Антиденелердің қасиеттері

Антидене, мысалы Ig G басқа да опсониндермен бірге фагоцитозды күшейтеді, комплементтің белсенуіне (IgM, IgG) қатыса алады, В-лимфоциттердің рецепторларының (IgM, IgG) құрамына кіреді, антиген-антидене реакциясына қатысады. Олар аффинділігімен және авидтілігімен ерекшеленеді.

Антидененің антигендік қасиеттері.

Антидененің изотипі (иммуноглобулиндердің кластары, топшалары Ig M, IgG1, IgG2, IgG3, IgG4, IgA1, IgA2, IgD, IgE) ауыр тізбектердіңС-домендеріменанықталады; радиал иммунодиффузиямен реакцияда ауыр тізбектің Ғс-фрагментіне қарсы антисарысудың көмегімен алынады (Преципитация реакциясын қарау) және т.б.

Антидененің идиотипі антидененің Fab-фрагменттерінің антиген байланыстырушы орталықтарымен анықталады, яғни вариабельді аумақтарға (V-аумақ) антигендік қасиеттерімен анықталады. Идиотип −идиотоптар жиынтығынан –антидененің V-аумағындағы антигендік детерминанттардан тұрады (12-сурет).

Антидененің аффинділігі (аффинитет) − антидененің антигенге туыстастығы. Антидененің авидтілігі − антидененің антигенмен байланысының беріктігі және антиденемен байланысқан антигендердің саны.

Моноклонды антиденелер. Моноклонды антиденелер жоғары ерекшелі және біртекті болады. Оларды миеломаның “өлмейтін” ісікжасушалары мен өзіне тән ерекшелігі бар антидене тудыратын жасушалардың қосылуы арқылы алынған, гибридтік жасушалардың популяциясы − гибридома өндіреді.

АНТИГЕННІҢ ТАНЫСТЫРЫЛУЫ, ИММУНДЫҚ ҚАБІЛЕТТІ ЖАСУШАЛАРДЫҢ КООПЕРАЦИЯСЫ.

192

Презентация (prezentation) − антигендердің Т-лимфоцитермен таныстырылуы келесі процестердің нәтижесінде пайда болады: антигеннің антиген таныстырушы жасушалармен жұтылуы; оның ферменттер арқылыжасушаішінде ыдырауы; пайда болған антигенді пептидтердіңМНС молекулаларымен байланысуы (МНС I, II класты өзіндік молекулаларының науашығына антигендік пептидтердің “толтырылуы”); олардың Т-лимфоциттермен байланысуы үшін жасуша бетіне шығуы. Антигенді В- және Т-лимфоциттердіңрецепторлары таниды.

В-және Т-лимфоциттердің антигентанушы рецепторлары.

В-лимфоциттердің антигентанушы В-жасушалық рецепторы (BcR – ағылш. B-cell Receptor) мембраналық иммуноглобулиннің (mIg, бірдей екі ауыр H-тізбектен және бірдей екі жеңіл L-тізбектен тұратын) молекуласынан және екі CD79 (Igα,Igβ) молекуласынан құралған. Мембраналық иммуноглобулиндер мономерлік mIgM және mIgD көрсетілген. BcR-нің жасушаішілік сигналдарды жіберетін трансмембраналық және цитоплазмаішілік сегменттері бар (14-сурет)

Т-лимфоциттердің антигентанушы Т-жасушалық рецепторлары жасуша мембранасында CD3 молекуласымен байланысқанαβ және γδ −екі формасында болады. αβ және γδ димерлері де иммуноглобулиннің молекуласы сияқты V−және C-домендеріне ие. TcRантигені CD8 немесе CD4 корецепторларымен бірігіп, антиген-пептид+бірінші (I) немесе екінші (II) класты МНС кешенін анықтайды (15-сурет).

14-сурет.В-лимфоциттердіңантигентанушы

15-сурет. Т-лимфоцит CD 8 және Т-лимфоцит В-жасушалық рецепторыCD4пептид-антигенмен танылуы

Антигентаныстырушы немесе антиген ұсынушы жасушалар (АТЖ немесе АҰЖ). Лимфоциттер үшін дендритті жасушалар, В лимфоциттер және макрофагтар кәсіби АТЖ болып табылады. Сонымен бірге АТЖ-ның рөлін эндотелий жасушалары,фибробластар,кератиноциттер және белсендірілген кезде МНС-ті және цитокиндердіэкспрессиялау қабілеті бар кейбір басқа жасушалар даорындай алады (2-кесте).

Дендритті жасушалар (DC) − өсінділі, бұтақты жасушалар; антигентаныстырушы жасушалардың негізгі өкілдері. Олар аңғал Т-лимфоциттерді антигенмен алғаш кездесуі кезінде белсендіреді.

Сүйек кемігінінен шыққан дендритті жасушалар сілемейлі қабықтарда және теріде орналасады (Лангерганс жасушалары немесе өсінділі ақ эпидермоциттер). Иммунды жауап индукциясында олар макрофагтарға қарағанда белсендірек болып келеді. Антигенді ұстап алып өңдегеннен кейін ДЖ аймақтық лимфа түзілістеріне, тимустәуелді аймақтарға қарай жылжиды (интердигитальді жасушалар түрінде), ол жерде МНС молекулалары арқылы антигенді Т-лимфоциттерге таныстырады. Тимустаантиген таныстырушы жасушалар болып табылатын интердигитальді медулярлы жасушалар бар.

