КАМЕНТАРЫІ

АСНОУНАЯ ЛІТАРАТУРА I ПРЫНЯТЫЯ СКАРАЧЭННІ

Абаб.— Сказаў, як

звязаў.

Зап.

М.

Абабурка.— «Беларусь»,

1963»

№ 12, с. 31.

Аним.— [Анимелле].

Быт

белорусских крестьян.— «Этнографический

сборник», вып. II. СПб,

1854.

Антырэліг. казкі.— Антырэлігійныя казкі, частушкі, прыказкі, выд. 2-е,

Склад. A. Залескі, К. Кабашнікаў, A. Фядосік. Мн., 1961.

Ахрым.— Ахрыменка

П.,

Буцько

М.

Беларускія

народныя

прыказкі

i прымаўкі. Гомель, 1957.

«Бел.» — Прыказкі i прымаўкі.— «Беларусь»,

1956,

№

1, с. 29;

1961,

№ 1, с. 29.

БіСМ — Беларускае

i славянскае мовазнаўства. Мн., 1972.

Брыль — Брыль Я. Акраец

хлеба. Мн.,

1977.

[Выслоўі

з Карэліцкага

р-на.]

Булг.— Булгаковский Д. Г. Пинчуки. СПб, 1890.

Бяльк.— Бялькевіч

I. К.

Краёвы

слоўнік

Усходняй

Магілёўшчыны.

Мн., 1970.

Вас.— Васильев В. Белорусские

пословицы.— «Маяк»,

1844,

т.

15,

с. 29—30;

1845. т. 22, с

58; т. 23, с.

144.

Ворожб.— Ворожбицкий Ф. Народные поговорки и пословицы Пружан-

ского уезда.— «Гродненские губернские

ведомости»,

1868,

№ 2 1 .

Выпісы — Выпісы з

беларускае літаратуры, ч.

1. М.—Л., 1925.

Гильт.— Сборник памятников народного творчества в Северо-Западном

крае, вып. 1. Под ред. П. Гильтебрандта. Вильно,

1866.

Горленка — Горленка В. 3

гаворак

Гомельшчыны.— «Полымя»,

1975,

№ 9.

Гур.— Гурыновіч A.

[Рукапісы, якія захоўваюцца ў Рукапісным аддзе­

ле бібліятэкі А Н ЛітССР,

ф. 21. Запісы са Свянцянскага п. Віленскай

губ.]

Гут.— Сучасны беларускі фальклор. Склад. I. Гутараў. Мн.,

1963.

Даль — Даль В. Пословицы русского народа. М., 1957.

Даль,

Слов.— Даль

В. Словарь

живого великорусского

языка,

т.

I—

IV. М., 1955.

Добр.— Добровольский

В. Н. Смоленский этнографический

сборник,

ч. III. Пословицы. СПб,

1894.

Добр.,

Слов.— Добровольский В. Н.

Смоленский

областной

словарь.

Смоленск,

1914.

Дразд.— Драздовіч

Я.

Народныя

прыказкі

Дзісеншчыны

(рукапк).

Захоўв. у Аддзеле рэдкай кнігі

Фундамент,

б-кі

імя Я. Коласа А Н

БССР.

Дуб.— Беларускія пагаворкі

i пасловіцы. Сабраў

Dubiejkouski

Lawon

[у Мсціслаўшчыне] (рукапіс).

Захоўв. у Рукапісным

аддзеле

бібліятэкі

АНЛітССР, ф. 21.

Дуб.л Нар.— Народныя пагаворкі. Сабраў Л. В. Дубяйкоўскі

(рукапіс).

Захоўв. у Аддзеле рэдкай кнігі

Фундамент,

б-кі

імя Я. Коласа А Н

БССР.

28*

435

Жыв. ел.— Жывое слова. Мн., 1978.

3 нар. ел.— 3 народнага слоўніка. Мн., 1975.

Зах.— Беларускі фальклор у сучасных запісах. Брэсцкая вобласць. Традыцыйныя жанры. Склад. В. А. Захарава. Пад рэд. Р. Р. Шырмы. Мн.,

1973.			дэяцей	у	Польшчы.		Беласток.
«Зорка» — «Зорка», газета беларускіх
Ігнат.— Сказаў, як	звязаў. Народныя		прыказкі		i	выслоўі.		Сабраў
Б. Ігнатовіч.—«Беларусь»,		1963, № 11, с. 31.
Карл.— [3 рукапіснага фонду Яна Карловіча.] Захоўв. у Цэнтр. дзярж.
гіст. архіве ЛітССР, ф. 1135, воп. 10, спр. 201, л. 279.
Касп.— Каспяровіч	М. Віцебскі краёвы слоўнік. Віцебск, 1927.							губер­
Киркор — Киркор	А. Этнографический взгляд на Виленскую
нию.—«Этнографический сборник», вып. III. СПб, 1858.								слоў.
Клышка — Клышка	М. К. Слоўнік сінонімаў			i	блізказначных
Мн., 1976.
Косич — Косич М. Н. Литвины-белорусы Черниговской губернии. СПб,
1901.	К.	Беларускія прыказкі.— Збор				твораў	у	4-х т.,
Крапіва — Крапіва
т. 4. Мн., 1963.		Ю. Быт западно-русского			селянина.		М.,	1874.
Крачк.— Крачковский

Крэмнеў — Прыкаэкі i пагаворкі, сабраныя ў Чарнігаўскай губ. [Старадубскім, Новазыбкаўскім, Мглінскім i Суражскім пп.] М. Ц. Крэмневым у

1901—1905	гг. (рукапіс). АІМЭФ, ф. 9^ воп. 2, спр. 22.				чэрвеня,
Леп.— 3	народнага. Зап. I. Лепешаў.— «ЛіМ»,			1972, 16
с 16. [Месца запісу не указана.]
«ЛіМ» — Газета		«Літаратура i мастацтва».		прастор».— «Полымя»,
Луж.— Лужанін		М. 3	кнігі «Людзі, птушкі,
1975, № 9.
Ляцкий — Ляцкий Е. А. Материалы для изучения творчества и быта
белорусов. I. Пословицы, поговорки, загадки. М., 1898. [Запісы з					Барысаў-
скага п.]			слоўніка народна-дыялектнай мовы.		Пад рэд.
Мат.— Матэрыялы для
Ф. Янкоўскага. Мн., 1960.			для дыялектнага слоўніка Гомельшчыны.—У кн.:
Мат. Гом.—Матэрыялы

Беларуская мова i мовазнаўства, вып. III. Мн., 1975; вып. IV. Мн., 1976;

Беларуская мова, вып. V. Мн., 1977; вып. VI. Мн., 1978.
Мат. ГТ — Матэрыялы Геаграфічнага	таварыства СССР. Захоўв. у
АІМЭФ, ф. 8, воп. 3, спр. 25.
Махнач — Беларускія пагаворкі. Зап. А. Махнач.—«Беларусь», 1956,
№ 3, с. 24.	мінска-маладзечанскіх	гаворак.
Мін.-Мал.— Матэрыялы для слоўніка
Пад рэд. М. А. Жыдовіч, вып. 1. Мн., 1970; вып. 2. Мн., 1974;		вып. 3.
Мн., 1977.

Мяц.— Мяцельская Е. С, Камароўскі Я. М. Слоўнік беларускай народнай фразеалогіі. Мн., 1972.

Нар. леке.— Народная лексіка. Мн., 1977. Нар. ел.— Народнае слова. Мн., 1976.

«Ніва» — «Ніва». Беларускі		грамадска-культурны	тыднёвік. Беласток.
Никиф.— Никифоровский	Н. Я. Полупословицы		и	полупоговорки,
употребляемые в Витебской	Белоруссии.— «Записки Северо-Западного от­
дела РГО». Вильна, 1910, кн. I,		с. 197—207; 1911, кн. II,		с. 142—154:
1912, кн. III, с. 300—303.

436

Нікіф.,	1924 — Нікіфароўскі	Н.	Я.	Напаўпрыслаўкі, напаўпрыказкі.—
«Крывіч». Коўна, 1924, № 1, с. 13—23.
Нікіф.,	1928 — Нікіфароўскі	Н.	Я.	Напаўпрыказкі-напаўпрыслаўкі.—
Працы кафедры этнаграфіі, т. I. Мн.,			1928.

Нос.— Сборник белорусских пословиц, составленный И. И. Носовичем. СПб, 1874,

Нос, Слов.— Словарь белорусского наречия, составленный И. И. Носо­

вичем. СПб,	1870.
Пан.— Панюціч К.		М. Лексіка	народных	гаворак. Мн.,			1976.	[Запісьг
з Ушацкага p-Ha.J
Прык.— Прыказкі i		прымаўкі ў	2-х кнігах. Склад.			М. Я. Грынблат.
Мн., 1976.
Радч.— Радченко 3 . Гомельские народные песни. СПб,							1888.
Pan.— Беларускія прыказкі, прымаўкі i загадкі, выд. 2-е. Склад. Я. Ра-
пановіч. Мн., 1974.
Раст.— Расторгуев П. А. Словарь народных говоров Западной Брян-
щины. Мн., 1973.
Ройзен.— Ройзензон Л. И., Балясников А. В., Шугурова							3 . А. Словарь
белорусской	диалектной	фразеологии	деревни	Гребени		(Лельчицкого р-на
Гомельской	области).— Труды Самаркандского			ун-та,	вып.		272.	Самар­
канд, 1975.
Ром., Бел.— Романов Е. Р. Белорусский сборник,					т. I, вып. 1—2. Пес­
ни, пословицы, загадки. Киев, 1886.

Ром., Зап.— Древние русские пословицы. Сообщение Е. Р. Романова.— «Записки Северо-Западного отдела РГО». Вильна, 1910, кн. I, с. 214—216; 1912, кн. III, с. 2 2 1 - 2 3 6 .

Сап.— Сапунов А. Река Западная Двина. Витебск, 1893.

Сах.— 3 матэрыялаў С. П. Сахарава, вып. III. Казкі, апавяданні, прыказкі i загадкі, 1944 (рукапіс). Захоўв. у АІМЭФ, ф. 9, воп. 3. спр. 13 [усходнія р-ны Латвіі].

Сем.— Сказаў, як звязаў. Беларускія прыказкі, прымаўкі, жарты i выслоўі. Зап. Я. Семяжон i У. Януковіч.— «Беларусь», 1963, № 6, с. 31.

Сержп.— Сержпутовский А. К. Сборник белорусских пословиц и пого­ ворок (рукапіс). Захоўв. у АІМЭФ, ф. 9, воп. 2, спр. 21. [Запісы ca Слуцкага п.]

Слов. брян.— Словарь брянских говоров, вып. I. Ред. В. И. Чагишева.. Л., 1976.

Сцяшк.— Сцяшковіч Т. Ф. Матэрыялы да слоўніка Гродзенскай вобласці. Мн., 1972.

Фраз. ел.— Гаўрош Н. В., Лепешаў I. Я., Янкоўскі Ф. М. Фразеалагічны слоўнік для еярэдняй школы. Мн., 1973.

Цар.— Царанкоў Л. Слова міма не ляціць. Беларускія народныя прыкаэкі i прымаўкі.— «Полымя», 1968, № 10.

Шат.— Шаталава		Л. Ф. Беларускае дыялектнае слова. Мн., 1975.
Шатэрнік — Шатэрнік М. Краёвы			слоўнік	Чэрвеньшчыны. Мн.,	1929..
Шейн — Шейн П. В. Материалы для изучения быта и языка русского-
населения Северо-Западного края, т. II. СПб, 1893.
Шиил.— Белорусские пословицы.			Сборник	П. Шпилевского.— «Изве­
стия	Академии наук	по отделению русского языка и словесности»,			1853,
т. II	(Приложение, с.	172—192).

Шпил., Нар.— Шпилевский П. М. Народные пословицы с объяснением) происхождения и значения их.— «Москвитянин», 1852, ч. 4, № 16, кн. 2.

437

Шырма — Шырма		Р. Беларускія народныя песні,					загадкі,		прыказкі.
Мн., 1947.			Г. Дыялектны слоўнік			( 3 гаворак			Мсціслаў-
Юрч.,	1966 — Юрчанка
шчыны). Мн., 1966.			Г. Ф. Народная		сінаніміка. Мн.,			1969.
Юрч.,	1969 — Юрчанка									слова-
Юрч.,	1972 — Юрчанка		Г. Ф. I коціцца		i валіцца. Устойлівыя
злучэнні ў гаворцы Мсціслаўшчыны. Мн., 1972.								словазлучэн-
Юрч.,	1974 — Юрчанка		Г. Ф. I сячэ i паліць. Устойлівыя
ні ў гаворцы Мсціслаўшчыны. Мн., 1974.								словазлучэн-
Юрч.,	1977 — Юрчанка Г. Ф. Слова за слова. Устойлівыя
ні ў гаворцы Мсціслаўшчыны. Мн., 1977.
Янк.— Беларускія прыказкі, прымаўкі, фразеалагізмы, выд. 2-е. Склад.
•Ф. Янкоўскі. Мн., 1962.
Янк., Абр.—Янкоўскі Ф. Абразкі. Мн., 1975.							вып. I.	Мн.,		1959;
Янк.,	Дыял.— Янкоўскі		Ф. Дыялектны		слоўнік,
вып. III. Мн., 1970.				народныя			параўнанні.		Кароткі
Янк.,	Пар.— Янкоўскі Ф. Беларускія
слоўнік. М., 1973.		М. А. Паэтыка беларускіх				прыказак.		Мн., 1971.
Янк. М.— Янкоўскі
Янук.— Сказаў, як		звязаў. Беларускія		прыказкі,			прымаўкі,		жарты i
жыслоўі. Зап. У. Януковіч.— «Беларусь»,				1963, №		4,	с. 30; №		11, с. 31.
Яўсееў — Яўсееў Р. Маці казала так... 3					гаворкі		Бялыніцкага			раёна.
Мн., 1978.					nad Niemna i Dźwiny. Wilno,
Czeczot — Czeczot J. Piosnki wieśniacze z
1846.		W. Przysłowia białoruskie				z	powiatu	Nowogródz­
Dybów.— Dybowski

kiego.— Zbiór wiadomości do antropologii krajowej, t. V, dz. 3. Kraków, 1881. Fed.— Federowski M. Lud Białoruski na Rusi Litewskiej, t. IV. Warsza­

wa, 1935.

Klich — Klich Edw. Teksty białoruskie z powiatu Nowogródzkiego.— Materyały i prace Komisyi językowej, t. II. Kraków, 1903.

Kolb.-—Kolberg O. Dzieła wszystkie, t. 52. Białoruś—Polesie. Wrocław— Poznań, 1968.

Mień.— Mienicki W. M. Przysłowia białoruskie (рукапіс). Захоўв. у Цэнтр. дзярж. гіст. архіве ЛітССР, ф. 599, воп. 1, спр. 3.

Pietk.— Pietkiewicz Cz. Kultura duchowa Polesia Rzeczyckiego. Warsza­ wa, 1938.

Ryp — Rypiński A. Białoruś. Paris, 1840.

Tyszk.— Tyszkiewicz	E. Opisanie powiatu Borysowskiego. Wilno, 1847.
	Раёны БССР
Акцябр.— Акцябрскі	* Баг.— Багушэўскі
'* Антоп.— Антопальскі	Бар.— Баранавіцкі
Арш.— Аршанскі	Барыс.— Барысаўскі
"* Арэх.— Арэхаўскі	Бераст.— Берастовіцкі
* Асв.— Асвейскі	Беш.— Бешанковіцкі
Асіп.— Асіповіцкі	Б.-Каш.— Буда-Кашалёўскі
Астр.— Астравецкі	Браг.— Брагінскі
Ашм.— Ашмянскі	Брасл.— Браслаўскі
Бабр.— Бабруйскі	Брэсц.— Брэсцкі

"* Раёны, адзначаныя зорачкай, расфарміраваны або перайменаваньт.

•438

Бых.— Быхаўскі	Іван.— Іванаўскі
* Быц.— Быценскі	Івац.— Івацэвіцкі
* Бяг.— Бягомльскі	* Івян.— Івянецкі
Бял.— Бялыніцкі	* Ільян.— Ільянскі
Бяроз.— Бярозаўскі	Іў.— ІўеўскІ
Бярэз.— Бярэзінскі	* Казл.— Казлоўшчынскі
Валож.— Валожынскі	Калінк.— Калінкавіцкі
* Вас.— Васілевіцкі	Кам.— Камянецкі
* Васіл.— Васілішкаўскі	* Камар.— Камарынскі
Ваўк.— Ваўкавыскі	* Капатк.— Капаткевіцкі
Верхнядзв.— Верхнядзвінскі	Кар.— Карэліцкі
Ветк.— Веткаўскі	Карм.— Кармянскі
* Ветр.— Ветрынскі	Касц.— Касцюковіцкі
* Відз.— Відзаўскі	Kip.— Кіраўскі
Віл.— Вілейскі	Клецк.— Клецкі
Віц.— Віцебскі	Клім.— Клімавіцкі
Воран.— Воранаўскі	Кліч.— Клічаўскі
* Выс.— Высокаўскі	Кобр.— Кобрынскі
* Высач.— Высачанскі	* Кос.— Косаўскі
Ганц.— Ганцавіцкі	* Кох.— Коханаўскі
Гарад.— Гарадоцкі	Краснап.— Краснапольскі
* Гарадз.— Гарадзішчанскі	* Краснаслаб.— Краснаслабодскк
Глуск.— Глускі	Кругл.— Круглянскі
Глыб.— Глыбоцкі	Круп.— Крупскі
Гом.— Гомельскі	* Крыв.— Крывіцкі
Гор.— Горацкі	Крыч.— Крычаўскі
Гродз.— Гродзенскі	* Кузняц.— Кузняцоўскі
*Грэск.— Грэскі	Лаг.— Лагойскі
* Д.-Гар.— Давыд-Гарадоцкі	* Лагіш.— Лагішынскі
* Даман.— Даманавіцкі	Лельч.— Лельчыцкі
* Дамач.— Дамачоўскі	* Лен.— Ленінскі
* Дзівін.— Дзівінскі	Леп.— Лепельскі
* Дзісен.— Дзісенскі	Лёзн.— Лёзненскі
Дзярж.— Дзяржынскі	Лід.— Лідскі
Дзятл.— Дзятлаўскі	Лоеў.— Лоеўскі
Добр.— Добрушскі	Лун.— Лунінецкі
Докш.— Докшыцкі	Люб.— Любанскі
Драг.— ^рагічынскі	Лях.— Ляхавіцкі
* Дрыб.— Дрыбінскі	Маг.— Магілёўскі
* Дрысен.— Дрысенскі (гл. Верх­	Маз.— Мазырскі
нядзв.)	Маладз.— Маладзечанскі
Дубр.— Дубровенскі	Малар.— Маларыцкі
* Дуніл.— Дунілавіцкі	Маст.— Мастоўскі
* Езяр.— Езярышчанскі	* Меж.— Межынскі
Ельск.— Ельскі	* Мех.— Мехаўскі
Жабінк.— Жабінкаўскі	Міёр.— Міёрскі
* /Ііабч.— /пабчыцкі	* Міл.— Мілаславіцкі
* Жалуд.— Жалудоцкі	Мін — Мінскі
Жлоб.— Жлобінскі	* Мір — Мірскі
* Журав.— Журавіцкі	Мсцісл.— Мсціслаўскі
Жытк.— Жыткавіцкі	Мядз.— Мядзельскі
* Засл.— Заслаўскі	Нав.— Навагрудскі
Зэльв.— Зэльвенскі	* Навам.— Навамышскі

439'

Н а р . — Нараўлянскі					Смал.— Смалявіцкі
Иясв.— Нясвіжскі					Смарг.— Смаргонскі
* Пар.— Парыцкі					* Сміл.— Смілавіцкі
ГІаст.— Пастаўскі					Старадар.— Старадарожскі
Петр.— Петрыкаўскі					* Староб.— Старобінскі
Пін.— Пінскі					(гл. Саліг.)
* Плешч.— Плешчаніцкі					Стаўб.— Стаўбцоўскі
"* Пліс.— Пліскі					Стол.— Столінскі
Пол.— Полацкі					* Стрэш.— Стрэшынскі
* Пораз.— Поразаўскі					* Сур.— Суражскі
* Прап.— Прапойскі			(гл. Слаўг.)		Тал.— Талачынскі
Пруж.— Пружанскі					* Тур.— Тураўскі
Пух.— Пухавіцкі					* Увар.— Уваравіцкі
Раг.— Рагачоўскі					Уздз.— Уздзенскі
"* Радашк.— Радашковіцкі					* Ул.— Ульскі
"* Радун.— Радунскі					Уш.— Ушацкі
Рас.— Расонскі					* Хал.— Халопеніцкі
"* Расн.— Раснянскі					Хойн.— Хойніцкі
"* Рудзен.— Рудзенскі					Хоц.— Хоцімскі
*Руж.— Ружанскі					* Целях.— Целяханскі
Рэч.— Рэчыцкі					* Цер.— Церахоўскі
Саліг.— Салігорскі					Чав.— Чавускі
* Сап.— Сапоцкінскі					Чач.— Чачэрскі
Светл.— Светлагорскі					Чаш.— Чашніцкі
* Свір.— Свірскі					Чэр.— Чэрыкаўскі
Свісл.— Свіслацкі					Чэрв.— Чэрвеньскі
* Свяц.— Свяцілавіцкі					Шарк.— Шаркоўшчынскі
Сен.— Сенненскі					* Шацк.— Шацкі
* Скід.— Скідальскі					Шкл.— Шклоўскі
* Cip.— Сіроцінскі		(гл. Шуміл.)			Шуміл.— Шумілінскі
Слаўг.— Слаўгарадскі					Шчуч.— Шчучынскі
*Слон.— Слонімскі					* Юрац.— Юрацішкаўскі
Слуцк.— Слуцкі
				Былыя паветы
Барыс. п.— Барысаўскі п. Мінскай					Гродз. п.— Гродзенскі	п. Гродзен­
губ.					скай губ.
Вельск,	п.— Бельскі		п.	Гродзен-	Дзвін. п.— Дзвінскі п.		Віцебскай
скай губ.					губ.
Бельскі	п.— Бельскі		п. Смаленскай		Дзісен. п.— Дзісенскі	п. Віленскай
губ.					губ.
Брэсц. п.— Брэсцкі		п. Гродзенскай			Дрысен. п.— Дрысенскі		п.	Віцеб-
губ.					скай губ.
Ваўк. п.— Ваўкавыскі п.				Гродзен*	Дух. п.— Духаўшчынскі		п.	Сма­
екай губ.					ленскай губ.
Віл. п.— Вілейскі п. Віленскай губ.					Ельн. п.— Ельнінскі п. Смаленскай
Вілен.	п.— Віленскі		п.	Віленскай	губ.
губ.					Ігум. п.— Ігуменскі п. Мінскай губ.
Гом. п.— Гомельскі		п. Магілёўскай			Кобр. п.— Кобрынскі	п.	Гродзен­
губ.					скай губ.
Гор. п.— Горацкі		п.	Магілёўскай		Краен, п.— Краснінскі	п. Смален­
губ.					скай губ.

440

Леп. п.— Лепельскі п. Віцебскай губ.

Лід. п.— Лідскі п. Віленскай губ. Маг. п.— Магілёўскі п. Магілёў-

скай губ.

Маз. п.— Мазырскі п. Мінскай губ.

Мсцісл. п.— Мсціслаўскі п. Магілёўскай губ.

Нав. п.— Навагрудскі п. Мінскай губ.

Нев. п.— Невельскі п. Віцебскай губ.

Пар. п.— Парэцкі п. Смаленскай губ.

Пін. п.— Пінскі п. Мінскай губ. Пол. п.— Полацкі п. Віцебскай губ.

Раг. п.— Рагачоўскі п. Магілёўскай губ.

Росл. п.— Рослаўскі п. Смаленскай: губ.

Рэч. п.— Рэчыцкі п. Мінскай губ. Сак. п.— Сакольскі п. Гродзен-

скай губ.

Свянц. п.— Свянцянскі п. Віленекай губ.

Себ. п.— Себежскі п. Віцебскай губ.

Сен. п.— Сенненскі п. Магілёўскаі* губ.

Слон. п.— Слонімскі п. Гродзенскай губ.

Слуцк. п.— Слуцкі п. Мінскай губ. Смал. п.— Смаленскі п. Смален­

скай губ.

Іншыя скарачэнні

А І М Э Ф — Архіў	Інстытута ма-
стацтвазнаўства, этнаграфіі i
фальклору А Н	БССР

б.— былы бел.— беларускі губ.— губерня

зап.— запісаў (запісала)

заўв.— заўвага

іран.— іранічна л.— ліст літ.— літоўскі

вар.— варыянт вобл. — вобласць

вол.— воласць воп.— вопіс гл.— глядзіце гм.— гміна п.— павет

параўн.— параўнайце р.— раён рус.— рускі спр.— справа сш.— сшытак

тлум.— тлумачэнне ф.— фонд

ТРАПНЫЯ. СМЕШНЫЯ I РОЗНЫЯ УСТОЙЛІВЫЯ ВЫРАЗЫ.

СКОРАГАВОРКІ

Трапныя, смешныя i розныя ўстойлівыя выразы

1.

А с ь м а к

— грашовая адзінка

ў Вялікім

княстве

Літоўскім,

восем

грошаў. Тут: наогул грошы.

2.

В о р — мех (параўн. польск. worek — мяшок). Ігра

слоў.

3.

Г. зн. нібыта недзе ў іншым

месцы

ўжо

добра.

Іран. Ц ы м а с

(яўр.) — цымус,

салодкая

страва з тушанай

морквы або

бручкі.

4.

Г. зн. не

ведаю.

Аналагічна

выслоўю

«А чорт

яго

ведае». К а-

д у к — тут: чорт.

5.

Г. зн. мяне гэта не датычыць,

не

маю

да

таго

ніякай

справы.

6.

К а ш а б я р о з а в а я — лупцоўка

бярозавымі

дубцамі.

7.

Гл. 4.

8.

Гавораць жартам таму, хто, увайшоўшы ў хату, не зачыніў

дзверы.

9.

Пра таго,

хто сам на сябе ўзяў непатрэбны клопат (тлум. Fed.).

10. Г. зн. яшчэ малы, у кароткіх штоніках

ходзіць.

441

11. Няма справы ні да чаго, поўная абыякавасць да ўсяго.		А т к і —
відаць, ад выклічніка ат! Ен	ужываецца пры адмоўным стаўленні	да чаго-
«ебудзь; г а н к i — відаць, ад	дзеяслова ганіць.

12.Г. зн. пажылы, падобны да святога Юря, якога на абразах (Геор- гія-перамаганосца) малявалі старым.

13.Жартам пад калыханку.

14.Пра ўпартых людзей. Параўнанне з туга нацягнутымі лукамі.

15.Пра таго, хто нічога не робіць.

16.Іран. таму, хто выхваляецца сваей работай.

17.Рэзкае пагоршанне стану здароўя чалавека.

18.Параўн. Прык., кн. 2, с. 39, № 382.

19.Выражэнне рашучасці.

20.	Жартуюць «з таго, хто лоўка хапае ежу» (заўв. збіральн.). Ю к —
каюк, канец. Відаць, маюцца на ўвазе вынікі бойкі.
21. Так «жартам ганьбуюць тое, што іншыя			хваляць»	(заўв.	збі-
.ральн.).
22.	23. Г. зн. аднолькавыя, адзін аднаго вартыя.
24.	Гаворыцца пра людзей, якія вызначаюцца		аднолькавымі адмоўны-
мі якасцямі; мірапамазанне — адзін		з элементаў хрысціянскага		абраду	хры-
апчэння. Гл. таксама 23.
25.	Х в а л д з і с т — той, што	носіць адзенне	з фалдамі,	багаты,	пан.

26.Г. зн. адчапіся, не дуры галавы,

27.Вясельны жарт пры прыбыцці маладой у дом мужа.

28.29. Так прагна ядуць.

30.П р а г — прагнасць.

31. Так моцна баліць.

32.Так нехта моцна стрэліў (тлум. Fed.).

33.Было сказана на дзяцей, што раздурэліся.

34.А н i в э с ь — зусім нічога.

35.Fed. прыводзіць народны жарт, з якога ўзнікла выслоўе: «Селянін прыйшоў да пана: Хтось загнаў карову ў хлеў, але дальбог, паночку, яна языка ў панскі лес не ўваткнула».

36.Г. зн. прапіў усё.

37.Гл. 1. На выпадак, калі спатрэбіцца.

38.Г. зн. так моцна, што не вытрымаць.

39.Гл. 8.

40.X в э р ц i к — ферт, франт, які задаецца.

41. Гавораць таму, хто нічога не заўважае. Іран.

42. Г. зн. напіўся.

43. У Добр, у рубрыцы «Беднасць — нястача».

44. Гл. 22, 23.

45. Б о р а х а т а д у н а ю — макаранізм, скажоны пачатак іудзейскай малітвы («Борух ато, адонай» — благаславенны ты, гасподзь).

46.А д здэіўлення, што такія «прыгожыя».

47.П р а ц і ў н ю — непрыяцелю, ворагу.

48. 49. Тут гаворка ідзе пра піццё: чарка за чаркай. Б у б а — болька

{з дзіцячай лексікі).

50.Г. зн. мала.

51.Шкадаванне аб згубленай рэчы (тлум. Czeczota).

52.Жартоўны адказ на пытанне, ці далека.

53.Насмешка з уласнай беднасці.

54. Так жартам кажуць пра бульбу, якая скісла ў гаршку, перастаяла ў печы.

442

55. Так гавораць, калі што-небудзь з грукатам падае (тлум. Fed.). 56. Насмешка з таго, у каго з носа цячэ (тлум. Н о с ) .

51.Жартоўны адказ на слова «Бывала».

58.У Добр, змешчана ў рубрыцы «Вінаватасць». Усе адмаўляюць сваю»

віну.

59.	Г. зн. мінулася.			Ц ы л я — птушанятка (з дэіцячай						лексікі).
60.	Была бяда, ды яшчэ пагоршала.
61. Мелі ўсяго, аж занадта.
62.	Г. зн. было ды прапала. Ігра слоў.					Г е в е з е н			(яўр.)—тое ж, што-
быў (ад ням. gewesen — было, былы).
63. Г. зн. застаўся ні з чым (заўв. збіральн.), «з носам». Але, маг-
чыма, больш		правільна		было б меркаваць,		што	гэта	насміханне			з чалавека
з доўгім носам.
64.	Тлум. Нос:		«Калі работы		было многа,		тады не			было	памагатых,
а пад канец		з'явіліся».		К в а с і н ы	— тут: астаткі, асадак					пітва.
65.	Пра	выратаванага ад смерці. Р а д з і ц е л ь						— тут: нябожчык. Па»
раўн. «памінанне радзіцеляў» на радаўніцу,
66.	Насмешка з		чалавека вірлавокага,			з доўгім		ці	занадта		кароткім»
носам i	г. д.

67.Г. зн. у карчме, шынку.

68.Ш ы ш о к — тут: невялікія грошы. Параўн. прашышкаи,ь— марна растраціць грошы (Нос, Слов., 710).

69.Пра выгнанага са службы.

70. Л у ч к i або л у ц ы — словы, якія ў розных раёнах Беларусі аба» значаюць бакавіны цымбалаў i скрыпкі.

71.Пра далёкае гасцяванне.

72.Г. зн. будзь рашучым.

73.Пра кучаравага.

74.Пра навіну. Паводле даўніх народных вераванняў, варона — вешчая птушка, якая прадракае няшчасце або неспадзяванасць.

75.Г. зн. ні табачнага ліста, ні карашкоў (махоркі), a ў пераносным сэн~ се — нічога няма.

76.Л а л ы — тут: жыццё раскошнае.

77.78. Жарты-насмешкі з чалавека, які прыкідваецца хворым.

79.Так кажуць, уваходзячы ў хату, дзе сабралася кампанія.

80.Параўн. Прык., кн. 1, с 276, № 1193. Гл. таксама 52.

81.	В а ш э ц ь —	пачцівы зварот да чалавека: ваша мосць (міласць).
82.	Тлум. Нос:	«Насмешка з рызыкоўнай задумы, якая не ўдалася».

Ду д к а — тут: пераасэнсаванне польск. dudek — птушка ўдод.

83.Г. зн. выслалі ў Сібір. Відаць, водгук на расправу царскіх улад з удзельнікамі паўстання 1863 г.

84.Вельмі схуднеў.

85. Пра таго, хто з імпэтам узяўся за		справу, але не	давёў яе	да кан-
ца (тлум. Fed.).
86. Тлум. Fed.: часова. Больш	дакладна — пра жыццё i смерць			дзіцяці.
Па старадаўняму звычаю нябожчыка адвозілі на могілкі на санях.				пата*
87. П а т а л о ч ы ш ч а — тут:	таўкатня,	штурханіна.	Параўн.
лач — стаптаныя скацінай пасевы (Нос, Слов., 394).

88.3 народнага анекдота: Злавілі воўка i перад смерцю загадалі яму маліцца (казаць пацеоы), дык воўк: «Бора, бора, бора». Г. зн. воўчая нату­ ра цягне яго да лесу (Fed., 339).

89.Мена без даплаты, штука на штуку (тлум. Fed.). 3 кірмашовых прымавак. Параўн. баш на баш,

443

90. Пра нядужага, хворага чалавека.

91. Кажуць асуджальна на таго, хто сядзіць i матляе нагамі.

92. У тлум. Fed.: чорная поліўка. Магчыма, гэта мясцовы жарт. Налрошваецца іншае тлумачэнне: зласлівае пажаданне хлопцу, каб дзяўчына •адмовілася пайсці за яго замуж. У такім выпадку па звычаю яму падавалі вянок з гарохвін (Параўн. Прык., кн. 2, с. 31, № 303).

93. Пра лянівую гаспадыню, што сядзіць у хаце склаўшы рукі. 94. Нябожчык.

95.А н д р ы д у л ы н е с ц і — пустасловіць.

96.Г. зн. вялікае падабенства між сабой.

97.Пра нясмачна згатаваную страву.

98.К a р э л а — брудная, пакрытая карой гразі.

99.Пра гультаёў, што толькі балбочуць, смяюцца i нічога не робяць.

100. У Сержп. у рубрыцы	«Папіканне». Д р о з д з і к і	— тут:	відаць,
у сэнсе — шанс, дармаўшчына	(Параўн. Даль, Слов., I, 494:	Зашиб	дрозда,

выпіў лішняе).

101. Гавораць жартам на таго, хто бярэцца за цяжкую, невыканальную •справу (заўв. збіральн.). Але тут можа быць укладзены i сацыяльны сэнс: класавая або саслоўная неадпаведнасць.

102.Г. зн. плёткі, чуткі. П а н т а х л ё в ы я — ад пантофлі.

103.Пра хітрага, двудушнага чалавека.

104.Ц я л я к — цяля, бычок.

105.В е т а ш о к — ветах, месяц апошняй квадры перад поўняй. Тлум.

гэтага выслоўя ў Нос, Слов., 105: «Пры з'яўленні новага хлеба кожны мае свой хлеб».

106.Вельмі многа, доўга расказваць.

107.Пра дужа старога, слабога чалавека; таксама пра старога каня.

Шо р ы — конская збруя.

108.Доўга будзе памятаваць.

109.Не можа быць бясконцага даравання.

110.Параўн. Прык., кн. 1, с. 355, № 858, 859.

111.Бацькі адмовіліся аддаць замуж дачку. Па даўняму звычаю бацьКІ дзяўчыны, да якой прыйшлі сваты, пры нязгодзе на шлюб выносілі ім гарбуз. Гл. таксама 92.

112.Палаялі за правіннасць.

113.114. Г. зн. нічога не дасць, марная надзея.

