AIKPAAZADE. OSMANOULLARI’NIN TARH. 2003

Aşık Paşazade 1 O manojjulları'nın Tarihi

lü halkdan 'Acem ihtiraz itdiler. Tedbir itdiler. Süleyman Şah Gazi'yi ilerü çekdiler kim ol göçer evüfi ulularından idi. Elli bifi mikdan Türkman ve Tatar evin koşdılar; "Varufi Rum'a gaza idüfi." didiler. Süleyman Şah dahı kabul itdi. Geldi Er­ zurum'dan dahı Erzincan'a indi ve Erzincan'dan Rum vila­ yetine girdiler. Bir niçe yıl yörüdiler. Etrafları feth itdiler.

Süleyman Şah Gazi haylı bahadurlıklar itdi. Bu Rum'un taglarından ve derelerinden incindiler. Göçer evlerün tavarı dereden ve depeden incinür oldı. Gine Türkistan'a 'azın it­ diler. Geldükleri yola gitmediler. Vilayet-i Haleb'e çıkdılar, Ca'ber Kal'ası'nufi öfiine vardılar ve ol arada Furat ırmagı öfilerine geldi. Geçmek istediler. Süleyman Şah Gazi'ye eyit­ diler: "Hanum! Biz bu suyı niçe geçelüm.?" didiler. Süley­ man Şah dahı atın suya depdi. Öfii yar-ımış; at sürçdi, Sü­ leyman Şah suya düşdi. Ecel mukadder-imiş, Allah'un rah­ metine kavuşdı. Sudan çıkardılar Ca'ber Kal'ası'nun öfiinde defn itdiler. Şimdiki hinde afta "Mezar-ı Türk" dirler. Ve hem ol kal'aya dahı gine o nesilden Düger dirler bir tayife vardur ol kal'aya şimdi dahı anlar hükm iderler. Eyle olsa bu göçer halk etrafa tagıldılar. Ba'zısı beriyyeye gitdiler. Şimdiki halda anlara Şam Türkınanı dirler. Ba'zısı gine Rum'a döndiler; kimi Tatar ve kimi Türkman'dur. Şimdiki hinde bu Rum'da olan Tatar ve Türkman o tayifedendür. Ve ba'zısı Süleyman Şah'un üç oglına uydılar kim biri Sunkur Tigin'dür ve biri dahı Küntogdı'dur ve biri Ertofirıl Ga­ zi'dür ve bu üç kardaş geldükleri yola döndiler. Furat'ufi başından Pasin ovasına ve Sürmelü Çukurı'na vardılar. Er­ tofirul ol arada kaldı. Kardaşları ile gitmedi ve dört yüz ınıkcları göçer ev-ile kaldı. Ol iki kardaşları gine asıl vatan­ ıarına gitdiler. Ertofirul ol aralıkda bir niçe müddet turdı, yaylasını yayladı ve kışlasını kışladı. Bir niçe zamandan sonra Sultan 'Ala'addin dahı vilayet-i Rum'a teveccüh itdi. Kısmet oldugı kadar feth alındı. Padişah oldı. Bunun tafslli çokdur, fakir ihtisar itdüm; anufi-ıçun kim Al-i 'Osman me­ nakıbını beyan idem.

Ertofirul Gazi işitdi kim Al-i Selçuk neslinden Sultan 'Ala'addin 'Acem'den Rum'a gelüp padişah oldı. Ertofirul

322

Çevriyazı: Hazii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

eydür: "Bize dahı vacib oldı kim erün kadrı bilinür vilayete varavuz ve hem biz dahı gaza idevüz." didi. Ertonrul Gazi­ nün üç oglı var-ıdı. [5] Biri 'Osman biri Gündüz ve biri Saru Yatı. Ana, Savcı dahı dirlerdi. Bunlar dahı Rum'a teveccüh itdiler, geldiler, hısn-ı [?] Musul vilayetine irdiler. Ertonrul Gazi'nün Rum'a gelmesine bir nice rivayet vardur. Esahh bu fakir zikr itdügümdür.

