde ol dôst kaldı ancak

Fikir tagıldı 'aklın yile virdi [17a]

356

Çevriyazı: Hazii Meniikıb u Teviir1h-i Al-i Osman

Ta'accüb itmen anı iy 'azizler

Anı kim görmedi can gözi gördi

Aşıki 'ışka ma'ni iki vardur

Biri zahir biri dôst ma'ni oldı

Çünki kız bu düşi gördi, kendüye eydür: "Benüm ha­ lum ne oldı kim beni bu çukurdan çıkardı. Gayrı geyecek geydürdi ve hem turdugum yirden ırdı. Ma'lum oldı kim benüm halum bir nev'a dahı dönse gerekdür." didi. Da­ yim bu hali fikr idüp yörürken bir gün nagah Türk geldi bu hisara ceng itdi. Hisar erleri kafirler dahı cenge başla­ dılar. Bunlar bu halda-y-iken bu kız eydür: "Ben dahı va­ rayum ceng ideyüm." diyü turdı, geldi vardı baruya çık­ dı. Bedenden taşraya bakdı, nagah gördi kim ol düşinde [17ba] gördügi 'aziz kişi bu leşkerün serveri ve ulusıdur. [30] Kız eydür: "Hay ma'lum oldı hal ne-y-imiş. Fi'l-hal dönüp evlerine geldi. Rumca bir mektub yazdı, düşün macerasın dahı bile yazdı ve dahı eyitdi kim "Göçün va­ run gidün hisar üzerinden." Bir gice ta'yin itdi ve didi kim: "Gayet i'timad itdügünüz kişilerden gönderün, fu­ lan gice gelsünler ben hisarı size alıvireyüm." didi. Bu mektubı dürüp bir taşa berkitdi ceng ider gibi oldı, ol ta­ şı dahı atdı. İttifak taş gelüp Gazi Ralıman'un önine düş­ di. Gazi Rahman gördi bir taş üzerine mektub berkitmiş­ ler. Hernan taşı rnekttib-ıla alup Akça Koca'ya iletdi. Bir Rumca mektub okur kişi buldılar. Mektubdagı habarı bil­ diler. Akça Koca eyitdi: "Gaziler bu yolda kimdür kim [18a] baş oynaya ve bir ad ide, bir nişan koya, ben dahı anun-ıla bile olam." didi. İlerü geldi. Gazi Rahman eydür: "Ben hôd uş hazıram." didi. Konur Alp eydür: "Buna bir hal dahı idelüm." Sordılar kim: "Nedür ol?" Eyitdi: "Ya­ nında oturduğumuz hisarı oda uralum." didi. Kabul itdi­ ler, hernan sa'at gelüp oda urdılar. Andan sonra göçüp gitdiler. Bu Aydos hisarınun kafirleri be-gayet şadkam ol­ dılar. Tena"umlar itmege başladılar. Bu tarafda kızun da­ hı va'de itdügi gice oldı. Hernan ol gice Gazi Rahman bir niçe yarar gaziler-ile kızun didügi yire hazır oldılar. Kız

357

Aşık Paşazade 1 Osmano!julları'nın Tarihi

hôd o va'de itdükleri yirde bunlara intizar-ıdı. Çünkim kız Gazi Rahman'ı gördi tizcek bedene ip bagladı, ipüfi ucın aşaga sarkıtdı. [18b] Ol server Gazi Ralıman bi-tekel­ lüf fi'l-hal ipe yapışdı. Şol 'ankebfrt misal ipi divşürüp tar­ fatü'l-'ayn içinde hisara çıkdı, kız-ıla buluşdı. İkisi hisa­ rufi kapusına irişdiler. Kapucıyı Gazi Ralıman paraladı. Hernan dem kapuyı açdılar, bile kendü-y-ile gelen gazi­ leri içerü aldılar, togrı tekürün sarayına vardılar. Tekür dahı giceden ferah olup sohbet itmiş-idi. Serhôş yatur-ıdı. Ol pelidüfi bagazın ele aldılar. Sabah olınça Akça Koca dahı irişdi. Hisarı zabt itdiler bu vech-ile.