115.Відаць, трэба разумець як папіканне. Fed. (с. 73) прыводзіць такі

дыялог: Даў табе, дзедку, грош? — Даў, пане.— Даў табе, дзедку,		грош? —
На табе, паночку, другі, анно не кажы нічога.
116.	Зарок, афяра на царкву.
117.	Ш к о л а — тут: яўр. сінагога. Зарок, афяра на сінагогу	з пры-

чыны хваробы блізкага чалавека. Такі звычай («даць на яўрэйскую школу»)

<5ыў вядомы ў дарэвалюцыйнай беларускай вёсцы. Меркавалася,								што	калі
не свой, дык можа чужы бог «дапаможа».
118.	Адчытаў як	мае быць.		І м б е р а ц — імбір,		род	прысмакаў.
119.	Так жартам	адказваюць		на	пытанне, колькі		назбіралі	грыбоў,
ягад (тлум. Fed.). Іншае тлум.: фіга.
120.	Гавораць так, калі		здараецца		неспадзяванае:		нечаканыя		госці,
паслуга i г. д.
121.	С а б а к а м	с е н а	к о с і ц ь — так кажуць			на	бацьку пазашлюб-
нага дзіцяці або на мужчыну, які кінуў сваю сям'ю.

122.Калі з бочкі вывалілася дно.

123.Іран. пра лянівую дзяўчыну, якая штодзень вельмі «стамляецца»^

444

124.Гавораць так, калі пасля вяселля «скруцілі» абяцаны пасаг (тлум. Fed.). Відаць, магчымы i іншыя трактоўкі, напрыклад: скончыў работу i атрымаў за яе тое, што належыць.

125.Аб нечым недасягальным. М i г д а л — міндаль.

126.	127. Так гавораць пра дурня. К а д з і ў — размахваў кадзілам
(дзеянне свяшчэнніка ў час набажэнства); тут: хрысціў.
128,	129. Гл. 28, 29.

130.Насмешка, якая захавалася з часоў прыгону. Г а й д а м а к і — тут: панская ахова, стражнікі.

131.«Крэда» гультая.

132.Пра сына, які перасягнуў асноўныя якасці свайго бацькі.

133.Пра чалавека, які любіць многа i пустое гаварыць.

134.Пра ліхога чалавека.

135.Г. зн. сам горшы за чорта.

136.Г. зн. падпіўшы, пад чаркай (тлум. Fed.).

137.К р э н ь — загадны лад ад кранаць: крані!

138.К а б — тут: як.

139.Зусім мала.

140.Па сэнсу адпавядае прымаўцы « 3 агню ды ў полымя». Р ы н а —

рышток, канаўка для сцёку вады.

141. Зваліць з ног. К а п ы л ы, к а п ы л л е — дубовыя брускі, важ­ ная частка санак, якая злучае i змацоўвае палазы.

142.Пабываў у карчме, упіўся.

143.Г. зн. жыве са свайго хлеба, з таго, што пасееш.

144.Пра злачыннага чалавека.

145.Г. зн. за нішто.

146.Насмешка з невялікага начальніка (тлум. Нос) .

147.У адказ таму, хто паказаў фігу.

148.П я н е н д з ы — грошы (польск. pieniądze); ш а б а с—тут: гульба.

149.Абаронены, агароджаны ад усяго.

150.Як за плотам (тлум. Fed.).

151.Гл. 71.

152.На таго, хто сказаў непатрэбнае.

153.Пра неадчэпную думку.

154.Ударыць па шчацэ.

155—159. Прыгаворкі пры закурванні. З а ш а б а ч ы м — тут: пасядзім, адпачнем.

160.Некаму прычыніў вялікую непрыемнасць.

161.Г. зн. заткні яму рот, дай адчэпнага (тлум. Fed.).

162.	Пра незвычайнае, дзіўнае жаданне. З а м а н у л а с я — захацелэ-
ся; о ц т у — воцату.
163.	Параўн. Прык., кн. 2, с. 361, № 1975.

164.Пра страту прыязні да сябе з боку іншага чалавека (тлум. Нос) .

165.Гл. 120.

166.	К у р к а , к у р а к — невялікая булачка хлеба-падскрэбак, якую
аддавалі	жабраку.

167.Г. зн. астаткі дап'е.

168.Жартоўны папрок за недарэчны смех, рогат.

169.Відаць, пра разладжаны шлюб. Панядзелак лічылі нешчаслівым

днём.

170.Адмаўленне ў просьбе.

171—173. Гл. 162. П я т р о ў к а — двухтыднёвы пост перад Пятром (29 чэрвеня па старому стылю), у самы разгар лета.

445

174.	Пра таго, хто сваю гаспадарку давёў				да	заняпаду (тлум. FecL).
П а п к а — хлеб (з дзіцячай лексікі).
175.	Нічога не засталося.
176.	М а р ы м о н ь ч ы к	— пераборлівы		ў	ежы,	тут:	францік,	панок.
177.	На фанабэрыстага.	Р а й — сяло	ў	Мсціслаўскім			п. (тлум.	Н о с ) .
178.	З о г т э р — ён кажа (ідышызм,		з	ням.		sagen — гаварыць,		яўр.

зоген, зогт эр). Пабудавана на ігры слоў i макаранізмах.

179.М а х н і - д р а л а — уцякаць. Уцёк.

180.У с в і н ы я г а л а с ы — позна, са спазненнем.

181.Іран. на сказанае глупства.

182.Гавораць, калі сустракаецца адразу многа людзей.

183.X л у д — галлё, ламачча.

184.Г. зн. памёр. К о к а ш ы — ногі (іран.).

185.Г. зн. не хапае ежы i адзення.

186.О ч у т к а — чутка, весць.

187.Ш ч у р а ч к і — тут, відаць, нашчадкі, патомства. Параўн. шчура­ ня— праўнук ( 3 нар. ел., 166, Маз.). Шчурачкі ад шчур — пацук у даным выпадку менш верагодна. У Сержп. выслоўе ў рубрыцы «Патаемна».

188.Вельмі паважна, з горда ўзнятай галавой.

189.Прыкмета такая.

190.Б і б і к і п е р а б і в а ц ь — нічога не рабіць, лынды біць.

191.І х м о с ц я — мосць, ягамосць, яго міласць. Паважлівы зварот у

шляхты.

192.Нос. называе гэта выслоўе аксюмаранам. Б р а л о — той, хто бро-

дзіць; п а г а н я л а — пуга.

193.Н я в i с — невядома, рус. невесть, нивесть.

194.Жартоўны адказ чалавеку, які, апраўдваючыся, спасылаецца на

«каб...»

195.«Папрасіліся б у скокі», дадала, тлумачачы, інфармантка. 196—198. К а б п р ы м е ў — тут: каб мог, каб здолеў.

199.Пра нікчэмнага чалавека.

200.Гл. 194.

201. Жартоўны адказ на «Усё роўна».

202.Ж ы ж к а — жыгучка, крапіва.

203. М е д з ь — мёд.

204.К а л о д а— тут: божая кароўка. Прыгаворка.

205.Г. зн. прапаў.

206.207. Пагражаюць.

208.Адказ на пытанне «Каму?»

209. Ігра	слоў: г і л э х т э р	(яўр. ад ням. lachen)—той жа смех. Вар.:
Гэта не смех, a гілэхтэр. М. Грынблат, 1971. Мн.
210. Пра марнатраўца.
211. Гэта	i два наступныя	выслоўі — насміханне з нізкарослага ка­
валера.
212. Гл.	120.

213. Гэта ўсё сінонімы.

214.Г. зн. прагаладаўся.

215.Г. зн. так зненавідзела нейкую жанчыну.

216.Г. зн. зусім няма.

217.К о ў г а ц ь — мыць без ахвоты.

218.Пра хітрага чалавека; i нашым i вашым.

219.К у г е н я — страва з чэрствага хлеба.

446

220.К у м а г е р — хадзі сюды! (яўр. з ням. kom Ыег),

221. Гл. 71.

222.За сталом, просячы даесці. К у с а н i к — агрызак, недаедэены кавалак хлеба, бліна ці чаго іншага.

223. Г. зн. нягодная кухарка.

224. М а р т а п л я с ы — слова гэта Насовіч не тлумачыць. Выслоуе, магчыма, пра таго, хто збірае рознае рыззё, носіць старызну. У Кар. р-не мартаплёсы — махры, касмылі, рэшткі падранай тканіны. (Жыв. сл., 73.)

225. Параўн. Прык., кн. 2, с. 321, № 1477.

226.Параўн. Прык., кн. 2, с. 323, № 1507.

227.Г. зн. ён вар'ят, прыдуркаваты (заўв. збіральн.). Л я д а ш ц і к — па старадаўніх павер'ях, злы дух, які здольны адабраць розум у чалавека.

228. Пра п'яніцу, які шукае, дзе б выпіць.

229.Пра марнатраўца.

230.Пра таго, хто увесь час смяецца (тлум. Fed.).

231. Г. зн. партач, нягодны майстар.

232. М а л а в е л я — трошкі.

233. Стары залётнік.

234.	Гл.	179.	рваная адзежа (параўн. лапіць
235.	Л а п і к л а — латаная,			— латаць).
236.	Пра	балаўное дзіця.	Па даўніх народных павер'ях,	апоўначы,

калі праспявае певень, знікае нячыстая сіла.

237.Невядома, хто з двух украў (тлум. Fed.).

238.Пра выскачку.

239.Вельмі мала.

240.Іран. Ставала б, каб не трэба было траціць.

241. Г. зн. непрабудна спіць.

242.Адказ на няпэўнае «мусіць».

243. Так кажуць, калі ўзнялася завіруха. Відаць, асколак даўняга павер'я.

244. На нечаканае штось добрае.
245.	246. Калі муха ўпадзе ў талерку ці міску з ежай.
247.	Пра	дакучлівага	чалавека.	Я р у х а — дакучлівая,				раз'юшаная
жанчына.
248.	Пра	чалавека, які	не хоча бачыць,		заўважаць,		што	вакол яго
дзеецца.
249.	М я ш ч а н с к а я — уласцівая			жыхару места,		гараджаніну.
250.	Параўн. Прык., кн. 1, с 70, №			277.
251.	252. Г. зн. не марудзячы, зараз жа.
253.	Збіральнік лічыць, што гэта выслоўе				азначае	—	заўпарціўся. Але

такое тлумачэнне не дакладнае. Больш верагодна — утаймаваў упартага. Тут к е л, відаць, аднаго кораня з дзеясловам келзаць, кілзаць.

254. Пра нядбайнага работніка.

255. Пра чалавека, які бярэцца за многа спраў зараз (тлум. Н о с ) .

256.Г о ў ц а — авечка.

257.Жартам «пры няўдалай спробе зрабіць якую-небудзь справу» (тлум. збіральн.).

258.Пра чалавека хмурага.

259.Параўн. Прык., кн. 1, с. 92, № 547.

260.Г. зн. не зважай, не бяры да сэрца.

261. Ашчадна, тонка.

262. В я р э н я , в я р э н ь к а — плецены з палосак кары, пераважиа

447

э бяросты, невялікі кашэль, які надзяваецца на плячо. Сэнс выслоўя: адзін аднаго варты.

263. Г. зн. напіўся п'яным.

264. Пра няўдзячнасць.

265.3 прыгаворак валачобнікаў.

266.Не вартая таго, каб аб ей крычалі, спрачаліся. Па Fed.: Не спеш­ на, яшчэ паспеем. Але магчыма i іншае тлумачэнне: не такая рызыкоуная справа, каб за яе «каралі горлам», як у даўніну, г. зн. вешалі.

267. Г. зн. не займайся пустаслоўем. В я з е л л е — кара маладога вя-

'за, з якой плялі лапці.

268.Пра якую-небудзь няўдачу (тлум. збіральн.).

269. Г. зн. памер перад вялікаднем.

270. Г. зн.- чэсны чалавек, які не дапушчае фальшу, ашуканства (тлум.

Fed.).

271. Не ладзіцца работа.

272.Адказ на «да».

273.М а н т у л ы — дармавое частаванне.

274.3 i п н у ц ь — маргнуць.

275.Пры якой-небудзь памылцы.

276.Не мяне тэта датычыць.

277.Адказ на прыспешванне «Ну!»

278.Не цалуй i не кусай (тлум. Fed.). Па сэнсу блізка да прыказкі «Не дай i не лай» (Прык., кн. 1, с. 487, № 2476).

279.Г. зн. самі вырашым, не будзем ні з кім раіцца.

280.Г р ы б ы — тут: губы.

281. Так жартам кажуць, бачачы чужыя непасільныя намаганні.

282.Адказ на панібрацкі зварот на «ты».

283.Не так робяць.

284.Грош не да пагарды (тлум. Fed.).

285.Яшчэ не ўпэўнены ў поспеху.

286.М а к у л і н а ч к а — макавае зернетка; зусім мала.

287.Г. эн. не ўмесцімся разам (параўн. купа).

288.Не усё ладна, роўна, акуратна. Па Fed.: Не зусім здаровы, або «Бракуе яму пятай клёпкі».

289.М i г д а л — міндаль, тут: ласункі.

290.Няма чаго баяцца.

291. Г. зн. нешта легка ўдалося.

292. З м а н е ш — тут: прызавеш, прывабіш (параўн. рус. манить).

293.П а л я н д р а — хвароба, чума, пошасць.

294.Пра непагадзь.

295.Бясконцая размова пра адно i тое ж.

296. Тлум. Нос. («Калі на каго ўскладаюць многа розных даручэнняў i трэба многа хадзіць») мала прымальнае. Сэнс выслоўя блізкі да папярэдняга тэксту (гл. 295).

297.Пра старую, застарэлую i невылечную хваробу (заув. збіральн.).

298.Аналагічна выслоўю «Выскачыў як Піліп з канапель». Гл. раздз «Параўнанні», 86.

299.Пра беднасць i нястачу.

300.Жартоўная прыкмета пры іканні.

ЗО І . С к а л і к і — кпіны (параўн. выскаляцца).

302.Г. зн. страшна.

303, 304. Гл. 244.

305. Ніякіх эвестак няма.

448

306.Пра таго, хто ўпарціцца, не хоча пагадзіцца (тлум. эбіральн.).

307.Так інфармантка ахарактарызавала лад у сваей сям'і.

308.Пра нелюдзімага чалавека.

309.Параўн. Прык., кн. 2, с. 290, № 1110.

310.Пра чалавека недарэчнага, нязграбнага.

311. Дурнаваты. У Брыля: «Ёсіп быў «ні за кол, ні за	цям», толькі
што працавіты, як вол, i без толку гарачы».
312. Гл. 310.
313. Пра чалавека бяздушнага, абыякавага да чужога	гора.

314.Вельмі мала (тлум. збіральніка).

315.Пра беднасць (ні дзяружкі, ні падушкі, няма чаго паслаць).

316.Пра нешта вельмі нясмачнае.

317.Пра вельмі здаровага чалавека.

318.Пра нікчэмнага чалавека.

319.Г. эн. нікуды не варта.

320.Ш л ы к , к а л п а к — віды шапак.

321. Не такі ўжо благі чалавек (тлум. Н о с ) .

322.Г. зн. можна памерці, так i не дачакаўшыся.

323.Зусім блізка.

324.Засумаваў, засмуціўся (ад муз. тэрміна квінта — пятая ступень

удыятанічнай гаме). Выслоўе, магчыма, літаратурнага паходжання.

325.Г. зн. абыякавы да ўсяго.

326.Так кажуць, калі здарылася няшчасце.

327.Насміханне з марудлівага работніка.

328.Высмеивание чалавека, які сам сябе расхвальвае.

329.Нічога няма (параўн. рус. ни шиша).

330.Ц ы г a н i ц ь — тут: выпрошваць.

331. Рэакцыя на абгаворванне.

332. Г. зн. няпраўда. «Чалавек гаворыць праўду толькі да сямі год»

(Fed.).

333.Яго гэта нібы не датычыць. Fed.: Пра таго, хто не прызнае сваю

віну.

334.Жартам пра жанчыну, што зацяжарала (Fed.).

335.Ca старых прыкмет-павер'яў.

336.Жарцік з дзяўчыны, якую пакінуў яе каханы (Fed.).

337.338. Ca шматлікіх народных пародый на вядомую малітву «Ойча

наш».

339.Жартам пра бяду.

340.Г. зн. не скора тое будзе. А д в е н т — перадкалядны пост' у католікаў (польск. adwent).

341. Пра разбітую, дрогкую дарогу.

342.Г. зн. прыйсці да згоды.

343.Пра брыдкаслова.

344.Да таго, хто любіць пакпіць з іншых.

345. Г. зн. абвяшчэнне (пра шлюб, які		чакаецца) у касцёле адбылося,
а абвешчаная (нявеста) засталася без жаніха (тлум. Fed.).
346. 347. Гавораць пра апавядальніка, які занадта захапіўся i пачаў
выдумляць.
348. Не прыйшлі да згоды.
349, 350.	Г. зн. папрасілі з хаты, калі	без патрэбы	зайшоў (тлум.
Н о с ) .
351—353.	Нажыўся нячэсным спосабам. Ц а п а д л ы,		тут: рукі, што
«цапаюць», хапаюць.
29. Зак, 324			449

354, 355. 3 даўніх вераванняў у прыроджаны лес.

356.Пра мужа, які падпарадкуецца жонцы.

357.Гл. 354, 355.

358. Псрашкодзілі здзейсніць справу.

359.

У Сержп. у рубрыцы

«Гаспадарка». П а с а д —

раскладка

снапоў

на таку для абмалоту ix цэпам.

360

. Ашукалі, абдурылі.

361. Г. зн. памерла (Fed.). А б а р а ц е н ь

— вывернутае

з

карэннем

дрэва.

362.

Г. зн. дачасна, бо каша была апошняй стравай на традыцыйным

абедзенным, гасцявым ці абрадавым стале.

363

. На злом галавы, на небяспечную справу.

364.

3

шляхецкіх

жартаў,

убачыўшы, як

паузе вош

па

адзежы

( Н о с ) .

365. Н а

б о р г —

на павер, у доўг (ад

ням. borgen

—

пазычаць, праз

польск. або яўр. мовы).

366.

Г. зн. пайсці выпіць (Fed.).

367. Пайшла спаць.

368

. Пародыя на царкоўнае спяванне.

369

. Пра частаванне цесляроў пры будове хаты. Сцяшк., 339: «У нас

п'юць на

закладэіны, потым калі паложаць бэлькі, канец за вянок».

370. 371. Параўн. Прык., кн. 2, с. 269, №

855.

372.

П а м ж а — хвароба.

373. А н ц ы б у р ы

— пустыя размовы.

374.

Пра хлуса i плеткара. Т у р у с ы — балбатня, плёткі.

375

. Пра напышлівага, ганарлівага чалавека.

376

. Пра чалавека, якога нечым дужа раззлавалі.

377.

Злавілі

за руку.

378. Г. зн. каб заўсёды наеўшыся былі.

379. 380. Час памсрці. Параўн. таксама Прык., кн. 2, с. 410, Ne 76.

381.

Гаворыцца, калі шукаюць патрэбнага чалавека,

а

яго

няма.

382. Сумненне ў добрасумленнасці

чалавека.

383

. Пра бяэдомнага або старога халасцяка.

384.

Пра няўмелага работніка, які можа толькі сапсаваць

добрую рэч.

385

. Выхвалянне сваім умельствам.

386.

Г. зн. разбагацеў. Заснавана

на даўнім павер'і пра белуна,

добра-

га духа, які прыносіць багацце ( Н о с , Слов., 41).

387.

Жартам гавораць тады, калі некуды прыйшоў, а там замкнута.

388

. Г, зн. абяцаннем, адкладваннем «на заутра».

389. С м е х

н а

г у б е

п а £ е г

— узяў

сутаргавы

смех

(Fed.) П а-

ц ы к а в a ў — пасмяяўся, пакпіў.

390

. Водгук старадаўняга звычаю

вешаць

калодку

на

ногі

халасцякам

на масленіцу.

391. Старыя жанчыны раздурэліся (тлум. збіральн.).

392. Уцяклі. Магчыма, звязана з

рэкрутчынай або

паўстаннем

1863

г.

393. Г. зн. доўга будзе помніць.

394.

395. Г. зн. памёр, пайшоў да

біблейскага

«праойца»

Аўраама.

396

. Пра чалавека, які ўцёк невядома куды

(тлум. Н о с ) . М а л а x

—

размоўная форма ўласнага імя Малафей.

397.

Сасланы ў Сібір (Fed.). З'явілася, відаць, пасля паўстання

1863

г.

398. Магчыма, звязана з іудзейскім асеннім рэлігійным святам «ку'чкі»

(су'кат ,

гл. Краткий научно-атеистич. словарь. М., 1964, с. 534—535), да

якога веруючыя ўзводзілі спецыяльны будан, пакрыты

яловымі

лапкамі.

Taro, хто дапамагаў у яго ўзвядзенні, гаспадар частаваў віном.

450

39?. Пра гультая. 400, 401. Гл. 121.

402.Гл. 399.

403.Гл. 121.

404.Пра ўдачу. Лічылася добрай прыкметай перад дарогай.

405.Гавораць на таго, хто часта мяняе месца (тлум. Нос) .

406.Пятніца, як i серада, былі поснымі днямі. Спяваць у гэтыя дні лічылася грахом.

407.Г. зн. добра гараць дровы.

408.Г. зн. сказаў што-небудзь неўпапад. Гл. «Параўнанні», 86.

409. А н д р о н ы — глупства, бяссэнсіца. Выслоўе вядома палякам: Ples'c' androny — пустасловіць.

410. Гаворыць недарэчнасць.

411. Пра нязбытныя мары. Звера яшчэ не злавілі, а ўжо яго шкуру дзеляць.

412.Іран. на хлуса.

413.П р а ч х а ў с я — тут: прагаладаўся.

414—416. Жартоўны адказ на запытанне: Дзе жывеш? 417. Г. зн. вельмі даўно.

418. X о ц ь у к а н о п л і с т а ў — за пудзіла.

419.Жартоўны адказ на запытанне ці прывёз гасцінца.

420.Прыбыў к самаму яаканчэнню застолля.

421. «Як кулак да носа» (тлум. Fed.).

422.Кажуць на таго, хто турбуе другога, просіць пасунуцца, каб са­ мому сесці.

423.Г. зн. зрабіць непатрэбнае, лішняе. Параўн. Прык., кн. 2, с. 291,

№1134.

424.Са сферы сямейных адносін у старым быце.

425.Так кажуць пра спрытнага, зухаватага чалавека.

426.Пра чалавека ў дрэнным настроі, злоснага.

427.428. Жартоўны адказ таму, хто кажа, што яшчэ рана.

429—431. Р а п ' ё м — учэпіста, дакучліва.

432, 433. Р а ц ы я — з польск. racja — праўда, разумна; к а л я ц ы я —

зпольск. kolacja — вячэра. Тут ігра слоў.

434.Г. зн. старанна (Fed.).

435. Д в о р н i к i — чаляднікі, што			служылі	ў панскім	двары.
436. Пра балбатлівага чалавека.
437. Р у л i —	бядняцкая страва	з	засохлых	скарынак i	акрайцаў хле­
ба, накрышаных у	салёную ваду або	квас. Б у л а ч к i, тут:			боханы хлеба.

438.Так жартам пытаюць у пераборлівага ў ядзе.

439.Ч ы к а т а ц ь — тут: скавытаць, падвываць.

440. Пра каварнага чалавека (тлум. Н о с ) .

441. Г. зн. нагаворвае, беспадстаўна вінаваціць.

442.Г. зн. пакуль захоўваецца яшчэ зло на свеце. будуць i беды (меркав. Fed.).

443.Пра скупога чалавека.

444.Гл. 442.

445Поа пасталеўшага хлапчука.

446.Г. зн. зусім няма грошай.

447.	Непрыстойныя паводзіны, учынкі.	9
448.	Не разжыўся.
449.	Г. зн. спыніў работу.
450.	Пра ўгодлівага чалавека.

29*

451

451. Воўк. Fed.: Чалавек воўчай натуры.

452. Пра чалавека, які вельмі многэ есць. Г л ы т а ў к а — горХа.

453.Пра незваротную прапажу. Ш у к а л а — той, хто шукае.

454.Пра няскладнасці ў мове чалавека (тлум. Нос) .

455.Звязана з даўнім павер'ем у вешчыя здольнасці крумкачовых

птушак.

456.Састарэў.

	457.	На	таго, хто	надакучыў сваімі	недарэчнымі	жартамі (Нос) .
У	Добр.	—	у рубрыцы	«Смех». Ш к е л і,	п а д ш к е л і	— кпіны. Параўн.
у	Бяльк.	ш к е л ь н і ч а ц ь — кпіць, насміхацца (497,				Хоц.).
	458.	А д	нечаканага ўдару, нястрымнага		болю.

459.Насмешка з самахвала.

460.Прыкмета.

461. Так сказала стомленая, змучаная жанчына.

462.Так жартам кажуць на 70-гадовага старога.

463.Калі эімой занадта многа на сябе апранута.

464.Гл. 71.

465.Гл. 343.

466.467. Жартоўныя пагрозы.

468.У сэнсе — бяссілле, слабая аснова. У т о р ы — нарэзка на нізе клёпак драўлянага посуду, у якую ўстаўляецца дно.

469.Калі хваляць, не ведаючы сапраўднай вартасці.

470.Адказ на просьбу што-небудзь падаць або прынесці.

471. Гаспадыня вельмі прыветная, таму	госці не	хочуць адыходзіць.
472. С н я т к i, або с т ы н к i — дробная	азёрная	рыба сям'і корушак
(Osmeridae).

473.«Відавочная мана, хлусня, небыль» (тлум. збіральн.).

474.В о з г р ы — слізь, якая выцякае з носу.

475.Адмова ад паслугі, за якую дорага просяць (тлум. збіральн.).

476.	377. 3 вясельных жартоўных прыгаворак	пры пераездзе	мала-
дой да	маладога. Г л а м а з д а — нікуды не варты	чалавек, лішні ў	хаце
(Бяльк.,	136, Мсцісл.).

478.Даўно i многа раз чутае.

479.С т а к а т н і — ад стакат, кат, які ўжо «сто разоў» катаваў (Нос, Слов., 615).

480.«Як немцы ўцякалі, то бабы на ix казалі» так (Сцяшк., 570).

481. Напамінак аб тым, што старых, пажылых людзей трэба ўсаджваць за сталом на пачэсным месцы, справа ад гаспадара.

482.Пра шкадлівага чалавека.

483.Кажуць на таго, хто зусім нямнога папрацаваў, a лічыць сябе вельмі стомленым. Параўн. Прык., кн. 1, с. 115, № 830.

484.Нешта дрэннае зрабіў.

485.Пагроза: калі будзеш бадзяцца без карысці, або не будзеш вучыцца,— пойдзеш у пастухі. У старой вёсцы пастух быў найбяднейшым чалавекам.

486.Магчыма, маецца на ўвазе маёнтак або мясцовасць Ліпа.

487.В о м i г — скула, а таксама нешта занадта горкае або нават ат-

рутнае.

488.3 прыкметы.

489.Поа таго, хто ўсё робіць абы-як.

490.Жартам у адказ на пабочнае слова значъщца; тут ігра слоў. У выразе карова значыцъ, значыцца — гатова цяліцца.

491. С i п а к — тут: стары чалавек, які многа кашляе.

452

492. Л е с т а — добразычлівая дзяўчына. 493. М я р н у ў с я — вярнуўся.

494.Вёльмі далёка.

495.Такая бяссэнсіца, у якой самому разабрацца цяжка (Fed.).

496.Г. зн. канец.

497.Т а ў к у н ч ы к і — камары. Магчыма, прыкмета: камары «таўкуцца» — на цяпло.

498.Балбатлівы чалавек i хлус.

499.500. П у к i — пакуль (польск. ро'кі).

501.С а л у п — лізнуць. Відаць, слова гэта гукапераймальнае: гучнае ўцягванне ў рот.

502.Гл. 8.

503.Азначае, што гэта дарма, беспакарана не пройдзе.

504.Гл. 438.

505. Пра беднасць. П е р а п і р а ш к а — тут: паясок для падняразвання.

506.Гаворыцца жартам у адкаэ на слова «апошняе».

507.Аналагічна прымаўцы «Трапіла каса на камень».

508.Пра дарогу напрасткі. Т р у с к а — дрогка.

509.Пра дарэмную трату часу (тлум. эбіральн.).

510. С о д у	xi	— канец, смерць, сайсці духам; тое ж i х а л э м у с (ад
яўр. хо'лэм — тое, што сніцца, спаць i сніць).
511. Б а р м	а,	б у р м а — хабарнік.

512.Г. зн. не спадзявайся, не будзе па-твойму.

513.С п ы т ч ы к —г той, хто пытае.

514.Г. зн. абжора.

515.В о р а к — мех.

516. Пра нецярплівага i запальчывага чалавека (тлум. Н о с ) ;

517.Пра чалавека, які думае толькі аб ядзе.

518.519. Пазашлюбныя сувязі.

520.С в ё н т а к — свята; п ё н т а к — пятніца.

521. Г. зн.	рыхтуюцца	да каляд, таўкуць	куццю —	ячмень на крупы,
з якіх гатуецца	куцця —	абрадавая страва.	Магчыма,	гукапераймальнае

«куць-куць» раскрывав этымалогію назоўніка «куцця».

522.Гаворка ідзе пра малых дзяцей, якія яшчэ нічым дапамагчы па гаспадарцы не могуць.

523.Кажуць на таго, хто часта пазяхае.

524.Вельмі чыста.

525.Сказана да маўклівага чалавека.

526. Н а Я з а п а т а в а й д а л і н е — на тым свеце, перад «судом божым» (параўн. хрысціянскае імя Іаасаф, якое на старажытнаяўр. мове азначае: гасподзь ёсць суддзя).

527.Г. зн. памёр.

528.Канец, па ўсім. К л ё ц к i — абрадавая страва, якою заканчваўся памінальны абед.

529.	Д у х у м н о г а	— тут:	задышка (у старой жанчыны).
530.	П а т а п ц ы — бядняцкая		яда, цюра, рулі; кавалачкі	счарсцвелага
хлеба, накрышаныя («патопленыя»)			у салёную ваду або квас.	Мяркуючы
па выслоўю, патапцы маглі		ўжывацца i як абрадавая памінальная страва.

531.Г. зн. наслужыўся на панскім двары, набраўся гора.

532.Так кажуць, падняўшы вялікі цяжар (тлум. Нос) .

533.В ы р в а — трасца.

534.535. Г. зн. упіўся.

453

536.У л ю л ю с к а ў с я — закахаўся.

537.Г. зн. ніколі таго не будзе.

538.К а д у к — тут: злы дух, смерць.

539.Пра добрых хлопцаў.

540.Пра благога чалавека.

541. Моцна пабілі.

542.Параўн. Прык., кн. 1,с. 250, № 873.

543.Ніякай карысці не меў.

544.Зрабіўся лянівым, нягодным чалавекам (тлум. Fed.).

545.	546. Паказалі		фігу. Ф і н д о с , ф і г о с —	фіга..
547.	Гл. 356.
548.	Х а л а	(яўр.)	— вітая пшанічная булка;	г у г е л ь — кугель

(яўр.), бабка з цёртай бульбы або з мукі i тлушчу.

549.К л ю н к а — дзюбка.

550.Параўн. Прык., кн. 1, с. 483, № 2424.

551.Х в i л я — тут: бура, завея.

552.Свіння. Пра ганарыстага чалавека, «які нават не вітаецца» (заўв. збіральн.),

553.Г. зн. смерць, магіла. Р ы д з е л — рыдлёўка, лапата.

554.Гл. 120.

555.556. Пра чалавека, якому ўсё легка ўдаецца.

557.Прыкмета.

558. Г. зн. не даюць напавер, у доўг. З а с т а ў — тут: залажы, пакінь

узалог якую-небудзь рэч.

559.Г. зн. такая роўнядзь.

560.Г. зн. не трэба журыцца.

561. Пра чалавека настойлівага.

562. Л у с н у ц ь — лопнуць, трэснуць (Сцяшк., 268, Кар.).

563.Жартам гаворыць той, хто робіць дарэмную работу.

564.П р ы д а ч н а — патрэбна, карысна (польск. przydacznie).

565. П р а ч — пранік, якім б'юць (пе'руць) бялізну ў час мыцця.

566.Г. зн. аб'еўся.

567.Г а р а з — удала, лоўка (параўн. рус. горазд).

568.Пра страву, якой можна наесціся.

569. 570. Так кажуць, калі ў хаце дужа накурана		або	смуродна.
571. Як	хочаш, а дастань. Х о ц ь т ы л у н ь — тут: хоць памры			(па-
раўн. лунуць	— раптоўна прапасці, згінуць, памерці.	3	нар. ел.,	126,

Мсцісл.). У Сержп. прыслоўе ў рубрыцы «Патрэба».

572.Пра чалавека ўпартага, якога немагчыма ўгаварыць.

573.Пашыраная прыкмета. Ею, між іншым, можна тлумачыць сэнс вясельнага звычаю, калі маці сустракае маладых у вывернутым кажуху.

574.Кажа жартам той, каму ікнулася. Заснавана на павер'і: калі ікаецца, нехта ўспамінае. Гл. 300.

575. Калі сам чэсна сябе паводзіш, не зважай на злыя языкі (тлум.

Но с ) .

576.Г. зн. зрабіць што-небудзь вельмі хутка (тлум. Fed.).

577.Ц а л ы п — цап, хваць.

578.Ц а п - л а п — тут: пашукаўшы, памацаўшы.

579.580. Ц а п а м - л а п а м , ц а п у - л а п у — спяшаючыся.

581. Галава на галаву (тлум. Fed.).

582.Пра чалавека ліслівага, крывадушнага.

583.П я р э п л а т ы — тут: агароджа.

584.Жарт, заснаваны на ігры гукаў.

454

585.Да неахайнай, запэцканай жанчыны.

586.Паслякірмашовы жарт.

587. Гэта так адна жанчына пытае ў другой пра яе мужа-крыкуна (тлум. збіральн.).

588.Н а в я д з о н ы — тое ж, што шалёны, апантаны.

589.Гл. 282.

590.Гл. 579, 580.

591. 592. Так гавораць, калі чалавек трасецца ад страху.

593.Гавораць, калі сутыкнуліся разам упартыя людзі. Параўн. «Трапіла каса на камень».

594.Даць хабар.

595. Ц я н ь к i — дарога напрасцяк. Параўн. Прык., кн. 1, с. 278,

№1229.

596.Гл. 4 2 9 - 4 3 1 .

597.Гавораць чалавеку, які пайшоў туды, куды не трэба.

598.Парада не паддавацца на хітрыя размовы (тлум. Н о с ) .

599.Fed. адзначае падслуханы каля карчмы дыялог як эвычайны спосаб

пачатку размовы паміж незнаёмымі людзьмі. Аднак гэта больш падобна на жарт-каламбур. Т э в е л ь (Тэўлі) — веска ў Кобр. п. (зараз у Кобрынскім р-не).

600.Адкаэ таму, хто апраўдваецца дапушчанай памылкай.

601. Параўн. Прык., кн. 2, с. 160, № 142.

602.Рабіць спяшаючыся, абы-як.

603.Аналагічна: Трэба гадзіць ліхой скуле. У д р а ц ь — тут: ірвануць, абдзерці.

604.Заганарыўся, пачаў задавацца. У Fed.: упіўся.

605.Пра хлуса, што страціў давер.

606. Пра таго, хто пацярпеў з-за свайго ж			недагляду, сваей нядбай-
насці. Параўн. рус: «Чорт ли нес,	на	худой на	мост!»	(Даль, Слов., IV,
с 597); Чорт попутал.
607. Пра таго, хто нашкодзіў,	але	не прызнаеццау		аднекваецца.

608.Пра благога чалавека, які раптам разбагацеў.

609.Пра ліхога чалавека.

610.611. Іран. пра хлуса. К л ю н я — клюшня.

612.Г. зн. працаваць на іншых (тлум. Н о с ) .

613. П а т а р ч — паваліцца, ударыцца. Параўн. патархнуць — зрушыць, крануць. Сцяшк., 357, Ваўк.

614.Чыста ў хаце.

615.Пра спрытнага злодзея: возьме так, што ніхто не заўважыць.

616.Што чыста — тое ужо прыгожа.

617.Г. зн. робіць абы-як.

618.Пра чалавека крутога характеру (тлум. Н о с ) .

619.Прыгаворка падзённікаў, адыходнікаў.

620. Асуджальна пра маладога хлопца, які пачаў зазнавацца (тлум. Н о с ) .

621. Ш а л ь — шаленства.

622. 3 дзіцячай гульні «У рэдзьку».

623.Тлумачыць свае ўстрыманне ад рэзкага слова ці ўчынку.

624.Ш к л я н ы б о г — бутэлька гарэлкі, п'янства.

