15. Создание Института исторических наук Белорусской Академии наук.

После преобразования Инбелкульта в Академию наук БССР на базе его исторических кафедр был создан Институт исторических наук. Уже в феврале 1929 г. президиум АН БССР, рассматривая вопросы реорганизации структуры академии, решил «из комплекса исторических наук создать институт истории с 1929/30 академического года, в который должны были войти кафедра всеобщей истории, кафедра истории Белоруссии со всеми комиссиями и кафедрами истории белорусского права с комиссией археографии».

15 октября 1929 г. президиум АН БССР принял постановление об организации института, а несколько позже утвердил его структуру в составе пяти комиссий: истории Белоруссии, археографической, археологической, истории белорусского искусства и всеобщей истории. В институт вошли исторические комиссии еврейского и польского секторов, кафедра истории Литвы и латышская комиссия. В институте сложилась структура, которая была подчинена главной задаче – изучению истории Белоруссии в тесной связи с историей других народов. Штат супрацоўнікаў інстытута першапачаткова складаў 9 чалавек.

Направляя основные усилия на разработку проблем истории Белоруссии, институт в то же время занимался исследованием отдельных вопросов истории СССР и всеобщей истории.

В довоенные годы в институте проводилась структурная перестройка, которая отражала конкретные запросы времени, практики социалистического строительства. В марте 1931 г. Институт исторических наук был реорганизован и получил новое название – Институт истории АН БССР. В его состав вошла на правах секции кафедра этнографии.

16. Деят-ность Института истории АН БССР в 1929 – 1945 гг.

У сакавіку 1931 г. Інстытут гістарычных навук быў рэарганізаваны ў Інстытут гісторыі АН БССР. Спачатку ў ім дзейнічала чатыры секцыі: гісторыі Беларусі, гісторыі Захада, археалогіі, этнаграфіі (камісія па гісторыі бел мастацтва), а вось у 1940 г. толькі тры: гісторыі Беларусі і народаў СССР, археалогіі, этнаграфіі і фальклору. У даваенны перыяд гэтую навукова-даследчую ўстанову ўзначальвалі У.М.Ігнатоўскі (1929 – 1931 гг.), П.В. Горын (1931 –1936 гг.), В.К. Шчарбакоў (1936 – 1937 гг.), М.М. Нікольскі (1937 – 1953 гг.).

Супрацоўнікі Інстытута гісторыі АН БССР у даваенны перыяд займаліся падрыхтоўкай абагульняльных працаў па гісторыі Беларусі. В.К.Шчарбакоў, 1934 г.-першая частка «Нарысаў па гісторыі Беларусі», напісаных з пазіцыяў марксісцкай метадалогіі. Калектыў аўтараў пад кіраўніцтвам У.І.Пічэты падрыхтаваў і выдаў «Нарысы па гісторыі Беларусі. Ч. 1» (1941 г.). Рыхтаваліся падручнікі па гісторыі Беларусі для сярэдняй школы і ВНУ.

У Інстытуте гісторыі даследаваліся тэмы руска-амерыканскіх адносінаў у к.ХІХ – пач.ХХ ст., Мінскага Савета ў 1917 г., матываў класавай барацьбы ў фальклоры, рэв-ыі 1905 г. у Польшчы, рэф-мы 1861 г. у Беларусі, прамысловага крызісу пач. ХХ стагоддзя. У Бел. Савецкую Энцыклапедыю супрацоўнікі Інстытута напісалі 486 артыкулаў.

У 30-я гг. актуальнай праблемай становіцца гісторыя пралетарыята Беларусі. Пастанова ЦК ВКП(б) патрабавала вывучэння гісторыі фабрык і заводаў. Таму пры Інстытуте гісторыі ў 1932 г. быў створаны Сакратарыят па вывучэнню гісторыі фабрык і заводаў БССР (Жылуновіч, Карнейчык, Якубчык). Цэнтральнае бюро краязнаўства рыхтавала кнігу «История фабрик и заводов». А часопіс «Савецкая краіна» нават апублікаваў артыкул метадычнага

характару аб зборы матэрыялаў па гісторыі фабрык і заводаў.