Ve bir oglı Saru Yatı'yı Sultan 'Ala'addin'e göndürdi kim didi kim: "Bize dahı yurt gösterün, varalum gaza idelüm." didi. Atasınun habarın Sultan 'Ala'addin'e getürdi. Sultan dahı gayetde ferahnak oldı, bunlarun gelmesine. Ve ol hin­ de Karacahisar teküri ve Bilecük teküri sultana muti' olup harac virürlerdi. Ol iki hisarun aralıgı vilayeti kim Sö­ güt'dür, bunlara yurt gösterdiler kışlayıçun. Ve Damanıç tagını ve İrıneni Bili'nün tagını bunlara yayla virdiler. Saru Yatı atasına vardı bu habarı virdi. Ertonrul dahı kabul itdi. Yörüdi Engürü'ye geldiler, yurtlarında sakin aldılar. Er­ tonrul Gazi zamanında ceng ü cidal olmadı. Yaylalarun yayladılar, kışlalarun kışladılar. Ve ol zamanda Sahibün [Şabın] Karahisar'un vilayetinde Germiyan Babası Alışar vardı ve hem Çavudur [Çavdar] dirler-idi, bir Tatar dahı var-ıdı. Bu Karahisar vilayeti ile Bilecük vilayetini gah gah gelürler ururlar, uşandururlar-ıdı. Bu Ertonrul Gazi gelme­ siyle ol kafirlerün vilayeti emin olmış-ıdı Tatarlardan. Bir gün Ertonrul Gazi, Allah rahmetine vardı. Sögüt'de 'Os­ man Gazi[yi] atasınun yirine givirdiler. Hernan ki 'Osman Gazi atası yirine kim turdı yakın konşı kafider-ile gayet müdaraya başladı ve Germiyanlu-y-ılan 'adavete başladı. Anun-ıçun kim bu geldükleri vilayetün katirieri Germi­ yanlu'dan incinürlerdi. Ve 'Osman Gazi dahı ırak yirlerden av itmege başladı; gah gice-y-ile ve gündüz varmag-ıla. Kendünün yanına hayli adamlar dirildiler.

Nazm

Kuşandı din kılıcın bile 'Osman

Ki ikrar itdüre her dile 'Osman

323

Aşık Paşazade 1 Osmanoğullan'nın Tarihi

İde İslam'ı izhar 'alem içre

İde ruşen cihanda nun 'Osman

Çü küfr ü zulmeti Rum'ı alupdur Diler kim 'illemi nur ide 'Osman

Açıldı fursat-ı İslam kapusı

O kilde kim miftah aldı 'Osman

Muhammed ümmetinüfi serveridür Olupdur mu'cize mazharı 'Osman

BAB [3]

Anı beyan ider kim 'Osman Gazi etrafa gicede gündüzde gah gah yörümege başladı.

Aya Nikola dirierdi bir kafir var-ıdı. Ya'ni Eynegöl'de 'Os­ man yaylaya ve kışlaya gitdükleri vaktın bunlarufi [6] göçin uşandururdı. 'Osman Gazi Bilecük tekürine bundan şikayet itdi ve Bilecük tekürine eyitdi: "Sizden dilegümüz budur kim bizüro yükcügezlerümüzi yaylaya gitdügümüzde size emanet koyalum." Ol dahı kabul itdi ve her vaktın 'Osman Gazi kim yaylaya gitdükde kamu esbablarını öküzlere yük­ ledürlerdi, bir niçe hatun kişiyle göndürürlerdi, varurlar kal'ada korlardı. Kaçan kim yayladan gelseler peynir, halı, kilim ve kuzular armagan iledürlerdi, emanetlerin girü alurlardı giderlerdi. Ve bu kafider bunlara gayet i'timad idüp tururlardı ve illa Eynegöl kafideri 'Osman Gazi'den ihtiraz iderierdi ve bunlar dahı anlardan ihtiraz iderlerdi.