625.К у п i л а — тут: грошы.

626.Вельмі цесна, мнагалюдна.

627. «Калі хто пры беднасці горды i непадатлівы» (тлум. Н о с ) . 628. Кпіны з напышлівага чалавека.

455

629. Пра нясталага чалавека.

630, 631. Пра бесклапотнага чалавека, гультая.

632.А б ы л е п — абы, быў бы.

633.Пра легкадумнага чалавека. Гл. 321.

634.Г. зн. шырокім швом. Ш т ы х — тут: шво. Мае i пераносны сэнс.

635.Пра нешта нетрывалае.

636.Гл. 604.

637.Відаць, пра зладжаную, эаўзятую працу.

638. Б э б а x — неакуратны, неахайны чалавек.

639.Г у ж о ч а к — тут: рамень, вяроўка.

640.Б а л ь к а — абаранак (з дзіцячай лексікі).

641. Было сказана інфармантам, калі засталі яго за хатнімі работамі. Відавочны ўплыў вядомай п'есы А. Макаёнка «Лявоніха на арбіце» i старога вадэвілю «Збянтэжаны Саўка» Л. Родзевіча.

642.У чужых руках, у залежнасці (Fed.).

643.Пражанчыну, вострую на язык.

644.Нос. лічыць, што выслоўе гэта выражае незадаволенасць новаўвя-

дзеннямі ў сельскай гаспадарцы (к. X I X ст.).

645. Прыгаворка, як менцяць касу. П я с к у п а е м — маецца на ўвазе, што мянташка са жвіру.

646.Г. зн. нічога не знайшлі i нічога не страцілі.

647.Пра ткаллю-гультайку.

648.Усё зроблена своечасова (Fed.).

649.Г. зн. пазяхае, хоча спаць.

650.651. 3 жартоўнай казкі.

652.Безуважлівы да ўсяго.

653. Пра таго, хто любіць залёты.

654.П р ы к а з в а ц ь — ужываць у мове прыказкі. Пра гаваркую жан-

чыну.

655.Г. зн. прагна есць. Г а й д у к — тут: назва народнага танца.

656.Г. эн. яшчэ ёсць запас (тлум. Fed.), але, магчыма, адмауленне ад сну (параўн. Спіць, як апошняе ў печ усыпаўшы).

657.Прыгаворка на базары, калі сыдуцца ў цане.

658.Ш э ш к а — шашок.

659.Няма чаго спяшацца, яшчэ ёсць час.

660.Гавораць, калі цешча частуе свайго эяця.

Скорагаворкв

661. В а л у й — неядомы грыб	(Russula foetens).
662. С м э ц ю х — верабей (у	Лельч. р-не смятнюк. Нар. леке, 134).

663.П р ы к л е ц ь — невялікая прыбудова да клеці, дэе гаспадыня захоўвала лён.

664.Адносна гэтага i надобных твораў збіральнік адзначае, што ў ix

«выразна выяўляецца гукавая гама — вышэйшая форма гукапісу» (Янк. М., с. 148).

665.К а л а к а л у к — відаць, наўкола.

666.Вядома ў іншых варыянтах як загадка на міску з лыжкамі (гл. За­ гадке Мн., 1972, с. 245—246, № 2064—2072).

667.Г. зн. ахрып, крычаўшы (тлум. збіральн.).

668.Скорагаворка сканструявана з вядомай прыказкі (гл. Янк., 39).

669. Гара каля в. Грымячкі Сак. п. П е т р ы — птушкі стракатыя; к р э й — край.

456

670.	П а н а м а р — царкоўны служка, дзячок.
671.	К е п — дурань.
672.	П а л у к а ш а к — пляцёная	з лаэы	паўкруглая спінка	ў возе.
«Каб не	выпадала нічога э воза, то	ставяць	у воз палукашак»	(Сцяшк.,

343, Нав.).

673.Вядома таксама як гукаперайманне шчэбету ластаўкі (заўв. збі-

ральн.).

674.Ж а н е — гоніць, паганяе (асаблівасць палескіх гаворак).

675. С т р о п — тут: страпілы, на якіх трымаецца страха. П а д-

кр у п * я — адыходы зерня, з якога выраблены крупьь

676.Р о д а л ь — рондаль, каструля з ручкай.

677.Магчыма, бытавала i як дзіцячая лічылка.

		ЗАСТОЛЬНЫЯ ЖАРТЫ, КАЛАМБУРЫ I ТОСТЫ
			Жарты i каламбуры
І . Л я к о б а			— лякарства.
2,	3.	Адказ	таму, хто на запрашэнне к сталу	кажа, што	ўжо абедаў.
4,	5.	Адказ на гасцінную просьбу гаспадыні яшчэ сілкавацца. Тут ска-
рыстан	радок з		вядомай батлейкавай сцэнкі «Мацей	i доктар»	(гл. Шейн,

т.III, с. 123—124: «Як аб'еўся я куцці, ні сапці, ні дыхці...»).

6.Н е з а п о м н і — тут: не забудзь (параўн. польск. zapominać' — забываць).

7.Застольны жарт, з якога, між іншым, відаць, што раней каўбаса ў сялянскай хаце была далека не штодзённым ласункам.

8.Уваходзячы ў хату, дзе госці або абедаюць.

9.Г. зн. есць з добрым апетытам.

10. Своеасаблівае пахвальванне кулінарнага майстэрства гаспадыні.

11.Ш т о — тут: што-небудзь, зусім мала.

12.А с т а в е ц —: госць, які прыйшоў пазней за ўсіх.

13.Запрашэнне выпіць пасля варыва — капусты (тлум. Нос) .

14.Застолле, наладжанае па нязначнай прычыне (тлум. Нос) .

15.Жартам на таго, хто за сталом адмаўляецца есці, спасылаючыся на нездароўе.

16.Адказ на настойлівую прапанову напоўніць чарку.

17.У адказ на прыспешванне пачатку застолля.

18.Сала — традыцыйная ежа беларускага селяніна, хоць у большасці сялян у мінулым не магла быць у штодзённым ужыванні.

19.20. Як за сталом паб'ецца што-небудзь з посуду.

21. За сталом		трэба частаваць усіх падрад,	не робячы	выключэння
(тлум. Добр.).
22.	Адказ на настойлівае частаванне.
23. Так жартуюць, сядаючы за стол.
24.	Гаспадыня	жартуе так, калі дзеці назаляюць у час частавання
гасцей.
25.	26. Р а д (у	другім выпадку) — застолле;	з а п э й с ы	п а т р а с е —

маецца на ўаазе пайсці да карчмара.

' 27. Х в а р т у х о м т р а с і — тут: выганяй з хаты. 28, 29. Гл. 24. .

30. Параўн. Прык., кн., 1, с. 392, № 1337.

З І . М а с о л — маслак, вялікая косць, сцегнавая.

457

32. Калі гаспадыня падае госцю хлеб.

33—45. Гавораць на раэвітанне, адыходзячы з гасцей. 45. Г. зн. каб ніколі не вычэрпвалася дабро.

46. Так жартам адказваюць гаспадыні, калі яна ветліва просіць прабачыць за небагатае частаванне.

47. Параўн. Прык., кн. 1, с 253, № 9 1 5 . 48. Гл. 24. Л а п а н у ц ь — пабегчы.

49. Жартам пра сваё месца за гасцявым, вясельным ці хрэсьбінным

сталом.
50. Маецца на ўвазе біблейскі Саламон-«мудры».
51 . П р а ш т р о п		— правініцца.	(«праштрафіцца»); ш т о п						—	штоф
(ням. Stoff), даўняя мера гарэлкі, віна,				роўная	1/10	вядра,	i	сама		бутля
такой ёмкасці.
52. Гасціннае запрашэнне на застолле.
53. Даўняя прыкмета: калі кот мыецца — будзе госць.
54. Гаворыць	муж,	які прыйшоў у	госці пазней за сваю				жонку.
55. Жартаўлівы намёк на тое, што смачна, але мала.
56. Нос. лічыць гэты тэкст прымаўкай «пра няпэўнага або бесталко-
вага» чалавека.	Больш верагодна: так			жартуе	госць,	уваходзячы			ў	хату.
Параўн. Прык., кн. 1, с. 390, № 1309.
57. Параўн. Прык., кн. 1, с. 401, №				1444. П е р а п і в а ц ь				—	тут: ад-
казваць адпаведнай для данага выпадку				формулай ветлівасці.
58. А б м а ч а н к а		— мачанка.

59.Жартам, адыходзячы дадому пасля застолля.

60.Да госця, каб не быў пераборлівым.

61 . Г. зн. многа.
62. Параўн. Прык., кн. 1, с. 253, №		915.
63	. Гл. 23.
64	. К в а ч — памазок.
65. Гаспадары адказваюць так на		дзякаванне за пачастунак.
66. П а л к н у ц ь — праглынуць.
67	. 68. Гл. 22.

69.Адрасавана застольнікам, якія збіраюцца дадому.

70.Гл. 33—45.

71. Гаворыць гаспадар, частуючы сваіх гасцей.

72. К о м — камы.

73. Параўн. Прык., кн. 1, с. 391, № 1323—1324. 74. Г. зн. адрэзаць добрую лусту ці акраец хлеба.

75. Так госць жартуе, выпіваючы чарку да дна, як таго вымагае за-

стольны «этыкет».
76. Г о л i к — сцёрты, збіты, голы венік.
77. Кажуць таму, хто пралівае за сталом. Н е	ш к о д з ь		— тут: не лі,
не вылівай; п а ш к о д ж а н а я — пралітая.
78. Жартаўлівы папрок гаспадару за занадта	шчодрае		частаванне.
79. Так гавораць, калі спрабуюць што-небудзь	з	новага	ўраджаю.
80. Г. зн. сала, паляндвіца. Гл. таксама 18.
81 . Гл. 33—45. Т а р м а с а — мітусня, таўканіна.
82. 3 такім жартам уваходзіць госць, які апазніўся.
83. Г. зн. давялося расперазацца. П р о у ж ы н к а		— спражка дзягі.
84—86. Беручы ў рукі бутэльку, каб наліць чарку.
87. Намёк на добрую закуску.
88. П а с я л у й — пабудзь, пагуляй.
89. Намёк на напаўненне чаркі.

458

90. Прыгаворка за сталом, «калі хочаш выпіць i мала даюць» (заўв. збіральн.).

91. Асабовае імя Ляпей тут, відаць, надуманае i ўжыта «для складу» або ў сэнсе лепшы; такое імя ў народным бытаванні не зафіксавана. Хрысціянскі месяцаслоў ведае імя Луп, але суадносіны яго з формай Ляпей малаверагодны.

92. Пасьмейванне з паказной гасціннасці шляхты (тлум. Н о с ) .

93.Заўв. збіральн.: Калі не частуюць, не трэба самому прасіць.

94.Жартоўнае запрашэнне да стала.

95.Калі гаспадыня забылася хлеб падаць на стол.

96.Так жартам гаворыць гаспадыня, падаючы на стол стравы.

97.Сілком есці або піць не прымусіш.

98.Так кажуць, калі забыліся на стол паставіць соль.

99. Так кажуць пры апошняй чарцы, звычайна			няпоўнай	i ca	злівак.
С т о ч к i	— злітыя ў адну чарку недапітыя	астаткі	гарэлкі.
100.	Г. зн. нічога не будзе на вячэру:	трэба	зморшчыцца		i легчы
спаць не еўшы.
101.	С т р ы я ш к а — памянш. ад стрый,	дзядзька, брат		бацькі; в у-

яш к а — памянш. ад вуй, дзядзька, брат маці.

102.Т а н i ц ь — тут: затонка нарэзаць хлеб. Гл. 74.

103.Гл. 27.

104.Е д а л а — страва.

105.Найбольш пашыраная застольная прыгаворка гаспадыні.

106.Гл. 33—45.

107.Жартам да гаспадычі, што смачна гатуе.

108.Укор таму, хто выказвае незадаволенасць за сталом або абгаворвае гаспадароў.

109.	Застольны этыкет не дапускае пакідаць			недаедзеныя кавалкі хле­
ба (на Віцебшчыне, Смаленшчыне, Браншчыне —				кусанікі).
110.	Гавораць таму, хто	адмаўляецца	ад чаркі, якая		пераходзіць па
кругу (заўв. Н о с ) . I яшчэ: у		час застолля	не павінна быць		ніякай розні-
цы паміж гасцямі.
111.	А д н о д з е л а — адабрэнне.
112.	Незласлівае пасмейванне з гаспадара. У			р а з о р в у	— вельмі мно-

га, да адвалу.

113.Так гавораць, калі ўпадзе з рук лыжка або відэлец.

114.Гл. 96.^

115.Жартоўны адказ на частаванне. Карова больш за ўсіх есць.

116.Расхвальванне пастаўленага на стол віна.

117. Пра шумную бяседу (заўв. Нос) .	У д в а р э — тут: у	хаце.
118. Запрашэнне выпіць пасля кожнай	стравы. П а т р а ў к а	— патра-
ва, страва.

119.Г. зн. пад'еў добра.

120.Б е с п р ы н у к н ы — госць, які не патрабуе настойлівага частавання з боку гаспадароў.

121.Б е з м а л і м о н н ы — непераборлівы ў ежы.

122. Прыгаворка перад чаркай. А к а в і т а — гарэлка, настоеная на карэнні.

123. В а р а — звараная ежа.

Тосты

124.3 н а с к а — тут: проста з бутэлькі, без чаркі.

125.Тост за вясельным сталом.

459

126. К а б п а я с н і ц ы , як б р у ш н і ц ы — пажаданне эдароўя. 127—132. Тосты на вяселлі.

133. Пры першай чарцы, пачынаючы застолле.

Вясельныя прыгаворкі

134.Гэты i наступныя 25 запісаў — жартоўныя прыгаворкі пры адорванні маладых на вяселлі.

135.С ы с к а — соска.

ВІТАННІ I ЗЫЧЭННІ. ВЕТЛАСЦЬ

Вітанні i зычэнні

1.Пры сустрэчы з чалавекам, з якім даўно не бачыліся.

2.Раст. адзначае, што на Браншчыне ў наш час гэта форма вітання су-

стракаецца толькі		ў песнях.	На Беларусі яна бытуе паўсюдна.
3.	Найбольш	пашыраная	традыцыйная форма вітання ў беларусаў.
4.	Віншаванне з кожным паасобным днём тыдня было даволі пашырана
сярод	беларусаў паўночных		паветаў Чарнігаўскай губ. (Косич, 9; Раст.,

119).

5.Было вядома i як самастойнае вітанне, i як адказ на «дабрыдзень».

6.Форма вітання адразу э некалькімі людзьмі, якая мае жартоунае адценне.

7.Л я г ч ы с я — тут: распраніся, адпачні.

8—11. Узоры жартоўных элементаў у вітаннях i асабліва ў адказах на

вітанні,	якімі карыстаюцца заўсёды ў лагоднай, бяскрыўднай форме.
12.	Насмешлівая	форма адказу i лексіка ў даным выпадку сведчаць
аб параўнаўча познім		з'яўленні i запазычаным характары самога вітання.

Яно магло быць прынесена з горада адыходнікамі, колькасць якіх на Bi-

цебшчыне асабліва	павялічвалася ў	апошнія дзесяцігоддзі X I X		ст.
13. Вітанне пры ўваходзе ў хату, якое было пашырана сярод каталіц-
кага насельніцтва.	Н е х б э н д з е	п а х в а л ё н ы —	няхай будзе ўслаў-
лены; вітанне з рэлігійным адценнем, у імя Хрыста			(Е'зуса	Хры'стуса).

Зараз захавалася пераважна сярод пажылых людзей, паступова губляючы свой першапачатковы рэлігійны сэнс.

14. Парадыйнае вітанне. Ляцкі прыводзіць народны анекдот, з якога

паходзіць гэта жартоунае вітанне: Да	скупой гаспадыні прыехаў ксёндз
пасля каляд. Не жадаючы плаціць за	слауленне, гаспадыня схавалася за

дзверы, а дачку сваю навучыла сказаць, што яе ў хаце няма. Ксёндз увайшоў i ледзьве прамовіў вітанне «Нех пахвалёны бэндзе», як дачка закрычала: «Маткі ў дому няма! Маткі ў дому няма!» А ксёндз, убачыўшы з-пад дзвярэй ногі гаспадыні, што схавалася, i здагадаўшыся, у чым справа, пытае ў дачкі: «A ці узяла матка ножкі?»

15. Жартоунае парадыйнае вітанне, увайшоўшы ў хату. Відавочна, прый-

шло з батлейкі (гл. апісанне прадстаўлення батлейкі. — Шейн,				т. III,	с.
123, «Нумер» (сцэнка), 3, Мінская губ.).
16. Навагодняе віншаванне, увайшоўшы ў хату. П а не у с —				скарочана
пан Езус; у с е н ь к а е — усякае; ж ы в і н к а		—	жывёла; д р у ж ы н к а		—
жонка	(укр. — дружина); п а м ы с н о с ц і	—	тут: даброты,	дастатак
(польск.	pomyślność — дабрабыт, удача, поспех).

460

17, 18. Форма вітання, уваходзячы ў хату, пашыраная пераважна ў раёнах з былым каталіцкім насельніцтвам.

19—27. Вітанні, уваходзячы ў хату, калі там снедаюць, палуднуюць ці

вячэраюць. С м а ч н е г о ,		с м а ш н о г а — прыемнага апетыту.
26. Уваходзячы ў хату, дзе			частуюцца.
28. С э р в у с,	у сэнсе — я		ваш	слуга, гатоў вам служыць,	спагадаць
(ад лац. servus —	раб,	нявольнік).		Пранікла ў народны быт з	каталіцкіх

малітваў, але больш пашырана было сярод дробнай шляхты. (Параўн. таксама сучасны сервіс ад англ. service — абслугоўванне паўсядзённых бытавых

патрэб

насельніцтва.)

29—35. Гл. 19—27. Некаторыя вітанні (31—33, 35) — з жартоўнымі

адказамі, за якія ўвайшоўшыя ў хату звычайна не крыўдуюць.

36—38. Належаць, відаць, да вельмі даўніх форм вітання. У старажыт-

най Русі

чалабіцце — нізкі паклон

да

самай

зямлі,

з датыканнем

да яе

лбом, у

знак асаблівай

павагі, падзякі

або

падначалення

высокай

асобе.

Ч а л о м

— нізкі паклон

(ад даўняга чало — лоб).

39.

Ч э с ь — чэсцъ, павага. Тое ж,

што

«Мае вам

шанаванне» (гл.).

40.

Жартам,

пры

сустрэчы ў

гарачы летні

дзень

(тлум. Нікіф.).

4 1 . Т а к а в о

— так сабе.

42. Найбольш пашыраная форма вячэрняга вітання

ў

беларусаў.

43.

3

пачатковых

радкоў вядомай

нар. песні.

(Гл. Жартоўныя

песні.

Склад I. К. Цішчанка. Мн., 1974, с. 138,

№ 1 1 1 . )

44.

45. Найбольш

пашыраныя

формы развітання

ў

беларусаў.

46. Тэта формула развітання асабліва пашырылася з канца 30-х гадоў пасля з'яўлення папулярнай песні А. Русака i I. Любана «Бывайце здаровы».

47. Ш ч ы п а у к а — клешч. 48. Развітанне вясельнае.

49.Д а б р а н е ц — тое ж, што дабранач, добрай ночы.

50.Гл. 48.

51. Развітанне i адначасова просьба прабачэння за тое, што надакучыў сваімі размовамі.

52. Гл. 39.

53. Пажаданне, каб работа скора рабілася.

54.Як садзяць капусту.

55.Як жнуць.

56.Так гаварылі сейбітам канапель (заўв. Добр.).

57.Пчаляру, калі ён аграбае рой або дастае мёд.

58.Гавораць тым, хто прыступае да сушкі i малацьбы збожжа.

59.	Да тых, хто садзіць		капусту. Каб капуста прымалася так, як дзеў-
ка да сябе прымака прымае (Fed.).
60—65. Сейбітам. П р у д			— млын.
66. Малацьбітам.
67, 68. Зычэнне, каб воўна расла доўгай i густой.
69.	Злоснік яшчэ дадае: «Чорт на вуду!» (заўв. Сап.).
70.	Гавораць таксама	i паляўнічаму. С a ў ц у —			відаць,		недакладна	за-
пісана:	павінна быць — з	аўцу, г. зн.,		каб улавіць	рыбіну		ці дзічыну,	як
авечку	вялікую.
71. Недобразычлівец прыбавіць: «Лягух да мышэй» (заўв. Сап.).
72.	Рыбакам, пажаданне		добрага ўлову. Ш а б о л ц ь ,			ш ч а б о х —		гу-
капераймальныя словы, якія			азначаюць	гучнае варушэнне,		шапаценне.
73. Так кажуць гаспадыні, якая стараецца каля печы.

461

74.Так гавораць малацьбітам, тым, хто засольвае мяса ці займаецца іншымі работамі, звязанымі з нарыхтоўкай харчоў.

75.Гаспадыні, што саджае ў печ хлеб.

76.Гаспадыні, што складвае ў кадку мяса (заўв. збіральн.).

77.Гаспадыні, што б'е масла.

78.Гаспадыні, што доіць карову.

79.Калі колюць свінню.

80.Пры саленні масла (заўв. Нікіф.). Зразумела, так гавораць i ў іншых выпадках нарыхтоўкі прадуктаў харчавання.

81. Гл. 78.

82—84. Падыходзячы да жанчын, што мыюць, пераць бялізну.

85.Жанчыне, якая снуе кроены.

86.Зычэнне той, хто беліць палотны.

87.Гл. 85.

88.Жанчынам, якія трэплюць лён.

89.90. Да тых, хто прадзе.

91.Прыйшоўшы да навасёла, жадаючы яму доўгага жыцця.

92.Віншаванне з наваселлем, пры гэтым на стол кладуць грошы, кру­ пы, ці што іншае.

93.Гавораць жанчыны, уваходзячы ў лазню.

94.Таму, хто парыцца ў лазні.

95.Уваходзячы ў лазню. Формула нагадвае даўні эпічны склад.

96.Гавораць мужчыны, уваходзячы ў лазню. Параўн. 93.

97.Сустрэўшы чалавека, які ідзе ў лазню або з лазні.

98.Гл. 94.

99.Гл. 95.u

100.Пры ўваходзе ў лазню — людзям.

101—103. Гл. 97.

104—111. У гэтых развітальных i памінальных словах захаваліся сляды даўніх вераванняў пра «той свет» i пра тое, што нябожчык нібы здольны дапамагчы сваім жывым родзічам на зямлі.

112, 113. Звычай зычыць здароўя пры чханні заснаваны на вельмі даўнім павер'і, што ў момант чыху з чалавека нібы «выскакваюць» хвароба, злыдні. 3 чханнем звязаны i прыкметы (чых — праўда). Гэтыя два выслоўі «адсылаюць» хваробу ці немач «да каваля», які можа яе зусім знішчыць на кавадле, або да «кошкі ў ножку».

114—118. Адрасавана		дзіцяці.
119.	Жартам. Х р а п ы	— ноздры.
120.	Лес с к а р б о в ы, даслоўна — лес, які належыць казне, скарбу,

дзяржаве. Тут: высокі, стромкі, моцны.

121.Гл. 114-118.

122.Прыгаворка пры чханні ад нюхальнага тытуню.

123.Так сказала бабка на базары, прадаўшы грушы жанчыне.

124.Зычэнне дзіцяці, калі мяняюць яму рубашачку (заўв. Нос) .

125. А н е л ь с к а с ы ц ь — сытасць, як у анёла на небе (з даўніх вераванняў).

126.Зычэнне ў сувязі з абноўкай.

127.М я ш а ц ь, тут: рыхтаваць пойла, карміць свіней.

128.Г. зн. дажыць да глыбокай стэрасці.

129.Да дзіцяці.

130.Падзяка жабрака (тлум. Fed.).

131.Навагодняе віншаванне i зычэнне.

132.Відаць, падзяка за міласціну, падачу беднаму хлеба.

462

133.	Гл.	128.
134.	Н а	к а м е н і	i п а д	к а м е н е м —	на	самай	неўрадлівай зям-
лі (тлум. Янк., 543).
135.	Каб	жылі ў	дастатку i	не трэба было	ні	ў кога	прасіць.

136.Г зн. каб не трэба было плакаць.

137.М i р о т а — смерць. Каб не памёр.

138.Да дзіцяці, калі яно пацягваецца.

139. Дзяўчыне,	якая	расчэсвае	свае валасы, каб	яны заставаліся доў-
гімі (тлум. Fed.).
140. З а д н і я	д н і	— мінулыя, прайшоўшыя. «Прыгаворваюць, калі
расказваюць пра страхі,		хваробы,	няшчасці i іншыя	непрыемныя няшчас-

ныя выпадкі, нібы жадаючы, каб яны не абярнуліся ў цяперашняе або будучае» ( Н о с , 45).

141.Гаварылі так, калі ў вялікі пост успаміналі пра скаромную ежу, відаць, каб «падмануць» бога i пазбегнуць граху.

142.Н а ж ы в ы — тут: у шчаслівы.

143.Гл. 140.

144.Калі ў піліпаўку (перадкалядны пост) успомнілі пра скаромныя стравы. Гл. таксама 141.

145.Засцярога словам ад урокаў.

146. П я р э д н i я дні — тут: мінулыя дні, прайшоўшыя (гл. 140).

УДуб. у дужках растлумачана: «прэжнія».

147.Замацаванне якога-небудзь пажадання сцвярджальным, заключным словам (параўн. царк. амінь).

Ветласць, ласкавасць

148.Л а б у н ь к а — міленькі.

149.К а л i ў к а — тут: маленечка (ад каліва).

150.Ласкавы эварот да жанчыны.

151.Гл. 138.

152.Р а з б і р а й ц е с я — распранайцеся.

153. Ч а д у л ь к а — дзіцятка (параўн. царк.-кніжн. рус. чадо — дзіця).

154.Шчырая ўдзячнасць.

155.Я с ы ч к а — міленькі. Гл. 148.

ПРЫСЯГАННІ. ПРАКЛЕНЫ. ГАНЬБАВАННЕ I АБЗЫВАННІ. ДРАЖНІЛКІ-КЕПІКІ

Прысяганні

1. Бажыцца, б'ючы сябе кулаком у грудзі: традыцыйны народны звычай прысягання.

2. Пра паходжанне гэтай формы бажбы гл.: Булахаў М. Г. Далібог (дальбог).— Веснік Беларус. ун-та, серыя 4. Філалогія, журналістыка, пе-

дагогіка, псіхалогія,	1971, №	2, с. 60—62	(Матэрыялы	для этымалагіч-
нага слоўніка).
3. Н i н i к а — сёння, цяпер		(рус. ныне, нынче).		далібог. Пан-бог,
4—6. Д а л і п а н ,	д а л і п а н т а ч к і —		тое ж, што
пан-Езус — звычайныя звароты, асабліва ў католікаў.

463

7—8. Д а л ь б о ,			д а л ь б о г	— тое ж, што далібог. Гл. 2.
9.	Д а л ь б у г —		спаланізаваная форма дальбог (польск. Ьк/g — бог).
10. К а б з		д у х а м б ы ў — каб так жыў.
11. Гл. 3.
12.	Н а р э с ь ц е		— нарэшце, тут: над канец жыцця, перад смерцю.
13.	У другім	вар.	(каб я да	свету...) — бажба жартоўная.

14.Ж ы в і н к а — свойская жывёла.

15.М я р т в ы я к л я ц ь б ы — кляуьба сваім жыццём.

16.Н а й б о г у — прысяганне богам.

17.Прысяганне крыжам або жагнаннем (рабіць знак крыжа рукой).

18.А б л о ж н е п а л а ж ы ц ь — спаралізаваць.

19.П р ы с е й — прысягаю.

20. A д ц ё н — адсячэнне.

21. Пэўная форма бажбы, заклінальная формула. Тлум. Нос: адрачэн-

не ад	чаго-небудзь. Ч у р — старажытнае	заклінальнае слова, якое	азначае
забарону, мяжу, пераступіць якую нельга.
	Праклёны
1.	Ч э м е р — чамярыца (Veratrum),	атрутная шматгадовая трава, не-
бяспечная для жывёлы.
2.	В е р а н — хвароба.
3.	Ч о р н а я ю ш к а — тут: кроў.
4.	Л i д a i к — позыў на рвоту, калі чалавеку моташна.
5.	К а р а ч у н — смерць раптоуная	(са старажытнаславянскай	дэмана-
логіі).

6.На карову.

7.В а н ц а х — востры боль у жываце, таксама — панос.

8.П о п а д з ь — смерць, пагібель.

9.Ч э м е р — тут: конская хвароба.

10.Л о м в ы л а м і ц ь — ламота нападзе i замучыць.

11.	П а с а д к і		i з а с а д к і — зробленыя каму-небудзь	прыкрасці,
якія прыводзяць да сваркі.
12.	П а р а л і к — паралюш.
13.	У д о ў ж	на	л а ў ц ы — тут: памерці.
14.	А н т о н а ў		а г о н ь — заражэнне крыві.
15.	Д у н д a р,	д у н д а л ь — магчыма, пярун, ад яўр. дунэр		з ням.
Donner.

16.К у т а — м а г і л а .

17.Н а б р а к а ў с я — моцна напіўся.

18. А г і б а — топкае, багністае месца ў балоце, дзе можна права-

19.А т р у д а — цяжкая хвароба.

20.На курэй.

21.	А л е ж а — хвароба.
22.	A м i н — тут: канец, смерць.
23.	Н е м а р а ч — хвароба.
24.	К а д у к — смерць, таксама — чорт.
25.	У ч а ў р ы ц ь , в ы ч а ў р а ц ь , с ч а ў р а ц ь — ссохнуць.

26.Гл. 24.

27.Р а с п р ы н д з і ц ь — распухнуць.

28.Р э з а н а — панос.

464

29. А н а х е м а , анафема — тут: пракляты; з ніну — ад цяперашняга часу.

30.П а з в о н н а е — плата за царкоўны перазвон па нябожчыку.

31.В а л а с е н ь — хвароба,.гнойны нарыў.

32.У Добр, у рубрыцы «Закляцце» (праклёны).

33.В i н ш у ю — тут: зычу, жадаю.

34.П е р а л о м а — смерць, пагібель.

35.В о п а д з ь — хвароба, падзеж. Гл. таксама 8.

36.В о с ц е н ь — нешта вострае з зазубінай (параўн. наэву рыбалоўнай прылады восці).

37.На каня.

38.Жылле — жылы.

39.Ц ы р у л i к — цырульнік; у мінулым — лекар.

40.Гаручка — гарачка.

41.Д о л я — тут: шчаслівая доля.

42.Смяротны праклён.

43.Р а д з і м е ц — хвароба, сутаргі.

44.Г. зн. каб раздула, каб распух.

45. 46. Адсыланне да нячыстай сілы на пагібель. Пералічаюцца вобра-

зы народнаи	дэманалогіі: н я ч ы с ц і к — абагульнены вобраз				«нячыстай»
сілы, а таксама чорт, р а г а ц i к — чорт,		прах — смерць,		ц м о к — змей-
крывасмок,	б а л о т н і к — дух-гаспадар	балота,	x а т н i к — дамавы, да-
мавік.
47. А р ж а в е н ь — іржавае балота.		чалавеку	(Нос).	К	с т о ў п у —
48. Услед упартаму, незгаворліваму
тут: на шыбеніцу.

49.Ростані лічыліся месцам знаходжання «нячыстай сілы».

50.На веніку, як вядома, лётае казачная ведзьма, баба-яга.

51.На курэй.

52.Г. зн. хадэілі старцамі-жабракамі.

53.Было сказана на курэй.

54.В ы ж ы л i ў — тут: прымусіў даць хабар (тлум. Нос.)

55. П я т р о (і Паўла) — свята, якое адзначалася	29 чэрвеня	(па ста­
рому стылю), малы я с в я т к і — «малы спас» (16	жніўня) i	«малая
прачыстая» (8 верасня).

56.Г а р о х а в а я лапатка — палавінка, створка гарохавага стручка.

57.Г. зн. каб аглох.

58.Ж ы т л а — тут: жыццё.

59.С о п у x а — сажа.

60.Было сказана на каршуна, які «ўхапіў» курыцу. С к а с а в а ц ц а — звесціся.

61.На таго, хто адмовіў у пазыцы, спасылаючыся на тое, што не мае.

62.З а с і л і ц ц а — павесіцца (гл. Бяльк., 182; Раст., 112), накідваць пятлю (Нос, Слов., 184).

63.В ы п а ў з е н ь — змеяня.

64.Праклён на смерць. Ж у р ы — дух.

65.С у м а р о к — вар'яцтва.

66.К а р б у н е ц — тут: скулле. Відаць, ад карбункул (carbunculus) — глыбокі гнойны нарыў.

67.Слота — тут: насланнё, напасць.

68.С у х а л о м — раматус.

69.X в i л я — тут, відаць, ліхая гадзі'на.

70.Л у н у ц ь — загінуць (Нос, Слов., 272).

30. Зак. 324

465

7 1 . Гл. 55.

72. Г. зн. каб памёр. Праснакі належалі да абрадавай памінальнай ежы. 73. Г. зн. каб памёр ганебнай смерцю i пахавалі без ушанавання.

74. В о ў ц ы — авечкі.

75. Г. зн. каб вісеў на шыбеніцы.

76. Г. зн. цяжка рабіць. Відаць, звязана з пэўнай прыгоннай павін-

насцю. Замак у Крэве (зараз у Смаргонскім р-не)

быў пабудаваны

ў

I пал.

X I V ст. на насыпаным

узгорку.

77.

78. Каб

з а н я л о ,

з а ц я л о — у даным

выпадку

сінонімы:

каб

аднялося

(дыхание, мова).

79.

Г. зн. каб засталася старою дзеўкаю, каб

ніхто яе

замуж

не

ўзяў.

80.

К л о ц ц е

— калаццё.

8 1 .

Відаць, каб занядужаў, аслаб на старасці.

82.

Г. зн. каб нос распух.

Б а л д а ў н я — даўбешка.

83.

П а д п е ч к а — тут: дамавік. Каб

дамавік прысніўся

(заўв. Шпил.).

84.

Гл.

30.

85.

На

кабана.

86.

3 е г р а ч ы — вочы.

87. Каб табе

ш о x л а — каб цябе ліхаманка трэсла.

88. Гл. 75.

хляскацъ

89. Х л я с ц е ц ь — відаць,

зубамі ляскаць. Параўн.

— моцна

стукаць

адно аб

адно,

хляснуць—

моцна

ўдарыць

(Раст.,

278).

90.

А б р ы н я ц ь — распухнуць,

раздуцца.

Гара

Магілянска

знаходзі-

лася каля в. Магіляны Гродзенскага п. (тлум. збіральн.).

91 . Г. зн. каб памёр.

А з е л я з е ц ь

— адубець,

зрабіцца цвёрдым як

жалеза.

92. А п р ы н д з і ц ц а ,

с п р ы н д з і ц ц а — памерці.

93. На

таго, хто ўкраў сарочку.

94. В у п а р — цмок (рус. упырь), вобраз

народнай дэманалогіі.

95. I на ката было

сказана.

96. Г. зн. каб знясілеў, змардаваўся,

як у

часе працяглага посту

(рус.

царк. говенье).

97. З а п а в е т р ы ц ц а

— зараэіцца

хваробай,

«з

паветра».

98. Г. зн. каб акамянеў, адубеў

(гл.

91). К р ы ц а — камлыга

жалеза.

99. Г. зн. збяднець

i апусціцца

настолькі, каб красці тое, што прыхаджа-

не прыносілі на вялікдзень у царкву або касцёл свянціць.

100.

Н а л а д а н

д ы х а ц ь

— ледзве трываць, паміраць.

101.

А п р у д з і ц ц

а — тое

ж,

што

апрындзіцца

(гл.

92).

102.Г. зн. каб не мог адкашляцца i задушыўся.

103.Гл. 76.

104. П е р а п а л а с к а ц ц а — тут: загінуць, відаць, патануць.

105.Г. зн. каб прапаў, раэваліўся.

106.Г. зн. каб хадзіць не мог.

107.С а з л і з ц і — зрабіцца склізкім, успацелым, захварэць.

108.С к у ч а р ы ж ы ц ц а — загінуць.