Nazın

Samandua'yı yakdı iş erieri gör Ne işler itdürür bu iş eri gör

Döküp kanlar u başlar oynadılar [19a] Bu gaziler olan serverleri gör

Cihana togrı geldi togrı gitdi Şol ok gibi turan togrıları gör

Nireye ok varursa mecrfrh ider Ol okı atan u server yayı gör

Atan atduran gayret-i erdür Ol erde olan mazharları gör

BAB [27]

Anı beyan ider kim teküri kız-ıla ne'ylediler?

Çün kim Allah fazlı-y-ıla hisar kim feth alındı, teküri kız­ ıla Gazi Rahman'a virdiler, buları alup Orhan Gazi'ye ile­ de. [31] Çün kim Gazi Ralıman anları alup geldi Yifiişehr'e, Orhan'ı anda buldı [19b] habar ne-y-ise i'H'ım itdi. Teküri malı-y-ıla ve kızı-y-ıla Orhan'a teslim itdi. Orhan Gazi da­ hı kızı Gazi Rahman'a virdi. Bile getürdügi maldan dahı hayli nesne virdi.

Ve bu zamanda bir Karaca Ralıman dahı söylenür. Ol da-

358

Çevriyazı: Hazi\ Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

hı ol Gazi Rahrnan'un neslindendür. Ol İstanbol'a dahı çok işler idüp tururdı. Şol kadar olup tururdı kim anun zama­ nında oglançuklar aglasalar İstanbol'da anaları korkudup eydürlerdi kim: "Aglarnan kim uşda Karaca Rahrnan geli­ yorur." dirler-idi.

Hey 'azizler, valiahi bu rnenakıbı kim fakir yazdurn ce­ rni'isine 'ilrnürn irişüp turur, andan yazdurn. Siz sanrnanuz kim güzatın yazdurn.

Nazın

Bu 'ömür seksen altı oldugında Bayezid Han Bogdan'a agdugında

Çözüp sancakları kösler çalındı [20a] Gönilüp devletilen gitdüginde

Hücurn-ı devleti tutdı cihanı Turup İstanbol'dan çıkdugında

Menakıb yazrnaga defter çıkarduro Beyan itdürn nişanın buldugurnda

Yidi hutbe sekiz han Bayezid'de O curn'a gün gazaya gitdüginde

Kalem tutdurn rnenakıbı ki yazdurn Kulak tut sen Aşıki didüginde

BAB [28]

Anı beyan ider kim gaziler bu tarafda neye meşgUl oldılar.

Ve hem Orhan Gazi'nün atası Allah rahmetine vasıl oldı ve dahı dedesi Edebalı kızından bir ay öndin [20b] Allah rah­ metine vasıl oldı, ikisin dahı Bilecük hisarında kodılar. Arn­ ma 'Osman Gazi üç aydan sonra Allah rahmetine vasıl oldı. Sögüt'de vefat itdi. Ernanete kodılar, zira ol hinde Orhan Gazi Bursa'da-y-ıdı. Habar bildürdiler, harnan-dem gelüp yitişdi ve atasınun vasiyyetin yirine getürdi. Bursa'ya götü­ rüp 'Osman Gazi vasiyyet itdügi Gürnişlü Kubbe'nün için-

359

Aşık Paşazade 1 Osmanoljulları'nın Tarihi

de kodı. Amma kaymatasını ve hatunı Malhun'ı 'Osman kendü eliyle defn eyledi.

Nazın

Gönüldi bir sefere dahı anlar Mücerred yalunuz kim geye tonlar

Atı var bindügi sekiz ayaklu Öiiince çavuşı dir gayrı onlar [21a]

Uzak sefer-turur yakında gelmez Geçer niçe yıl u gündüz ü dünler

Yolundur menzilün gör kanda irer Aşıki kim önünçe gitdi anlar

BAB [29]

Anı beyan ider kim 'Osman Gazi Allah rahmetine kavuşdugından sonra Orhan Gazi neye meşgul oldı.