Meger bir gün İrıneni Bili'nden 'Osman Gazi yitmiş kişi­ y-ilen geldi kim Eynegöl'i giceleyin ura. Bu kafirlerüfi casu­ sı var-ımış, kafidere bildürdi. Kafider dahı pusı kodılar. Aratun dirler-idi 'Osman Gazi'nün bir martalozı var-ıdı. Geldi habar bildürdi kim "Bil dükendügi yirde pusı kadı­ lar." Gaziler dahı Hakk'a sıgındılar. Togrı pusıya yörüdiler. Cemi'isi piyade-y-idi. Kafider çog-ıdı. 'Azim ceng oldı. 'Os­ man'un karındaşı Saru Yatu'nufi oglı şehid aldı kim ol Bay Hoca'dur. İrıneni Bili'nüfi dükendügi yirde Hamza Beg kö-

324

Çevriyazı: Haza Menfikıb u Tevarıtı-i Al-i Osman

yinün nevahisindedür ve hem ziyaretinün yanında bir ha­ rabca kervansaray dahı vardur. Oradan döndiler girü geldi, 'Osman Gazi yaylaya gitdi.

Nazm

Budur gaza-yı evvel 'Osman anla Diyem ikincisin işid ü tanla

Gelür yurdına ider çok niyazı Ki gayret şevkım canuma bagla

Dir iy ma'hud ki İslam kuvvetin vir Özine dir ki miskin 'Osman agla

BAB [4]

Anı beyan ider ki 'Osman Gazi niçe düş gördi

ve kime habar virdi ve ta'biri ne oldı, anı beyan ider.

'Osman Gazi niyaz itdi ve bir lahza agladı. Uyku galib oldı, yatdı, rahat oldı. Görür kim kendülerinün aralarında bir 'aziz şeyh var-ıdı. Hayli kerameti zahir olmışdı ve cemi'i halkun mu'tekadı idi. Derviş-idi. Ve illa dervişlik batınında­ y-ıdı. Dünyası, ni'meti, tavarı çog-ıdı. Sahib-çırak u 'alem idi. Dayim müsafirhanesi ayendeden ve revendeden hall ol­ mazdı. Ve 'Osman Gazi dahı gah gah gelürdi, bu 'azize ko­ nuk olurdı. 'Osman Gazi kim uyudı, düşinde görür kim bu 'azizün koynından bir ay togar, gelür 'Osman Gazi'nün koynma girür. Bu ay kim 'Osman Gazi'nün koynına girdü­ gi dernde göbeginden bir agaç biter, kölgesi 'alemi tutar. Kölgesinün altında taglar var ve hem tagun dibinden sular çıkar. Ve bu çıkan sulardan kim içer ve kim bagçalar suva­ rur ve kim çeşmeler akıdur. Andan uyhudan uyandı, sürdi geldi, şeyhe habar virdi. Şeyh eydür: "Ogul 'Osman Gazi, sana muştılık olsun kim Hak ta'ala sana ve neslüne padı­ şahlık [7] virdi, mübarek olsun." didi. "Ve benüm kızum Malhun senün halalun oldı." dir ve heman-dem nikah idüp kızını 'Osman Gazi'ye virdi.

325

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Nazın

Dir oglum nusret ü fursat senündür Hidayet menzili ni'met senündür

Sana virildi baht düşmesün taht Ezeli ta ebed devlet senündür

Senün nesiünde 'alem rahat ola Du'alar nesiüne erden senündür

Yana çıraklarunuz 'alem içre Döşene sofralar da'vet senündür

iki cihanda hayırla anılmak Nesab u nesi-ile bürhan senündür

Çü Hak'dan irdi sana baht u devlet Cihan içre olan devran senündür

Süleyman-ı zamanun menba'ısın

Ki ins ü cinne hem ferman senündür

Şeyh Edebalı kim 'Osman Gazi'nün düşini ta'bir itdi ve padışahlıgı kendüye ve neseb ü nesiine muştıladı; yanında Şeyh'ün bir müridi var-ıdı, adına Derviş Tururoglı [Durdı­ oglı] dirler-idi. O derviş eydür: "İy 'Osman Gazi! Hak ta'ala sana padışahlık virdi bize dahı şükrane gerek." didi. 'Os­ man Gazi eydür: "Her ne vakt kim padışah olam sana bir şehir vireyüm." didi. Derviş eydür: "Bize şu köycügez yiter, şehirden vazgeldük." dir. 'Osman Gazi kabul itdi. Derviş eydür: "Bize mektub vir imdi." 'Osman Gazi eydür: "Ben mektubu yazabilür miyin ki benden rnekruh istersin." didi. 'Osman Gazi eydür: "Uşda bir kılıcum var atarndan ve de­ demden kalmışdur, anı sana vireyüm. Ve bir maşraba dahı var, anı dahı sana vireyüm. Bile senün elünde olsunlar ve bu nişanı saklasunlar. Ve eger Hak ta'ala beni bu hızmete kabul idecek olursa, benüm neseb ü neslüm dahı bu 'alame­ ti göreler kabul ideler." Şimdiki hinde o kılıç o dervişün nesli elindedür. 'Osman Gazi padışahun neslinden o kılıcı kim gördiler dervişlere ihsanlar itdiler ve o kılıcun eski kı­ mm tekrar yenilediler.