1926- у Інбелкульце створана Камісія па вывучэнню Зах.Бел. Створана па палітычным матывам. 1935- прапанована ўключыць Камісію па вывучэнню Зах.Бел. ў склад Інстытута гісторыі партыі пры ЦК ВКП(б). 1937- секцыя па вывучэнню гісторыі Зах.Бел. была ліквідавана.

1936- рэарганізацыя Інстытута гісторыі АН Бел. Складаецца з секцый: народаў БССР і СССР, гісторыі Захада (1940- знікла), археалогіі, этнаграфіі.

Шмат увагі надавалася публікацыі архіўных матэрыялаў. Разам з Цэнтральным архівам БССР быў распрацаваны план серыйнага выдання крыніцаў па гісторыі Беларусі.

Супрацоўнікі інстытута падрыхтавалі і выпусцілі два тома дакументаў: «Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах, т. 1» (1936 г.), «Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі, т. 2» (1940 г.).

У даваенны перыяд Інстытут гісторыі пачаў праводзіць гістарычныя навуковыя канферэнцыі. 1935 г.- “Першая ўсеагульная канферэнцыя гісторыкаў”. Падрыхтаваная Інстытутам гісторыі і Наркаматам асветы БССР. На ёй разглядалася рэалізацыя пастановы СНК СССР і ЦК ВКП(б) «Аб выкладанні грамадзянскай гісторыі ў школах СССР», былі заслуханы справаздачы акадэміка В.К.Шчарбакова аб стане навукова-даследчай працы і гістарычнай адукацыі, акадэміка У.М.Перцава аб выкладанні гісторыі ў школах БССР.

У сакавіку 1939 г. у Мінску адбылася навукова-тэарэтычная канферэнцыя, падрыхтаваная Інстытутам гісторыі АН БССР. Была абмеркавана справаздача акадэміка М.М.Нікольскага аб плане даследаванняў інстытута, заслуханы паведамленні аб падрыхтоўцы падручнікаў па гісторыі БССР для ВНУ і школаў, разгледжана пытанне аховы помнікаў гісторыі і рэвалюцыйнага руху і інш.

Наступная навуковая канферэнцыя прайшла ў студзені 1941 г. Яна насіла праблемны характар у сэнсе разглядаемых пытанняў.

Яе ўдзельнікі абмеркавалі даклады аб паходжанні бел. народа, аб паўстанні 1863 г., аб аднаўленні народ. гаспадаркі і культуры пасля грамадзянскай вайны, індустрыялізацыі ў БССР.

Нельга абмінуць негатыўны ўплыў камандна-адміністрацыйнай сістэмы на дзейнасць Інстытута гісторыі. Хваля рэпрэсіяў закранула яго супрацоўнікаў. У лістападзе 1932 г. вучоны сакратар

Інстытута гісторыі В.Карніенка на запыт ЦК КП(б)Б падрыхтаваў даклад у форме даносу аб навуковай і палітычнай дзейнасці Інстытута гісторыі. На яго думку, яшчэ ў Інбелкульте з 1925 г. пачалася прапаганда «нацыянал-дэмакратызму». Прычыну «небяспечнай сітуацыі на гістарычным фронце» В.Карніенка бачыў у дзейнасці кіраўніцтва Прэзідыўма АН БССР. Было ўказана, што толькі 27,3 % супрацоўнікаў Інстытута гісторыі з’яўляліся членамі ВКП(б). Да найбольш «каштоўных» кадраў В.Карніенка аднёс П.В.Горына, В.К.Шчарбакова, М.М.Нікольскага, В.Д.Дружчыца. Іншыя супрацоўнікі атрымалі абмежавана станоўчую ацэнку (Рыўлін, Засценкер, Поташ).

Ужо ў 1936 г. у Інстытуце гісторыі- чыстка ад «шкодных трацкісцкіх і нацдэмаўскіх элементаў». З 1937 г.-наркам НКУС БССР Наседкін пачаў рэгулярны пошук «злосных ворагаў Савецкай улады» у АН БССР. Колькасць аспірантаў скарацілася са 139 да 6. А ў самім Інстытуце гісторыі за перыяд з 1932 па 1937 гг. з 97 запланаваных да публікацыі працаў выйшла 10.