109.Г. зн. каб адэервянела, інакш — загінула.

110.	Н а ч в а р а к а х — поўзаць на абедзвюх руках i абедзвюх нагах
(рус. на	четвереньках).

111.С т о ц ь — старчма.

112.Магло служыць i бажбой-прысяганнем здароўем.

113.Зласлівае зычэнне аглохнуць.

114.	Г. зн. удавіўся, захлынуўся.
115.	П я т р о ў к а — п о с т перад Пятром (гл. 55), самы разгар лета;

466

д з я д ы — памінальны абед, які вызначаецца багатай ежай; п а к р о ў — царкоўнае свята, 1 кастрычніка.

116.Г. зн. каб так моцна распух.

117.У п е т р ы ц ь — усохнуць.

118.К а с т а л о м , к а ш т а л о м — раматус.

119.У п а д з е н ь — хвароба.

120.Б я г у н к а — панос.

121.Г. зн. каб уздула жывот.

122.А п р о г а — тут: смерць.

123.М о р к i — мор, хвароба.

124.С п р а г а — тут: смага.

125.С я р ч ы с т ы я — вогненныя.

126.Маецца на ўвазе эпілепсія.

127..В а н г р ы н а — скурная хвароба.

128, 129. Гл. 7. У Fed.: так клянуць каня. 130, 131. Так кажуць на свойскую жывёлу.

132.В о п р а м е ц ь — падучая хвароба.

133.Сказана на свінню, якая нарабіла шкоды.

134.В ы к а т а — хвароба.

135. Значэнне выраэу л і с і н ы я г о р ы страчана. Урочышча з падобнай назвай таксама няма (заўв. збіральн.). Трэба меркаваць, што гэта даўнія, забытыя могілкі.

136.Гл.40.

137.Гл. 24.

138.К а л i б а — хвароба.

139.Гл. 66.

140.Г. зн. каб памёр не сваей смерцю, a скончыў жыццё самагубствам; у такім выпадку пахаванне адбывалася за агароджай могілак i без удзелу свяшчэнніка. Гл. таксама 73.

141.М а р а — прывід, злы дух.

142.Н а р ы ц а , н а р ы к а — від хваробы, магчыма, панарыцый, глыбокае гнойнае запаленне пальца.

143.Н i ц а я — тут: глыбокая, схаваная ў глыбіні.

144.Г. зн. каб па чужых землях бадзяўся.

145.	У Свіслацкім р-не	п а к р а к а — неахайны		чалавек (Шат., 122).
146.	П а т а й н і к — паляруш, эпілепсія,		«падучае	ліха»	(Нар. ел., 54,
Бял.).
147. Праклены з перуном, грознай сілай прыроды, належаць да най-
больш даўніх i пашыраных.		— расцерці, знішчыць (польск.			trzeć' — церці).
148.	Р а с т р ж э ч ы ц ь
149—151. Р а д з і м е ц ,		р а д з і м ц ы ,	р а д з і м ч ы к і		— тут: пасля-
родавая гарачка, а таксама сутаргі, эпілепсія.
152.	Гл. 28.
153,	154. Г. зн. каб чалавек зусім высах.

155.С п р у т к а в а ц ь — апруцянець.

156.Магчыма, маецца на ўвазе Кальварыя (гл. БелСЭ, т. 5, с 279) каля Вільні, святое месца ў католікаў, куды збіраліся хворыя, калекі, жабракі на пакаянне.

157.С у р а в а — від хваробы.

158.С ы р а — вобраз народнай дэманалогіі, злы дух.

159.X в i л я — тут: бура, завея.

160. Х л я ў н і к — звярок з роду куніц, ласка. Праклён,	відаць, на
каня.
w*	467

161.Г. зн. каб не варушыўся, не хадзіў.

162.Гл. 39.

163. 164. Цяміць, ц я м н у ц ь — прапасці. У Янк. (379) выслоўе «Каб цябе цяміла» змешчана таксама i сярод добрых зычэнняў, тады .уя- міла трэба ўспрымаць: быць разумным, здагадлівым, кемлівым.

165.Гл. 153, 154.

166.На дамовае птаства.

167.Каша належыць да абрадавых памінальных страў.

168. І з е л і — зелі (ізесці — з'есці).

169.С ы р ы ц а — тут: сырая зямля.

170.В a ў ч а к — ікол.

171.З е м к а ч э — тое ж, што зеграчы, гл. 86.

172. Не каш ы л ас я — тут: не везла, не шчасціла. У Сержп. у рубрыцы «Праклінаць».

173. Тэты праклён вядомы ў адным пахавальным галашэнні дзяцей па бацьку часоў прыгону i быў адрасаваны панскаму «аканому-крыўдзіне», (Гл. Шейн, т. I, ч. 2, с. 663.)

174.З а ч ы с ц і ц ц а — прапасці.

175.Я л а м у ў з а — тут: галава.

176.Гл. 24.

177.К а л а т у х а — ліхаманка.

178.Д з я д з і н е ц — хвароба; якая — збіральнікам не названа. Можна меркаваць, што гэта тое ж, што радзімец (гл. 149—151).

179.Так кажуць, калі памёр вельмі ліхі, варожы чалавек.

180.К л i б — каб, бадай, калі б.

181.К о л я н і ц а — раматус.

182.	183. На карову. А б а б э н і ц ь — раздуць; а п р э г ч ы с я —
здохнуць.	На курэй.
184.		л і х о ц ц е — ліха, гора.
185,	186. Ліхач,
187.	Гл. 141.	чары — напіўся гарэлкі.
188.	Н а б р а ў с я
189.	На каня.
190.	А п р о г л і ц а — эдыхата. На сабаку.
191.	П р о п а с у ь — пагібель.
192.	Гл. 149-151.

193. П е р а с т о ў п а м — стоўпам, слупам пары, г. зн. каб памёр не лёгкай смерцю.

194.На таго, хто ўкраў дошкі.

195.З а ў т р а к — заўтрашні дзень.

196.Гл. 97.

197.198. Г. зн. каб яно патанула, пайшло вадой.

199, 200. Н я ч в і л і , нячывіль — нечаканая бяда. Нос. (Слов., 338) лічыць, што нячывіль паходзіць ад слоў не чыя воля: нейкая нячывіль случылася.

201.Было сказана на ката.

202.Гаворыцца, калі дэіця пазяхае. Звязана з даўнім павер'ем, што, калі чалавек пазяхае, з яго выходэіць усё благое, хваравітае. Тут адсыланне ўсяго нядобрага на сабаку.

203. П а м ж а —	слова збіральн. не тлумачыць. У Лунінецкім р-не
па'ма — чорная хмара	(Шат., 124). Гл. у першым раэдзеле 372.

204. Гл. 149—151. Р а д з і м е ц (адзін) пацвярджае, што ўвасабленняў гэтай хваробы ў народнай дэманалогіі было некалькі. Параўн. радзім-

468

цы, радзімчыкі. У вераваннях русскіх вядомы дванаццаць сёстраў-трасавіц — увасабленняу ліхаманкі (гл. замову «От лихорадки» у кн.: Н. П. Андреев. Русский фольклор. М., 1938, с. 51—53).

205.Г. зн. каб выпрастаўся, памёр.

206.Перакрыш — хвароба, ламота ў касцях.

207.В а р в о л я — каламазь.

208.П р а л i к — паляруш.

209.П е л е x i — увесь дамовы набытак (?).

210.Праклёны на няспынны кашаль, што грудзі раэдзірае (тлум. збі-

ральн.).

211.212. Гл. 149—151, 204. Х р а н ц у з — тут: пранцы, сіфіліс.

213.Гл. 205.

214.С м я р о т н а е , с м ё р т н і к — тут: эпілепсія.

215—218. Гэта не ўласна кляцьба, а «засцярога» ад уроку, каб хто, пахваліўшы, асабліва дзіця, ці пазайздросціўшы, не мог урачы.

219.С п а л а т н е ц ь — пабляднець, збялець.

220.С п у x л я — пухліна.

221.Гл. 149-151 i 204.

222.Ч a p о в ы — вантробы, кішкі.

223.На тых, хто «насылае» падучую хваробу.

224.К а л я ц і н а — кол.

225. А б л о ж н і ц ы — слова вядома толькі ў праклёнах. Відаць, нейкая хвароба.

226.За крыўды.

227.З з ы з н у ц ь — азызнуць.

228.Упад — упадак, няшчасце.

229.Гл. 153, 154.

230.К у р ч — тут: сутаргі.

231.«Адсыланне хваробы» (параўн.: на сухі лес).

232.X i н ь — схіліся.

233.Гл. 215—218.

234.Г. эн. каб майго жыцця паспытаў.

235.Відаць, на каня гэты праклён.

236.Чаго ты л у п i ш с я — тут: чаго ты крычыш?

237.Ш л у н к i — суставы.

238.З а к р у т — заварот кішак.

239. Узнык — з'яўленне, уваскрасанне (Бяльк., 456). Праклён вынікае з рэлігійных уяўленняў аб душы.

240.Карч ы га — тут: паралізаваны чалавек.

241.У Добр.: у рубрыцы «Закляцце».

242.Ц я ц ю x а — ліхаманка.

243.Скарга-праклён на вецер. Зварот да яго, як да жывой істоты, характэрны для першабытнага анімістычнага светаадчування.

244.З о ў ш ы ц а — хвароба свінка.

245.Ц в і к н у ц ь — цырыкнуць, а, магчыма, тут: каб «убрыкнуў» пе- вень-каплун (польс. ćwik — каплун).

246.Гл. 55.

247.К у з ь м а — тут: відаць, мянушка нейкай бяскрыўднай жывёліны.

248.3 д р о к — авадзень.

249.Сечка — тут, відаць, камарыная «таўкатня».

250. Гучыць амаль як сапраўдны праклён, калі ўлічыць, што ва ўмовах старога сялянскага быту, як кажа прыказка: Сын у дом грабе, а дачка э дому бярэ (пасаг).

469

251. Жартам таму, каму не паверылі.

252. Жартоўнае «пажаданне» дзяўчыне.

253.С т р а п я л я ц ь — тут: спужаць.

254.Адрасаваны дзяўчыне. Значэнне гэтага «праклёну» не ясна. Fed. адзначае толькі, што ў дзень сарака мучанікаў (саракі', 9 сакавіка.— М. Г.) адбываецца танец на дошцы. Магчыма, тут жартоўнае «пажаданне» — дажыць да сарака год дэеукай.

255.Т а р к а н ы — тут: тараканы.

256.Адсыланне «на сухі лес» (хвароб i розных напасцей) — звычайны прыём замоў.

257.258. Адкляцце-парыраванне кляцьбы «Скулля!»

259.Ц ы п у н , ц і п у н — храшчаваты нарост на кончыку языка ў пту-

шак; к і р д з ю к , с т р ы к — тут: скула, гуз у скаціны.

Ганьбаванне i абзыванні

1.Б а р ы л а — тут: тоўстая, непаваротлівая асоба.

2.Б а с т ы с ь — здаровая, але гультаяватая асоба.

3.А с к а л ё п а к — несур'ёзны, неразумны чалавек. У простым сэнсе — адколаты кавалачак драўніны, трэска.

4.Г л у ш м а н ь — глухі чалавек.

5.А б а м а р о к — ашуканец.

6.А б д у л е й к а — чалавек, які вельмі задаецца.

7.А б і з г а л — дурань.

8.А б р у я н т — тоўсты i буйны чалавек.

9.З а к р у ц і с т а я — кучаравая.

10.А г л а е д — чалавек, які вельмі многа есць.

11.А д р ы г а — бадзяга, валацуга.

12.А н і б ы л ь — чорт.

13.П р а б ы д л а — ліхі чалавек, горш за скаціну.

14.С л я в я д а — вельмі дакучлівы чалавек.

15.С к л е з е н ь — малыш.

16.А к а ё м — гл. 13.

17.Л е д а ч — гультай.

18.	19. А п i в а ш ы н а, а п i в о ш — п'яніца.
20.	А п л ы ц ь к а — непрыгожы чалавек.
21. А п о ў з і н а ,		а п о ў з л ы	— неахайны, заняпалы, несамавіты ча­
лавек.
22. А п с ю г а н ,		а п с ю г а н к а	— бурклівы чалавек.

23.А с к а р у з а к — неахайная асоба.

24.К а ў р а д ы — значэнне слова не высветлена, магчыма, адзін з сінонімаў слоў гад, змяя.

25.А т л а н д з е р — бестурботны чалавек i гультай.

26.А т о р в а , а т о р в i н а — гультайка.

27.А т р а x а — неахайная асоба.

28.	А н ц ы п а р — скажонае Люцыпар,	у	хрысціянскай		міфалогіі	шай­
тан, валадар пекла. Тут: чорт.
29.	В i т у ш н i к — чалавек, які ходзіць	у	лапцях	(тлум,	збіральн.).
30.	В ы л у п а к — франт; таксама — вірлавокі			(Зэльв.,	«Вочы	вылу-

піць вылупак гэты»).

31. Бедны, але фарсісты (тлум. збіральн.); свавольнік («От i галуза ж ты, абы табе падурэць». Жыв. ел., 88).

470

32.Г р.а м з у л ь — гл. 23.

33.Д з ю ш к а — свіння.

34.Д у р д з е л ь — гл. 7.

35.Н і з г р а б о ц ё — нязграбны чалавек.

36.Н я м ы к а — неахайны чалавек, які рэдка мыецца.

37.Р а б з у й — рабы.

38.Р а x а в а — гл. 23.

39.	Х л я н т у л ,	п л е н т у х — пустамеля, балбатлівы чалавек.
40.	Б я с к i ш к i — тут: худы.
41.	А ц е с л і ў к а	— тоўстая, гультаяватая жанчына.
42.	А ш а р а — эадзірака, хуліган.
43.	Б а б а к — дурны, вялы i нерашучы чалавек.

44.Б а г л а й — гл. 17.

45.Б а д з я ў к о , б а д з я ў к а — тут: распусніца.

46. Б а ж а в о л е ц — свавольнік, а таксама капрызны (гл. б а ж а в о-

лi ц ь — капрызіць, дурэць. Раст., 47).

47.Б а й б ас — гл. 17.

48. 49. Б а	л д а в е ш к а ,	б а л д ы к а — булдавешка, у пераносным
сэнсе — дурань	(параўн. рус.	балда).

50. «На яе мужыка кажуць барэлка, бо ён вельмі тоўсты, аж брытко глядзець» (Нар. сл„ 6).

51.Б а с ц я к а — гл. 11.

52.Б а ў д ы р — маўклівы, замкнуты чалавек.

53. Б а я г у с к а — баязлівае дзіця, відаць, тое, што нават гусей баіцца.

54.Б і н д з ю г а й л а — гл. 17.

55.Б л ы н д а , б л э н д а — чалавек, які бадзяецца без усякай справы («Ну i блэнда, з ранку блэндае па хатах». Жыв. ел., 87).

56.	Б л ы ш ы н а е		а б ' е д д з е — было		сказана	на	хлапчука	худзень-
кага i мізэрнага.
57.	Б р у с — гл. 17.
58.	Б р у х е л ь ,	б р у х л е й ,		б р у х а ч — вельмі		тоўсты чалавек. «Даў-
ней брухлямі паноў звалі» (Мат., 95).
59.	Б р ы н д а — гл.		23. «У	гэтай брынды ў хаце			павуці'нё	вісіць»
(Нар. ел., 7).
60.	Б р э н д з а л а — гл. 11.
61.	Б р э х м а н — хлус.
62.	Б у р к у н — тут: бурклівы чалавек.
63.	Б у с а й л а — гл. 18, 19.
64.	Б э й л я — тут: нядбалая жанчына. «Настаяшчая						бэйля: ні пра што
ні дбая». Магчыма,		мясцовага		паходжання	i першапачаткова стасавалася

зканкрэтнай асобай (Бэйля — яўр. асабовае імя).

65.Б я з л ю д д з е — някемлівы, няспрытны, нелюдзімы чалавек.

66.Б я з л ю д н і к — гл. 13.

67.	Г. зн. бесталковы чалавек.
68.	Б я з у л а , б я з у л і ц а , б я з у л ь н і к — гл. 17.

69.В а ёд а — буян.

70.В а з г р а — марудлівы чалавек.

71.В а л а н ц а й — гл. 11.

72.В а л е н т а — неўраўнаважаны, нервовы чалавек.

73. В а л і з а — чамадан (польск.) тут: тоўсты i марудлівы чалавек.

74.В а р з э п а — партач.

75.Г. зн. рассеяная i няўважлівая асоба.

471

76.	В а р э п а ў к а ,	в я р э п а ў к а — ж а б а .	Параўн. Сцяшк. (76,	Іў.):
варопаўка — зялёная жаба. У пераносным сэнсе — няўклюдная асоба.
77,	78. В a ш a п р у'д, в а ш а п р у д з і н а — вашывы чалавек.			Кіева
79,	80. Па даўніх	народных вераваннях,	на Лысую rapy каля

зляталіся на сваё гульбішча-шабаш ведзьмы, адсюль, відаць, i ведзьма кіеўская. С а в а Д у н а я — выслоўе, сэнс якога не высветлены, магчыма, таксама звязана з народнымі павер'ямі пра нячыстую сілу.

81. В і р з і я — гл. 39, «вярзець, што пупа'ла» (Бяльк., 360).

82.В i с л ю г а — залётнік.

83.А с в а — аса.

84.А с п i д — парода ядавігых змей, тут: злы чалавек.

85.М ы м р а — асоба, якая пастаянна злуецца, надзьмутая ад крыўды

(тлум. збіральн.); вядома яшчэ ў сэнсе непрыгожая i неахайная жанчына

86.Н я ў х л ю й , н я ў х л ю я — гл. 23.

87.П с ю к — сабака, псіна.

88.Р у м з а — плаксівы чалавек (часцей пра дзіця).

89.Пра брыдкаслова.

90.К а м б а л — тут: рассеяны.

91.В я к а л а — чалавек, які прыстае з пустымі размовамі.

92. Х а л д э ей—тут: чалавек, які займаецца ашуканстам i махляваннем.

93.Ц я л ь п у х — гл. 1.

94.В ы й м а н н і к — надакучлівае дзіця.

95.Ж а д о б а — прагны i скупы чалавек.

96.Г а л г а н ц ы —гарэзы. Было дададзена: За ноч усе яблыкі абтрах-

нулі.

97.П е р а к і д н і к — той, хто памяняў веру, вераадступнік. У пераносн. сэнсе: няпэўны чалавек, што не трымае свайго слова.

98.Я р ч а н ё — падлетак з вісклівым голасам.

99.С у р м i л а — тоўсты чалавек.

100.Х а л д а —гл. 23.

101.В у г н а ч — бурклівы, сярдэіты чалавек.

102.	З я к р а т а я — вірлавокая	(зекры,	таксама як зеркачы — вочы).
103.	В ы ж л а — хітрая жанчына.	Відаць,	ад выжал — паляўнічы са­

бака.

104.Пра чалавека з адмоўнымі якасцямі.

105.Было сказана на дзяцей, што рагаталі. В ы ш ч а р к і — тыя, што вышчэрваюцца, часта i голасна смяюцца.

106.В я р э н я — някемлівы, няўклюдны чалавек.

107.	На высокую	няўклюдную	дзяўчыну.		Г а г а р а — буйная		вада-
плаўная птушка.
108.	На залётніка,	аматара валачыцца		за	жанчынамі.	Г а л а г у н —
пародзісты певень.		— несур езны i бесклапотны чалавек.
109.	Г а л а й с т р а						шча-
110.	Г а л а ш ч а п — чалавек у		падранай	адзежы, з якой		відаць
пы — косці, рэбры.
111.	Г а л ь ц а п а — галота.
112—114. Г а м з а ,		г а м з а ч ,	г а м з у н — неакуратны чалавек;
яшчэ — гугнявы (Круп.).

115.Г а р г а р а , г а р г а р ы н а — сварлівы чалавек.

116.Г а р ы д а — гл. 13.

117.Г а т а л а — гл. 39.

118.Г i н д а — адэначана збіральнікам як абзыванне без тлумачэння

472

самога слова. Выслоўе гэта, відаць, мясцовага паходжання i можа быць звязана з уласным імем Гінда (яўр.).

119.Л а н ц у ж н і к — тут: катаржнік, злодзей.

120.Г л а м а з д а — няўмелы, нехлямяжы чалавек.

121. 122.	Г л у м а , г л у м а к — бесталковы, абмежаваны		чалавек.
123—125.	На глухога	чалавека. Т у р л у ш к а — глушэц;	г л у х я н д а ,
г л у ш п е н ь ,	г л у ш м е н ь ,	г л у ш м а н — глухі.

126.Г н ы п е л ь — маларослы чалавек.

127.Г о й д а — легкадумны чалавек.

128. «Што гэта за	баба: i	тоўстая, i малая, адным словам гопа»-
(Нар. ел., 8).
129. Г р ы б а з д з і л а	— чалавек	з вялікімі, тоўстымі губамі. Параўн-
грыбы — губы.

130.Г у г н е л ь — відаць, гугнявы.

131.Тое ж, што гамэа. Гл. 112—114.

132.Р э п т а —гл. 1.

133.Д а л і г о й д а — высокая, худая жанчына.

134.А п р у д а — гультай i пражэрлівы чалавек.

135.В а л я ч — гультай, які любіць многа спаць.

136.Г а л а м о ў з а — нікчэмны чалавек.

137.З а к у т н і к — дамасед.

138. К а м і н а р н і к — мужчына, які сам сабе гатуе, выконвае жаночыя хатнія работы.

139.К а р а ч — гл. 23 (параўн. каравы).

140.М а к ш а — п'яніца. Відаць, таму, што ён увесь час «мокне» ў га~ рэлцы i ніколі «не прасыхае» («Спіўся зусім гэты макша»).

141.Д у р б а н — гл. 7.

142.З а р э з і н а — унарты чалавек.

143.	Д з ё ў б а л а , д з я ў б і л а	— гл. 7, 75.
144.	Д з я н д з і в е р — лянівы	i балбатлівы чалавек. У простым сэн-

се — мясцовая назва нейкай птушкі (заўв. збіральн.).

145.Д р у п а л а — гл. 70. («Чаго там дагэтуль калупаешся?»)

146.Д р ы п с а — гл. 23.

147.Так абразліва кажуць на таго, хто «не разумее ніякай работы»- (тлум. Нос) . Відаць, мясцовага паходжання.

148. Г е м о р н і к — знаўца Геморы, часткі Талмуда; тут: машэннік..

149.Д у р в я г а — гл. 7.

150.З а х о д а — злы чалавек, які хутка раздражняецца.

151.О ш у с т — гл.5.

152.Г н ё п а —гл. 95.

153. М а х а р — махляр (параўн. яўр. махер з ням. Macher — дзялокг

атаксама шахер-махер— нячэсныя дзеянні дзялка).

154.П а л i з а — ласун, ласуха.

155.К а р о з а , к а р з у й — капрызлівы чалавек.

156.К а с т р а — колкі, сварлівы чалавек (параўн. кастръща).

157.М а х а л а — чалавек, які хутка ходзіць.

158.А б а к у л а — гл. 5.

159.Пра дурня i п'яніцу.

160.К а ж д а н — маларослы i слабы чалавек.

161.Л і с ц і м о н — ліслівы i хітры чалавек.

162.М а р д у н — мучыцель, кат, той, хто мардуе.

163.П р ы ж м а'— кулак, эксплуататар.

164.К а л ы г л а з — адчайны чалавек.

475

165.С к л ю т —гл. 95.

166.П э р к а л а — гл. 70. «Hi ў адной рабоце не паспяшаецца». Па­ раун. поркацца.

167.168. Пра колкую жанчыну, з «куслівым языком». Ж а г л я ў к і —

«малесенькія, спрытныя, але вельмі куслівыя	з	мурашкі» (Янк.,	Абр., 34).
Ж a ў н а — чорны дзяцел (Dryocopus martius)		доўгай дзюбай.

169.Ж в е н ь к а л а — пляткарка, якая «пляву'скае што не трэба».

170.Ж в i н д а — бурклівы чалавек.

171.Ж ы р д а г о н — няўмека, няўмелы чалавек, а таксама свавольнік (Касп., 106).

172.	173.	З а б р ы н д а , з а б	р ы н д о х а — гл. 23. «Вунь забрындоха
тіайшла, ніколі ў лазню не сходзіць»			(Нар. ел., 9).
174,	175.	З а в а л а , з а в а л ю	г а — гл. 17.

176.З а г л а д у х а — зайздросніца.

177.3 а з е л а — той, хто дурыць галаву i шуміць.

178.З а л і в а х а — ' г л . 18, 19.

179.Пра бязвольнага чалавека.

180.3 в ы р к а — гл. 88.

181.З г а р о д а — нехлямяжы, нязграбны чалавек.

182.Г. зн. гарэза, сарвігалава.

183.	З л е б — грубы ў абыходжанні	чалавек. У Касп.— сноб	(тлум.
памылковае).
184.	3 н i ч к а — згодна паданням, прывід, няўлоўны дух (тлум. Шпил.).
185.	Ф я ў р а л ь — дурнаваты. «...Ну,	калі ні хватая клёпкі. Усе	меся­
цы як месяцы: па трыццаць дзён маюць		i больш, a ў фяўралі ні хватая...»
( 3 нар. ел., 51)

186.Т у й к а — гл. 26.

187.В а л я в а х а — лянівая жанчына.

188.Г i р м а — непрычасаная, кудлатая жанчына.

189.К i с л я к — слабасільны чалавек.

190.Л ы л а — грузны неахайны чалавек.

191.Пра сварлівую жанчыну.

192. І р а д — злы, жорсткі, бяздушны чалавек. Паходзіць ад імя цара Іудзеі Ірада (I ст. да н. э.), які вызначаўся асаблівай жорсткасцю. Персанаж беларускай батлейкі.

193.Р а з г р ы б а — неахайны чалавек i губашлёп. Гл. таксама, 129.

194.С к а р у з а — упарты чалавек.

195.Г. зн. распуснік, бабнік.

196.М а н ь к у т —гл. 61.

197.К а л у п ш а , к а л у п а с — гл. 70 («Ці скора ты збярэсся, калуптна?»). Параўн. калупацца.

198.К а л у ш — гл. 23.

199.К а м б а л — тут: злодзей, рабаўнік.

200.Г. зн. дурнаваты чалавек.

201. Г. зн. тоўстая жанчына, як карова, якую кормяць брагай.
202.	К а р у з а — чалавек, які	любіць задзірацца,	зачынаць	сваркі,
бойкі.
203.	К a ц е р а — адзначана як	«лайнае» слова без	тлумачэння яго
сэнсу. Магчыма, сварлівая жанчына. (Параўн. у Чач. р-не кацэрыцъ				— сва-
рыцца. Жыв. ел., 88.)

204.К а ц ь м а к — гультай, нядбайны чалавек.

205.К а ш л у х а — гл. 188.

206.К е п а л а — гл. 70.

474

207.К i ж л у н — марудлівы, няўмелы, непаваротлівы чалавек.

208.А б у з н і к —гл. 14. ^

209.К л i к у н — сабакабой (Шпил.), гіцаль.

210.К л ы п ш а — чалавек з доўгімі нязграбнымі нагамі.

211.К о б з а — тут: злы чалавек.

212.	213. К о р г а, к о р ж а — злая, бурклівая старая (цюрк. karga —
варона).

214.К о ш л а — гл. 188.

215.Прыдзірлівы чалавек i хабарнік.

216.К р у т а с в е т — прайдзісвет.

217.К р ы в а н д з я к а — кульгавы чалавек.

218.3 у й — лядачы, кволы чалавек.

219.П а р а ц ь к а — няўмелы чалавек.

220.А п о ў з л і к — непаваротлівы, слабы чалавек.

221. К а л а н д ы ш — няўклюдны чалавек.

222.	223. К у н д з е л ь ,	к у н д з е л	ь-м у н д з е л ь ,	к у н д а л ь-м у н-
д а л ь — сабака.
224.	К у р а ш ч у п — мужчына, які		робіць жаночую	работу.
225,	226. К у р д у п е л ь ,	к у р ц і к	— нізкарослы чалавек.

227.Л а б і д у д а — гультай.

228.Л а ж б е л ь — тоўсты чалавек з вялікім жыватом.

229.	Л а з а в i к — чалавек, які			жыве сярод	балот, у		пераносным		сэн~
се — цёмны, адсталы чалавек.
230.	Л а н т у x — тоўсты i гультаяваты чалавек.
231.	Л а п у ц і ш ч а	— гл. 221.
232.	Л а х н я — «надта		лапатлівая, язычлівая»			(Сцяшк., 573),		гл. 39.
233.	Л а х т а —гл. 39.
234.	Л о б у с — гл.	17,	«адно	палежвае на	тапчане»		(Жыв. сл.,		144).
235.	П я т р о ў с к і	— тут: той,		хто ляжыць	i	нічога	не робіць	у	самы
гарачы час касавіцы (Пятро, 29.VI)„
236.	Л о г м і н — гл. 17.		« 3 хаты лянуецца		выйці» (Жыв. сл.,			108).

237.Л о т а ў к а — гл. 39.

238.Л о ў м а — злы дух, чартоўка.

239.Л ы x т а — пляткарка.

240.Л э п а — паспешлівы чалавек.

241. Л я б і х —гл. 17.

242. Л я д а ш ц і к — злы дух, які псуе людзей (тлум. Шпил.). Тут: завіслівае вока, вока, якое можа ўрачы.

243.Л я д а ш ч ы ц а — тут: худая, хваравітая жанчына.

244.Л я й д а — манюка (відаць, з літ. laida — заход, laidyti — кідаць).

245.Л я к о т к а — гл. 39.

246.Л я п ё x а — дурнаватая жанчына.

247.	М а ж д ж э р — гл. 7.	У	Іў. р-не	мажджэра. — ступка	(Сцяшк.,
275).
248.	М а з е п а — плаксівы,	а	таксама	рассеяны, няўважлівы	чалавек
(«Гэты	мазепа стаіць, разявіўшы		рот, нічога не панімае». Жыв,		сл., 108).

249.На таго, у каго вялікі лоб.

250.Гл. 39.

251.М а л і з ы н к а — чалавек, пераборлівы ў ядзе.

252.Пра бесталковага чалавека.

253.М а м а й — дужы, але някемлівы i няўмелы чалавек.

254. М а н ц а п э л а — жанчына, якая нагаворвае, дарэмна абвінавачвае людзей, «цень наводзіць» на ix.

475

255—257. М а н ц е л ь ,	м а н ь,	м а н ь к у т — гл. 61. «Вот дзе ман-
цель, маніць i не чырванее»	(Шатэрнік,	154).

258.М a р м ы л я — нелюдзім i той, хто невыразна гаворыць (параўн.

мармытаць, мармытун).

259.Гл. 61, таксама 196.

260.М а т л а х о н — нясталы, няўстойлівы чалавек.

261. Р о х л я — марудлівы чалавек (рус.	рохля). На	Мсціслаўшчыне:
яеахайная, няэграбная i дзікаватая жанчына	( 3 нар. ел.,	127).
262. П а д т ы к а — падбухторшчык.
263. П е р а р э з а — непаседа.

264.М а х а л е я — гл. 61.

265.М а ш н а р э з — відаць, злодзей, той, хто выразае кішэню, машну; •магчыма, i той, хто займаецца кастрыраваннем свойскай жывёлы.

266.М о р м а , м ы р м а — маўклівы чалавек («Ад такой мырмы слова ніколі не выцягнеш». Жыв. ел., 172).

267. М у м а — маўклівы,	сарамлівы	чалавек;	таксама — уяўная злая
істота, якою пужалі дзяцей:	Не плач, а	то мума	возьме! (Раст., 162).

268.Так кажуць на неахайнага чалавека.

269.М ы ш а п о р — пранырлівы чалавек.

270.М я к е к а —гл. 70.

271. Н а б і в а н к а — жанчына, якая пайшла замуж без сватання або супраць волі бацькоў мужа.

272.	Н а г у л а — упарты чалавек.
273.	Н а к а с н i к, н а к а с ь — гл. 14.

274.Н а л п а — малпа.

275.X а л д э й — гл. 23, таксама 188.

276.Н а с я к а н і к — чалавек, які заўсёды выскаквае ўперад, каб звярмуць на сябе ўвагу.

277.	Н а с я к а н к а — тут:	настырная, з вострым	языком	дзяўчына.
278.	Н а ч в а ч — гл. 228	(«За сваім трыбухом	зямлі не	бачыць».
Жыв. ел.,	146).

279.На недарэчнага, сварлівага чалавека.

280.Пра хваравітага чалавека.

281. Прайдзісвет. «Нідавярак гэты гэтулькі натварыў, што страх падумаць» (Нар. ел., 38).

282.Н е х л я м а ж н ы — гл. 221.

283.Н е ч у п а з ы — гл. 23.

284.С л i м а з а — тое ж, што румза. Гл. 88.

285. Н і х л ю й , н і х л ю і н а , н я х л ю й к а — гл. 23 i 75.

286.Н я ў в е г а — невук.

287.288. Падганяючы каня.

289.	Н о x а л ь — чалавек з вялікім носам.
290.	Г a ў к а — тут: дакучлівае дзіця.
291.	А п у ш ч о н і к — неахайны," нядбалы, апушчаны чалавек.
292.	В ы с м а л — настырлівы, гарэзлівы хлапчук.
293.	Д о д а л ь — гл. 17, «заняўся б чым-небудзь».
294.	У б о i н а — неслухмяны, упарты чалавек.
295.	296. К а к о р а, л а г і з а , л а к і з а — гл. 17.

297.Н я ў л ю д д з е — нікчэмны чалавек.

298.Б о л м а т — гл. 39.

299.Ш а л а т а — балбатлівы чалавек i пляткар.

300.В а н т ух —гл. 17.

476

301. Ж л о б — тут: скупы; вядома яшчэ ў сэнсе высокі, дужы i няскладны чалавек.

302.М а з д а н — дурная галава.

303.Б у й л а — дужа высокі i няскладны чалавек.

304.Ч а р ц i x а — тут: чараўніца.

305.Ш а л е п а ў к а — гл. 75.

306. Ш э п ш а л ь — крываногі чалавек, яшчэ — стары чалавек (Кап.).

307.Г р ы б а т ы — таўстагубы. Гл. 129.

308.Л а л а — весялуха; эбалаваная дзяўчына.

309. П а б я г у х а — жанчына, якая больш бегае па хатах, чым бывае дома.

310.П а в а л а — гл. 17.

311.С у з д а л ь — худы, танклявы чалавек.

312.Апошняе i таму часта збалаванае дзіця ў бацькоў.

313.На падхаліма.

314.П а к р а к а — гл. 23.

315.	П а м а к , п о м а к — тут: тоўсты, бязвольны	чалавек; гультай
(«Вот памак, ляжыць i не павярнецца». Бярээ.).
316.	П а м а ў з а — тут: няспрытны, непаваротлівы	чалавек. Таксама —

пра скаціну, што лезе ў шкоду (параўн. Сцяшк., 345: «Такі ж кот памаўзлівы, ці ў саган залезе, ці ў даёнку». Кар.).

317.На чалавека бязвольнага, бяздзейнага.

318.На грубага, недалікатнага хлапчука (тлум. Нос) .

319.П а с а к — жулік.

320.	321. П а с я л е н ь , п а с я л ь н і ц а — жанчына, якая			не	сядзіць
дома, a ўсё ходзіць па сялу, па суседзях i нічога не робіць.
322.	П а ў г л о в а к	— дурнаваты.
323.	П а x а т у x a,	п а х а т н і ц а ,	х а т н і ц а — гл. 320, 321.
324.	П а ц ё м н і к , —	чмут.
325.	П і н ц ю х , п і н ц ю х а й л а		— п'яніца, але, магчыма,	i	дурань,

(ад пень, пянъиюх иры дысімілятыўным яканні).

326.П л е й т у х — гл. 23.

327.П л ё x а — несумленная, бессаромная жанчына.

328. П л ю н д р а , ш л ю н д р а , х л ю н д р а , ф л ю н д р а — гл. 23.

329.На зарослага хлопца. У в. Жыровічы Слонімскага р-на некалі існаваў уніяцкі манастыр, а пазней была духоўная семінарыя.

330.Гл. 280.

