Жаңа заман дәуіріндегі нидерландтар (Голландия) философиясы.

XVI-XVII ғ.ғ. Голландия дамыған, алдынғы қатарлы ел болды. Оның алғы шарттары, себептері:

• сауда мен кәсіпкерліктегі Нидерландықтардың жетістігі (жаңа техникалық құралдарды қолдану, суда жүзу, коммуникация және т.б.);

• өзге Еуропалық елдерге қарағанда буржуазиялық қоғами - экономикалық қатынастардың ерте басталып, қалыптасуы;

• Еуропадағы ең алғашқы буржуазиялық - демократиялық революцияның болуы;

• халықтың сауаттылық деңгейінің жоғары болуы, кітап басудың дамуы, гуманизм идеясының кең тарауы.

Қайта өркендеу және Жаңа Заман дәуіріндегі атақты Голландия философтары- Э. Роттердамский, Г.Гроций, Б. Спиноза.

Дезидерий Эразм Роттердамский(1469-1536)- философ, діндар, гуманист, "Солтүстік Қайта Өрлеу" өкілі. Ең атақты философиялық шығармасы "Ақымақтықты мадақтау". Эразм философиясының негізгі қағидалары:

• ортағасырлық схоластиканы сынау, келеке ету;

• ерте христиандықты мадақтау ("ерте христиандық ренессансқа" оралу, католицизм идеясын қабылдамау);

• моральдік іс-әрекетке шақыру ("Ғайса философиясын"сақтау);

• идеалды мемлекет деп күшті, бірақ гуманистік монархияны ұғыну;

• дүние екіұдайлы (диалектикалық) -қарама-қарсы құбылыстар, процестер өзара байланысты, бүтіннің әртүрлі жақтары болады;

• дау, жанжал, эксцесс, аффект, экзальтациядан ада болу керек.

Адам мәселесін зерттей келе Эразм оның жақсы және нашар қасиеттерін көрсеттіп берді. Жақсы қасиеттер:

• еркіндік, бейбітшілік, ұстамдылық, қарапайымдылық, сауаттылық;

Нашар қасиеттер:

• фанатизм, надандық, зорлық, екіжүзділік, шектен асқан интеллектуалды шытырмандық ("схоластиканы" терістеу, сынау).

Гуго Гроций(1583-1645) - философ, заңгер, қоғам қайраткері, Голландиялық әлеуметтік - саяси және құқық философиясының көрнекті өкілі.

Гуго философиясының негізгі мәселелері:

• гносеология, таным мәселесі;

• мемлекет пен құқық мәселесі;

• соғыс пен бейбітшілік мәселесі;

• халықаралық қатынастар мәселесі.

Гроций табиғи құқық теориясыныңнегізін қалаушыларның бірі, оның идеялары:

• құқықты Құдай бермеген;

• құқық бастапқыдан адамда бітімделген;

• барлық берілген құқықты екі үлкен тарауға бөліп қарастырды- табиғи құқық және жазылған (позитивтік) құқық;

• табиғи құқық - адам табиғаты, болмысымен бітімделген (өмір сүру құқы, еркіндікке құқық, әділеттілік және т.б.) құқық, ол заңда жазылса да, жазылмаса да мүлтіксіз орындалуы керек;

• позитивтік (жазылған) құқық-ресми құжаттарда, заңдарда жазылған, адам жасайтын тәртіп нормалары;

• ресми (жазылған, позитивтік) құқық табиғи құқыққа негізделіп, оған кереғар болмауы керек.

Тақырып бойынша негізгі ұғымдар: Рационализм, эмпиризм, субстанция, монодология, таза тақта, индуктивтік-эмпириялық әдіс, дедуктивтік-рационалдық әдіс т.б.

Тақырып бойынша тест тапсырмалары:

1. Бұл дәуірде философия ғылыммен бірікті:

А. Ортағасыр

В. Антика кезеңі

С. Жаңа заман

D. Қайта өрлеу дәуірі

Е. Ағартушылық кезең

2.«Монада» ұғымын енгізген қай философ:

А. Лейбниц

В. Бэкон

С. Декарт

D. Локк

Е. Юм

3. Эмпирикалық әдістің негізін салушы:

А. Дж.Локк

В. Т.Гоббс

С. Р.Декарт

D. Ф.Бэкон

Е. Спиноза

4. Адам санасын «таза тақтаға» теңестірген жаңа заман философы:

А. Ф.Бэкон

В.Т.Гоббс

С.Д.Беркли

D. Спиноза

Е. Дж.Локк

5. Лейбництің философиялық жүйесінің негізгі ұғымы:

А. Монада

В. Атом

С. Материя

D. Геометрия

Е. Логос

6. Т.Гоббс бойынша «адамдардың табиғи жағдайы»:

А. Жақыныңа деген махаббат

В. Бәрінің барлығына қарсы күресі

С. Рахаттану

D. Махаббат пен жек көру теңдігі

Е. Шынайылықпен келіс

7. Р.Декарт, Г.Лейбниц, Б.Спиноза, Б.Паскаль мына ағымның өкілдері:

А) Эмпиризм

В) Сенсуализм

С) Позитивизм

D) Рационализм

E) Постпозитивизм

8. Р.Декарт ғылымындағы жаңа білім алудың екі жолы бар деп есептеледі. Декарт бойынша ол қандай екі жол?