Былі рэпрэсаваныя С.М.Некрашэвіч, З.Ф.Жылуновіч, І.З.Сурта, С.Ю.Матулайціс, Б.А.Тарашкевіч і іншыя. Калі штат Інстытута ў 1930 г. складаў 20 чалавек, то ў 1941 г. – толькі 22.

16. С.Ю.Матулайтис.

 Станислав Юрьевич (Стасис Юргевич) Матулайтис родился 12 октября 1866 года в д.      Стебулишки Капсукского района Литовской Республики в крестьянской семье. Литовец. В 1891 г. окончил  медицинский факультет Московского университета. Работал врачом. С 1895 г. принимал участие в социал-  демократическом движении, а в 1896 г. – в создании социал-демократической партии Литвы, в которой  состоял с 1896 по 1917 гг. В 1898 г. за участие в революционном движении арестован и выслан на три года в  Вологодскую губернию. В 1906—1907 гг. в Вильно С.Ю. Матулайтис вместе с В. Капсукасом издает  социалистическую газету «Новое время». С 1908 г. занимался врачебной практикой. После Февральской  революции вступил в ряды большевистской партии. В 1917—1918 гг. был редактором литовской газеты  «Социал-демократ» в Москве. Осенью 1918 г. С.Ю. Матулайтис вернулся в оккупированный немцами г.  Вильно, а после установления Советской власти работал редактором газеты «Тиеса». В 1920—1925 гг. врач,  преподаватель Мариямпольской гимназии в Литве. В 1925 С.Ю. Матулайтис эмигрировал из Литвы в  Советский Союз. С 1927 г. - руководитель литовского сектора в Инбелкульте. Доктор исторических наук  (1934 г.). В 1935-1936 гг. С.Ю Матулайтис – директор Института национальных меньшинств АН БССР.

 16 декабря 1937 С.Ю. Матулайтис был арестован и 15 августа 1939 г. осужден к высылке в Казахстан сроком на 5 лет, как член контрреволюционной организации. В конце 1945 г. возвратился в Литву, где работал в Институте истории АН Литовской ССР. Реабилитирован в 1957 году.

Автор работ по истории Литвы: исследовал революционные события 1863 г. в Литве, показал социально-экономическое положение Литвы накануне восстания, социальное содержание восстания и его последствия. Изучал литовское национально-освободительное движение конца 19 — начала 20 вв.

Автор более 20 научных работ, в т. ч. 2 монографий.

Награжден орденом Трудового Красного Знамени.

16. П.О.Горин.

Павел Осипович Горин (наст. Коляда; 15.01.1900, г. Береза Брестской обл. - 25.04.1938), историк, государственный деятель.

Отец- сельскій врач. 1910 г.- поступил в гимназию. 1915 г.- гимназия эвакуирована в Арзомас. И обучение он закончил в Нижнем- Новгороде. Был вовлечён в деятельность большевиков.

1919 г.- возвратился в Берёзу и уходит на фронт политработником.

1920 г.- направлен на учёбу в Коммунистический университет им. Свердлова. Окончил Коммунистический университет имени Я.М. Свердлова (1921).

1923- 25 гг.- учится в Институте красной профессуры, где сблизился с академиком Покровским.

1925 г.- секретарь Общества историков- марксистов СССР.

В 1927-1930 гг. сотрудник, заместитель директора Института истории Коммунистической академии, одновременно заместитель редактора журнала "Пролетарская революция".

В 1931-1936 гг. президент Белорусской Академии наук, одновременно директор Института истории Белорусской Академии наук. Формируется структура АН: 17 институтов. Горин- зам. председателя комитета по заведыванию учёными и учебными заведениями Советского Союза.

1933- участвовал в 7 международном конгрессе историков в Варшаве. Зачитал доклад «О колониальной политике рос. царизма в Польше».

1936 г.- выезжает в Москву, где возглавляет кафедру истории СССР в МГУ.

Был редактором отдела истории в Большой Советской энциклопедии.

В 1931-1936 гг. член ЦИК и Президиума ЦИК БССР.

В 1937 г. арестован, в 1938 г. приговорен к высшей мере наказания и растрелен.

Реабилитирован в 1955 г.