331.	На	вірлавокую	жанчыну. П р а с к у т а		— нар.	форма		асабовага
імя Праскоўя; параўн. таксама Параска.				Відаць,	выслоўе		мясцовага па~
ходжання i звязана з канкрэтнай асобай.
332.	П р а я в а — прайдзісвет.
333.	П р ы т ы р а к — дурань.
334.	П с я ю x а — злосны, а таксама			ганарысты чалавек.			У	простым
сэнсе— сабачая кроў.
335.	336.	П у з д р а,	п у з д ы р — гл. 228.
337.	П у н т о в і к — дурнаваты чалавек.
338.	П у с ц е л ь г а,		п у с ц і л ь г а ,	п у с т а л ь г а ,		п у с ц е ч а — пу­
сты, несур'ёзны чалавек.
339.	П у х а м е л я — слабасільны чалавек.
340.	П ы п л а, п ы п н а — няўмелы,			непаваротлівы		чалавек.

341.П э т л ах — аброслы хлопец, з доўгімі валасамі.

342.П я ч у р н і к — гл. 17. «Ён у нас пячурнік: як находзе зіма, дык стараецца скарэй эаняць печ».

477

343.Б а ў т р у к — эдаровы, але лянівы чалавек.

344.Гл. 320, 321.

345. 346. Р а з г і р э н я , р а з г р ы б а — гл. 75, а таксама 129.

347.Р а з ё п а —гл. 75.

348.Р а з і в о н , р а з я в о н — гл. 75.

349.Р a з ы д а — няўмелы, бесталковы чалавек.

350.Р а к л о — заняпалы чалавек.

351. Р а п у х а — непрыемны чалавек,			даслоўна — жаба. «1ш,	рапуха —
усё квокчыць» (Добр., Слов., 770).
352.	Р а п э х а — гл.	23.
353.	Р а с к а п е й д а ,	р а с к а п е н д р а	— нязграбная, неахайная жан-
чына.
354.	Р а с к е п а — гл. 7 (параўн. польск. kiep — дурань).
355.	Р а с к о л — нахабнік; непаслухмяны («Раскол гэны, што			хоча, тое

iробіць». Нар. ел., 43).

356.Р а с x л ё б а — гл. 75.

357.Р а с ц я г а — той, хто расцягвае дабро з дому.

358.Р а с ц я л ё п а , ц е л я п е н ь —гл. 221.

359.360. Гл. 75.

361. С ал ох а — гл.23.

362. Непаваротлівы, цяжкі на пад'ём чалавек (бо мех з соллю вельмі многа важыць).

363.С а м а с у й — тое ж, што насяканік. Гл. 276.

364.Г. зн. вар'яты.

365.С а п ё л к а — крыўдлівая асоба. Н а с у н у ц ц а — тут: насупіцца.

366.С а р а м ы га — п'яніца, бессаромны чалавек.

367.	С а т о н а — тут: злы, люты			чалавек (відаць,		ад	сатана).
368.	С а ў г а й л а — непаседа		(«Месца		табе ніколі	не	знойдзецца		па-
сядзець»).
369. С к а р ы д а — гл. 95.
370.	С к і д ы ш — неданосак.		Так	гавораць. на дурнаватага				чалазека.
371. С к н а р ы н а , с к н а р ы ц а ,				с к н э р а — гл. 95.
372.	На таго, хто ходзіць старэчай хадой i пяткамі па зямлі шморгае,
«скробаець».
373.	С к у п я н д з я,	с к у п я н д р а ,			с к у п я р д з я й ,			с к у п я р -
д з я к а,	с к а п i р д a' — гл. 95.
374. С л i н к а ч — тут: слюнцяй.
375.	С л я п у н д р а ,	с л я п я н д а , с л е п я н д з я ,				с л е п я н д ж а			—
так кажуць на падслепаватага чалавека.

376.С п е ў к а — занадта цікаўная жанчына, якая ва ўсё тыча свой нос.

377.К а п у л — гл . 17 170.

378.С т р ы ж а к — дагала астрыжаны чалавек.

379.С у г н е й — негаваркі чалавек, нелюдзень.

380. С у п у р а т — упарты чалавек, які ўсё робіць насуперак.

381.Так кажуць на худую, танклявую жанчыну.

382.К а н а з о б к а — дзіця, якое прытворна плача. Параўн. каназа — дзіця, якое крыўляецца (Янк., Дыял., I, 88).

383.Ж м ы н д а л а — гл. 39.

384.С э н д а — чалавек, які заўсёды расказвае небыліцы.

385.С ы з м а — гл. 95.

386.Так кажуць на тоўстага, непаваротлівага чалавека.

387.3 а ч у x а — гл. 23.

388.К а р п у х а — марудлівая жанчына, тая, што корпаецца.

478

389.Н я з д а р а — няўмелая, няздатная ні на што жанчына.

390.Ж у п е л ь — тоўсты чалавек невялікага росту.

391. Б а з ы г а — гл. 17.

392.З н а й д а — тут: прайдзісвет. У прамым сэнсе — знайдыш.

393.П i ц ю л ь — гл. 95.

394.Р а с к о л і н а — нахабнік, хуліган.

395.С л я в я д а — гл. 14.

396.Б а й д а л а — гл. 39.

397. Т а л а л у й	— дурнаваты, таксама балбатлівы чалавек.
398—401. Т а р а б а й к а , т а р а б а л к а , т а р а д э й к а , т а р а т а ў -
н я — гл. 39.
402. Т a ў л у й —	няўмелы чалавек (у Сержп. у рубрыцы «Знявага»)-
403. Т а х т а в о х а	— бесталковая, няскладная жанчына.

404.К а ч а м я л а — гл. 221.

405.То ў л а — няўмелы, непаваротлівы чалавек. «Тая тоўла пакульпавернецца, дак каровы будуць у буллбі» (Нар. ел., 173).

406.Т р а м б о ў к а — тоўстая, няўклюдная жанчына.

407.Т р у б л а т ы — гл. 228.

408.Т р ы л у з а — гл. 39.

409.Г. зн. дурань, тупая галава. Т э м п а — тупая (польск. tępa).

410.Л я н г у с — гл. 17.

411. А в а д н і к — прайдзісвет. Той, хто «пабываў у пеклі» (Добр., Слов.).

412. Н е д а л у г і , н е д а л э н г а — гл.221.

413.У nip — rAj 142.

414.Х а л а в е й — легкадумны, нясталы чалавек.

415. Х а л а й д р а , х а л у д р а — дурнаватая i неахайная жанчына.

416.Водгук сапраўднай падзеі — эпідэміі халеры ў Беларусі у 1830 г-

417.Х а л і б а — нягодны чалавек.

418. Х а м у т, х а м і л а — грубы, нахабны i нявыхаваны чалавек.

419.Х а ц ь к а л ь — пэцкаль.

420.4 2 1 . Х в а л і с т у н , х в а с ц е л ь — хвалько.

422. X р ы д а — неахайны, расхлістаны чалавек (Даль, Слов.. IV, 565; Раст., 279).

423. Г. зн. глухаваты чалавек,

424.Жа ў н а — тут: абжорлівы чалавек.

425.Ц ы ц а x а — відаць, грудастая жанчына (Параўн. у Бяльк., 484, Мсцісл.: цьщоха).

426.Ц ю х ц е й , ц ю х ц я й — гл. 70.

427.Так здзекліва гаварылі на дужа далікатнага (Fed.).

428. Ц я м ц ю р — ёлуп, дурань, а таксама непаваротлівы, марудлівы чалавек.

429.Ц я н ц ю х — гл. 386.

430.Гл. 423.

431. В і р л у н — вірлавокі чалавек.

432.Н а п у ш ч о н і к — чалавек, які наляцеў з лаянкай.

433.П е р а п я ч а й к а — пляткарка.

434.Ч а р о п к а — гл. 23.

435.Ч м у р — пахмурны, маўклівы чалавек. У Міёр. р-не — падманшчык ( 3 нар. ел., 291).

436.В i р л а т ы — гл. 431.

437.К i ж л а т ы — гл. 70, а таксама 207.

479

438.На лахматага, зарослага валасамі чалавека. П а т л ы — пасмы неа-

хайныя.

439.Ч у ш к а — гл. 23.

440.Ч э н д а — гл. 95.

441. Ш а б э т н і к — відаць,			курэц	заядлы. Ш а б э т а — шабета, невя-
лікая кайстра,		торбачка з прыладамі		для высякання агню	i для табаку.
442.	Ш а л ы г а — чалавек,		які валочыцца, «шалаецца»		па свеце.
443. Ш а п у ц ь к а — гл. 39.
444.	Ш а р а х в о с т — легкадумны чалавек.
445. Ш а т а н		— шайтан, сатана.

446.Ш в э р г а л а — чалавек, які невыразна гаворыць.

447.Ш к а р э д з ь , ш к а р а д з ь — нікчэмны i скупы чалавек, невыносны па характару.

448. Ш л э п а р — забіты, адсталы, а таксама няўдачлівы чалавек. Ідышызм (яўр. шлэпер — бядняк, жабрак; ад ням. schleppen — валачыцца).

449.Ш м а р а в о з — тут: неахацны чалавек. Даслоўна: асенізатар.

450.Ш п у н д а — нізкарослы, тоўсты чалавек.

4 5 1		. Ш т а м а д з ю к ,		с т а м а д з ю к — хмуры чалавек.
452. М а ў м ы р а			— хмуры чалавек.
453	. Л а т р у г а — гл.			17.
454	.	Ш у б е н і к	—	тут: непаслухмяны чалавек. Гл. 457.

455.Ш у в е й н і к — вар'ят.

456.Ш у х а в е й — пусты, няўстойлівы чалавек.

457.Ш ы б е л ь н і к — шыбенік, злодзей, прайдзісвет, «па якому шыбеніца плача» (заўв. інфарманта).

458. Ш ы ц і к — слова гэта вядома ў розным значэнні: свавольнік ( 3 нар. ел., 294, М. Крыўко, Міёр.); вузкі скураны пояс для падвязвання штаноу (Раст., 292); чарвячок, на які ловяць рыбу (Беларускія гаворкі ў Літве. Картатэка Слоўніка беларуска-польска-літоўскага пагранічча Ін-та мовазнаўства імя Я. Коласа А Н БССР); на Пскоўшчыне — чарвячок, які водзіцца ў мокрым пяску, пад карой прутоў (Даль, Слов, IV, 635). У якім сэнсе ўжыта гэта слова ў даным выслоўі, эбіральнік не адзначыў, але больш верагодна — чарвяк, нікчэмнасць.

459.Ш э п ш а л а — слабы старэча. Магчыма, ідышызм (параўн. яўр. шэ'пшэлэ — авечка).

460.С т р у б а л ь — непаваротлівы чалавек.

461. Б а л а б о с т — гл. 39.

462. В е р т а х л а — няпэўны, легкадумны чалавек. 463. С а л а п а н — гл. 75.

464.Д ы л і г о й д а — высокая i няўмелая жанчына.

465.Т р ы ш к а — баязлівы, нясмелы чалавек.

466.Б i н д о с — дурань.

467.Пра чалавека, заморанага нястачай.

468.Зацялепа — чалавек, які чапляецца за ўсё, няўклюдны.

469. М а с л ё н к а — гл. 75.

470.Р а г і з у л я — гл. 188.

471. Ц я п у ю x — гл. 75.

472. М я р л і н — нежывы, тут: мехаваты, марудлівы чалавек. 473. Ю г а — Яга, Баба-Яга, тут: злосная жанчына.

474. 475. Ю д а — здраднік. Ганебнае слова, што паходзіць з евангельскага апавядання пра апостала Іуду, які выдаў Хрыста за 30 срэбранікаў.

476.Ю р б а л — высокі няўклюдны хлопец.

477.Я г і н я — гл . 473.

480

478. К а с м у л я — гл. 188.

479. З а м а м ы л а — пыхлівая, ганарлівая жанчына. 480. Гл. 88.

4 8 1 . К а м я н ю г а — бяздушны чалавек. 482. В а н у г л і к — смярдзючая асоба. 483. Д у б а е — тупы чалавек.

484. К у р м е л ь — чалавек нізкага росту. 485. Я л д о н — гл. 7.

486.П р а в а л е н н ы — прагны, хціўны чалавек.

487.З а г л о б а — зайздросны чалавек.

488.Л а п е з а — няскладная жанчына.

489.На злую жанчыну. П а д в а р о т н і ц а — тут: відаць, сабака.

490.Пра вясёлую жанчыну, якая любіць паскакаць.

Дражнілкі-кепікі

491. Гавораць таксама чалавеку, які трапіў у госці без запрашэння (тлум. Нос) .

492. Хто вінаваты, той выдае сябе за чэснага, a другі мусіць апраўдвацца.

493. Пра неахайнага чалавека.		на канцы вуліцы.
494.	Д а ў г а в е ц — тое ж, што канцавы, што жыве
495.	Магчыма, мае дачыненне да прыказкі-прыкметы	з народнага ка-

лендара.—«Прышлі Варвары, ноч уварвалі» (Прык., кн. 1, с. 113, №		817—
819).
496. Пра балбатлівую жанчыну i пляткарку. С ц е ш а	— адна	з нар.
форм асабовага імя Сцепаніда; а б ч э ш а — тут: аббегае i	абгаворыць.

497. В е р а ц е н н і к — той, хто выточвае верацёны. 498. Г. зн. набілі.

499.Т э к л а — жаночае імя Тэкля, Фёкла.

500.Гл. 495.

501. Х і м я — Хіма,			адна з нар.	форм асабовага	імя	Яўхімія, Яўфі-
мія.
502% Ш ы м к a		або	Ш ы м к о —	асабовае імя, вядомае ў пісьмовых
дакументах ужо з першай пал. XVI ст.
503. Нос. прыводзіць гэта выслоўе як «насмешку з баранашніц, якія
заэывалі	пакупнікоў».
504.	Б р ы ч —	штаны, звужаныя		знізу i шырокія	вышэй кален,		нак-
шталт галіфэ.
			ПАРАУНАННІ
І . Г а л у з а — тут: галавешка.
2. А б і р ы ч ы ц ь —			абстрыгчы	нядбайна, няроўна;		а б у б н і ц ь	—
астрыгчы нагала.

3.А б к е ш к а ў с я — вельмі запэцкаўся.

4.5. Г. зн. абрабавалі. А б л у п е ж ы ц ь — аблупіць.

6. М а с л а к — масляк, ядомы грыб. Інш. варыянты назвы гл. Жыв. сл., 189: Ф. Клімчук. 3 народных назваў грыбоў.

7.Г. зн. у абадраным адзенні. С т а р ч о ў к а — жабрачка.

8.Ц ы н д а ц ь — цікаваць, выглядаць.

31. Зак. 324

481

9.М а л а д н я — маланка.

10.А д б у ч ы ц ь — пабіць.

11.А д д р э н ч ы ц ь — моцна набіць.

12. В ы л у п к а —		жанчына, якая любіць багата i вычварна апранацца.
13. В я р с т а — тут: верставы слуп.
14.	А д к а в я л і ц ь	— адрэзаць вялікі кавалак хлеба, сала.
15.	С а х а — тут:	развілісты наверсе слуп, які служыць апорай кало-

дзежнага жураўля; таксама падтрымлівае страху ў гумне.

16.Г. зн. вельмі трапна скажа.

17.П а т а р о ч а — тут: пудзіла.

18.Б о н к — авадзень (польск. bąk).

19.Так пра сябе сказаў прымак, які застаўся жыць у хаце сваей жонкі (у гатовай «шпакоўні»).

20.Г. зн. спраўная, спрытная.

2 1 . Л і х і ш э л е г — сцёртая або крадзеная манета. 22. Л і х а я ш а п к а — падраная шапка.

23—27. Па даўніх народных вераваннях, чорт i ўсякая іншая «нячыстая» сіла баіцца крыжа i ўсяго таго, што мае дачыненне да бога i царквы.

28.Л і с к а т у х а — званок.

29.Л а т р у г а — валацуга, гультай.

30.Б a ц ц э — быццам, нібы.

31. Ж у р ж а — распусніца.

32.Г а й д а ч к а — бойкая дзяўчына.

33.Добр, адзначае ліпіначку як народны паэтычны сімвал белізны.

34. Г. зн. лупцаваць неміласэрна. Г a' м a н — біблейскі персанаж, вельмі люты, якога веруючыя яўрэі ў дзень свята пурым у сінагозе сімвалічна «білі», уздымаючы грукатанне бразготкамі.

35.Б л і ш ч а ц ь — тут: заглядаць у вочы з-за цікаўнасці.

36.Б р ы д з і ц ц а — тут іран.: гідзіцца.

37. Пра чалавека, які многа лапоча i				маніць. Ц э п	л і т о ў с к і		— цэп,
які, відаць,		вызначаецца асобым спосабам прывязвання				біла да	цапільна
(параўн. каса-літоўка).
38.	Г. зн. сварыліся. Б у з а в а ц ь		—	тут: сварыцца,		біцца.	Параўн.
бузувацъ	—	біць, лупцаваць (Бяльк.,	94,	Краснап.);	праць.

39.Б у і ц ь — тут: дакучае.

40.Л ю x т а — па Бяльк. нешта лёгкае, паветранае. Больш верагодна — завельмі ўпяклася, аж пацямнела. Параўн. люхта — дымавы ход у грубцы (Жыв. ел., 25, Нав.), люшка — юшка ў печы (Нар. лекс, 43, Гродз.).

41. Г. зн. кашляе моцна.

42. П я л е г а в а ц ь — песціць.

43. В і х л а — тут: агонь — «пра энергічнага чалавека, у якога хутка i спорна ідзе работа» (тлум. збіральн.).

44. Л а п у ш ш а — месца, зарослае лопухам.

45. Д у д а — даволі складаны музычны інструмент, яе нялёгка зрабіць i наладзіць. Адсюль i сэнс параўнання.

46.С т а р ч ы х а — жабрачка.

47.В а л ю г а ц ц а , в а л ю х а ц ц а — хадзіць ківаючыся.

48.Ш a ў п я к — чалавек, які аб'еўся.

49.50. Пра непаваротлівага чалавека. М я р л ю й — нежывы. 51, 52. В а р ы ц ь — тут: парыць, спякотна, горача.

53.Г. зн. самотна.

54. Р а д а ў н і ц а — традыцыйны	дзень	памінання памерлых	у аў-
торак пасля велікоднага тыдня. У гэты	дзень,	згодна прыказцы, «да	абеда

482

пашуць, па абедзе плачуць, a ўвечары скачуць» (Прык., кн. 1, с 100,

№654).

55.В е т р ы ць — бегаць «да ветру»; р э з н i ц а — бойня.

56.Ч a п а — прывязь.

57.Пра адзенне на схуднелым чалавеку.

58.В i с i ц ь — тут: тырчыць пастаянна.

59.Г. зн. вельмі многа.

60.Пра жанчыну, якая вельмі многа лапоча. С я ч о н к а — нажом пасечанае цеста (на локшыну).

61. 62. Набрацца — тут: упіцца.

63. Было сказана, калі гаспадыня паставіла на стол поўную місу бульбы.

64. С к а м у р д з і ц ц а			— скрывіцца, зморшчыцца.
65.	З а в о д н а я	(пра	жывёлу) —	пародзістая, пакінутая		на	завод.
66. 67. Кажуць пра чалавека, які дрэнна сябе адчувае.
68. Ад салдацкіх шапак з чырвонымі аколышамі.
69.	Б а р в і н ч ы к	— барвенак (Vinca), расліна з сінімі кветкамі.
70. Г. зн. вузкія вочы.
71. Так мог сказаць чалавек пасля доўгай бяссоннай ночы.
72.	П е т н а с т о ў к а — дзяўчынка			15 год;	ш а с н а ц ц а т к а		— дзяў-
чына 16 год.
73.	В ы г л а д ж а е ц ц а		— выгладжваецца,		выпрасоўваецца.
74.	Г. зн. як жабрак. Параўн. пець			Лазара	— жабраваць.	Гл. такса-
ма 305.
75.	76. В ы г н a ц ц а,		в ы г о н і с т ы — тут:		вялікім вырасці,		выцяг-

нуцца ўверх; высокі.

77.А л i в а — тут: алей.

78.Ш ч у р — пацук.

79.	Б i.p жа — высокая, худая дзяўчына	(гл. Бяльк.,	86, Краснап.).
80.	Д ы р б а — тонкі, высокі чалавек.
81. В ы р а ч ы ў — вытрашчыў.
82.	В ы с а л а п і л а с я — тут: убралася	i выставілася	напаказ; п а т а -

ро ч а — гл. 17.

83.А п л i к — гаплік.

84.

Насмешка

з

таго,

хто

прыкідваецца хворым (заўв. Нос) .

85.

С у г а к — сугака,

касцяное або

драўлянае

шыла

для

пляцення

лапцей.

86.

Гавораць

пра

чалавека,

які недарэчна i не да месца

ўмешваецца ў

раэмову. Тут П і л і п : заяц. Так у

некаторых

гаворках,

асабліва

ў

Поль-

шчы, завуць зайца, таксама як

мядзведзя — Мішкам,

ката

Васькам i г. д.

(Гл. А.

Аксамітаў. Пра Піліпа

з канапель. «Настаўніцкая

газета»,

1973,

12 мая;

I. Цішчанка.

Добрая

заяўка.

«Літаратура i мастацтва»,

1962,

25 мая).

87.

Р а с я н к a

(Drosera)

— насякомаядная

балотная

расліна, яна

здольна ўсмоктваць дробныя мошкі.

88.

В ы с т р а і л а с я — убралася

(польск.

strój — убранне,

strojniś —

франт).

89.

С н i т к a

(Aeropodium

podagraria)— шматгадовая

расліна,

мала-

дое лісце якой беларускія сяляне некалі спажывалі ў галодныя Бёсны. 90 Г. зн. выгаладаўся.

91.В ы ц ы г а ц ь — падскакваць.

92.К а н д ы б і н а — доўгая жэрдка, або высокае, здаровае дрэва. Параўн. рус. кондовый лес.

93.Л у т — тут: маладая тонкая ліпка.

31*

483

94.В ы ч а г н у ц ь — высахнуць.

95.Г. эн. усё з'еў.

96.	Шыкаць — тут: шаптацца, шушукаць	(Нар. лекс,	60, Слон.).
97.	Гл. 207.	м а т а в і н а	не вытлума-
98.	Высокі, худы, тонкі чалавек. Само слова

чана. Відаць, матавіла. Гл. тэкст з эаўв. 481.

99.С т у д э е н ь — тут: халадзец (страва).

100.Г. зн. невясёлы. В е к а в у х а — жанчына, якая не выйшла замуж.

101.Г. эн. гаворыць добрае, прыемнае.

102.Ж м ы н д а — тут: пустамеля.

103.Гайдачыць — бегаць; с ц я п с к е й — стэпавы.

104.Ч а к у x а — доўбня.

105.К а ц я к — завіток.

106.Г. зн. голас як воўчы вой.

107.Г а л а с а в а ц ь — тут: крычаць, громка, голасна гаварыць.

108.Г а л г а т а ц ь — гаварыць голасна, разам.

109.3 хрысціянскіх легенд пра пекла i пакуты «на тым свеце» за грахі

110.Г. зн. маніць.

111. Конь г р а б е ж и ы — конь, «забраны ў шкодзе» (тлум. FecL),

112.Пра дэіця, якое эахварэла.

113.Пра сырыя дровы. Парауноуваецца з пятніцай, відаць, таму, што гэта быу поены дзень i печ палілі не на поўную сілу.

114—116. Пра тоўстага чалавека. 117. Г л а м н у ў — глынуў.

118, 119. Г л і з о в ы хлеб — ацеслівы; о б р у с — тут: брусок, «што косы мянцяць».

120.Т у р л у ш к а — глушэц.

121.Т а р а ш ч а — чалавек з шырока раскрытымі вачамі.

122.Так кажуць на прысаромленага чалавека (Нос).

123.Сказана пра мачыхў i яе няродных дзяцей.

124.X о x л i к — чорт, чарцяня (Нос, Слов., 683).

125. Цавіна, ц я в і н а — былінка.

126. С а к о л — тут, відаць, сценапрабіўная прылада ў выглядзе важкага жалезнага лома, якая ўжывалася ў старадаўнія часы пры штурме крэпасці (Даль, Слов., IV, с. 262).

127.	Г. зн. добра іграе. К р а л я в е ц к і	— з г. Краляўца ці Круляўца;
даўнейшая славянская назва г. Кенінгсберга		(зараз — Калінінград).
128.	Б а р х а м о т н і к — абадраны, гразны, у рыззі чалавек.

129.Скалка — каменьчык, сколак крэменя 'для крэсіва (Сцяшк., 450, Кар., Дзятл.).

130.Г у р д з е л к а — валляк, кадык.

131.Пра туман.

132.Г. эн. грызуцца як сабакі на бойні.

133.Пужа'льня — пугаўё (у Ваўк. яшчэ пужаліна. Сцяшк., 402).

134.Г. зн. вельмі падобны адзін да аднаго.

135.З б р о д н а я — тут: валачашчая.

136.Пра безнадзейна хворага.

137.Г. зн. моцна паб'юць.

138.Г а п о н — асабовае імя Агафон.

139.Сказана пасля пачутай нечаканай жудаснай весткі.

140—143. Г. зн. мала далі.

144.Л я л ё т а — маларухавая, непрыгожая жанчына.

145.Гл. 20.

484

146.Г. зн. поўная. Б у к а т к а — бочачка.

147.Я ч у к — укормленае парася.

148.Пра поўнае важкае дзіця.

149. Д з ы г а ц ь — скакаць (Сцяшк., 144, Гродз., Мает.).

<150. М у н ш т у к — цуглі.

151.Д р а ц ц а — тут: «вельмі дрэнна спяваць, непрыемным голасам»

(Мяц.).

152. П а с а д — тут: снапы, раесцеленыя на таку для абмалоту цэпам.

153.Ч ы к i р д а — гурт парасят.

154.Відаць, таму, што Случчына даўней лічылася адным з найбольш урадлівых раёнаў Беларусі. Н а з а р у ч э н н я х — на заручынах.

155.Г. эн. як у раю. Параўнанне яўна вынікае з даўніх хрысціянскіх перакананняў.

156.Г. зн. роўная. Л я с к — тут: ляска, кіёк.

157.Л у б — тут: посуд з лубу.

158.К а н ё ў к а — конаўка, кубак.

159.Т р у с i ц ь — імжыць.

160.Г. зн. дом, напоўнены рознымі аздобамі.

161. А л е к ш ы ц к а г р э б л я		— дарога	ў	Гродзенскім	п., якая ішла
ад в. Алекшыцы (зараз Берастовіцкага р-на).
162. Д о х л ы —	тут: худы, танклявы.		У	Барысаўскім,	Карэліцкім
р-нах с к л ю д (склют)	у пераносным	сэнсе — вельмі худы, нязграбны чала-
век (Мін.-Мал., 1970, 124, Уздз.; Мат., 158,			Кар.). С к л ю т		— сякера з
тонкім лязом для абчэевання бярвенняў.

163.Л я к — халадзец (тлум. збіральн.).

164.Гл. 23—27.

165.Д у д о л і ц ь — доўга, працягла піць з кружкі.

166.Д у д у к а ц ь — тут: бурчаць.

167.А б i з м е н — бязмен.

168.Нялёгка зразумець чалавека. У сэнсе чужая душа — цёмны лес.

169. Кажуць жартам на таго, хто курыць вялікую люльку або тоўстую цыгарку (тлум. Fed.).

170.Г. зн. павольна, асцярожна (каб не пабіць гаршкі).

171.Адвярнуўшыся адзін ад аднаго.

172.Г. зн. мала ежы. С i н д з i к — сініца.

173.Есць без апетыту, марудна, нібы не можа разжаваць.

174.Г. зн. без ахвоты, прымушаючы сябе.

175.Г. зн. многа есць, закідвае ў рот, як сыравіну ў гуту.

176.Нічога не значыць, зусім мізэрная колькасць.

177. Жартам пра таго, хто любіць пафіласофстваваць. Любавіцкі рабін — з б. мяст. Любавічы на Смаленшчыне.

178.	З б а в е н н е д у ш ы —	з галіны хрысціянскага	веравучэння:
малітвай,	постам, падзвіжніцтвам	здабыць выратаванне сваей	душы ад веч­

ных пакут на тым свеце.
179. Водгук на працэсы над	ведзьмамі-чараўніцамі ў сярэднія вякі, ка-
лі западозраных у «вядзьмарстве»	спальвалі на вогнішчах.

180.Ж а р ы — рыжы.

181.Г. зн. чакаць добрых вестак.

182.Р а ч а н е ц — міласціна або пачастунак (параўн. польск. raczyć — частаваць).

183.Ж л у к ц і ц ь — тут: піць доўга i многа.

184.Г. зн. тоўстая. П р а ж о н к а — яешня.

185.Б р у ш т ы н — бурштын, янтар.

485

186.Л а т а ц ё — лотаць (Caltha L.).

187.Г. зн. у адзіноце. П у с т э л ь н і к — рэлігійны фанатык, што пасяліўся ў глухім месцы, адасоблена ад людзей.

188.	Л я л я к (Caprimulgus)	—	невялікая	птушка, якая	свае гняздо бу-
дуе часцей на зямлі.
189.	Б э м б а л ь — нешта	не	ў меру	нацягнутае, цвёрдае, вялікае
(тлум. збіральн.). Відаць, змененае польск. bęben — барабан.
190.	С а п р ы н а ў с к і я — ад		назвы в.	Сапрынавічы	Мсціслаўскага

р-на, жыхары якой даўней жылі вельмі бедна, жабравалі.

191.Пра праворнае дзіця. Ж ы г а е ц ь — тут: мітусіцца, хутка бегае (параўн. жыг — хуткае запальванне. Бяльк., 169, Мсцісл.).

192.Г. зн. жылі дрэнна, у беднасці.

193.Г. зн. жыць у нястачы, пастаянным страху.

194.Г. зн. добра жыў.

195.Г. зн. зурім мала, драбок, каліва.

196.Г а р э х а ў к а — птушка з сям'і Барановых.

197.З а в ы е к — карак. Параўн. ст.-рус. выя — шыя.

198.

Г р а м н і ц ы

— 2

лютага па

старому стылю (з нар. календара).

199.

Ж ы ж к а — агонь

(з

дэіцячай

лексікі).

200.

Г i н а — магчыма,

размоўная

форма

асабовага

імя

Гаіна.

201.

З а к а з е р ы ц ь

— закаціць

вочы

i

глядзець

здзіўлена.

202.

З а к в э ц а ц ь

—

забрудніць

(магчыма,

ідышызм:

яўр.

уук-

вэ'и,н — расціснуць, расцерці).

203. З а к г е р к а л і с я

— загаварыліся,

забалбаталіся.

204

. Г. зн. зманіў хутка, доўга не думаючы.

205

—209. Узніклі на аснове народных анекдотаў пра няўдачлівы ган-

даль.

207.

3

нар. анекдота

пра

купца

Заблоцкага, які вёз на караблі мыла

i меркаваў

добра зарабіць

на

ім, але

карабель даў

цечу

i ўвесь

яго

тавар

вадой змыла.

210

. Г. зн. адзінокая.

211.

Пра таго,

хто многа

гаворыць, не

зважаючы

на

іншых

(заўв.

А ним.).

212. З а т у п я н і ў с я

— праявіў

незвычайную ўпартасць.

213.

З а ц я л е с к а ў с я

— запэцкаўся;

д з ё д з я — свіння

(з

дзіця-

чай лексікі).

214

. 215. Раптам прыпыніцца, упсрціся.

216. З б е ш т а в а ц ь

— вылаяць

(польск. zbesztać).

217

. З б р о д а в а ц ь

— лазіць усюды, шукаючы

яды.

218

. З б ы т к у е ц ц а

— здзекуецца

(параўн. польск.

zbytkować).

219. З в і н у л а с я

—

знікла, непрыкметна ўцякла. У Fed.: памерла.

220. Сказана пра заснулае дзіця.

221. З г а р а с т а ц ь

— тут: з цяжкасцю

набыць.

222. З г л а д з і ў

— тут: зглынуў,

знішчыў.

223. В i ц i н а — прэнт.

камель).

224.

К а м ё л а к

—

тут: моцны

кавалак

дрэва

(параўн.

225

. К а м я р д з ё л а к

— тут: здаравяк.

226. Г. зн. вельмі худы. Ш к а б а — відаць, скаба.

227.

Гаворка тут,

відаць,

пра верхняе адзенне. Д в о р к а —

дваровая

служка.

228.

229. С п а с а у к а

— двухтыднёвы пост у жніўні месяцы, у канцы

лета, калі з'яўляюцца асабліва «злосныя» мухі.

230

. П а д а л е ц

— змяя. Паланізм

(padalec).

486

231. Г е м а н —	злы дух (Раст.). Волып верагодна:	Гаман	(гл. 34).
232. Н а ц i н а —	бацвінне, а таксама лісце морквы	i іншай	гародніны.
233—235. Серада i пятніца былі поснымі днямі.
236, 237. Пра чалавека, якога ведаюць «па ліхіх учынках»			(Кйркор),

пра пустога чалавека, які «пацягаўся па беламу свету» (Шпил.). Гл. такса­ ма тэксты з заўв. 21, 22.

238. К а н ф о р , к а м п о р а — камфара. Гаворка	пра сродак народнай
медыцыны, сумесь камфары i гарэлкі для націрання. А	камфара, як вядома,
вельмі хутка вытыхаецца.

239.Г. зн. схуднеў.

240.З я л я п у х а — зялёны, недаспелы плод садавіны.

241.Іран. пра колішні мізэрны надзел зямлі, шырыню загона ў селяніна. Д з я л к а — дзялянка.

242. Пасля дажджу.

243.Г. зн. высахла.

244.Так асцярожна.

245..Параўн. рус. Идут как часы.

246. Н а б э д р ы к і — частка збруі: шляі, якія ідуць ад хамута па ба­ ках каня i злучаюцца папярэчнымі шляямі.

247.П р а х о д к а — прагулка.

248.Г о й д а — высокая, танклявая жанчыиа.

249.Кажуць так, калі каму вельмі шчасціць.

250.Г. зн. ідзе роўна, па прамой лініі. Л я ш ы ц ь — адзначаць край пасеву, градкі-ляхі.

251. Гл. 109.
252. Н я в ы в а л а к а — той, хто ўсё робіць вельмі марудна.
253. З л ы г а н ы я	— запрэжаныя ў ярмо	валы. Тут: у пары,	разам.
254. Д з е д а в а я	в я ч э р а — абрадавая	вячэра на дзяды, у	дзень

памінання нябожчыкаў. «Змарлыя душы», згодна з даўнімі павер'ямі, прыходзяць на гэту вячэру; для ix пакідаюць на стале ежу.

255.Водгалас прыгоннай эпохі.

256.Гл. 171.

257.Г. зн. расказвае гладка, паслядоўна.

258.Б а д а к — асот.

259.К а л я i ц ь — коліць.

260.Ц э р — тут: ніжні пласт бярозавай кары, мязга.

261. Г. зн. непасоленая страва.

262. Падсмейванне з	таго,	хто не разбіраецца ў колерах. К а р м а з ы-
н о в ы — цёмна-чырвоны	колер	(кармазын — у мінулым прывознае цёмна-

чырвонае сукно для багатага адзення).

263.Г. зн. тоўстая, з вялікім брухам. Ч о п — вялікая бочка ў бровары.

264.П о р х а ў к а — шарападобны неядомы грыб, які пры высыханні рассыпаецца на пыл, «на порах».

265. Г. зн. тупая. П а д н о с а к	— падэшва; п а д о с а к	— жалезная
палоса пад воссю ў возе.
266. М а т ы л і ч н а я авечка —	авечка з захворваннем	лёгкіх, якое ў
народзе завецца матыліцы.

267.К е ш к а ц ц а — забаўляцца, а таксама — варушыцца.

268.С а x о р — вілы для гною.

269.	В о м i г а —	нешта вельмі	салонае,	атрутнае	або надвычай	кіслае.
270.	Г. зн. вельмі	кіслае. Само	слова	г i р о с	збіральнікне	растлу-

мачвае. Відаць, ад літ. girą — квас.

271. К с ё н ж к а — кніжка (польск. książka).

487

272.Пра страшныя праклены.

273.Г. зн. няма.