326

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevarih-i Al-i Osman

Edebalı yüz yigirmi biş yaşadı ve iki 'avrat aldı. Biri yigit­-- liginde ve biri pirliginde. Ve evvelki hatununun kızını Os­ man'a virdi ve pirliginde aldugı hatun Taceddin-i Kürdi kı­ zı-y-ıdı. Hareddin paçanak oldı. Bu menakıbı Edebalı oglı Mahmud Paşa'dan işitdüm. Sultan Murad'un babası Sultan Muhammed zamanında ve hem ol Mahmud Paşa yüz ya­

şından ziyade yaşamış-ıdı.

BAB [5]

Anı beyan ider kim 'Osman Gazi'nün kaymatası

düşi ta'bir itdükden soiira ne zahir oldı ve neye meşgul oldı, anı bildürür.

Heman-dem bu ta'biri kim işitdi def'i himmet kılıcını gönli­ nün biline muhkem bagladı. Bir gice sürdi Eynegöl'e vardı. Yanında "Kulaça" dirierdi bir hisarcuk var-ıdı; anı [8] yag­ maladı, oda urdı. Hem ol gice kafiderini kırdı. Sabah kim olıcak vilayetün kafideri cem' oldılar, Karacahisar tekürine habar göndürdiler kim: "Ya ne turursın kim seni ve neslüni esir iderler ve hem bu vilayeti bizüm elümüzden alurlar, ha­ rab iderler. Kendüler hôd yir su dutar Türk degüller kim biz dahı anun-ıla mu'amele ide-y-idük." didiler. "İmdi bunları bu vilayetden çıkarmasavuz veyahud bunları kırmasavuz ahır peşimanlık fayide virmez." didiler. Anun dahı bir ka­ rındaşı var-ıdı, adına Kalanoz dirler-idi. Ana 'azim leşker koşdı, Eynegöl kafirleri-y-ile cem' oldılar. 'Osman Gazi da­ hı gazileri cem' itdi. İkizce'ye geldi. Tomalıç Bili'n aşdukla­ rı yirde ograşdılar. Gayetde 'azim ceng oldı. 'Osman Ga­ zi'nün karındaşı Saru Yatı'yı anda şehid itdiler. Ol yirde bir çam agacı vardur şimdiki hinde, ana Kandillü Çam dirler. Yakıt vakıt anda bir şu'le görürler. Ve ol Kalanoz didükleri kafir dahı düşdi. 'Osman Gazi'ye habar virdiler kim: "Ol ka­ fir düşdi." didiler. 'Osman Gazi eydür: "Evvel anun karnını yarun dahı it gibi eşün, gömün." dir. Her ne kim didiyse anı itdiler. Bu sebebden ol yirün adı "İteşeni" kaldı. Saru Yatı'yı dahı götürdiler, Sögüt'de atasınun yanında defn itdiler.

327

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Nazrn

Gaza kim itdiler Allahu ekber

Didiler her nefes Allahu ekber

Salındı seyf-i İslam kafir üzre

Urıldı nevbet-i Allahu ekber

Kılıçlar kölgesinde cennet-i Hak

Resul'den bu habar Allahu ekber

Bozıldı çan çanlıklar kilise

Makarn oldı dine Allahu ekber

Ve bu gazanun tarihi hicretün altı yüz seksen bişinde va­ kı' olındı.

BAB [6]

Anı bildürür kim Sultan 'Ala'addi'n işitdi kim bu kafider müsülmanlar-ıla ne iş itdi.