Основные труды по истории Советов в революции 1905-1907 гг. и Октябрьской революции. Редактор Собрания сочинений В.И. Ленина на белорусском языке. Автор более 20 научных трудов.

Основные труды: 1. Пролетариат в 1917 г. в борьбе за власть. М.; Л.: Госиздат, 1927. 2. Таблицы по истории ВКП(б) и революционного движения в России: Синхронология событий с 1898 по 1917 гг. 3-е изд. М.; Л.: Госиздат, 1929. 3. М.Н. Покровский - большевик-историк. Минск, 1933. 4. Очерки по истории Советов рабочих депутатов в 1905 г. 2-е изд. М., 1930.

16. В.К.Щербаков

Василий Карпович Щербаков ( 27 февраля 1898, Дубровка, совр. Оршанский район Витебской области — 29 июня 1938, Минск) — белорусский советский историк. Доктор исторических наук (1934). Профессор (1931). Академик Академии наук Белорусской ССР (1931). Репрессирован в 1938 году.

Окончил Рогачёвскую учительскую семинарию (1918) и Харьковскую высшую партийную школу (1923). Член РКП(б) с 1918 года.

Участник подпольной борьбы против немецких оккупационных войск в Рогачёве, гражданской войны на Восточном и Южном фронтах. С 1923 года ректор Института народного образования в Чернигове. В 1930 году — заведующий сектором науки и просвещения ЦК КП(б)Б.

В 1931 году стал академиком АН БССР, в 1931—1935 годах был её вице-президентом, а в 1935—1937 годы — непременным секретарём.

В 1931г. — заместитель директора Института истории АН БССР, 1936-1937 гг.- директор Института истории АН БССР. Одновременно профессор Минского педагогического института и БГУ.

1936 г.- премия (5000 р.) за рукопись «Очерки истории Беларуси». Рукопись не устраивала партию.

Являлся первым деканом исторического факультета Белорусского государственного университета (1934—1936).

В августе 1936 года исключен из КП(б)Б. 21 июля 1937 года был арестован, 29 июня 1938 года осуждён и в тот же день расстрелян.

Реабилитирован 25 июля 1957 года.

Занимался исследованием крестьянского движения, истории октябрьской революции и гражданской войны в Белоруссии. Опирался на марксистскую методологию. В работе «Класавая барацьба і гістарычная навука на Беларусі» создал одну из первых историографических концепций развития исторической науки на белорусских землях и в БССР.

16. Н М.Никольский

Николай Михайлович Никольский (13.11.1877, г. Москва, Россия - 19.11.1959), историк-востоковед. Академик Национальной академии наук Беларуси(1931), член-корреспондент АН СССР (1946), доктор исторических наук (1934), профессор (1918). Заслуженный деятель науки БССР (1938).

Нарадзіўся Мікалай Міхайлавіч Нікольскі ў лістападзе 1877 г. у Маскве. Бацька яго – Міхаіл Васільевіч быў вядомым арыенталістам з сусветным прызнаннем за працы па гісторыі старажытнай Асірыі. Мікалай Міхайлавіч скончыў гісторыка-філалагічны факультэт Маскоўскага універсітэта. Там ён захапіўся вывучэннем гісторыі старажытнага Усходу, перш за ўсё Палесціны. У 1901 г. была апублікавана яго дыпломная работа “Іудзея пры Макавеях і Асманеях” па гісторыі Іудзеі. Цікавасць да гісторыі старажытнай Палесціны абумовіла ў М.М. Нікольскага і яго імкненне даследаваць першапачатковае хрысціянства і іншыя рэлігіі гэтага рэгіёна. На пачатку ХХ ст. выходзяць яго працы “Цар Давід і псалмы”, “Старажытны Ізраіль”, “Ранняе хрысціянства”, “Вавілон і Біблія”. Тады ж ён пачынае даследаваць і гісторыю старажытных Вавілона і Егіпта. У 1918 г. была надрукавана адна з найбольш вядомых яго работ “Ісус і першыя хрысціянскія абшчыны”.

Пасля 1917 г. – настаўнік савецкай працоўнай школы, выкладчык Сацыялістычнай акадэміі грамадскіх навук. З 1918 г.- прафесар Смаленскага ўніверсітэта, а ўжо ў 1919 г. – яго рэктар.