274.К о ш к а ц ц а — тут: грэбціся.

275.К р а м — купленая ў краме тканіна.

276.А р д з е л ь — ярка-чырвоная кветка.

277.Пра здаровага, румянага старога.

278.Г. зн. увесь час у рабоце.

279.Г. зн. баіцца. Па даўніх народных павер'ях, у час навальніцы Ілля (у язычніцтве — Пярун) б'е маланкай па чарцях.

280.Г. зн. у коле вадзянога млына.

281. У каня.

282.Б а з а р н і ц а — базарная гандлярка.

283.Б а р а н і ш н і ц а — гандлярка абаранкамі.

284. Я к на г в а л т — клічучы на дапамогу (Нос, Слов., 111). Але тут, можа быць, гвалт — прыгонная павіннасць, загадванне «на гвалт», бо інакш больш правамерна было б: крычаць гвалт або гвалту.

285. Заснавана на прыкмеце.

286.К у б л і ц ц а , к у п ч ы ц ц а — уладкоўвацца.

287.Іран. пра беспарадак. А д э л ь с к — мястэчка каля Гродна (зараз веска ў Гродзенскім р-не), якое было вядома сваім кірмашом.

288.	Б а р д а д ы н — тут:		адзінокі,	беспрытульны	чалавек. Відаць,
скажонае бернардзін		— манах каталіцкага ордэна.
289.	З д о б н ы	г р ы б —	баравік;	«яго як ломяць,	дык трашчыць».

290.Л а с i ц а — ласка, звярок (Mustela nivalis).

291. Гл. 228, 229.

292.С л а т а — дрэннае надвор'е з дажджом, снегам. У пераносным сэнсе — назойлівы, дакучлівы чалавек.

293.С л я п е ц — сляпень.

294.Г. зн. вельмі хутка, не паспеўшы агледзецца.

295.П л е в у ц і н к а — плеўка.

296.Г. зн. высокі лоб.

297.Л у з к а н — гл . 114—116 .

298.Л ы б i ц ц а — усміхацца (рус — улыбается).

299.Л ы г а ц ь — хутка, спяшаючыся, есці.

300.Параўнанне з барсуком, відаць, таму, што ў яго морда белая. Але, магчыма, гут іронія: у барсука (Meles meles) поўсць грубая i даўгаватая.

301. Г. зн. многа п'е. Ф а р ы н а — бочка.

302.Л э п а ц ь — абмацваць рукамі.

303.3 успамінаў пра цяжкае мінулае.

304.В о р а п е н ь — гультай.

305.Л а з а р — персанаж духоўнага верша, песні рэлігійна-хрысціян- скага зместу. У яго аснове — евангельская прытча пра багацея i жабрака Лазара; пакрыты гнойнымі язвамі, ён паміраў, лежачы на сметніку супроць дома багацея.

306.Гл. 304. П а в а л а — дрэва, паваленае бурай.

307. Ляжаць нерухома, выцягнуўшыся. П л а с т о к , п л а с т , п л а с -

цi к — тут: нешта спрасаванае, зляжалае, важкае.

308.П р а с л а — тут: паваленая агарожа.

309.Гл. 304. А п о к а — тоўстае бервяно.

310.Тут i ў наступных 5 выслоўях: скаэаць што-небудзь нечакана, недарэчна i груба.

311. С к а ж э н н ы — вар'ят, адурнелы.

488

312.	Так сказаў стары чалавек.		С ы п л ю ц ц а	як	п р у с а к і	—
тут: паміраюць у мностве.
313.	Н я с т а н н ы	— нязграбны, «як удоўж, так i ўперак».
314.	П о ў п р ы ц а	— металічная	планачка пад	верхнім каменем		у
жорнах.

315.Было дададзена: «Усё разумее, а маўчыць».

316.С ы м — тут: сом.

317.Г а л а й к а — балбатлівая жанчына.

318.Гл. 2 3 - 2 7 .

319.Ю х ц і н а — скура ў час выраблення.

320.Г. зн. нячысты твар, у рабацінні або прышчах.

321. Г. зн. тоўсты, круглы твар.

322.Гаворка ішла пра гарэлку.

323.Маскаль — царскі салдат.

324.Г. зн. не зусім родныя. З в а д н ы я — не адзінакроўныя, але

«зведзеныя» ў адну	сям'ю,	дзеці не аднаго бацькі, але адной маткі,
ці наадварот.
325. Г зн. жывем у згодзе.
326. П я р ы н а	— рэч	недасягальная ў старым сялянскім быце.

327.П у р х а ў к а — порхаўка. Гл. 264.

328.Аналагічна 326.

329.Г. зн. багаты стол, застаўлены стравамі.

330.М у л — рачны, аэёрны глей.

331.С і н ю г а — кіндзюк, страўнік, рубец у жывёлы.

332.	Г. зн. моцна ўпіўся. Б э л я,	б э й л я	— бэлька, бервяно. Магчы-
ма, Бэйля	— яўр. асабовае імя; тады	выслоўе	мае мясцовае значэнке.

333.Тут, відаць, пра п'яніцу. М у л — гл. 330.

334.Г. зн. вельмі ўпіўся.

335. Ч о п . Сэнс	слова на	месцы	запісу	забыты:	«А што такое чоп, не
знаю. Тэта, можа, у	смалярні	чоп,	бочка	такая».	(Мяц., 150). Гл. 263.

336.Н а в я л і ў с я — прыліп, прычапіўся.

337.Трапіў у бяду. Гл. таксама 236, 237.

338.Г. зн. скурчаная.

339.Сказана пра свіней.

340. На дзяды	на стол ставілі многа страў. Гл. таксама 254.
341. П а м а к —	намоклае бервяно, палена.

342.Гл. 292.

343.Гл. 34.

344.Г. зн. упіўся (тлум. Fed.).

345.Б а т л е й — тут: батлейшчык.

346. Як не		п о к н і ц ь — як	не лопне.
347.	348. Г. зн. залішне наелася.		мясцовай падзеяй. М а р к у н ы —	вес­
349.	Відаць,	звязана з нейкай
ка ў Астравецкім р-не.
350.	Н і ц а я	с к у л к а — глыбокі нарыў, што цяжка прарывае.		Гл.
таксама «Гадзі як ліхой скуле».
351. Н а с а д з і л і с ь — тут: залішне наеліся.

352.353. Г. зн. выхваляліся.

354.Н а с т ы р а н — настырны, упарты. 355, 356. Гл. 334. В а п р ы — вепрукі.

357.Н а ц ю к а в а ц ь — тут: напакаваць (параўн. цюк).

358.Г. зн. не ўдасца зрабіць (учшыкнуць).

359.Гл. 21.

48?

360.	Т а р а д э й к а	— тут: вазок,	драбінкі.
361. Узор выслоўя, якое ўзнікла ў пасляваенныя гады.
362. Гл. 134.
363.	С а р а к о ў к а	— дзве грыўні, дваццаць капеек; таксама — даў-
няя мерка гарэлкі: адна саракавая частка вядра.
364.	К у м і л ь г а м	— стрымгалоў, імгненна.
365.	Тоўсты, непаваротлівы, маўклівы чалавек. М е н ь — мянтуз (Lo-
ta lota), які летам маларухома жыве пад каменем, карчагамі.
366.	С т а ў б е н ь — тут: дурань.
367.	М a м ы р а — надзьмутая, замкнутая, капрызная асоба. (Юрч.,
1977, 260).
368. П і т у ш а ч к а		— маленькі (на 1,0—0,5 л) гаршчочак, у якім звы-
чайна кіпяцяць малако (тлум. збіральн.).
369.	В а н ц ы п а р — Люцыпар,		у хрысціянскай міфалогіі — Сатана,
уладар пекла.

370.М я л а — таўкач.

371.Пастаянна ваэіцца, займацца чым-небудзь нязначным, малака-

рысным.

372.П о м а з — помазка для змазвання патэльні тлушчам.

373.Гл. 371.

374.Г. зн. кароткая ноч.

375.С у с л а — тут: нязграбная жанчына.

376.Н а ч а — як, нібы, нібыта.

377.Насмешка з таго, хто занадта сам сябе хваліць.

378.Г а л г а л — брудная ануча.

379.Гаварыць з непамяркоўным чалавекам (тлум. збіральн.).

380.Ф л ю н д р а — неахайная жанчына. П а д б р ы н д а ц ц а — за-

пэцкацца.

381. П а з б ы т к а в а ц ь — падсмяяцца. Параўн. Прык., кн. 2, с. 399,

№ 2 4 7 1 .

382. Г. зн. пайшоў за чымсьці i доўга не вяртаецца (Параўн. Прык., кн. 2, с. 308, № 1330).

383.Ад стомленасці.

384.Боль у грудзях.

385.П а л я н т а в а ц ь — гарлапаніць i моцна лаяцца.

386.К о л ь к а — моцны калючы боль (параўн. польск. kolka, рус. ко­

лики).

387.Гл. 170.

388.Г. зн. трапіў якраз.

389.	Г. зн. тлусты, тоўсты. Т а л а н		у Карэліцкім	р-не — участак	зям-
лі ( 3 нар. ел., 94).
390.	Г. зн. гладкія,	тоўстыя. П а ч ы н а к — вялікае верацяно, на			якое
навіваюць пражу з некалькіх верацён.
391.	Х р а п к а —	ножка, цвёрды	стрыжань у	качане капусты.

392. Л о н с к i — леташні (польск. łonski). 393. Г. зн. добра, з ахвотай паелі.

394.Г. зн. прапаў. У Fed.: «Хутка, як на быстрыні».

395.В е с л i ц а — лесвіца.

396.3 даўніх павер'яў пра пярэваратняў.

397.Ш ы x л я — ліхаманка.

398.399. П е р а п а с ц і — тут: схуднець.

400.Г. зн. печ моцна напалена.

490

401. Г. зн.	кіслае,		горкае.	П а з ы л к а — шчолак		(Бяльк.,	309, Касц.,
Краснап.).
402. В i д у к,		с а м а с е й к а		— мак-самасейка.
403. П л я х а ц ц а — плюхацца.
404. Г. зн. бярэцца за непасільную работу.
405. К а з а л ь н і ц а			— балкончык у касцеле,		дзе	ксёндз	выступав са
сваімі казанямі.
406. Гэта выслоўе можна разумець па-рознаму: i сцвярджальна, i ад-
моўна.
407. П я к е л ь н і к — мучанік, пакутнік.
408. К о т	п а м ы й н ы — валачашчы, бяздомны.
409. На тройцу (сёмуху) па даўняму звычаю хаты прыбіраліся зеля-
нінай.
410. 3 даўніх		народных павер'яў.
411 . Г. зн. зусім мала.
412. У Чанстахове (Польшча) з даўніх часоў					захоўваецца		святыня ка-

толікаў—«цудадзейны» абраз божай маці (matka boska Częstochowska). Адсюль зразумела, што іменна тут, згодна перакананняў веруючых, трэба

было чакаць розныя каварныя дзеянні нячысцікаў.

413. Г. зн. з ахвотаю, прагна

есці.

414.

Н а

д у х у — тут: на споведзі.

415.

В а ў ч к і — калючыя

кветкі

дзядоўніка;

р а п е й — дзядоўнік.

416.

С л я в я д а — дакучлівы

чалавек.

417.

Г. зн. зайшоў на хвіліну.

418.

Л ё с ь — лясь, ляснуць.

419. П р ы ч а с ц е

— адзін

з

абрадаў-таінстваў хрысціянскай царквы.

420. П ы п ц i — вялікія ногці, кіпцюры.

421 . Пра вельмі балбатлівага чалавека.

422.

Г. зн. добра

рабіў.

423

. Т а г р о ч н ы

— сёлетні

(польск. tegoroczny).

424. Р а з б у х а ў с я — растаўсцеў.

425. Г. зн. стаў тоўсты, сыты.

С л i м е н ь — слімак.

426. К у р к у л ь

(укр.) — кулак.

427. Л а н т — гл.

304. Параўн. л а н т у х

( 3

нар. сл.,

59, Нав.:

Гэты

лантух цэлы дзень на печы пралежыць).

428. Ш п э к т а р (спектар) — гандляр-пасрэднік.

429. Г. зн. раэзлаваўся, раз'юшыўся.

430. Захавалася як успамін пра брацтвы, рэлігійна-нацыянальныя

арга-

нізацыі

праваслаўнага

гарадскога

насельніцтва,

якія існавалі ў Беларусі i

на Украіне ў XVI—XVIII стст. пры цэрквах.

431. На таго, хто сядзіць раскінуўшыся ( Н о с ) .

432. Гл. 276.

433. Л о ў^м а — лойма, вобраз

злой

звышпрыроднай

істоты — чарціхі.

Параўн. літ. laume — ведзьма.

434. Р а с а м а х а ,

звер з

грубай

i

доўгай

поўсцю; у

пераносным

сэя-

се — неахайная

жанчына.

параўнання як.

435. Выслоўе пашырана i сцвярджальна, без часцінкі

(Гл. Прык,. кн. 2, с. 129, № 1421.)

436. Я г i н я — злосная жанчына,

баба-яга.

437. Жартам, вялікі рот (як вароты), многа есць.

438. М е л i н — млён, палка-дзяржанне,

якой

круцяць

жорны.

439. Г. зн. тонкая рука. Ш в о р а б — верабей.

440. С л о в а — тут: як, нібы

(рус.

словно).

491

441. Р ы х т ы к — тут: якраз, нібы (ад ням. richtig — правільны, сапраўдны).

442.Пра тканіну.

443.Г. зн. марудна збіраецца.

444.Г. зн. спакойнае. С a ш а — шаша.

445. Я т р о ў к i — жонкі родных братоў. У дарэвалюцыйнай вёсцы некалькі жанатых сыноў часта жылі ў адной хаце са сваімі бацькамі, таму сваркі між ятроўкамі былі звычайнай з'явай.

446.	Гл. 440.	'
447.	Г. зн. мала сена. На куццю, абрадавую вячэру на каляды, на
стол насцілалі сена, якое назаўтра аддавалі жывёле.
448.	С к а р а д а	— лясная трава панікніца (Geum L.).
449. Г. зн. зводдаль (ад міскі за сталом, ад чалавека i г. д. ).
450.	Нібы яго не датычыць, нібы ён не вінаваты.
451.	С і н д з і к	—гл. 172.
452.	Пра чалавека, які ссінеў ад холаду.
453.	А с п і д к а	— злосная жанчына (параўн. аспід — змяя).

454.Давёў да крайняга раздражнення словам.

455.С к а с а з у р ы ў с я — скасіўся. Гл. таксама 23—27.

456.Валожынскі, магчыма, таму, што ў Валожыне спыняліся гурты жывёлы, якія пераганялі з Вільні ў Мінск. Адсюль i народная этымалогія

самой назвы мястэчка: « 3 Вільні гналі ў Мінск валоў прадаваць, i		тут
рабілі папаску, вялікі лес быў, тры карчмы. Таму назвалі	Валожына	або
Валы жань: Валы жэнь!—гані». (Зап. М. Грынблат у 1974	г. у г. п. Вало-
жын ад Фёдара Мікалаевіча Гарбачэўскага, 70 г. 8.74.82).

457.Гл. 124. ^

458.С к а п е ў — растаў.

459.С к р о м і ў с я — сцішыўся.

460.С к р э н д а е — тут: скрыпіць.

461. Гл. 440.

462. С а ў м э л а — чалавек, які ходзіць туды-сюды		без справы.
463. «Каб... зверху была вузкая,	a знізу была	прышыта аборка»
(Бяльк., 30).	Слов., 233; кепік — дурненькі).
464. К е п к а — дурніца (гл. Нос,

465.Г. зн. не спалі. На Купалле моладзь усю ноч забаўлялася.

466.С п а м о г с я — тут: прагна накінуўся.

467.Шырокая спіна (у бугая).

468.Пра чалавека дужага i нятоўстага.

469. Жартам пра нейкага мясцовага няўклюду.

470.	Я л ь ч ы к — ялец, рыба з сям. карпавых (Leuciscus leuciscus).
471.	Гл. 452.

472.Ш у р п ы —падпоркі, слупы-сохі ў гумне.

473.С т о ц ь — старчма.

474. З а т к а л а — затычка. У пераносным сэнсе — чалавек «нерухавы, які замінае» (Янк., 545).

475.Н а т а р ч а н ь — патарчака, тычка.

476.С т а ў б у н — тут: стаяк, а таксама кветканоснае сцябло цыбулі,

часнака; вядома яшчэ печ-стаяк пад такой назвай (Сцяшк., 472, Воран.).

477.Гл. 440.

478.С а в я к — падбярозавік, абабак.

479.Л у н я в а т ы — слабы, прыбіты чалавек.

480.С к а б а р д з і н а — кашчэй, схуднелы стары.

481. Г. зн. схуднеў.

492

482.С т а ў б е н ь — тут: стоўб, слуп.

483.С т р о п а н ы — спутаны, звязаны.

484.Г. зн. высах, схуднеў. С ц е н ь — цень.

485.Д р a м а к i— тут: нязжатыя каласы.

486.Г. зн. многа страў. Гл. 254, 329.

487.Пра худую, танклявую жанчыну.

488. Пра худую жанчыну. Х а р а н г е у к а — царкоўная ці касцельная пратэса, харугва, палотнішча-абраз на дрэўку, якое насілі на працэсіях, пахаванні i г. д. (Параўн. польск. chorągiewka — сцяжок.)

489.Г. зн. белыя, чыстыя сцены.

490.Г. зн. тоўсты, тлусты.

491. П а р ш у к — парсюк. 492. Пра ліхога чалавека.

493. Г. зн. спакойна, пакорліва. С п а с — тут:	абраз спаса, збавіцеля.
Тлум. Fed.: Нічога яму не бракавала, жыў у поўным	дастатку.

494.Р а п я x i — відаць, рапей, шышкі дзядоўніка.

495.А з я з ю л е н ы — паўсонны, нібы п'яны.

496.Б л а ш ч ы ц а — клоп.

497. Так кажуць на лянівую жанчыну. К о п ш а вядома як вобраз нар. дэманалогіі, як злы дух (Шпил., 181).

498.П э р с . Значэнне слова інфармант не ведала. У канстэксце: «Усе дзеці ўжо палеглі спаць, а гэты сядзіць, як пэрс». Магчыма, скажонае рус. один, как перст.

499.С а л о x а — гл. 380.

500.С у г н е й — суровы, неразгаворлівы чалавек.

501.Пра чалавека, які апынуўся ў цяжкім становішчы.

502.Было сказана пра тое, як сядзіць касцюм на чалавеку.

503.Пра заспакоенага чалавека.

504.В ы с к і д з ь — выварацень.

505. Ш ч а м е л ь — шмель; к а м а н і ц а — травяністая расліна з блакітнымі кветкамі.

506.Н а р ы т н і к і — частка збруі. Гл. таксама 246.

507.В е л е — многа (польск. wiele).

508.А б х о д з і ц ь — цікавіць, непакоіць.

509.Параўн. Прык., кн. 1, с 416, № 1642.

510.Гл. 361.

511.Гэта выслоўе Fed. тлумачыць іншымвыслоўем: Так, як ад каваля вугаль купляць, г. зн. ён самому патрэбны.

512.Г. зн. пэўна, безумоўна.

513. В а й ц е х адзначаецца	каталіцкім	календаром 23 красавіка па но-
ваму стылю. Раней супадала з	Юр'ем (23	красавіка па старому стылю),
калі пастухі спраўлялі сваё свята.

514.Сляпы i с к a ў с я — тут: сляпы шукаў.

515.Пра коціка.

516. Г у с я н я	п я т р о в а е — позна выседжанае (Пятро —29 чэрве-
ня па старому стылю), а таму кволае, малое.
517. Т а л а к а	— тут: таўкатня.	Але, маг
518. С i т к а,	с i'т a ў к а — пліска (Motacilla; Янк., 545).
чыма, тут параўнанне з ножкай грыба-махавіка (параўн. сітнік i		сітавік на
Пскоўшчыне — грыб махавік. Даль, Слов., IV, 189).

519.Гл. 34.

520.Гл. 109.

521. 522. Т а x т о л ь, т а х ц і — відаць, словы гукапераймальныя, ад

493

тахацъ — ляскаць, стукаць (Бяльк., 441, Краснап.), тут: гучна запіхваць.

523.Г. зн. у аднолькавым стане.

524.Т л е е — тут: ледзь трывае, высыхае; с т а ў — сажалка.

525.Гл. 287.

526.П р а ў з а к — тонкі раменьчык.

527.Пра грубую тканіну. П а д р у б а — тут: абшыты падол спадніцы.

528.З а б о й н я — вялікая бочка для захавання жыта.

529.С а б а ч а я г а н д л я — сабачае зборышча, гайня.

530.Маюцца на ўвазе землетрасенні, якія там адбываліся.

531. С я л ь н і к — сяннік.

532.Г. зн. многа есць (жарт.).

533.Г. зн. зусім. не трэба.

534.Г. зн. абгаворваюць чалавека.

535.Т у р л ю д з і ц ь — надакучліва лапатаць.

536.Пра з'яўленне каго-небудзь у патрэбны момант.

537.Т э н с к н а с ц ь — туга, сум (польск. tęsknota).

538.П о л ы н ь — тут: полымя, агонь.

539.У з н а ц i — тут: у знаёмых людзей.

540.Г. зн. зацішна.

541.Гл. 20.

542.Г а п к а — рыбацкі човен.

543.Г. зн. шумна. Г а м э р н я — шумнае зборышча людзей. Відаць, ад гамарня — кузня медніка, у якой заўсёды раздаваўся стук.

544. Г. зн. цёпла. 3 а г а т а — ацяпленне хаты на зіму. « 3 лесу моху навязем i закладзем каля хаты» (Сцяшк., 171, Слон.).

545.Непарадак у хаце.

546.Л а м ы — кучы галля ў лесе.

547.Гл. 417.

548.549. Па сэнсу аналагічныя выслоўю «Выскачыў як Піліп з канапель». Гл. 86.

550.У в а ж а л і с я — вымаклі i забрудзіліся.

551.У в а л i ц ь — тут: пабіць.

552.Тлум. інфарманта: «Зімой у лапцях хадзіла, а на весну валенкі

купіў».

553.Насмешка з няўдала зробленай справы. С а л о х а , ш а л о х а — тут: дурнаватая жанчына (Нос) .

554. П а в о й — павойная расліна (Calysteria), вядомая яшчэ пад назвамі павітуха, уюнок.

555.Пра раззлаванага чалавека.

556.Г. зн. густая.

557.Гл. 402.

558. Пра неахайнага чалавека. Аб паходжанні гэтага параўнання: «Адна дружка з вёскі Ахонавічы калісьці вельмі закапала ўсю сукню тлусцям i воткай; цяпер на дзяцей ці дарослых, якія брудна ходзяць, гавораць: укапалася, як ахонаўская дружка» (Сцяшк., 38).

559.У н у р ы ц ц а — тут: заўзята ўзяцца за справу.

560.У п i р л i ў — упарты.

561. У іншай будове вядома як прыказка (Прык., кн. 2, с. 415—416,

№138. 140).

562.Т a п i л а — багна.

563.У т л ы — слабы.

564.У т р а в э у с я — унадзіўся рабіць шкоду.

565.Гл. 23—27.

494

566.С к о ч к i — блохі.

567.Гл. 402.

568.Гл. 109.

569.В е р х а в о д к а — тут: верхні слой вады ў калодзежы.

570.Н а л i т о к — сакавітая, спелая садавіна.

571.Тут іран. Д р а п я н к а — матузок, вяровачка.

572.Вялікая i пуставатая хата.

573.Г. зн. зграбная, чыстая.

574.Гл. 572. ^

575.576. Х а ў к а ц ь — хапаць паветра ротам.

577. Р а ў г е н я — рэдкая страва з запаранай i заквашанай жытняй мукі, кулага.

578.Ц i б а x — кветканоснае сцябло цыбулі.

579.Г. зн. худы, згорблены. Гл. 93.

580.П а д з і м а н ы — тоўсты, сыты.

581.Пра высокага i дужага чалавека. Р ы д в а н — вялікі даўні экіпаж.

582.П а в е с м я н ё — невялікі скрутак ачэсанага льну.

583. Гл. 390.

584.Х л ы н к а ц ь — блукаць (Юрч., 1966, 213).

585.А п у д а л а — неахайны чалавек, даслоўна: пудзіла.

586.А б к в э ц а н ы — брудны, замазаны. Гл. 202.

587.А т л у м л е н ы — тут: аглушаны, хмурны.

588.Х а н я н ё м — ганарліва, напышліва.

589.Гл. 587.

590.A т н i м a ч — неахайны, брудны чалавек.

591.Б э й б а с —гл. 304.

592. Д з ы б а, д з ы б а л а — той, хто вельмі павольна ходзіць; высокі, нязграбны чалавек.

593.Ж a ў м е р — вялы, нерашучы чалавек.

594.З м ы д з г а н ы — прысаромлены чалавек.

595.З у н д а л ь — высокі лянівы чалавек.

596.К о к а в і н ь — певень.

597. Пра таго, хто апрануў на	сябе адно	на	адно	розную адзежу;
«Прэць адно на 'дно, ходзіць тады,	як куль»	( 3	нар. ел.,	240).

598.М а р а — у розным значэнні: здань, злы дух; таксама гл. 380. («Людзей лякаеш, ідзі прычашыся.»)

599.Р а с с о х а — дрэва, жардзіна з развілістым канцом.

600.Н я п р а н ы — нямыты, брудны.

601.	П а	д э р в а — худая, з надарваным здароўем жанчына.
602.	603	. Р а с а м а х а , р э ў з а — гл. 380.
604.	В i ж — чалавек завельмі цікаўны, які ўсё выглядае i выведвае.

605.У т р а п л ё н ы — звар'яцелы.

606.Л у н ь — тут: лунацік.

607.Г. зн. неахайна ходзіць. У Бяльк., 62: асм'ётка — атопак.

608.Г. зн. асцярожна.

609.	610. С а л о х а , д з ю н д з і х а — неахайная асоба. Гл. 380.
611.	Ч у п і л а — непаваротлівы чалавек.
612.	Пра карову.
613.	С к а у т — значэнне слова інфармант не ведаў. Магчыма, склют.

(Гл. тэкст i заўв. 162.).

614.Х р у с ц е л ь — птушка драч, дзяркач (Сгех сгех; рус. коростель).

615.Ц м ы к — смык скрыпічны.

616.Х ы р а ц ь — кашляць.

495

617. Д з я ц е л і н а — канюшына.

618. Ц у б к і — цвёрды, зацвярдзелы (параўн. цубчэцъ — станавіцца неэластычным, цвёрдым, цубкім. Янк., Дыял., III, 143, Глуск.).

619.Г. зн. цыбуля з высока парослым перем.

620.Гл. 8.

621. Ц ю х а е ц ь — бяжыць. 622. Гл. 109.

623.Б а г л а и — гл. 304.

624.Г. зн. марудна, павольна.

625.Малое дзіця за маткаю.

626.В а н з э л а к — клунак (польск. węzełek).

627.Гл. 341.

628.Г н ё т — тут: цяжар, камень або бервяно для прыціскання.

629.Н а ч ы б у р ч ы ц ц а — натапырыцца.

630.Гл. 18.

631. В ы г і н д ы р в а ц ц а— крыўляцца.

632.В ы ц я г а ц ц а — тут: плакаць, бедаваць.

633.А с т а ш о н ы — звар'яцелы.

634.Л у п i ц ц а — тут: моцна крычаць.

635.С у р м а — відаць, сурна або зурна, усходні духавы музычны інструмент тыпу флейты.

636.	Ч а і ц ц а — падпільноўваць, падкрадвацца		(польск. czaić się).
637.	Пра зладзеяватага чалавека.
638.	639. Ч а т а в а ц ь — вартаваць, пільнаваць		(польск. czatować).
640.	Г а м а н — тут: д'ябал. Гл. таксама 34.
641. K p y к — тут: крумкач,		воран. Параўн. польск. kruczy — вараны',
чорны; kruczowłosy — чорнавалосы.
642.	С м а г о л ь — галавешка ад смольнага карча.
643.	Б у р а к ц в і к л о в ы	— чырвоны сваей	прыроднай чырваннкх

Параўн. рус. свекла.

644.Г i л ь — снягір (Pyrrhula pyrrhula).

645.Р ы ж о к — відаць, грыб рыжык.

646.Іран., гл. 287.

647.Г. зн, не мякка, далікатна, а рэзка, прычыняючы боль.

648. Ш а р а х о н і ц ц а — задаецца, ганарыцца.

649.Пра дзяцей, якія добра ядзяць: «То хлеба кусок, то яблычка, то йшчэ што». Ш а ш о л к а — шашаль; ш а ш о л і ц ь — тут: добра есці.

650.Ш л а к а т а ц ь — казытаць.

651. Ш н а р ы ц ь — шукаць.

652.	Б а к а л а — рассеяны, няўважлівы	чалавек.
653.	Было сказана да дзіцяці. Ш в	а й к а — шыла, у Шчуч. р-не

<3 Нар. ел., 59) — спіца для пляцення лапцей.

654.А н ц у ю д — чалавек, які не сядзіць на адным месцы.

655.Гл. 590. Х о ў р а — народная форма асабовага імя Фяўронія, Хаў-

роння.

656.Марна шукаць тое, што знаходзіцца тут жа, пад рукамі (у даным

выпадку — у зубах). М а м о н —	даўняе i рэдкае асабовае імя (у царкоў-
ным месяцаелове вядома яшчэ імя	Мамант).

657.Гл. 285.

658.Гл. 340.

659.Ж a ў н а — чорны дзяцел (Dryocopus martius).

660—662. Пра балбатлівага чалавека. М я н т а — мянташка. П ы-

496

ц е л — прыстасаванне	ў млыне	для пытлявання, асабліва тонкага памолу
жытняи мукі; ц э п	л і т о ў с к і	— гл.37.

663. Ц е л е — цяля, цялё.

664, 665. Вельмі падобны адно на адно.

666.Пра тлустага гуся. А п о к а — тут: тоўстае бервяно.

667.Г. зн. баліць галава ад размоў (тлум. Fed.). А ш ч э и а — вочап,

€элька.

668.Калі не хапае чаго-небудзь неабходнага.

669.Б я г у н к а — панос.

670.В о г i р — зухаваты чалавек.

671.Пра дзіця: тоўстае, пухлае. Г а м о л а к — кружок сыру, які вы- «сушваецца на сонцы. (У Краснап. р-не гамула — клёцкі з бульбы. Бяльк.,

132;	у Полацкім р-не агамёлак, гамёлак—	вялікі бясформенны кавалак	хле­
ба або сыру. Нар. ел., 195, 197; у гаворках Заходняй Браншчыны			гаму­
ла—	няўдала спечаны бохан хлеба. Раст.,	76.)

672.Пра нешта вялікае.

673.Г. зн. штодзень, пастаянна.

674.Пра ўпацелага чалавека.

675.676. Такі самы, так падобны.

677.Г. зн. жылі спакойна, забяспечана.

678,	679. З а с ц е н к у ,		з а	с ц я н у	— тут, відаць:		за	мяжу	свайго
ладзелу,	загону, сваёй	сядзібы. Параўн.: Засценак—				ворныя		i сенакосныя
землі, якія апынуліся па-за			межамі сялянскіх надзелаў пасля					«Уставы на
-валокі»	1557 г. (БелСЭ, т. 4, с. 521). Fed. тлумачыць:						«Немач		напала».
Такі пераносны сэнс зусім дапушчальны ў даным выпадку.
680.	Г. зн. не хочацца есці.
681.	Пра чалавека, які пачырванеў.
682.	Пра малое дзіця.					не	тлусты»		(Нар.
683.	Г. зн. чалавек	«ускормлены, але моцны i
jveKC, 15).
684.	К у р д у п і л ь	— нізкарослы чалавек.
685.	Пра непаваротлівага			чалавека.	М л ё Ъ — палка, якой				круцяць
.жорны.

686.М о м с а — чалавек, які многа есць.

687.А г а з л i в ы — надакучлівы.

688.Г. зн. непарадак, усе хватаюць, «урываюць», хто што хоча.

689.Пра чалавека, які мае гнеўны або пакрыўджаны выгляд.

690.Г. зн. жывецца добра, у поўным дастатку.

691.	Вельмі стаміліся.
692.	Пра бесталкоўшчыну.
693.	Гл. 114—116.
694.	Пра крэпкае, здаровае дзіця.
695.	Пра тоўсценькае дзіця.
696.	Пра блытаную гаворку.
697.	Г. зн. вельмі многа.
698.	П у р х а ц ь	— вельмі злосна, адрывіста бурчаць.
699.	Г. зн. зусім не адчувальна.
700. Гл. 114-116.
701.	Г. зн. аслабла (тлум. Fed.).
702.	Не хочацца.
703.	Г. зн. усё ведае, мяркуе.
704.	Г. зн. ведае, як адбылося, хоць сам i не бачыў
705.	К а л а н і ц а	— калёсная мазь.
32. Зак. 324.		497

706.К о ў л а к — звяглівы чалавек.

707.Г. зн. моцна загарэў.

708.Вельмі дакладная вага.

709.Г. зн. загадзя здагадаўся.

710.Маецца на ўвазе прыгажосць i чысціня ў памяшканні.

711.Пра вельмі раззлаванага чалавека.

712. Г. зн. зусім мала,		драбочак. У ш ч о п ц і — колькасць чаго-не-
будзь,	якую можна ўзяць	трыма складзенымі пальцамі. У Нав. р-не —
шчопсці	( 3 нар. ел., 63). Параўн. рус. щепоть.

713.Пра нешта знікшае, прапаўшае.

714.Г. зн. так легка.

715.Пра таго, хто ўвесь час маўчыць.

716. Ш а м а к — неразумны чалавек з ветрам у галаве (Юрч., 1966,

221).

717.Ж ы л а — тут: жыццё.

718.Г. зн. не да ладу.

ПАКАЗАЛЬНІК ЗБІРАЛЬНІКАУ*

Абабурка М. 109, 128, 132, 154,

242,	255,	256,259,260,263,264,
267,	295,	308,	339,	345,	372,
379

Аляксейчык Г. 245, 246, 248, 250,

251,	253,		257,	260,		268,	273,
307,	344,	346,		355,	425
Аляхновіч		М. 66, 409
Альхімовіч П. 147							293,
Анімеле М. 38,				153—155,
325,	407		190
Анісавец Т.
Арашонкава Г. 27, 352, 386
Асташэвіч С			224

Атрошанка Б. 200, 213, 216, 218,

219,	222,		223,	225,	227,	228,
232,	235,	424		184
Аўгусціновіч			Р.
Афанасьева			Р.	421

Ахрыменка П. 48, 111, 148, 157, 310, 340

Бабарыкіна М. 184 Багдановіч А. 160, 195—197, 209,

211,	213,	219,	220,	223,	227,
234,	235,	320
Багдзевіч Т. 61, 320, 348
Байко	I. 34, 301

Баляснікаў А. 29, 40, 42, 47, 51,

60,	63,	69,		72,		83,	88,		108,	126,
133,	149,			160,		185,		214,		238,
253,	279,		282,			285—287,				293,
295,	296,			298,		301,		302,		305,
306,	313—315,					321,		324,		326,
327,	329,			330,		336,		338,		342,
343,	346,			350,		353,			360,	361,
363,	365, 367,				369, 370,371,375,
377,	379,		384,			388,		390,		391,

Паказальнік склаў В. I. Скідан. Лічбы азначаюць старонкі.