İrndi Sultan Ala'addin tahkik habar bildi kim 'Osman Ga­ zi'nün üzerine kafirler galaba leşker ile varmışlar ve karın­ daşı Saru Yatı'yı şehid itrnişler. Her kangı kafirün leşkeri vardıysa bildürdiler. Sultan dahı eyitrniş kim: "Ma'lurn ol­ dı kim Karacahisar teküri bizüm-ile yagı olrnış." didi. "Ve hem o Gerrniyanoglı garibieri sevrnezdi, ekseri o kafirlerün hareketi anun ihrnalindendür ben hôd bilürin." didi. Ernr it­ di, "!ız leşker cem' olınsun." dir, kim "Ol kafirler bunun gi­ bi hareket iderler. Veya gayret-i İslam bizde yok rnıdur?" Leşker-i azirn cem' olındı. Hücurn itdiler, Karacahisar'un üzerine düşdiler. İşitdi 'Osman [9] Gazi dahı geldi. O da bir tarafdan cenge meşgul oldı. Bir iki gün ceng olınca feryad­ çılar geldiler kim sultana eyitdiler: "Bayıncar Tatar geldi, Eregli'yi aldı yıkdı ve halkını kırdı ve şehrini oda urdı." di­ diler. Sultan Ala'addin dahı 'Osman Gazi'yi okıdı, getürdi. Hisar-ıçun getürdükleri yarakları cerni'isini virdi kim ey­ dür: "Ogul 'Osman Gazi, sende sa'adet nişanları çokdur. Sana ve nesiüne 'alernde mukabil olıcı yokdur, benürn

328

Çevriyazı: Hii.zii Meniikıb u Teviirih-i Al-i Osman

du'am Allah'un inayeti ve evliyanun himmeti ve Muham­ med'ün mu'cizatı senün-ile biledür" didi. Ve kendüsi dö­ nüp vilayetine gitdi. Hernan sultan kim gitdi 'Osman Gazi dahı birkaç gün sabr itdi. Ahir hisarı yagma itdi, feth alındı. Tekürini dahı tutdı, gazileri gani itdi. Şehrün evlerini gazi­ lere ve gayrıya virdi. Anı İslam şehri itdi.

Nazın

Şular kim ni'meti Hak'dan alupdur O ni'met ehline ni'met tolupdur

Yi yidür ni'meti iy merd-i kamil Ne itsen bil senünlen ol kalupclur

Cihana her gelen kısmet-ilendür Yiten ü hem biten kim er olupdur

Bu fethün tarihi hicretün altı yüz seksen yidisinde vakı' olındı.

BAB [7]

Sultan Ala'addin vilayetine varup

Tatar-ıla ne'yledügin bildürür.

Sultan Ala'addin dahı gör ne'yledi. Hernan ol aradan Ereg­ li'ye teveccüh itdi. Tatar dahı bildi kim sultan kendünün üzerine gelür, karşuladı. Biga öyüginde bulışdılar. İki gün gice gündüz cenk alındı. Ahirü'l-emir Tatar leşkeri şikest oldı. Tatarı şöyle kırdılar kim bi-hadd ü bi-kıyas; amma ek­ serinde tutup hayalarını kesdiler, derisin birbirine dikdiler, keçelere kapladılar, hayvanıara atdılar; ad-ıçun. Şimdiki hinde dahı ol yazınun adına "Taşak Yazısı" dirler.

Nazın

Cihanda her kişi kim ad kamışdur

Ya acı ya şirin kim dad kamışdur

Nişandur söylenür dilde vü ilde

Sureti bazılur bünyad kamışdur

329

Aşık Paşazade 1 Osmanoğulları'nın Tarihi

Gider kendüsi ad kalur cihanda Adına söylenür falan komışdur

inanun bu söze vallah ki direm Kara-durur yüzi kim yalan komışdur

Bu Karacahisar'uft fethi tarihi hicretüft altı yüz seksen yi­ disinde vaki olındı 'Osman Gazi elinden. [101

BAB [8]

'Osman Gazi hisarı aldugından sonra Sultan Ala'addi'n'e ne göndürdi ve sultandan aiia ne geldi anı beyan ider.