У верасні 1921 г. Вучоным Саветам БДУ М.М. Нікольскі быў зацверджаны на пасаду прафесара па кафедры гісторыі рэлігіі.

У 1922 г. выходзіць буйная праца М.М. Нікольскага па гісторыі ранняга хрысціянства “Сусветны і сацыяльны пераварот па ўяўленнях ранняга хрысціянства” –аналіз раннехрысціянскай эсхаталогіі (вучэння аб канцы свету). Ісус у ёй – гістарычная асоба, храналогія кніг Новага запавету – сапраўдная.

У 1920-я і на пачатку 1930-х гадоў М.М. Нікольскі выдаў шэраг сваіх работ па гісторыі хрысціянства і іудзейскай рэлігіі. З 1930-х гадоў М.М. Нікольскі фактычна перастаў даследаваць праблемы ранняга хрысціянства. Гэта супала з выданнем яго кнігі “Гісторыя рускай царквы”.

Абраны ў 1931 г. акадэмікам АН БССР М.М. Нікольскі сканцэнтраваўся на вывучэнні праблем гісторыі старажытнага Усходу. З самага пачатку стварэння гістарычнага факультэта БДУ ён узначаліў кафедру гісторыі старажытнага свету і сярэдніх вякоў, а пасля яе падзелу ў 1938 г. – кафедру гісторыі старажытнага свету. Шмат увагі надаваў працы з аспірантамі, студэнтамі. Ён стварыў падручнік па гісторыі старажытнага свету для школы.

З 1937 па 1953 гг. М.М. Нікольскі узначальваў Інстытут гісторыі Акадэміі навук.

У 1930–50-я гады М.М. Нікольскі (у 1938 г. ён атрымаў званне Заслужанага дзеяча навукі Беларусі, а ў 1946 г. ён быў абраны членам-карэспандэнтам АН СССР) плённа даследаваў праблемы абшчыннага ладу, рабства, культуры старажытнага Двурэчча. Ён карпатліва даследуе сацыяльную гісторыю Двурэчча, Фінікіі, асабліва праблему ўласнасці на зямлю.

Акадэмік М.М. Нікольскі заснаваў навуковую школу гісторыкаў БДУ. А ў сваю чаргу масквіч М.М. Нікольскі ўзяў самы актыўны ўдзел у стварэнні БДУ і ў развіцці беларускай гістарычнай навукі.

Але менавіта Мікалай Міхайлавіч Нікольскі стаў на чале кафедры гісторыі старажытнага свету і сярэдніх вякоў, дзе і была сфарміравана навуковая школа вывучэння старажытнай гісторыі і гісторыі рэлігій.

Створаная М.М. Нікольскім навуковая школа ў БДУ па сутнасці мела два накірункі: ранняе хрысціянства і Старажытны Усход. У навуковай творчасці акадэміка абодва накірункі былі цесна звязанымі. Затым яны пачалі раздзяляцца і зараз існуюць фактычна як асобныя навуковыя школы.

У гонар акадэмікаў М.М. Нікольскага і У.М. Перцава, пачынаючы з 1995 г., кафедра гісторыі старажытнага свету і сярэдніх вякоў раз у два гады праводзіць міжнародную навуковую канферэнцыю. Яна пачынаецца 13 лістапада – у дзень нараджэння М.М. Нікольскага, таму і назва яе – “Лістападаўскія сустрэчы”. Адбылося ўжо восем “Лістападаўскіх сустрэч” даследчыкаў старажытнай і сярэдневяковай арыенталістыкі, антыказнаўства, гісторыі рэлігіі, медыявістыкі.

Навуковая школа М.М. Нікольскага – гэта сапраўды ўніверсітэцкая навуковая школа, якая была створана і развіваецца ў БДУ і, як паказаў час, унесла свой уклад у міжнароднае прызнанне навуковай дзейнасці вядучага ўніверсітэта Беларусі.

Автор около 200 научных работ, в т.ч. 7 монографий.

Награжден орденами Ленина (1944, 1957), Трудового Красного Знамени (1947), медалями.