393, 395, 400, 401, 404, 408— 411, 416, 420, 421, 424, 425, 428—432

Бандарэнка М. 77, 103, 147, 152,

157,	300,	301,	325,	329,	334,
337,	340,	346,	362,	378,	388,
399, 401, 405,			407

Бароўская М. 338, 362, 411

Барташэвіч Г. 43, 55t 71, 100, 161,
183,	229,		236,	241,	265,		279.
376,	412,		432
Баханькоў А. 188, 189, 318							165,
Бахмет	С	40, 83, 93,			103,
174,	191,		306,	333,	338,		353,
357,	374,		385,	389,	391,	422
Бекіш	В. 57, 187, 246, 255,						258,
259,	316,		431,	432

Бізук А. 368 Бірыла М. 27, 223, 229—231, 238,

243—245,		247,	249,	250,	254,
257,	258,	260,	265,	272,	280,
281,	289,	301,	317,	326,	348,
350, 354, 373, 389, 395, 409, 410
Боган	Т. 361, 391
Бондар В. 151, 294, 408
Ботвін	Ю.	131
Брыкачоў Б.		362
Брычакоў В. 118, 327, 367
Бруй В. 41,		118	135,	159,	329,
Брыль	Я. 49, 81,
409	3. 399
Буднік					366,
Буйка	Н. 53, 99, 199, 304,
380,	4J6	Д. 155
Булгакоўскі

Булыка А. 152, 244, 256, 276, 365, 411

Буцько М. 48, 111, 148, 157, 310, 340

499

Бялькевіч I. 35, 37, 38, 40, 51, 54,

56,		60,	62,		73,	74,		80,		82,		84,
89,	90, 94, 96, 97,						100,		102, 104,
106,		109,		118,		122,		138,				146,
148,		152,		155,158,169,170,177,
180,		181,		187,		188,		190,				191,
198—202,				204,		205,		209,			211,
214,		220,		225—228,				231,				232,
234,		238,		239,		243,		244,			246—
250,		252,		256,		257,		260—262,
264—267, 269—273,								275,				276,
280-282,				284—287,				289,				290,
291,		293,		297—299,					302—305,
311—316,				319,		324,		325,				327,
332,		334,		338,		339,		341—344,
347, 350—353, 355—358, 360 -
363,		367,		369,		370,		373,			376-
381,		384—387,				389,		391, 394—
396,		398,		400,		404,		406,			411,
413,		416—418, 420,						421,			423;
424, 428, 429
Вайгяніца			I.		184,	284,		301,				308,
321,		338,		342,		350,		378,				387,
405,		407			112,	120,		227,				247,
Вайтовіч			Н.
258					186
Вайтушка Д.
Валяк		Р.	414

Варава Г. 69, 109, 190, 216, 236,

245,	255,	258,	262,	263,	267,
270,	339,	356,	428

Варажбіцкі Ф. 66, 113, 122, 320,

362
Варфаламеева Т. 152
Васілевіч У. 134—137, 139, 146,
181,	403
Васілеўская Е. 383, 397

Васільеў В. 94, 110, 295, 364, 428

Ваўчок Д. 176, 300, 402
Вештарт Г. 219, 351, 379							374,
Вяль	Т. 153, 299, 320,					373,
405
Гайдукевіч		I. 200,		225," 243,			251,
255,	256,	260,		261,		267,	269,
272,	273,	338,	417,		432		361,
Ганчаронак		В. 63,		124,		148,

377, 385, 411 Гваздзёў М. 158, 428

Гілевіч Н. 52, 61, 81, 161, 212

Гільтэбрандт П. 48, 66, 135, 149,

161 Гімпель Л. 41, 87, 90, 127, 135,

163, 189, 190—192, 213, 264, 268, 274, 309, 318, 329, 332,

337,	387,		410			332
Голікава		Г.		144,				292,	298,
Горленка		В.		136,		281,
325,	353,			360,		371,		380,	383,
390,	396,			401,		407,		411, 412,
432	А. 265
Груца
Грынблат		М. 27—33, 35, 38—59,
61-67, 69, 71, 73, 74, 78,									8 0 —
83,	85—89,				91,		95—98,		100,
102—104,				106—109,				111,	113—
124,	127, 129—133,							134—136,
139,	140, 143—164,							166,	169—
171,	173—175,					178, 179,			181—
183, 186—199,						201,		203—205,
208, 209, 211—213,								216—219,
221, 223, 225-242, 245, 246—
249, 251, 253,						254, 257,			258,
261—270,				272—276,				279—289,
292—294, 296, 297,								300, 305,
306, 308,310—317, 319, 321—
323, 325—329,						331,		333—336,
339—341, 343—347, 349, 351—
353, 355-363,						365-367,			369,
371—384,				386—398,				400—403,
405—407, 409—411,								413, 414,
416-421, 423,							425—427,		429,
430,	432
Гулідкі М. 262, 377, 405
Гуляй	Т. 40,			91
Гурскі А. 33—35, 374, 376
Гурыновіч А.					118.		123.	340
Гутараў I. 73. 187, 410
Гушчынскі			М.		281

Дабравольскі У. 30—34, 36—39, 42, 44, 46, 50—52, 56—60, 62, 63, 65—69, 71—76, 78, 81—

84, 86, 88, 91, 92, 94, 95, 97— 100, 103, 105, 107, 111, 113— 117, 119—121, 125, 128, 129, 132, 134, 136, 138, 144. 150— 152, 154—159, 169—174, 176, 178—183, 187—190, 198, 201, 202—207, 213, 229—235, 237, 238, 240—270, 272—275, 279— 286, 290—293, 295-297, 299—

500

302, 306, 308, 312, 314, 317— 327, 331—336, 338—344, 346, 347, 350—353, 355—357, 361, 362, 365, 369—371, 373, 374, 376, 379, 381, 382, 385—387, 390, 392, 394—397, 399, 403, 404, 410—414, 416, 418—420, 423—432

Даль У. 40, 225 Дашкоўская В. 38, 108 Дзешчыц А. 158 Драздовіч Я. 57, 324

Дубовік А. 120, 342, 372, 424 Дуброўская Е. 213 Дуброўскі М. 148, 310

Дубяйкоўскі Л. 28, 31, 39, 42, 45,

46,	48, 49, 52, 53, 57-60,							6 2 -
66,	68—73,		75,	79,	80,		83—85,
90,	92,	94—105,		107,		109,		110,
113,	115—121,			123,		125,		126,
128,	131,		143,	145—149.				151.

153-157, 159—161, 163, 166,

173,	174,	177,	178,		183,		184,
186,	187,	203—205,			212,		213,
218,	220,	225,	229,	231,		233—
235,	243,	255,	267,		268,		271,

274-276, 285, 288, 292, 295,

297,	301,	303—306,			313,	321,
322,	324,	329,	330,		338,	343,
346,	359,	361—363,			370,	377,
378,	381,	383,	391,		393—397,
403,	404,	406,	413,	421

Жлукнік А. 107, 176, 370 Жук А. 316 Жукоўская Л. 363

Зальцэвіч Д. 59 Захарава В. 36, 57 Зінгер М. 138 Зублевіч Г. 358

Зубрыцкі С. 202, 224, 245, 246, 258—260, 262, 356, 372

Іваноў У. 34, 44, 47, 52, 61, 71,

75,	103,	120,		121,		132,	182, 281,
304,	306,		308,		325,		334,	338,
342,	396, 398,			407

Іваноўская В. 43, 163, 211, 285, 289, 383, 396, 399, 405

Ігнатовіч Б. 105, 118, 126, 133, 151

Кабашнікаў К. 30, 93, 122, 290,

301.	310,	370,	377,	381
Кавалёва Е. 244,			245,	266, 297,
413
Кавалёва Т. 122, 375				260—262,
Кажура	Н.	201,	246,

265, 269, 316, 399 Казачонак В. 58

Калоша Н. 64. 90, 224, 242, 248,

249. 268, 270, 274, 409
Калюк В. 67, 284, 300, 301
Каляда С. 148											58,
Камароўскі			Я. 29, 33, 36, 37,
75,	76,	80,		82, 84,			131,		182,185,
187,	188,			199,200,202,206,207,
215, 222, 229, 232, 235-237,
243,	257,			258,		266,		280—282,
286,	289,			293,		294,		296—300,
302,	305,			307,		308,		313—316,
319-321,				323,		324,		326,			334,
337,	338,			340,	342,			343,			346,
349—351,				353,		354,		359,			362,
363,	372,			374,		375,		377,			382,
387,	389,			391—395,				399,			409,
410,	414,		421,		422,		427,			428

Кандратовіч А. 158 Карачун М. 360, 418 Карнач П. 109

Карскі I. 170, 171, 195-198, 205, 207, 208, 215, 219, 221, 228, 229, 231

Касач Я. 157 Каспяровіч М. 27, 39, 56, 62, 67,

69,	73,	92,		93,	108,	112,		115,
119,	125,		133,		145,	156,		169,
171—174,				177—179,		188—192,
199,	201—204,				206—212,		215—
227,	229,			231,	232,	235,		236,
240—245,				247—257,		259—261,
263—267,			269,		270,	272,		273,
279—282,			287,		288,	290,	292—
295,	298—301,				306,	307,		316,
318,	319,		322,		326,	328,		332,
334,	337,			343,	345,	354,		369,
371,	372,		374,		376,	379,		381,
389—391,			402,		407,	410—413,
422,	428

Кастко В. 139 Качан Я. 63, 432

Ківель В. 356 Кіркор А. 36, 83, 291, 297, 313,

501

330,	335,			346,				352,			377,		394,	Лашко Л. 147
414, 415, 423, 426											339,		340	Лашук К 98,				171, 211, 395
Клімчук Ф.				256,				287,						Лашчэўская В. 346									223,			372,
Клышка М. 45, 58, 64, 68, 76, 79,														Леанчук		Я. 216,				217,
119,	136,			144,				146.			149,		154,	403
241,	396													Лемцюгова В. 223, 267, 355, 367,
Колбік В. 387														422		I. 201,				208,				215,		227,
Корань Н. 112, 322														Лепешау
Корсак Л. 32, 35, 49, 54, 55, 64,														228, 239, 254. 256, 263—265,
68.	83.	98,			101,			103,			108,		114,	267,	268,			281,		314.				324,		343,
115,	140,			145,				152,			154,		155,	348,	349,			356,		362,				371,		414
161,	170,			235,				311,			312.		326.	Ліс А.	82,		106,			137,			138,			211,
338,	356,			361,			367,			368,			383,	218,	239,		264,		364,		424,				426
398.	406,			419,			426							Лобан М. 415										245
Косіч М. 169														Лобач	С	121, 218, 243,
Краміч Я. 49, 185, 233											130,		148,	Лужанін М. 69
Крамко I.		49,			83, ^84,									Лукша П. 58
206, 252, 262, 267. 272. 279,														Лучыц-Федарэц I. 257. 268, 302,
291,	317,			325,			327,				335,		341,	320,	331,		343,			354,			376,			379,
348,	350,			362,		368,393,417,431								386,	399,		405,			407,			408,			410,
Крапіва К. 63, 187, 211, 213, 234,														412, 415—417, 419
379								103. 233, 236,						Лушчыцкая			I. 46,			162				115,		175,
Крывіцкі А. 36, 49,														Лявончык Н.				86,		102,
246.	247,			249,			250,				261,		282,	176,	190,		246,			251,		253,				261,
290—292,				304.			346,				352,		363,	265,	266,			272,		273,				280,		289,
374,	389,			390,			402,			405				299,	324,		331,			367,		428
Крыўко М. 80, 178, 236. 242, 248,														Ляцкі Я. 27—29, 32—35, 37, 38,
269,	270,			281,			307,				314,		356,	40—43,		45.		47,		49,	50,			56,		6 0 -
396, 417, 431							150,				152,		154,	62, 65, 67 - 81,						83,	85-94,					9 6 -
Крэмнеў М.				49,										105,	107—112,					114—120,					122—
159,	176,		183,312											132,	135,		136,			140,				143—148,
Курбека I. 27, 31, 32, 34, 39, 43,														151—153,			155—160,						166,		169—
48.	49,	52,			55,		60,		66,			68,	77,	171,	174—176,					179,			181,			182,
79,	89,	95,			96,			98,			100,		104,	184,	186,		187,			196,			199—203,
105,	107,			110,			122,				123,		125,	205—212,			214,			216,			218,			220,
126,	128,			129,				144,			147—149,			221,	226,		228,			232—234,						237,
151,	156,			158,				162,			171,		173,	239,		241,		250,				251,				256,
203,	245,			247,			274,				280,		294,	266,	271,			273—276,					282,			284,
301,	310,			313,				315,			316,		320,	285,	290,			296,		300,			301,			303,
325,	326-328, 333, 341,												345,	305,	306,			316,		319,			324,			326,
349,	356,			362.			365.		366.			3 6 8 -		328,	330,			342,		345,			346,			348,
370,	373,			375—378,							395,		399,	350,	356,			359,		360—362,						364,
403,	405,			406,			408,				409,		415,	365,	368,		370—378,						380—383,
418,	421. 426, 431													386,	388,		390,			391,				395,		397,
КупцоўН.		151												400,	401,		403,			404,			406,			409,
Куцакова А.				158										418-421, 423, 424
Лабко В. 89, 130, 131, 223														Мажэйка		3.		127,		201,			204,			220,
Ламека I. 71, 162, 164, 361														238
Лапаціна		Т.		59,			122							Мазгавая Р. 333, 361										113,		135,
Латышонак А. 332, 345. 388, 403														Маісеенка С				60, 84, 99,
Лазовік Л. 379														154,	293,		303,			313,			316,			324,

502

360,	363,			370,			376,			404,	420,	135,		138,			143—160,							163,				164,
430		Г.		245,			251.			253.	262,	166,		170.			173.				176—184,							186,
Малажай												187,		196,			199,			202—204,								206,
293,	349,		379,			412,			431			207,		209,			210,			214,			216,			229—
Малаш Л.			55,		76,		89.			137—140,		235,		237—239,						241,				246.				251,
171,	172,		176,			178—180,					185,	254,		259.			263, 274-276, 281,
188,	191,			211,			224,			225,	240,	283—288,					291,			292,				296—299,
263, 265, 270, 349												301—303,					305,			306,			308,			311—
Малашэвіч Т. 211. 212. 218. 220,												313,		315,			319—325,							328—330,
223, 226, 234												332—334,					338—340,						346,			348—
Малочка М. 98, 128, 149												354,		356,			357,			362,			363,					365,
Маркоўская К. 275								58,		75,	102,	366, 368, 369, 375^-387, 393—
Махнач А.			52,		57,							396,		399—405,						407,			409,					411,
103,	118.			143,			144,			148,	286,	413—415,					421,			422,		424—427
287,	311,			316,			322,			329,	342,	Нікіфароўскі					М.			30,		31,			37,			42,
350,	356,		359,				362,		364,		367,	49,		53,	57,			72,		74,		82.			83,			85,
368,	371,		376,			377,			378,		389,	95,	103,			105,		112,			115,			119,				125,
400,	402,		404,			405,		432				134,		136,			144,			153,				170—182,
Мацкала А. 333. 349, 401												184,		186,			188—192,							200—207,
Мацкевіч Ю. 364, 390, 413											60,	209—221,					225—227,							229—235,
Мельнічэнка			М.		33,			42, 52,				237,		238,			240,			241,				245,				248
62,	76,	77,		97,			98,			101,	106,	249.		253,			256,			259,				260,				263,
119,	123,			127,			146,			148,	154,	264,		266,			269,			270,				272,				281,
155,	161,		205,			235,			290.		293,	287, 318, 356, 426, 428-432
298,	302,		305,				311,		332,		333,	Новак Т. 185, 198, 239
349,	364,			365,			371,		383,		402.	Нурэцкі М. 371
413.	423											Павецьева Л. 36, 359
Міско С. 160									127
Міцкевіч К. (Я. Колас)												Пазняк I. 59					202.			210.				213,				216,
Міхайлаў П. 268, 282												Паліўка Н.
Мухляда Р.			64									217, 220, 221, 225, 415
Мысліцкая Т. 88												Палюховіч В. 398								189,				283,			305,
Мятла А. 321												Палякоў			П.		188,
Мяцельская Е. 29, 33, 36, 58, 75,												323,		329,			347,			350,			352,				353,
76,	80,	82,		84,			131,		182,		185,	355,		380,			391,			392,		402
187,	188,		199,200,202,206,207,									Панюціч К. 69, 86, 166, 202, 222,
215, 222, 229, 232, 235-237,												244, 248, 257, 263, 339, 402
243, 257, 258, 266, 280—282,												Парукаў Н. 84, 158, 176
286,	289,			293, 294, 296-300,								Паўлоўскі I. 265
302,	305,		307,			308,			313—316,			Пашкевіч О. 83
319—321,			323,			324,			326,		334,	Петручук В. 375
337,	338,		340,			342,			343,		346,	Пісарык А.				52
349—351,			353,			354,		359,			362,	Прач С 57
363,	372,		374,			375,			377,		382,	Прытычанка Г. 292, 293, 319. 350,
387,	389,		391—395,						399,		409,	351,		352,		376
410,	414, 421, 422, 427, 428											Прышчэпчык А. 87, 218, 219, 221,
												246,		250,		251,			255,				257,				258,
Навакоўскі I. 39, 55, 183, 373												263,264,266,271,									273, 314,						326,
												366, 395, 410, 412, 418, 421
Назіна I. 39, 48, 62, 67, 101, 157,												ГІЯТрОВІЧ С.					137
161		28—31.					33 - 73,				7 5 -	Рабкевіч В. 29, 40, 54, 58. 69, 89,
Насовіч I.
86,	88-110,					112-132,					134,	93,		102,			103,			107,			110,				114,

503

123,	125,			127,				133,			149,			151,		337,	350,		355,		369,	381, 387,
153,	155,			156,			274,				287,				309,	429
317,	345, 349,							356,			360,				373,	Румоўская Г. 27. 76, 329, 348, 360,
391, 394, 397, 400, 404-406															264,	399				32, 36, 50, 80, 133,
Рагаўцоў		В.		101,				198,			263,					Русіновіч А.
268, 419				165												149,	159,		279,		281,	290,		296,
Радкавец I.																298,	305,		324,		330,	345,		346,
Радчанка 3.				52, 81, 122, 158, 288,												350,	362,		366,		370,	371, 387,
368, 370							40,		42, 47, 51,							388, 389, 391, 393
Райзензон Л. 29,																Рымша М. 319, 321, 359
60, 63, 69, 72, 83, 88, 108, 126,																Сабаленка Р. 66
133,	149,			160,		185,				214,				238,		Савіукая А.			123
253, 279, 282, 285—287, 293,																Сагарава I. 66, 302
295,	296,			298,			301,			302,				305,		Садоўскі		П. 32, 48, 99, 171, 301,
306,	313—315,						321,			324,				326,		322,	326,		347,		371,	374,		387,
327,	329,			330,				336,			338,			342,		392, 411,428, 429,432
343,	346,			350,				353,		360, 361,						Сазоненка 3.			34
363, 365, 367, 369,370,371,375,																Сайкоўская Т.				100
377,	379,			384,				388,		390, 391,						Салавей Л. 50, 89, 99, 104, 106,
393,	395,			400,		401, 404,							408—			107,	109,		112,		114,	116,		118,
411,	416,			420,		421,				424,				425,		119,	124,		130,		139,	150,		152,
428—432				121,				195,			236,				245,	154,	171—174,				176,	179,		195,
Ралавец		М.														197,	198,		201—206,			210—217,
248,	258, 263					34—38,						40—44,				220,	222—226,				228,	230, 233—
Раманаў Е.				27,												236,	240—242,				245,	247, 251,
47,	51,		57,		59,		61, 63,						64,		69,	255,	259,		263,		265,	281,		297,
72—76,		81,			82,		85,		86,			89,			94,	300,	307,		309,		318,	327,		330,
96—98,		101, 102,						105,			108, 109,					334,	340,		370,		371,	376,		384,
112,	114,			115,		118—120,							123—			385,	391, 406,				415,	417,	419
127,	130,				131,				135,						136,	Саламевіч I. 30, 34, 36, 37, 39—
138,	144,				146, 149, 150-153,											42, 44, 47, 48, 51, 53, 55, 56,
156,	158,			162,			166,				170,				172,	58-61, 63-65, 68, 70-72, 74,
174,	175,			183-187,							198, 201,					75, 77, 81, 83, 85, 86, 88, 90,
203,	206,			208,			213,			214,				220,		91,	93,	94,		96—103,		105—107,
221,	224,			228,				229,		231—233,						110,	112—116,				119—123,			130,
235,	247,			267,			270,			276,				280,		131,	134,			135—140,		143,		147,
283, 284, 286, 288-290,														292,		149,	150,		153,		157,	158,		160,
301,	306,			307,				312,		319,				352,		161—166,			171,		173—176,			185,
356,	364,			368,				377,		378,				388,		187—190,			192,		195,	198-201,
391,	399,401,					418,419,427,428										204—209,			211—227,			230,		231,
Рамановіч		Я.			39,		54,		199,					382,		236—242,			244—247,			249,		251,
396,	408														111	253,	254,		257,		259—262,		264—
Рапановіч Я. 53, 82, 84, 89,																266,	269,		273—275,			279—303,
138,	274,			305,			340,			345,				358,		305—313,			315—355,			357-369,
372,	388															371—377,			379—388,			390,		391,
Растаргуеў П. 51, 83, 86, 114, 119,																393-396,			398—406,			408—410,
151,	169, 174,					179,180,198,199,										413—432
201,	203,			231,			233,			235,				238,		Санько В. 154, 239, 292, 329, 341,
239,	242,			243,			245,			247,				248,		342, 349, 357, 377
250,	252,			255-261,						263,				265,		Сапуноў А. 70, 177, 286
267—270,				272,			279,			285,				306,		Саскевіч М.			198		37, 78, 80,			112,
307,	311,			312,			320,			329,				335,		Сахараў		С.	30,

504

124,	148,	274,	280,	281.	329,
386,	419

Свяжынскі У. 226, 245. 247, 254, 258, 260. 265, 269, 317, -333,

389,	390,		402,		427
Селівон Л. 48,				324						104.
Семяжон Я. 35, 70. 89, 93.
106.	152,		332.			333,341,358,377
Сержпутоўскі				А.		27—38,		40—47,
49—60,		62—64,				66—72,		74,		75,
77—83.		85.		86.		88—99.			101—
105,	107—128,					130—137,				140,
143—150,			154—159,				161—164,
166,	176—182,					184—189,			195—
200,	206—208,					210,	214,			219,
222,	227—234,					237—244,			246—
251.	253—256,					258—271,				273,
275,	279,		281—285,				287,		289—
294,	296—306,					308,	309,			311,
312,	315,		316,			318—320,			3 2 2 -
325,	327,		329,			330.	332,			334.
338,	339,		341,			343—345,				347,
348,	350,		356,			358,	360,			361,
363,	365,		368,			371,	374,		376—
379,	381—385,					388—390,				392,
393,	395-401, 403, 405, 407—
409,	412,		413,			417—422,				424,
426,	427,		429.			430,	432
Сігеда	П.	117,			406
Сіплівая А.			329,			388

Скідан В. 61, 108, 191, 297, 318. 360, 428

Слізевіч Е. 298 Смурага М. 367 Стаўровіч Л. 324 Старычонак В. 241 Стырнэ М. 229 Суднік М. 241 Суконкін I. 144, 316 Сцяпунін I. 79

Сцяцко П. 243, 257-260. 295, 301, 329

Сцяшковіч Т. 27, 30, 37, 38, 42,

43,	48—50,			53,	56,	57,	60,	62,
63,	66,	68.		70—73.		77.	82,	84,
85, 87, 88, 90—92, 95-99,								105.
106,	109,		110,		112,	114,		115,
117,	121,		123.		126—129,			133,
134,	145,		148,		149,	152,		156,
161,	163,		172—174,			181. 184—
188,	190-192, 195. 196.							205,
221,	222,		229,		234,	235,		238,

241—244,		246,	247.	249—251,
253—258,		260—269,		271,		272,
274,	275,	289,290,291,295,297,
298,	304,	307,	308,	313—316,
330,	332,	333,	340,	343,		346,
350,	353,	360—362,		367,		374,
379,	380,	384—386,		391,		392,
399,	401,	404,	409,	413,		415,
417,	425,	426,	428,	429,	432

Таранда Л. 66 Тарыма А. 324 Твардоўскі А. 158 Ткачова Л. 41, 73

Уласава I. 63 Усава Р. 34

Усціновіч А. 242, 387 Фядосік А. 46, 52, 61, 73, 89, 90,

118,		122,			131,	147,		148,				154,
165,		285,		298,		334,		356,				391,
401,		431
Хаўратовіч I. 299, 367, 370, 422
Хвір В. 134,					340
Холад		Т. 176, 388
Царанкоў			Л. 29—33,				35—44,					47,
50,	52,		55t		57—60, 64, 66,							67,
71,	72,		74,		77,	83,	92,		93,			102,
104,		112,		115,		116,			119,			120,
128,		133,		136,		143,		147,				149,
152,		158,		161,		162,			199,			202,
204,		226,		239,		242,		245,				249,
279—281,				283,		285—287,						290,
291,		293,		295.		297,		298,				303,
309,		312—314,				320,		328,				329,
332,		335,		337,		339,		340,			349—
351,		354,		361,		366,		367,				370,
371,		378,		380,		383,		384,				386,
391,		393—395,				397,			399—401,
404,		407,		430		377
Цвірка		К.		143,
Цітовіч Г. 72, 91, 155
Цітовіч		Т. 96, 113
Ціінчанка I. 47, 70, 76, 79, 162—
164,		175,			183,	200,			207—212,
214,		216—221,				223—225,						240,
249,		251.		270,		281,	289,			383,
Цыхун		Г. 36,			49,	103,		233,				246,
247,		249,		250,		261,		282,			290—
292.		304,			346.	402

505

Цярохін С. 48, 117, 121, 407 Цярэшка Ю. 409

Чабярук А. 39, 54, 199, 382, 396, 408

Чарнякевіч Я. 169

Чыгрын I. 150, 190, 218, 244, 250, 252, 258, 264, 265, 271, 297, 320, 334, 350, 351, 369, 385, 390, 398, 410, 411, 419, 424

Чэчат А. 49, 120, 129, 131 Чэчка Д. 191, 196, 200, 202, 203,

205, 207, 209, 211—214, 216, 217, 221, 223, 224, 226, 237

Шавель М. 366 Шандро А. 134, 156, 398

Шаталава Л. 195, 200, 228, 241,

242,	245,	249,	251,	257,	262—
264,	267—269,		271,	272,	284,
304,	309,	327,	339,	346,	348,
367,	387,	391,	395

Шатэрнік М. 27, 28, 30—32, 36, 40—43, 46, 47, 49, 53, 54, 58, 62, 64, 65, 77, 80, 82, 84, 86, 91, 99, 105, 107, 115, 117, 125, 128, 130, 133, 136, 150, 155, 159, 170, 173, 174, 188—191, 200, 201, 205, 207—211, 214—218, 221, 222, 224, 225, 227, 229, 231, 232, 236—238, 241—274, 279, 280, 282, 284—293, 296, 297, 299—301, 303, 304, 306, 308, 312—316, 318, 319, 321, 323—329, 331, 332, 334—337, 339, 340, 342-346, 349, 350, 355-362, 365—370, 373, 374, 377, 378, 380, 381, 384—390, 392, 398, 399, 401, 405—412, 414, 416-420, 424, 430, 431

Шаўчэнка В. 79, 337, 420 Шаўчэнка Д. 322, 379 Шапялевіч В. 261 Шапялевіч А. 261

Шаховіч М. 85, 106, 216, 217, 223, 288, 311, 370, 372, 390, 403, 414

Шлык М. 383 Шлойда Л. 176, 316, 343 Шот Е. 311

Шпакоўскі I. 122, 175, 186, 188, 203, 236, 258, 297, 304, 344,

348,	365,	369,	378,	380,	381,
390,	413

Шпілеўскі П. 36—38, 41, 44, 61,

67,	69,	71,		78,	82,	84,		148,	150,
153,	169,			182,	185—187,				212,
254,	256,		258,		274,		289,		291,
297-299,				305,	313,		318,		319,
323,	325,		330,		335,		346,		347,
349,	352,		368,		370,		383,		386,
409,	421, 423,				426,		428

Шпудзейка Г. 106

Шугурава 3. 29, 40, 42, 47, 51, 60, 63, 69, 72, 83, 88, 108, 126, 133, 149, 160, 185, 214, 238, 253, 279, 282, 285—287, 293, 295, 296, 298, 301, 302, 305, 306, 313—315, 321, 324, 326, 327, 329, 330, 336, 338, 342, 343, 3'46, 350, 353, 360, 361, 363, 365, 367, 369, 370, 371, 375, 377, 379, 384А 388, 390, 391, 393, 395, 400, 401, 408— 411, 416, 420, 421, 424, 425, 428—430, 432

Шур В. 288, 304, 387 Шынгель I. 395 Шымко Г. 301, 325

Шырма Р. 75, 159, 163, 284, 287, 306, 337, 366

Шчыкарэвіч А. 89, 301 Шэйн П. 38, 44, 45, 69, 120, 145,

154, 160, 161, 165, 169—174, 176-179, 181, 182, 195-198,

205,	207—209,		211,		212,	215,
218—221,		223,	227—229,			231,
234,	235,	283,	297,		303,	309,
310,	323,	348,	383,	387, 408

Юрчанка Г. 35, 39, 48, 52, 59, 65, 70, 71, 76, 77, 84, 89, 100, 101, 121, 122, 132, 172, 176, 180, 199—201, 203, 204, 206, 227, 231, 243, 245—250, 254, 258, 259, 264—266, 268—271, 273, 279, 281, 282, 284, 286, 288, 289, 291, 292, 295—298, 301, 304, 306, 307, 309, 310, 312— 315, 317—322, 325, 327—338, 342, 344-346, 349—351, 353— 356, 358—360, 362—384, 387, 389—396, 398, 402, 404, 406— 408, 410—419, 422, 424—432

Юхо Т. 250, 255, 259, 262, 266

506

Янкоўскі М. 35, 52, 62, 67, 78, 79,																	Яшчыкоўская М. 201,									259
92, 93, 108, 114, 126, 137, 139,																	Czeczot J. 36, 83, 84, 131, 148, 404
140,	144,			147,				152,				154,				155,	Dybowski		W. 29,					31,		33,		35,			37,
162,	163,			165,				210,				283,				286,	38,	40—44,			46,			47,		50,		57—59,
295,	297,				303,			308,				319,				369,	61,	64,	67,			70,		71,		78,		79,			83,
371,	372,			401,				418,				423				39,	92,	95,	97,			103,			105,		110,				124,
Янкоўскі		Ф. 28—31,								34—36,							130,	131,		133,				146—148,							150,
41,	42,		46,			48—50,						52,		53,		60,	158,	186,		187,				230,		234,					255,
61,	63,		65,		67,			68,		70,				71,		74,	258,	275,		287,				293,		300,					304,
76,	78,		80—86,					89,				91—94,				96,	316,	319,		322,				328,		329,					335,
98,	101,		104,				105,					106,			110—		337,	340,		346,				349,		352,					356,
112,	115,				118;			119,				121,				123,	359,	361—363,						368,		370,					371,
124,	126,128—130,									132,134,136,							374,	377,		383,				385,		386,					388,
137,	146,			147,				149,				150,			152—		390,	391,		394,				397,		407,					409,
154,	157,			161—164,								174,				176,	413,	415.		421,			426,			428		50—164,
180—186,					192, 200—202, 204—												Federowski		M.			27—48,
206,	208—211,							213,				214,				220,	170,	177,		179,				180—187,							189,
223,	225,			227,				228,				231,			235—		195—245,			248,				255,		258,					266,
240,	249—251,							253—255,								258,	267,	269,		270,				274,		275,					276,
264,	266,			271,				274—276,								279,	279—432
281,	310—396,							398—410,							412—		Mienicki W. 27, 57, 75, 81, 85, 90,
432																	96,	130,	131,			151,			155,		159,				286,
Януковіч У. 35, 39, 43, 46, 48, 49,																	316,	409
56, 70, 86, 93, 96, 147, 148, 151,																	Rypiński A. 72, 84, 131
299,	310, 320, 332, 333, 335,																Pietkiewicz Cz. 27, 28, 30,													32—
341,	358,			360,				377,			399						34,	36—38,			43—51,					54—57,					59,
Ярашэвіч			Н.			152											63, 64, 68, 70, 71, 75, 76, 79, 80,
Яроміч А. 60,							406										83—87,		89,			93,			95 - 97,						101,
Ясюлевіч		Я. 49,						104								123,	102,	105—109,						112—116,					117—
Яўневіч М. 32, 55, 66, 86,																	120,	124—128,						130—134,							140,
128,	150,				245,			252,				253,				264,	148,	150,		154,				155,		183,					186,
356,	389									48, 56, 60, 62,							235,	252,		282,				284,			286—288,
Яўсееў Р. 32, 38, 47,																	293—295,			300,				301,		305,					307,
92,	102,		123,				130,		140,				156,			157,	310,	313,		315,				319,		321,					326,
190,	191,				211,			229,				231,				243,	329,	330,		340,				342,		346,					347.
246,	249—251,							253—255,								257,	350,	351,		352,				356,		362,					363І
259,	261,				264—271,							281,				296,	366,	368—373,						375,			377—379,
301,	328,				335,			341,				343,				346,	383,	387,		394,				396,		397,			404—
355,	356,			358,				377,				386,				403,	407,	412, 426,					428
408,	422,			429													Tyszkiewicz E. 36, 44, 45, 69, 78,
Яцэвіч Г. 122,							340										83,	84, 95, 97, 110, 114, 122,
Яшкін I. 36, 44, 49, 103, 176, 178,																	130,	131,		148,				150,		186,					187,
179,	233,			246,				247,				249,				250,	244,	305,		310,				319,		322,					323,
253,	256,			261,				266,				282,			290—		349,	368,		369,				383,		385,					386,
292,	304,				317,			339,				340,				346,	393,	409,		421
402

ГЕАГРАФІЧНЫ ПАКАЗАЛЬНІК*

ЗАПІСЫ ДАРЭВАЛЮЦЫЙНАГА ЧАСУ

Віленская губ. 83, 291,			297, 313,
330,335,		346, 352, 377,	394,414,
415,	423,	426
Вілейскі п.		149, 310

Віленскі п. 36, 120, 283, 319, 361,

404,	417						56,
Лідскі	п.	30, 36, 38, 43, 51,
59,	96,	97,		117,	173,	183,	206,
211,	218,			224,	281,	283,	284,
315,	346,		352

Свянцянскі п. 77, 118, 120, 123, 340

Віцебская губ. 30, 31, 37, 42, 49,

53,	57,	70,	72, 74,		82, 83, 85, 95,
103,	105,		112,	115,		119,	125,
134,	136,		144,	153,		170,	172—
182,	184,		186, 188-192, 195,
200—207,			209—221,			225—227,
229—235,			237,	238,		240,	241,
245,	248,		249,	253,		256,	259,
260,	263,		264,	266,		269,	270,
272,	281,		286,	287,		291,	318,
356,	426,		428,	429,		430—432
Полацкі		п. 171, 172,			176—179

Себежскі п. 27, 38, 57, 75, 81, 85,

90,	96,	130,	131,	151,	153—155,
159, 286,293, 316.325,						407,409

Гродзенская губ. 171, 195—198 Ваўкавыскі п. 27—39, 41—48, 50—

140, 143-155, 157—164, 170— 177, 179—187, 189, 195—204,

206—243,		245,	248,	255,	258,
266,	267,	270,	274,	275,	276,
279—432

Гродзенскі п. 28, 45, 55, 64, 71, 75,

87,	89,	110,		112,		118,			134,	147,
152,	157,		159,		161,				163,	170,
171,	205,		207,		208,			215,		219,
221,	228,		229,		231,				279—281,
284,	287,		298,		306,				310,	312,
314,	337,		339,		340,			342,		346,
348,	350,		353,		357,				358,	366,
383,	387,		405,		409,		424
Кобрынскі п. 127,					161				122,	183,
Пружанскі			п. 66,		113,
213,	303,		309,		320,		362

Сакольскі п. 28, 30, 33, 35, 38, 41, 45, 47, 53, 54, 57, 63, 64, 68, 83, 85-88, 91, 93—95. 99, 105,

108,	111,	113,	120,	121,	131,
137,	138,	143,	145,	148,	149,
151,	156,	158,	171,	187,	195,
196,	207,	211,213,216,217,219,
221,	223,	225,	235,	239,	280—
282,	287,	288,	292,	295,	301,
303,	314—317,		323,	326,	328,
329,	332,	335,	337,	342,	344—
346,	352,	356,	359,	362,	364,
366—369,		372,	377,	380,	382,
383,	385,	390,	394,	397,	407,
409,	411,	413,	415,	420,	423,
428

* Паказальнік склала С. Т. Асташэвіч.