2-кесте. Антигентаныстырушы жасушалардың түрлері.

Сүйек кемігінен өндірілмеген дендритті жасушалар −фолликулалы дендритті жасушалар ФДЖ (FDC – Follikular Dendritic Cell) лимфа түйіндерінің, көкбауыр және сілемейлі қабықтардың лимфоидтық тіндерініңбастапқы және екіншіреттегі фолликулаларында болады. Олар жасуша бетіндегі антиген-антидене иммундық кешенін (жұтылмаған) фолликулалы дендритті жасушалар мембранасымен байланысқан антиденелік рецепторлары (ҒсγR) және комплемент рецепторлары (CR1, CR2) арқылы В лимфоциттерге таныстырады. Фолликулалы дендритті жасушаларда МНС ІІ молекулалары болмайды.

Лимфоидтық тіннің екінші реттегі В-жасушалық фолликулаларында көбею орталығының дендритті жасушалары анықталған. Оларда МНС ІІ молекулалары болады, олар миграция жасайды және Т-лимфоциттермен байланыса алады.

Т-лимфоциттер. Т-лимфоциттер (тимустәуелді лимфоциттер) −αβТ лимфоциттер,тимуста дифференциацияланады. Басқа лимфоциттер, γδТ-лимфоциттер асқазан-ішек жолдарының сілемейлі қабықтарында дифференциациялануы мүмкін.

Т-лимфоциттердің антигентанушы рецепторы – TcR (Т-жасушалық рецептор) екі формада болады: αβ және γδ. TcR антигентаныстырушы жасушалардың МНС молекулаларымен байланысқан антигенді пептидті таниды. Нәтижесінде костимулдаушы факторлардың әсерінен жасушалар Т-хелпердің немесе цитоуыттық Т-лимфоциттерге дифференциацияланады. Т-лимфоциттер мен антигентаныстырушы жасушалар арасындағы негізгі корецепторлық байланыстар− CD28 − CD80 және CD154 (CD40L) – CD40.

Т-хелперлерде (Th − helper сөзінен − көмекші) Т-жасушалық рецептор және СД4 корецепторы болады, олар антигентаныстырушы жасушалардың антигенді пептид+МНСІІ кешенін тануға қатысады (16-сурет). Нативті Т-хелпер әртүрлі факторлар әсерінен Тһ1 және Тһ2-ге дифференциацияланады. Тһ1-лимфоциттер жасушалық иммунитеттің ынталануына, ал Тһ2-лимфоциттері гуморалды иммунитеттің ынталануына жауап береді.

Цитоуытты Т-лимфоциттердің (ЦТЛ, СТL, немесе Т-жендеттер) Т-жасушалықрецептор (TcR) және СД8 корецепторы болады. олар антигентаныстырушы жасушалардың антигенді пептид+МНСІ кешенін тануға қатысады. Белсендірілген,дифференциацияланған цитоуыттық Т-лимфоциттер нысана−жасушалармен байланысып, перфорин,гранзимдер,Ғаs-рецепторлар (СД95) және ісікнекроздаушы факторлардың қатысуымен олардың өліміне әкеледі (20-сурет).

16-сурет. Т-хелпер (СД4) және антиген

17-сурет. Цитоуытты Т-лимфоциттің нысана жасушамен өзара әрекеттесуі таныстырушы жасушаның өзара әрекеттесу.

В-лимфоциттер сүйек кемігінде дифференциацияланады (немесе құстардың клоакасында орналасқан бурсада −фабриций қапшығында). Олар АТЖ рөлін атқарады және толық жетілгеннен кейін (антигендің байланысуы нәтижесінде) В- лимфоциттер антидене өндіретін плазмалық жасушаларға айналады.

В-лимфоциттер антигенді жанама сіңіру рецепторынемесе антиген-антидене кешені бар фолликуларлы дендритті жасушалар арқылы алады (18, 19-сурет).

В лимфоциттер келесі молекулаларды экспрессиялайды: 1) негізінен mIgM және mIgD мембраналық иммуноглобулиндер − мономерлер болып келетін антиген танушы В-жасушалық рецептор (ВсR); 2) Сигналдарды жасушаішілік өткізу жүйелерімен байланысқан мембраналық молекулалардың корецеторлық кешені (CD19/ CR2 (CD21) / ТАРА-1)); 3)Сигналдық трансдукция үшін қажетті ВсR қауымдастырылған молекулалар (Igα (CD 79а) және Igβ (CD79b)); 4) Антиденелердің әртүрлі изотоптарының синтезін ауыстыруға және қосымша ынталандыруға арналған костимулдаушы молекулалар (CD80, CD40); 5) Жасушалардың қатынасуына арналған адгезивті молекулалар (ICAM-3 және т.б.).

18-сурет.Фолликулалық дендритті жасушаның Т-хелпер (СD4) қатысуымен

В-лимфоциттің антигенмен өзара байланысы,нәтижесінде антигеннің жанама

рецептормен жұтылуы.