Orhan Gazi gördi kim atasını bu fena sarayını terk idüp ol be­ ka sarayına rihlet itdi. Karındaşı Ala'addin Paşa-y-ıla bir ara­ ya geldiler, emr-i hal ne-y-ise gördiler. Ol zamanda bir Ahı Hasan var-ıdı kim anun tekyesi de var, Bursa hisarında Beg sarayına yakın yirde. Ve dahı ol zamanda olan 'azizler bilece cem' [21b] aldılar. 'Osman'un malı var mı yok mı teftiş itdiler kim miras olına. Gördiler kim bu iki karındaş arasında hernin bu feth olman vilayet görinür. Ancak altun ve akça ve hazine yok. Hernan 'Osman Gazi'nün bir sırtak tegelesi var ve bir yançugı ve tuzlagı ve kaşuklıgı ve bir sokman edügi ve bir ni­ çe eyü atları ve birkaç sürü-y-ile koyunları var.

Şimdiki hlnde Bursa nevahisinde yöriyen beglik koyun kim var yörür asıl ol koyundandur ve birkaç ögrek yund­ ları dahı var-ıdı. Sultanöni'nde. Bir niçe çift eyer depüngisi dahı bulındı. Bu mezkuratdan gayrı nesne bulunmadı. Or­ han Gazi karındaşma eydür: "Siz ne dirsiz?" Karındaşı Ala'addin Paşa [22a] eydür: "Bu vilayet Hakk'undur, buna bir çobanlık itmege padişah gerek. [32] Bu vilayetün ve

360

Çevriyazı: Hiiza Menakıb u Tavarih-i Al-i Osman

re'ayanu:fi halini göre ve gözede. Ve bu işi başara ve padi­ şahlık itmege esbab dahı gerek. imdi esbab oldur kim bu yundlar padişahu:fi ola ve bu koyunlar dahı bile ola. Zira şular esbabdur. imdi bizüm miras idecek nemüz var kim kısmet idevüz." didi. Orhan Gazi karınciaşı Ala'addin Pa­ şa'ya eydür: "Gel imdi ol çoban sen ol." didi. Döndi Ala'addin Paşa eydür: "Karındaş! Atamuzun du'ası ve himmeti senü:fi-iledür. Anu:fi-ıçun kim kendü hal-i hayatın­ da bu 'askeri sana koşmış-ıdı. imdi bu çapanlık dahı se­ nü:fidür." didi ve hem bu cem' olan 'azizler dahı bu sözi ka­ bul idüp müvecceh [22b] gördiler. Döndi Orhan Gazi dahı eydür: "Karındaş! imdi sen bana paşa ol." didi. Bu sözi Ala'addin Paşa kabul itmedi. Eyitdi: "Kite ovasında Kodu­ ra [Fodura] dirler bir köy vardur, anı bana vir." didi. Orhan bu sözi kabul idüp ol köyi a:fia virdi. Ve Ala'addin Paşa da­ hı Kükürtlü'de bir tekye yapdı. Ve kapluca kapusın içerü girdük yirde Bursa'da bir mescid yapdı ve bir mescid dahı hisar içinde yapdı. Yanında sakin oldı, ta bu zamana degin evladından var-ıdı.

Nazm

Bular birlige bitdi o:fidı işler

Safalar sürdiler çok yaz u kışlar

Dürişdiler nizam-ı islam-ıçun [23a]

Akıtdılar kan u kesildi başlar

Niçe zahm urdılar uruldılar hem

Niçeler dir ki kanı kardaşlar

Esir satuban u hem almadılar

Olınmadı esir-içün savaşlar

Velehu eydan

Cihan hôd gelmeg ü gitmek-içündür

Ne yapsafi 'akıbet yıkmag-ıçundur

Karar itmez gelüp suret olanlar

Togan gün hem gice batmag-ıçundur

361