Крыніцы, якія ў прынятых скарачэннях месца запісу не раскрываюць, у

геаграфічным паказальніку	аднесены: Аним.— да Себежскага п. Віцебскай
губ.; Ахрым.— Гомельскай	вобл.; Крапіва — Уздзенскага р. Мінскай

вобл.; Луж.— Слуцкага п. Мінскай губ.; «Ніва» — Беластоцкае ваяводства ПНР; Нос.— Магілёўская губ.; Шырма — Гродзенскага п.; Янк. М.— Глускага р.; Czeczot — Навагрудскага п. Мінскай губ.; Mień.— Себежска­ га п. Віцебскай губ.; Ryp.— Навагрудскага п. Мінскай губ.

508

Слонімскі п. 27—30, 33—35, 37, 40,41,42,45,46,48, 51, 53—55, 58, 60, 62, 64, 65, 68, 72, 74, 76, 81, 84, 88, 91—97, 99, 102, 111, 120—123, 125, 131, 133— 135, 138, 144, 145, 147, 152, 158-160, 163, 184, 195—199, 203—207, 210, 212, 216—220, 222—224, 226, 227, 229, 231,

234, 237, 243—245, 258, 269, 280—282, 284—286, 292, 293, 301, 303, 308, 310, 319, 321— 323, 326—329, 336, 337, 339, 343, 345, 346, 348, 349, 351— 35^, 357, 360, 364, 366—368, 377, 378, 384, 385, 388, 394— 396, 402, 404, 409, 410, 412, 417, 418, 420, 421, 424, 425, 427, 428, 430

Магілёўская губ. 27—31, 33—86, 88—110, 112-132, 134-136, 138, 143-160, 162, 164, 166, 170, 173—187, 196, 198, 199, 201—204, 206—210, 213, 214, 216, 220, 221, 224, 228-235, 237, 239, 241, 246, 247, 251, 254, 259, 263, 270, 274—276, 280, 283—293, 296—299, 301— 303, 305—308, 311—313, 315, 319, 320—325, 328—330, 332— 334, 338—340, 346, 348—354, 356, 357, 362—366, 368, 369, 375—388. 391, 393-396, 399, 401—405, 407, 409, 411, 413— 415, 418, 419, 421, 422, 424— 427

Гомельскі п. 52, 81, 122, 158, 288, 368, 370

Мсціслаўскі				п. 28, 31, 39, 42, 45,
46,	48,		49,		52,	53,		57—60,				6 2 -
66,		68—73,			75,		79,		80,		83—85,
90,		92, 94-105, 107,								109,		110,
113,		115—121,					123,			125,		126,
128,		131,		143,			145—149,					151,
153-157,				159—161,						163,		166,
173,		174,		177,			178,			183,		184,
186,		187,		203—205,						212,		213,
218,		220,		225.		229,			23.1,		233—
235,		243,		255,			267,			268,		271,
274—276,					285,		288,			292,		295
297,		301,		303—306,						313, 321,

322, 324, 329, 330, 338, 343, 346, 359, 361—363, 370, 377, 378, 381. 383, 391, 393-397, 403, 404, 406, 413, 421

Мінская губ. 36—38, 41, 44, 61, 67, 69, 71, 78, 82, 84, 148, 150, 153, 169, 182, 185—187, 212, 254, 256, 258, 274, 289, 291, 297—299, 305, 313, 319, 323, 325, 330, 335, 346, 347, 349, 352, 368, 370, 383, 386, 409, 421, 423, 426, 428

Барысаўскі п. 27—29, 32—38, 40—45, 47, 49, 50, 56, 60—62, 65, 67—81, 83-105. 107-112, 114—120, 122—132, 135, 136, 140, 143-153, 155—160, 166, 169—171, 174—176, 181, 182, 184, 186, 187, 195—197, 199— 203, 205—214, 216, 218—221, 223, 226—228, 232—235, 237, 239, 241, 244, 250, 251, 256, 266, 271, 273—276, 282, 284, 285, 290, 296, 300, 301, 303, 305, 306, 310, 316, 319, 322— 324, 326, 328, 330, 342, 345, 346, 348—350, 356, 359—362, 364, 365, 368—378, 380—383, 395, 397, 400, 401, 403, 404— 385, 386, 388, 390, 391, 393, 406, 409, 418-421, 423, 424

Ігуменскі п. 139 Мазырскі п. 165 Мінскі п. 127

Навагрудскі п. 29, 31, 33, 35— 38, 40—44, 46, 47, 50, 54, 57— 59, 61, 64, 67, 70—72, 78, 79, 83, 84, 88, 92, 95—97, 103, 105, 108, 110,113, 115, 124, 128, 130, 131, 133, 146—148, 150, 158, 186, 187, 207, 214, 216, 218, 223, 224, 230, 234, 239, 255, 258, 275, 284, 287, 293, 300, 304,316, 319, 321, 322,328, 329, 335, 337, 338, 340, 342, 346, 349, 350, 352, 356, 359, 361— 363, 368, 370, 371, 374, 377, 383, 385, 386, 388-391, 394, 397, 403, 404, 407, 409, 413, 415, 421, 426, 428

509

Пінскі п. 155											65—69, 72—76, 78, 81—83, 86,
Рэчыцкі п. 27, 28, 30, 32—34,, 36—											88, 94, 95, 97—100, 103,									105,
38,	4 3 - 5 1 ,			54-57,		59,		63,		64,	111,	113—117,					119—121,			125,
68,	70,	71,		75,	76, 79, 80,				8 3 -		128, 129, 132, 134, 136,									138,
87, 89, 93, 95- 97, 101,										102.	144, 150-152, 154-159, 169—
105—109,				112-							172,	174,		176,		178—181,				183,
130—134,				-120, 124--128,							187—190,				198,	201,			204,	205,
				140,	147,		148,			150.
154,	155,			183,	186,		235,		252.		229—235,			237,		238,			240—245,
282,	284,		286,		287.		288,		293.		247-257,			260-270,					272—275,
294,	295,			300,	301,		305,,			307.	279—286,				290—293,				295,	296,
310, 313, 315, 319,							321,		326.		299—302,				306,		308,		312,	314,
329,	330,			340,	342,		346,		347,		318—321.			323—327,					331—333,
350—352,				356,	362,		363,		366.		335,	336,		338—344,					346,	347,
368—373,				375,	377,		378,		379,		350—353,			355—357,					361,	362,
383,	387,		394,		396,	397,		404—			365,	369—371,				374,			376,	379,
407,	412,		426,		428						381,	382,		385—387,					390,	392,
Слуцкі п. 27—38,					40—47, 49—60,						394—397, 399, 403, 404, 410—
62—64, 66—72, 74, 75,									77—		414, 418—420, 423, 424, 4 2 8 -
83, 85, 86, 88- 99,							101--105,				432
107—128, 130—-137, 140, 143—											Бельскі п. 179, 203, 241, 246, 260,
150,	154—159,				161—164,					166,	269,	272,		293,		371
176—182,			184—-189,				195--200,				Духаўшчынскі п. 76, 119, 174
206—208, 210, 214. 219, 227—											Ельнінскі п. 51, 107, 113,									179,
234,	237—244, 246—250, 253 -										188, 202, 206, 213, 231,									248,
256,	258—271,				273,		275,			279,	258,	373
281—285,			287,		289—294, 296—						Краснінскі п. 30, 152, 205, 237
306,	308,			309,	311,		312,			315,	Парэцкі п. 83, 156, 235, 241, 250,
316,	318—320,				322—325,					327,	259, 299, 317, 327									425
329,	330,		332,		334,		338,			339,	Рослаўскі п. 189, 249, 327,
341,	343—345,				347,		348,			350,	Смаленскі п. 31, 34, 44, 65,									71,
356,	358,			360,	361,		363,			365,	73,	91,	92,		113,		116,		132,	136,
368,	371,		374,		376-379,				381—		169, 173, 182, 183, 188,									203,
385,	388—390,				392, 393,				395-		230, 241, 243, 244, 246,									247,
401,	403,		405,		407—409,					412,	259,	262,		265,		275,			286,	290,
413,	417—424,				426,		427,		429,		297,	299,		300,		301,			312,	320,
430											322,	334,		336,		343,			386,	390,
											426,	427
Смаленская			губ. 30—33, 36—39,								Чарнігаўская				губ.		49,		150,	152,
42,	46,	50—52,			56—60,			62,		63,	154,	159,		169,		176,		183,		312

ЗАШСЫ САВЕЦКАГА ЧАСУ

Брэсцкая вобл. 36, 57 Брэсцкі р. 29, 242, 293, 335, 379,

380, 412 Бярозаўскі р. 136, 228, 262, 284

Ганцавіцкі р. 161, 245, 251 Драгічынскі р. 117, 257, 268, 287,

302,	320,	331,	343,	349,	354,
376,	379,	386,	399,	405,	407,
408,	410,	412,	415—417,		419,

431

Іванаўскі р. 253 Івацэвіцкі р. 256, 265, 339, 340,

366 Камянецкі р. 107, 176, 261, 262,

370 Кобрынскі р. 268, 282

Лунінецкі р. 150, 153, 156, 161, 163, 304

510

Ляхавіцкі р. 262, 377, 405														325-328, 333, 341, 345,								349,
Маларыцкі				р. 406										356, 362, 365, 366, 368,								369,
Пінскі р. 66, 122, 175, 186, 188,														370,	372,	373,	375—378,					395,
203,		236,			258,			261,			262,		294,	399,	403,	405,	406,			408,		409,
297,		304,			344,				348,		365,		369,	415,	418,	421,	426,			431
378, 380, 381, 390, 409, 413														* Езярышчанскі р. 242, 243, 253,
Пружанскі р. 329, 363, 388														255, 256, 263, 270, 273,								279,
Столінскі р. 39, 60, 83, 106, 122,														280,	328,	371,	381,		390,			422
145,		152,			161. 229,					389,400,406				* Кузняцоўскі р. 173, 174,								201,
Віцебская вобл.														202,	206,	216,	235,			242—244,
														247, 250, 254, 256, 257,								264,
Аршанскі р. 73, 80, 320														272, 273, 288, 292, 322,								372,
Бешанковіцкі р. 27, 34, 69, 92, 125,														376								204,
145,		160,			169,				171,			189,	190,	Лепельскі р. 90, 127, 201,
191,		202,			209,				210,			215,	218,	205,	211,	212,	220,			224,		241,
219,		221,			222,				225,			227,	236,	334,	383, 405
240, 244, 248, 249, 251, 254—														Лёзненскі р. 260, 374
256, 259, 263, 265—267, 269,														* Межынскі р. 179, 307								236,
273,		290,			306,				319,			337,	343,	Міёрскі р. 66, 80, 96, 178,
372, 411, 428									54,		102,		107,	242,	248,	269,	270,			281,		314,
Браслаўскі				р. 29,										321, 396, 409, 417, 431
110,		125,			149,			151,			155,		183,	Пастаўскі р. 63, 97, 120, 133, 159,
212,		220,			221,			225,			317,		373,	342,	372,	390,	424,		432
384, 394, 413									156,		195,		200,	* Пліскі р. 27, 76, 329, 348, 360,
Верхнядзвінскі						р.								399
241,		257,			264,		268,				269,		271,	Полацкі р. 32, 48, 99, 171, 188,
346,		348,		364, 395								148,	361,	189,	241,	301,	318,			322,		326,
* Відзаўскі					р. 63,				124,					347, 371, 374, 387, 392,								411,
377, 385, 411														428—430, 432								327,
Віцебскі р. 169, 199, 219, 224—														Расонскі р. 242, 263, 267,
226,		235,			242,				245,		247,		249,	336
269,		280,			389,				410,			411,	429	Сенненскі р. 27, 56, 62, 67, 73, 93,
* Высачанскі р. 224, 225, 250														108, 112, 115, 119, 133,								178,
Гарадоцкі р. 248, 252, 254, 293,														188,	191, 192,			199,		201,		203,
332,		389										81,	133,	204,	207,	208,		210—212,				217,
Глыбоцкі р. 49, 52, 61,														219,	220,	221,		223—226,				229,
135,		153,				155,			185,			195,	233,	231,	232,	235,		242,		247,		250,
240,		289,				298,			339,			347,	356,	256,	259,	261,	263—266,					269,
373,		397,		406,			413,			420				272,	279,	282,	287,		294,		298—
* Дзісенскі р. 57, 149, 307, 324														301,	305,	316,	318,			326,		334,
Докшыцкі р. 27, 31, 32, 34,													39,	345,	354,	369,	372,			374,		379,
43,	48,		49,			52,		55,		60,		65,	66,	402,	407,	411—413,			422,		427
68, 76, 77, 79, 89, 95, 96,													98,	* Сіроцінскі р. 59, 144, 151, 156,
100,		104,			105,			107,		110,			121,	177,	241,	245,	283,		343,			411
122, 123, 125, 126, 128,													129,	* Суражскі р. 267, 272, 412, 422
137—140,					144,			147—149,					151,	Талачынскі р. 299
156,		158,			162,			171—173,					176,	Ушацкі р. 69, 86, 166, 202, 222,
178—180,					185,			188,		195,			202,	226,	245,	247,	248,			254,		257,
203,		211,			224,			225,		236,			240,	258,	260,	263,		265,		269,		289,
245-248, 258—260, 262, 263,														317, 333, 339, 350, 389,								390,
265,		270,			274,			280,		294,			298,	402, 421, 422, 427						152,		172,
301,		310,			313,			315,		316,			320,	Чашніцкі р. 27, 39,				93,

511

201,	221, 243,244,247,272,281,													363,	365,		367,			369,		370—
287,	389,			391,			411—413,						428	372,	375,		377,		379,		384,		388,
Шаркоўшчынскі р.							53,			99,			156,	390,	391, 393,				395,		400,		401,
199, 304,			366, 380, 416											404,	408—411,				416,		420,		421.
Гомельская			вобл.			48,			111,				148,	424, 425, 428—430, 431,								432
														Лоеўскі р. 190, 401, 432									152,
157, 310, 340														Мазырскі р. 77, 103, 147,
Акцябрскі р. 61, 80, 91, 95, 124,														157,	201, 259,				300,		301,		319,
134,	146,			158,		188,			191,				257,	321.	322,		325,		329,		334,		337,
292, 374, 385, 407														340,	346,		359,		362,		378,		379.
Брагінскі р. 66, 112, 251, 268, 272,														388, 399, 401, 405, 407
302, 322, 387, 390, 391,													418,	Нараўлянскі р. 65, 91, 101, 256,
432														258,	281,		298,		327,		411,		412
Буда-Кашалёўскі р. 200, 238, 256,														* Парыцкі р. 57							86,		246,
336, 383														Петрыкаўскі			р. 44—46,
Веткаўскі р. 136, 151, 166, 244,														298,	339,	383,			387,		397,		401,
246,	256,			262,		330,				339,			353	418,	430
Гомельскі р. 30, 33, 42, 52, 60,														Рэчыцкі р. 31, 33, 39, 59, 83, 92,
62,	72,	73,			76,	77,		93,			97,		98,	122,	128,		136,		158,		162,		199,
101,	106,			119,		122,			123,				127,	229,	252,		261, 279,				281, 297,
146,	148,			154,			155,			161, 205,				312,324,339,350,351,355,356,
235,	257,			261,			283,			290,		293,		382,	393,	394.			397,		401,		408,
298,	302,			305,			311,			317,			325,	428
332, 333, 349, 359, 360, 364,														Светлагорскі р. 32, 36, 43, 50, 80,
365,	371,			380,			383,			394,			396,	133, 149, 159,254,257,261,273,
402, 412, 413, 423									158,				176,	279,	281,	285,			289,		290,		296,
Добрушскі			р. 73,			84,								298,	305,	324,			330,		338,		345,
207,	227,			238,		248,			312,				356,	346,	350,		362,		366,		370,		371,
396, 410, 416														387,	388,	389,		391, 393,				399
Ельскі р. 79, 185, 198, 239, 245,														* Тураўскі р. 36, 49, 83, 89, 103,
256, 337, 420													99,	154,	233,		236,		246,		247,		249,
Жлобінскі р. 53, 60, 73, 84,														250,	261, 282, 290, 291, 292,
101,	113,			135,		154,			244,				247,	304,	305,		346,		366,		371,		402
258,	260,			262—264,						268,			293,	Хойніцкі р. 33, 39, 51, 73,									104,
303,	313,			316,		318,			324,			331,		107,	109,		135,		149,		151,		160,
356,	360,			363,		370,			376,				404,	164,	174,		191,		241,		255,		258,
419, 420, 430														259,	262,		268,		309,		318,		355,
Жыткавіцкі р. 143, 163, 198, 244,														402, 422, 498
249, 343, 371, 431, 432														* Церахаўскі р. 144, 316
Калінкавіцкі				р. 89,			213,			246			118,	Чачэрскі р. 73, 115, 121, 184,
* Капаткевіцкі					р. 52,			61, 73,						211,	218,		225,		238,		245,		251,
122,	131,			147,		148,			154,				165,	284
285, 356, 391, 401, 431														Гродзенская вобл.
Лельчыцкі р. 29, 40, 42, 44, 47, 51,
60, 63, 69, 72, 83, 88, 108, 126,														Астравецкі р. 39, 83, 91, 92, 103,
133,	148,			149,			160,			163,			185,	105,	108,		173,		186,		191,		230,
209,	214,			232,		238.			253,				268,	304,	312,	333,		353,		386,		422
279,	282,			285—288,					293,				295,	Ашмянскі р. 48, 70, 100, 121, 126,
296,	298,			301,		302,				304—306,				153,	162,		175,		191,		218,		239,
310,	313,			315,			321,			324,			326,	275,	303, 324,			328,		386
327, 329, 330, 336, 338,													342,	Берастовіцкі			р. 275, 429					38, 47,
343,	346,			350,			353,			360, 361,				Ваўкавыскі р. 27,					31,	33,

512

63,	64,	71,		72,	82,	84,		88,	96,
100,	108,		114,		131,		133,		136,
139,	148,		162,		164,		170,		171,
174,	175,		178,		184,		191,		195,
196,	200,		209,		213,		216,		218,
219,	221—223,				225—228,				232,
235,	236,		244,		246,		249,		257,
258,	260,		263—265,				268,		269,
271,	282,			290,	316,		361,		395,
405, 412, 424, 426								84,	85,
Воранаўскі			р.	30, 66,
112,	115,		117,		128,		129,		134,
156,	165,		176,		187,		190,		211,
212,	218,		220,		223,		226,		234,
249,	289,		300,		308,	330,			332,
392									77,
Гродзенскі р. 30, 38, 57, 60,
91,	95,	97—99,			109,		121,		123,
127,	149,			157,	163—165,				172,
184,	185,			191,	221,		246,		251,
263,	268,		272,		298,		308,		315,
328,	333,		360,		361,		380,		399,
413		р.		28,	35,	48,		49, 53,
Дзятлаўскі
68,	90,	91,		127,	146,		147,		157,
174,	191,			192,	234,		274,		275,
284,	301,			346,	391,		404,		425

Зэльвенскі р. 188, 243, 244, 257—

260,	266,		295,		301,		311,		329,
340,	383			49,	10*4,		105,		106,
Іўеўскі р.		28,
130,	140,			148,	152,		161,		163,
174,	181,			184,	185,		262,		267,
271,	284,		301,		304,		308,		321,
333,	338,		342,		349,		350,		367,
378,	384,		387,		401,		405,		407,
426		р. 27—30,				32,		35,	38,
Карэліцкі
39,	41,	45,		46,	48—54,			56,	58,
62-67, 73, 74,					80,	81,		83—85,
87,	90,	96,		103,	106—109,				111,
113, 115-119, 123—125, 127,
130-133,			135,		144,		146,		147,
149,	150,			153,	155,		159,		163,
169,	170,		180,		187—192,				204,
206,	209,		212,		213,		224,		225,
229,	231,		232,		238,		240,		242,
245,	248-250,				252,		255,		257,
262,	264,			267,	268,		270—272,
274,	276,			279,	280,		281,		286,
288,	289,			290,	292,		294,		296,
297,	299,		300,		305,		308,		310,

314, 315, 317, 318, 323, 325— 329, 331—335, 337, 340, 341, 343—346, 348—352, 355—357, 359, 361, 362, 365-369, 372, 374, 375, 379, 380, 382, 384, 386, 387, 389, 392—395, 398, 400, 403, 405—407, 409—411, 413, 416, 417, 419—421, 425, 429, 431

Лідскі	р. 27, 72,			121,		129,		186,
205,	235,	241—243, 253,						255,
268,	269,	281,		294,		333,		361,
387,	401, 402,		414,		415,		432

Мастоўскі р. 37, 60, 71. 106, 117,

122,	132,	145,	174,	178.	196,
256,	261,	295,	307,	314,	324,
333,	340,	358,	399,	425.	426,
428

* Мірскі р. 174, 427

Навагрудскі р. 28, 54, 56, 67, 87, 89, 92, 106, 127, 129. 131, 134, 152, 238. 242, 244-248, 250, 251, 253, 256, 257, 260, 266, 268, 273, 276, 300, 301, 307, 325,365,387,411

*Радунскі р. 28, 55, 59, 95, 225, 321, 362

Свіслацкі р. 40. 62, 91, 156, 191,

229,	250,	254.	258,	263,	269,
367,	417	р. 379
* Скідальскі

Слонімскі р. 30, 34, 36, 37, 39— 42, 44, 47, 51, 53, 55, 56, 58— 61, 63-65, 68, 70—72, 74. 75,

77,	78,	81,		83—86,			91,		93,	94,
97, 99,		100—103,				105—107,				110,
113—116,				119,		121—123.				130,
131,	134,			135—140,				143,		147,
149,	150,			157,		158,		161,		162,
164,	165.			171,		173—176,				185,
187—190,			192,		195,		196,		198—
201,	204—209,					211—227,				230,

231, 236-239, 241, 242, 244—

247,	249,	250—254,		257—261,
264—266,		269,	271,	273—275,

279—303, 305-313, 315—355,

357-369, 371—377,	379—388,
390, 391, 393-396,	398—406,

408—411, 413—432

Смаргонскі р. 48, 58, 71, 82, 137, 138, 158, 184, 211. 264, 268,

513

309,	313,	346,	364,	396,	424,
426

Шчучынскі р. 38, 43, 50, 59, 60,

61,	64,	71,			73,			110,				201,		202,
208,	210,			213,				215—217,						220,
221,	225,			227,				228,				243,		254,
256,	263—265,							267,				268,		281,
308,	314,			316,				320,				324,		343,
344,	348,			349,				356,				362,		368,
371,	379,			385,				409,				414,		415,
428
Магілёўская вобл.														55,
Асіповіцкі р. 32, 35, 49, 54,
64,	68,	83,			98,			101,				103,		108,
114,	115,		140,					143,				145,		151,
152,	153—155,							161,				170,		235,
311,	326,		338,					356,				361,		367,
368,	383,				389,			398,				406,		414,
419,	426
Бабруйскі р. 63, 264, 382														297,
Быхаўскі р. 244, 245, 266,
310,413														55,
Бялыніцкі р. 32, 38, 47, 48,
56,	60,	62,		66,		86,			92,			102,		112,
120,	123,		128,					130,			140,			150,
156,	157,		190,				191,				211,			227,
229,	231, 243, 245—247,												249—
255,	257—259,						261,					264—271,
281,	296,		301—303,								328,			335,
338,	341,		343,				346,				355,			356,
358,	377,		386,				389.				403,			408,
422	429
Глускі	р. 35, 36, 49, 51, 52, 60,
62,	63,	67—70,						78,		79,			92,	93,
105,	108,		109,				112,				114,			126,
128,	134,		137,				139,				140,			144,
146,	147,		152,				154,				155,			160,
162-165, 169, 180, 184, 198—
200,	205,		208—210,									216,		225,
236,	237,			240,				245,				253,		255,
258,	262,		267,					270,				283,		286,
287,	291,		295,					296,				297,		299,
303,	308,		314,				319,					323,		324,
327,	339,			344,				348,				350,		356,
361,	362,			369,				372,				374—376,
381,	382,			384,				385,				388,		390,
392,	396,398,401,406,409,													410,
412,418,420,					421,				423,428,430
Кармянскі р. 82, 118, 246,														253,
287,	292,		293,				310,				319,			327,
337,	350,		351,				352,				356,			357,
359,	362,		367,				376,			410

Касцюковіцкі р. 55, 60, 62,									64,
66,	71,	116,		190,		200,		201,	202,
205,	238,		264,267,285,286,291,
298,	311,		313,		316,		329,		338,
339,	344,		349,		350,		361,		366,
384,	404,		413,		424,		430

Кіраўскі р. 63, 200, 225, 243, 251,

255,	256,	260,	261.	267,	269,
272,	273,	338,	417

Клімавіцкі р. 180, 181, 265, 332, 357, 362

Клічаўскі р. 54, 383, 396, 397 Краснапольскі р. 40, 51, 60, 62,

67,	74,	80,		84,		89,	96,	97,	100,
106,	118,			122,		138,	177,		187,
188,	191,			198,		200,	201,		204,
211,	220,		226,231,232,237,238,
243,	244,		246—250,				257,		261,
262,	264—266,					269,	271.		272,
273,	275,		276,		280, 284, 286, 289,
291,	303-305, 311-314,								325,
327,	334,			341,		342,	356,		358,
360,	362,		367, 373, 389, 398, 406,
411,	417,		418

Круглянскі р. 367, 370, 422 Крычаўскі р. 33, 35—38, 43, 47,

50,	73,	74,		82,	104,	133,		152,
201,	232,		270,		272,	273,		280,
282,	297,		303,		334,	349,		353,
354,	370,		373,		384,	391,		416
Магілёўскі		р. 73,			188,	189,		283,
305,	323,		329,		347,	350,		352,
353,	355,		380,		391,	392,	402

*Мілаславіцкі р. 158, 225, 252, 299, 324, 363, 389, 417

Мсціслаўскі р. 35—37, 39, 48, 51,

52,	54,	56,		58,	59,	64,		65,		70,
71,	73,	76,		77,	82,		84,		89,	94,
100,	101,		104,		106,		109,			118,
121,	122,		132,		146,		148,			149,
150,	152,		153,155,161,169,170,
172,	176,			180,	190,		198—201,
203,	204,		206,		214,		226,			227,
231,	234,		243,		245—250,					254,
258—260,			264—266,				268—271,
273,	279,		281,		282,		284—286,
288,	289,		291—298,				301,			302,
304.	306,		307,		309,		310,		312—
315,	317—322,				325,		327—338,
342—356,			358—360,				362—387,
389-396,			398,		402,		404—408,
4Ю-419,			421—432

514

Рагачоўскі р. 158, 248, 375												352,	391, 394, 397, 398, 400, 404—
* Раснянскі р. 90, 106, 239,													406
358, 369, 378, 381								70,		76,		79,	Клецкі р. 34, 109, 128, 132, 242,
Слаўгарадскі					р. 47,								255,	256,		259,			263,		264,				267,
88,	162—164,					175,176,178,						179,	295,	301,		307,			308,		339.			343—
200.	207—212,						214,			216—221,			346,	355,		360,			372,		379,			418
223—225,					235,		240,			249,		251,	* Краснаслабодскі						р.			104,			237,
270,	281,			289,			295,			317,		357,	280,	289,		389,		395,			398
383												55,	Крупскі р. 30, 117, 130, 146, 147,
Хоцімскі р. 32, 35, 36, 44,													223,	241,		242,			245.		249,				282,
72,	102,		112,			120,		199, 202.				228,	426
238, 287, 293, 324, 329,												332,	Лагойскі р. 32, 42, 48, 52, 57, 59,
344,	351,			355,			358.			383,		391,	61,	71,	73.		81,		93,		108,				109,
408, 416,			428										114,	120,		124,			130,		131,				133,
Чавускі р. 97, 223, 267, 304, 355,													134,	147.		149,			154,		155,				157,
367, 422												199,	158,	166,		169,			170,			173—175,
Чэрыкаўскі р. 38, 40, 187,													179,	186.		195—199,					204,				208,
209,	227,			256,			265.			270,		290.	212,	232,		237,			239,		241,				242,
319,	377,			380,			384,			396,		400,	246—248,			251,			257.		258,				262,
420													264,	266.		270,			272,		273,				279,
Шклоўскі р. 31, 78, 158, 175, 190,													292—294.			296.			297,		300,				305,
191,	258,			272,			282,		357,		359		308,	310,		311,			314,		315,				317,
													322,	324,		331.			334t			336—338,
Мінская вобл.													347,	353,		355,			357,		358,				360,
													361,	363.		371,			373,		375,				378,
Барысаўскі р. 195, 302, 359, 361,													379,	382,		388,			391,		393,				395,
391													398.	407,		408.			410.		423.				425,
Бярэзінскі р. 162, 263, 275. 421													426.	430,		432
Валожынскі р. 39, 55, 82,												143,	Любанскі р. 122, 144, 156, 332
160, 164, 169, 183. 188,												189,	Маладзечанскі р. 29, 57, 153, 174,
195,	199,			228.			257.			274,		287,	176,	187,		190,			211.		246,				255,
299,	315,			332,			345,			348,		360,	258,	259,		262,			263,		267,				280,
373,	377,			382,			388,			392,		394,	316,	321,		338,			340,		342,				343,
403,	421												345,	362,		363,			373,		390,				411,
Вілейскі р. 55, 86, 102, 104. 115,													431,	432
145, 159, 160, 161. 175,												176,	Мінскі р. 27—32, 34, 38—44, 47—
186,	190,				191,		199,			236,		238,	49.	52,	56—58,				60,		61,		66,		67,
246,	251,			253,			261.			265,		266,	69,	71,	73,		75,		77,	78,		82,		85—
272,	273,			275,			280.			289,		297,	88,	90,	93,		94,		96—98,						100,
299,	300,			316.			321,			325,		331,	102,	103,		107,			111—113,						115,
367,	398,			413,			428			79,		175,	117.	119—122,					129,			130—132,
Дзяржынскі					р.	27,		58,					134,		136.		138,				143,				144,
223,	229—231,						238,			.243—245,			146,	148,		149,			151.		152,				154,
247.	250.			254,			257,			258,		260,	156—162,			164,			165,		169,				170,
265,	272,			281,			301,			308,		317,	174,	175,		179,			182,		183.				186,
326,	348,				350,354,373,409,410								187.	190,		198,			201,		203,				205,
Капыльскі р. 33—35, 40, 46, 58,													207,	209,		211,			217,		219,				222,
69,	88,	89,			93,		103,			116,		123,	224.	226.		228,			232—234,						236,
127,	133,				137,		149,			153,		156,	237,	239,		240,			245.		246,				249,
176,	181,			230,			250.			255,		259,	251,	253,		254,			262—267,						269,
262,	266,			274,			287.			309,		312,	270,	275,		281,			283,		285,				287,
345.	349.			356.			360,			376,		388,	290.	291,		293—298,					304,				306,

515

308,		309,		314,		316,		320,		321,	170,	173,			174,	188—191,			200,
325, 327, 328, 331, 332, 334—											201,	205, 207—211, 215-218,
342,		346,		354,		360—362,				365,	221,	222,		224,		225,		229,	231,
367,		369,		371,		377,		378,		380,	232,	236—238,				241—274,			279,
383,		386,		389,		391,		394—400,			280,	282,		284—292,				296,	297,
403,		407,		408,		413,		426,		427,	299—301,			304,		306,		308,	312—
429,		430,		432			98, 99,			104,	316,	318,		319,		321,		323—327,
Мядзельскі				р. 50,							329,	331, 332,				334—337,			339,
106,		109,		112,		114,		116,		118,	340,	342-346, 349, 350, 355—
119,		124,		128,		130,		134,		139,	362,	365—370,				373,		374,	377,
149,		150,		152—156,				171—174,			378,	380,		381,		384—390,			392,
176,		179,		195,		197,		198, 201 —			398,	399,		401,		405—412,			414,
206,		210—217,				219,		220, 222—			416—420, 424, 431
226,		228,		230,		232—236,				240,	Старадарожскі р. 27, 49, 52, 120,
242,		245,		247,		251,		255,		259,	129,	131,		148, 305,			379
263,		265,		281, 287,				296,		297,	* Старобінскі р. 48, 284
299,		300,		301,		307,		309,		318,	Стаўбцоўскі р. 32, 49, 50, 55, 67,
320,		327,		330,		334,		340,		350,	75,	76,	84,		87,	127,		148,	152
351,		370,		371,		374,		376,		379,	154,	157,			159,	160-162,			170,
381,		385,		391,		395,		398,		405,	173,	182,			185,	187,		188,	200,
406, 415, 417, 419											202,	206,		207,		215,		218,	219,
Нясвіжскі р. 41, 48, 54, 58, 134,											221,	227,		229,		236,		237,	246,
148,		162,		215,		242,		246,		340,	250,	251,		255,		257,		258,	261,
356, 378					р. 231,			292			263,	264,		266,		271, 273,			279—
* Плешчаніцкі										62,	281,	283,		286,		296,		301,	302,
Пухавіцкі			р. 30,			43,	46—48,				305,	308, 313-317, 319,							321,
89,	109,		121, 130, 131, 136, 137,								323,	326,		334,		337,		340,	342,
150,		157,		208,		210,		214,		222,	344,	349,		351,		353,		354,	359,
223,		227,		230,		232,		236,		240,	362,	363,		366,		372,		374,	375,
246,		249,		257,		261,		266,		270,	377,	381, 382,				387,		389,	392—
273,		279,		291,		293,		297,		298,	395,	399,		401,		407,		409,	410,
303,		304,		308,		319,		328,		344,	412—414,			417—419,				421,	424,
345,		349,		350,		352,		357,		364,	427, 428
367,		370,		376,		382,		384,		394,	Уздзенскі р. 52, 57, 58, 63, 75, 84,
401,		409,		430							102,	103,			118,	143,		144,	146,
Салігорскі р. 34, 48, 71, 98, 100,											154,	158,			183,	187,		204,	211,
103,		117,		121,		153,		165,		229,	213,	222,		234,		236,		241,	245,
236,		351,		407,		419					257,	258,		274,		279,		280,	286,
* Свірскі р. 62, 313								137,		147,	287,	289,		306,		309,		311,	316,
Слуцкі		р. 36,			39,	118,					322,	329,		342,		344,		350,	356,
154,		161,		163-165, 181, 189,							357,	359,		362,		363,		364,	367,
201,		204,		206,		222,		239,		246,	368,	371, 372, 376-379,							387,
255,		260—262,				265,		269,		281,	389,	400,		402,		404,		405,	429,
292,		293,		316,324,329,341,342,							432								191,
349,		351,		357,		377,		383,		391,	Чэрвеньскі р. 30, 43, 169,
399, 406				р. 58, 123, 149,						419	196,	200,		202,		205,		207,	209,
Смалявіцкі											211—214,			216,		217,		221,	223,
* Смілавіцкі р. 27, 28, 30—32, 36,											224,	226,		237,		254,		261,	302,
40—42,			47,		49,	53,	54,		58,	62,	310,	351,		352,		386,		391,	397,
64,	65,		77,		80,	82,	84,		86,	91,	409
99,		105,		107,		115,		117,		125,	Бранская		вобл. 51, 83. 86, 114, 144,
128,		130,		133,		136,		155,		159,

516

151,	169,	174,	179,	180,	198,
199,	201,	203,	231,	233,	235,
238,	239,	242,	243,	245,	247,
248,	250,	252,	255—261,		263,
265,	267-270,		272,	279,	285,
306,	307,	311,	312,	320,	321,
329,	335,	337,	350,	355,	362,
369,	381,	387,	429
Навазыбкаўскі р.			238
Погарскі р. 43, 244, 261
Почапскі р. 132, 425
Трубчэўскі р. 153, 245, 257
Унечскі р. 34, 82, 244
Пскоўская вобл.
Невельскі р. 40
Смаленская вобл. 158
Шумяцкі р.		272,	381

Латвійская ССР 30, 37, 78, 80, 112, 124, 148, 274, 280, 281, 329, ы386, 419

Краслаўскі р. 388

Літоўская ССР Эйшышскі р. 145

Беластоцкае			ваяводства					ПНР	40,
52,	99,	107,		110,		124,		125,	139,
144,	186,		189,		216,		217,		223,
266,	267,		272,		295,		300,		323,
341,	348,		370—372,				375,		394,
403,	406,		407

Гайнаўскі п. 326 Вельская гм. 85, 169, 311, 390

Заблудаўская гм. 106, 288, 414