'Osman Gazi kim hisarı alıcak tekürini tutdı, hayli tuhfe ve teberrükler-ilen karındaşı oglı Aktemür ile sultana göndür­ di. Aktemür dahı bunları alup sultan 'Ala'addin'e götürdi. Sultanun dahı ferahlıgı ziyade oldı. Aktemür'e mübalaga 'atalar itdi. 'Osman Gazi'ye dahı sancak esbabıyla eyü atlar ve gaza yarakları bile virdi. Aktemür dahı kim sancagı ge­ türdi, ikindü vaktı-y-ıdı, hernan nevbet uruldı. 'Osman Ga­ zi ayagın turdı nevbet urılınca. Ta şimdiye degin Al-i 'Os­ man seferde nevbet ursalar ayagın tururlar.

SÜ'AL. - Gayrı padişahlarda bu adet yokdur, ya bu Al-i 'Osman'da nedendür?

CEVAB. - İki ma'ni-yi has vardur. Biri budur kim bunlar gazilerdür, nevbet kim urulur, i'lam-ı gazadur, "Gazaya ha­ zır olun" dimek olur. Bunlar dahı "Allah rızası-y-ıçun gaza­ ya hazıruz" diyü ayagın tururlar. Ve biri dahı bunlar sahib­ çırak ve sahib-sofra ve sahib-'alemdür ve sahib-simatlardur kim 'alem halkına ni'metler yidüreler. Nitekim Halilü'r­ Rahmandaki bu 'adetdür. İkindü vaktında nevbet ururlar kim halk gelüp ta'am yiyeler. imdi bu Al-i 'Osman her ne kim iderler, be-kanun-ı edeb iderler.

Nazm

İşitdük kanun-ı 'Osman kim var Budur 'adli vü bezli şen iden yar

330

Çevriyazı: Haza Menakıb u Tevar1h-i Al-i Osman

Bularun kölgesinde uçdı hüma Şikardur bunlara her murg-ı sunkar

Cihan halkına farz oldı ideler Du'alar cümle halkun bil kim iy yar

Gerekdür kuvvet ü hem 'akl u tedbir Muvafık olma bil 'ilm ü takdir

Gerekdür yar u hemdem-i münasib Gerek yigit ola vü ger ola pir

BAB [9]

Anun beyanındadur kim 'Osman Gazi tedbir itdi kim

yar u yoldaş kimi idine ve anuii nevahisinde kimler vardur, anlarun-ıla niçe zindegani ide.

Karınciaşı Gündüz'i okıdı. Eydür: "Sen ne dirsin kim biz bu vilayetleri nice feth idevüz ve ne suret-ilen yöriyevüz kim leşker cem' olma." didi. Karınciaşı eydür: "Nevahimüzde olan vilayetleri uraluro bozalum." dir. 'Osman Gazi eydür: "Bu re'yde fesad vardur; anun-ıçun kim bu nevahilerümü­ zi yıkup bozarsavuz, bu şehrümüz kim Karahisar'dur [Ka­ racahisar], ma'mur olmaz. Evvel re'y ü tedbir budur kim konşılarumuz-ıla müdara dôstlıkların idevüz." Nitekim Bi­ lecük teküri-y-ilen dayima dostlık [1 1] iderlerdi. Yaylaya git­ seler emanetlerini dahı Bilecük hisarında korlardı. Kaçan gelseler tulumla peynirler, karın-ıla kaymak katıkları, eyü halılar ve kilimler göndürürlerdi. Amma er kişi-y-ile gön­ dürmezlerdi, hatun kişiler-ile göndürürlerdi. Anlar dahı 'Osman Gazi'ye gayetde i'timad iderlerdi.

Bırmenkaya begi Köse Mihal var-ıdı, anun-ıla dahı ga­ yetde dôstlıklar iderlerdi. Ve hiç vech-ile bunlarun arasın­ da bir gün hal u kal vakı' olmadı. Amma Germiyanoglı-y­ ıla gah gah 'Osman halkı ceng iderlerdi. Ve bu kafider da­ hı gayetde ferah olurlardı kim: "Germiyanoglı-y-ılan 'Os­ man'un 'adaveti vardur." dirlerdi. Bundan sonra 'Osman Gazi dahı Eskişehir'de Hamam yöresinde bazar turgurdı.

331