7.1. Гуманистік жеке тұлғаны қалыптастыру шарттары

Ізгілік ең алдымен ерікті адамдарға тән екендігі белгілі. 1948 жылы ООН қабылданған адамзат құқықтарының жалпы декларациясы жайдан-жай жарияланбады: «барлық адам ерікті және өз құндылығы мен құқығына тепе-тең болып туылады. Олар ақыл мен арына таратылған және бір-біріне ағайындық қатынаста болуы керек».

Жалпы білім беретін мектеп гуманистік тұлға қалыптастырудың қажетті мүмкіндіктеріне ие. Мұғалімдердің өздерінің тәрбиеленушілеріне деген гуманистік қарым-қатынасы оқушыларға гуманистік қасиеттерге баулудың әсерлі әдісі қызмет етеді. Белгілі жағдайлардың жасалуы, ұжымдық-пайдалы қызметтердің түрлі көріністерін ұйымдастыру, сәйкес жағдайлардың жасалуы оқушылардың белгілі гуманистік қасиеттерін көрсетуіне мүмкіндік береді. Тұлғаның гуманистік қасиеттерін қалыптастыру үшін ұжымдық қызметтің өз қасындағы серігің туралы, басқа адамдар туралы тікелей қорғанымды талап ететін, оларға көрсетілген көмекті қарастыратын ондай түрлерін мақсатты ұйымдастыру керек.

Тұлғаны гуманистік қалыптастырудағы ерекше орын әдебиет, тарих және т.б гуманитарлы пәндерге тиесілі. Көрнекті тұлғалардың биографиясын, олардың гуманистік мінездемелерін үйрену, олардың гуманистік көз қарасынан сол және басқа да тарихи оқиғаларды талдау білімге гуманистік рең береді, білімнің мазмұнын адам санатына қосады. Сәйкес әңгіменің, конференцияның, арнайы докладтарды тыңдау, оқушылармен рефератқа дайыналу жұмыстарының жүргізілуі сонымен қатар гуманистік тұлға тәрбиелеудің әсерлі әдістерінің қызметін атқарады.

Гуманистік тұлға қалыптастыру бойынша жұмыс сәттілігі белгілі шарттарға байланысты, төменде келтірілгендерді атауға болады:

1. педагогтың толық өзара қарым-қатынасқа, оқушы тәрбие әрекетінің қызығушылығы мол қатысушысы ретінде шыққандағы тәрбиелік күшейтілуін қамтамасыз ету.

2. Оқушының жасы және индивидуалды ерекшеліктерін тұлға гуманизмі осы ерекшеліктер негізінде қалыптысуы үшін үйрену

3. оқушылардың гуманистік болмысы қалыптасуна бағытталған іс-шаралардың өткізілуіндегі формализмнің жіберілмеуі; ондай іс-шаралар оқушылардың жанды, қызықты, белсенді қатысуымен өткізілуі тиіс.

4. гуманистік тұлғаның толықтай тұлғаға қысымынсыз қалыптастыру процесімен басқарудың демократиялық стилін қамтамасыз ету.

5. жалпы адамзаттық құндылықтарды пайдалану арқылы білім мен тәрбиенің үйлесімділігін және бірлігін қамтамасыз ету

6. гуманистік тұлғаның мәнісі мен сипаттамасы түсінігіне жалпыға қабылданған бірыңғай ықпалы барысындағы мектепті, отбасыны және бұқаралық ақпараттардыі мүмкіндігін қолдану.

Гуманистік тұлғаның қалыптасуы белгілі бір талаптарын, сонымен қатар білім мазмұны мен оның ұйымдастырылуын көрсетіледі

7.2. Гуманистік қарым-қатынасты(тілдесуді) қамтамасыз ету

Құнды қарым-қатынасу өзімен-өзі гуманистік акт болып табылады. Сондай-ақ гуманистік тұлғаны қалыптастыру мақсатын іске асыру тұрғысынан қарасақ, «Педагог-оқытушы» жүйесі қарым-қатынасына ерекше талапты көрсету керек. Төменде сондай талаптардың кейбіреуі келтірілген (В. Т. Кабуш).

1. педагогтың тәрбиеленуімен кез келген тақырыпта диалог жүргізгендегі ашықтылығы мен қол жетімділігі. Бұл ретте оқушының құпиялығы мен қателігін мойындау құқығы кепілдендірілген болуы керек. Оқушының өз қатесі туралы шын ниетті мойындауы, оны жазалауға әкелмеуі керек, керісінше тәрбиеленушінің қателігін түзетуде көмек пен оны қорғау қамтамасыз етілуі керек.

2. оқушының сөзін үзіп жібермей тыңдап, тек нақтылап, оның баяндамасын мұқият зейін сала тыңдау керек. Педагог мұқият және ниеттес тыңдаушы, оқушының хабарламасының бар толықтығын түсінетіндей болуы керек. Түсіну – бұл мойындауды, ал мойындау – бұл оқушыны қалай бар дәл солай қабылдау дегенді білдіреді.

3. оқушы үшін шешім қабылдамау керек. Мұғалім шешімге міндеттемеу керек, тек берілген мәселеде өзінің пікірін айтуы керек. Педагог оқушыны өзінің істеріне өзі баға беріп және шешім қабылдау үшін, өзін-өзі талдауға жетелейді. Рухтандырушылық тек өз-өзін сынаумен, ішкі өз-өзін ашуымен байланысты өзін-өзі тану процесінде туындайды.

4. Қарым-қатынас процесінде оқушының уайымына бірге уайымдаудфы айқын көрсете білу керек. Бірге уайымдау, бірге қатысу, бірге әрекет ету тәрбиеленушіге индивидуалды жақындаудың маңызды шарттары болып табылады. Бұл шарттардың жүзеге асуы аяғыштық, қиналғыштық, нәзіктік және басқа да оқушының гуманистік тұлғаға тән қасиеттерінің қалыптасуын ынталандырады.

5. Қарым-қатынас күштеусіз болуы керек. Сондықтан тәрбиеленушіге өзіңнің педагогикалық әрекеттеріңді оның жетістігін тұлғалы рухани жетістігі атынан түсіндіріп, негізделінуі керек. Бұл оқушыны қазіргіге, бірақ тек болашақта емес, өмір сүруге үйретуге баулу жолдарының бірі. Бұл оның рухани қасиеттерін, оның эмоцияларын және сезімін бекемдеу мүмкіндігін береді.

6. Қарым-қатынас қарым-қатынасты үйретуі тиіс. Оқушы қарым-қатынасты бүге-шүгесіне дейін қалай көлденең сызық бойынша білсе (оқушы-оқушы), солай тік сызық бойынша да білуі тиіс(оқушы-педагог). Қарым-қатынас жасауды білу тәрбиеліліктің маңызды бір критерийін көрсетеді, ал гуманистік тілдесу жолын ұстану оның гуманистік болмысының көрсеткіші болып табылады.

Олай болса, тұлға арасындағы қарым-қатынас тұлғаныңң гуманистік қасиеттерін қалыптастырудың әрекетті мүмкіндіктерін жасай алады. Ол үшін тілдесу өзі тілдесу процесінің гуманистік сипатының жоғарылауына айқын бағытпен ұйымдастырылуы қажет.