Этымалогія назвы

Падобна ўсім заключэннем народным святам, Масленіца вядзе свій пачатак з часоў язычніцкіх. Гэта сонца і чучала ці жанчыну, якая выступала ў ролі маці яго. Народ не пакідаў язычніцкіх звычаяў нават пасля прыняцця хрысціянства, святкаваў так, як і язычніцкае свята Каляды. Духавенства рабіла спробы з гэтым перажыткам даўніны, але дарэмна. Усе яго громы і маланкі аказваліся бездапаможнымі. Народ упарта стаяў на сваім. Патрыярху удалося толькі скараціць на 7 дзён святкаванне Масленіцы заместранейшых 14. Сучаснік цара Івана Грознага пастар Адэрборн так апісаў Масленіцу таго часу: Яна таму і называна так, што на працягу гэтага тыдня дазвалялася есці каровіна масла, а ў посныя дні яны ужывалі чорнае (канаплянае).

Назва свята, відаць, паходзіць ад таго, што напрацягу ўсяго тыдня дазвалялася есці каровіна масла. Масленіца прыпадала на канец лютага – пачатак сакавіка, быў масавы акот і ацёл хатняй жывелы як раз у гэты час. Кожная гаспадарка станавілася багатай на малако і ўсялякія малочныя прадукты, сярод якіх было і масла. Магчыма, менавіта гэтая акалічнасць стала падставай узнікнення такой выключна бытавой назвы каляндарнага свята. Гэтае адценне захавалася ў шэрагу варыянтаў назвы свята, якія бытавалі ў народным асяроддзі: “Масленіца, Масленка, Масніца”, а таксама і ў царкоўнай назве – “Сырная сядміца”.

Асноўная накіраванасць масленічнай абраднасці – паскарэнне надыходу вясны і забеспячэнне дастатку ў доме.

Масленечны тыдзень

Масленічны тыдзень быў літаральна перапоўнены святочнымі справамі; абрадавымі і не абрадавымі дзеянні, традыцыйныя гульні і задумы, абавязкі і ўчынкі да адмовы запаўнялі ўсе дні. Сіл, энергіі, запалу хапала на ўсё, паколькі панавала атмасфера , усеагульнай радасці і весялосці. Кожны дзень масленіцы меў свой назоў, за кожным замацаваныя былі вызначаныя дзеянні, правілы паводзін і інш.:

Панядзелак - "сустрэча",

аўторак - "зайгрыш",

серада - "ласуха", "разгул", "пералом",

чацвер-"разгул", "шырокі чацвер",

пятніца - "цёшчыны вечары", "цёшчыны вячоркі",

субота - "залоўкіны вячоркі", "праводзіны",

нядзеля - "дараваны дзень".

Увесь жа тыдзень менавалася "сумленная, шырокая, вясёлая, баярыня-масленіца, спадарыня масленіца".

Панядзелак – сустрэча

У гэты дзень з саломы рабілі пудзіла Масленіцы, апраналі на яго старую ,жаночую адзежу насаджвалі гэтае пудзіла на тычку і з спевам вазілі на санках па вёсцы.Затым Масленіцу ставілі на снежнай гары, дзе пачыналася катанне на санках. Песні, якія спяваюць у дзень "сустрэчы", вельмі жыццярадасныя.

Аўторак – зайгpыш

З гэтага дня пачыналіся рознага роду забаўкі: катанні на санках, народныя гульні, паданні. У вялікіх драўляных балаганах (памяшканні для народных тэатральных відовішчаў з блазнаваннем і камічнымі сцэнамі) давалі паданні на чале з Пятрушкай і масленічным дзедам. На вуліцах трапляліся вялікія групы ражаных, у масках, якія разд’язджалі па знаёмых хатам, дзе экспромтам уладкоўваліся вясёлыя сямейнікі канцэрты. Вялікімі кампаніямі каталіся па горадзе, на тройках і на простых развалках. Было ў пашане і іншая няхітрая забаўка - катанне з абледзянелых гор.