А) Тәжірибе және практика

В) Бақылау және индукция

С) Математика және интуиция

D) Интуиция және дедукция

E) Логика және германевтика

9. “Левиафан” еңбегінің авторы:

А) Дж.Локк.

В) Т.Гоббс.

С) Лейбниц.

D) Д.Юм.

Е) И.Кант.

10. Р.Декарт ілімі бойынша, абсолюттік күмәнсіз пікір:

А) “Менің білетінім, ештеңе білмейтінім”.

В) “Мен түсіну үшін, сенемін”.

С) “Мен ойлаймын, яғни өмір сүремін”.

D) “Субстанция – барлығының себебі”.

Е) “Өз - өзіңді танып біл”.

Дәріс №7.

Еуропалық философиялық дәстүрді дамытуындағы неміс классикалық философиясы және оның рөлі.

Дәрістің қысқаша мазмұны:

XIXғ. неміс философиясы-әлем философиясы тарихындағы тендесі жоқ құбылыс болды. Оның кейбір маңызды ерекшеліктері:

• адамзаттың ғасырлар бойы сақтап келген ойлау бітімі мәселелерін терең зерттеп, болашақтағы философияның даму бағытын анықтады;

• сол кезеңдегі белгілі барлық философиялық идеяларды зерделеп дүниеге жаңа көзқарас, тарихилық пен логикалықтың бірлігі диалектикасын қалыптастырды;

• әлемдік философияның, "алтын қорына" ондаған данышпан көрнекті философтарды (Гегель, Кант, Маркс, Ницше және т.б.) қосты.

XIXғ. неміс философиясындағы негізгі бағыттар:

• неміс классикалық философиясы (XIXғ. бірінші жартысы);

• материализм (XIXғ. ортасы және екінші жартысы);

• иррационализм, "өмір философиясы" (XIXғ. екінші жартысы, соңы).

§1. "Классикалық неміс философиясы"терминін Ф. Энгельс айналымға енгізді. Бұл заңғар философия XVIIIғ. аяғы-XIXғ. бірінші жартысында (30-шы жылдар) кең тарады. Капиталистік өндіріс әдісі дамыған Еуропа елдерінің ішінде Алмания экономикалық тұрғыда мешеу қалған ел еді. Бірақ осыған қарамай немістерде рухани төңкеріс болды. Осы жағдайды сипаттай келеК.Маркс:"Француз буржуазиялық революциясының немістік теориясы болды" деген баға берді.

Неміс классикалық философиясының маңызы:

• диалектикалық дәстүрді жаңғыртып, дүниеге диалектикалық логика ілімін әкелді;

• философияның логикалық-теориялық аппаратын мейлінше дамытты;

• философияның дәстүрлі мәселелерін (болмыс, ойлау, таным және т.б.) зерттеуді адам болмысын зерттеуге аударды;

• субъективтік және трансценденталдық идеализмнен объективтік идеализмге өту;

• философияны ғылыми білімдер жүйесі ретінде ұғынды;

• тарихилық принципті негізге алды;

• тарихты, қоғам дамуын философиялық мәселе тұрғысында қарастырды.

КНФ-да үш басты философиялық бағыт болды:

• объективтік идеализм (Кант, Шеллинг, Гегель);

• субъективтік идеализм (Фихте, Кант);

• материализм (Фейербех).

НКФ негізін қалаған Иммануил Кант(1724-1804) болды:

• Күн жүйесінің кеңістікте жай бөлшектердің құйынды айналуы нәтижесінде Ньютон физикасының заңдылықтарына сай табиғи себептерден пайда болғанын түсіндірді;

• адам баласының танымдық қабілетінің шекарасы барлығы туралы және қоршаған дүние ("өзіндік зат") мен құбылыстардың ішкі мәнін тануға болмайтыны туралы теорияны ашты.

• категориялар туралы ілімді, яғни диалектикада негіз құрайтын, мейлінше жалпы ұғымдарды қарастырды;

• моральдік заңды ("категориялық императив") тұжырымдады;

• болашақта "мәңгі бейбітшілік болатыны" туралы идеяны, яғни соғыстың экономикалық жағынан тиімсіздігі және оған құқықтық тыйым салынатынын болжады.

Иоганн Фихте (1762-1814)-субъективтік идеализм өкілі, антитетикалық әдістің, яғни "Мен" және "Мен-емес" диалектикасын қарастырды.

Георг Гегель (1770-1831)-адамзаттың ойлау әлеміндегі теңдесі жоқ данышпаны, диалектикалық логиканың, яғни ойлау туралы ойлаудың негізін салды. Біз Гегельді Жаңа дәуірдің Аристотелі деп айтқан Ф.Энгельстің пікіріне қосыламыз.

Фридрих Шеллинг (1775-1854) - объективтік идеализм өкілі, табиғат философиясы, барабарлық, трансценденталдық идеализм философиясын зерттеді.

Людвиг Фейербах (1804-1872) - КНФ -ның антропологиялық материализм өкілі. Ол идеализмді қатты сынға алып, атеизм, дүниеге материалистік көзқарасты қалыптастырды.