Серада – ласуха

Яна адчыняла пачастунак ва ўсіх хатах блінамі і іншымі стравамі. У кожнай сям'і накрывалі сталы з смачнай ежай, пяклі бліны, у вёсках у складччыну варылі піва. Паўсюль з'яўляліся тэатры, гандлёвыя намёты. У іх прадаваліся гарачыя збітні (напоі з вады, мёда і рэзкіх затавак), арэхі, мядовыя пернікі. Тутака ж, прама пад адчыненым небам, з кіпячага самавара можна было выпіць чаю.

Чацвер - разгул (пералом, шырокі чацвер)

На гэты дзень прыходзілася сярэдзіна гульняў і весялосці. Магчыма, менавіта тады праходзілі і смажаніны масленічныя кулачныя баі, кулачкі, кіроўныя свой пачатак з Старажытнай Русі. Былі ў іх і свае строгія правілы. Нельга было, напрыклад, біць ляжачага ("ляжачага не б'юць"), удваіх нападаць на аднаго (двое дзяруцца - трэці не лезь), біць ніжэй пояса або біць па патыліцы. За парушэнне гэтых правіл пагражала пакаранне. Біцца можна было "сценка на сценку" або "адзін на адзін". Вяліся і "паляўнічыя" баі для знаўцаў, аматараў такіх паядынкаў. З задавальненнем назіраў такія баі і сам Ян Грозны. Для такога выпадку гэтая забава рыхтавалася асабліва пышна і ўрачыста. І усёткі гэта была гульня, свята, якому, натуральна, адпавядала і адзежа. Калі і вы жадаеце вынікаць старажытным рускім рытуалам і звычаям, калі ў вас моцна чухаюцца рукі, можна злёгку і забавіцца, мусіць, бойкай - знімуцца заадно і ўсе негатыўныя адмоўныя эмоцыі, наступіць разрадка (можа, у гэтым і быў нейкі таемны сэнс кулачных баёў), а заадно гэта і паядынак наймоцных. Толькі не забывайце аб усіх абмежаваннях і, галоўнае, аб тым, што гэта ўсёткі святочны, гульнявы паядынак.

Пятніца - цешчыны вечары

Цэлы шэраг масленічных звычаяў быў накіраваны на то, каб паскорыць вяселлі,садзейнічаць моладзі ў знаходжанні сабе пары. А ужо, колькі ўвагі аказвалася на масленіцы маладым! Традыцыя патрабуе, каб яны прыбраныя выязджалі "на людзі" у размаляваных санках, наносілі візіты ўсім, хто шпацыраваў у іх на вяселлі, каб урачыста пад песні скочваліся з ледзяной гары. Аднак, самай галоўнай падзеяй, звязанай з маладымі, было наведванне цешчы , яна пекла бліны і ўладкоўвала сапраўдны баль (калі, вядома, зяць быў ёй па душы).

Субота - залоўкіны вячоркі

Залоўка - гэта сястра мужа. Такім чынам, у гэты суботні дзень маладыя ятроўкі прымалі ў сябе родных. Як бачны, на гэтай "масленіцы тоўстай" кожны дзень гэтага шчодрага тыдня суправаджаўся адмысловым застоллем.

Нядзеля - праводзіны, дараваны дзень

Апошні дзень масленічнага тыдня зваўся "дараванай нядзеляй": сваякі і сябры хадзілі сябар да сябра не святкаваць, а прасілі прабачэнні за наўмысныя і выпадковыя крыўды і засмучэнні, прычыненыя ў бягучым годзе. Пры сустрэчы (сітавінай нават з незнаёмым чалавекам) належыла спыніцца і з трохразовымі паклонамі і "слёзнымі словамі" папытаць узаемнага прабачэння: "Прабач мяне, у чым я вінаваты або зграшыў перад табой". "Ды прабачыць цябе Бог і я прабачаю",- адказваў суразмоўца, пасля чаго ў знак прымірэння трэба было пацалавацца.