36.Спрадвечна беларуская і запазычаная лексіка, іх размежаванне.

Пазычэнні-адзін з важных шляхоў узбагачэння мовы, бо народы,нацыі не жывуць ізалявана.

Віды пазычэнняў:

• вусныя-словы хутчэй і ў большай ступені засвойваюцца

• пісьмовыя-больш павольна і не так грунтоўна, бо адбываецца графічнае прыстасаванне, захоўваецца “экзотыка”мовы першакрыніцы. Па большасці тэрміны.

• Безпасярэднае-словы прыходзяць без удзелу трэйцяй мовы:бундэстаг з нямецкай у беларус

• Апасродкаванае-з адной мовы ў другую праз пасрэдніцтва трэйцяй: ганак праз польскую з ням.

Пазычанае іншамоўнае слова пры засваенні мовай-пазычальніцай падпарадкоўваецца яе фан.і марфалагіч.законам,нярэдка змяняе форму роду, замац.толькі з адным знач.,хоць у мове-паршакрыніцы мела некалькі. Пазычацца могуць толькі карані, афіксы,прыстаўкі,суфіксы.

Лексіка бел мовы паводле характару і крыніц падзяляецца на:

• Спрадвечнабеларускую: уласнабел,усх.славян, агульнасл, iндаеурап

• Запазычаную-са стараслав мовы, з iнш.слав.моу, з неславян.моу

У сяр 12 ст. Кіеўская Русь распалася на асобныя княствы. 13 ст. – пачатак фарміравання бел, рус, укр народнасцей і і х моў. Словы, якія узніклі на ўласнай лексічнай аснове бел. мовы называюцца уласнабеларускімі.

Тэматычныя групы:

1) назвы асоб паводле іх дзейнасці, асаб характару, міф. істот (абібок, асілак, вадзянік, нячысцік)

2) паняцці жывёльнага свету (берасцянка, бусел)

3) назвы прыродных з’яў (спёка, цемра, надвор’е),

4) назвы пабудоў і іх частак (будынак, падпафетка)

5) этнічныя паняцці і назвы (лявоніха, крыжачок, дранікі).

Запазычаная лексіка беларускай мовы:

• з французскай – галіцызмы (запазычаны ў Пятроўскую эпоху і пасля) Ваенныя назвы (арсенал, маршал), мастацкія назвы (нацюрморт, канферансье), стравы (пюрэ, катлета), адежа (жакет, карсет).

• З англ.: спартыўныя (футбол, пінг-понг, яхта, фрыстайл), вопраткі (ждынсы, світэр);

• з італ. : мастацтва (арыя, сола, віяланчэль, санета), стравы (вермішэль, піца, салямі);

• з іспанскай: стравы (ананас, банан);

• з польскай ( у час Люблінскай уніі): маёнтак, падарунак, быдла;

• з укр.: боршч, худаба.

37.Агульнаславянская, усходнеславянская, уласнабеларуская лексіка.

Лексiка бел.мовы паводле паходжання:

1. Агульнаславянская - агульнаславянскае адзінства (3ст. да н. э.-2 пал. 1 ст. да н.э.) людзi і часткi(чалавек, галава, унук),геаграфічныя назвы і з`явы прыроды(зямля, вецер), раслiннага і жывельнага свету (каза, конь), прылады працы(барана, серп), пабудовы(двор, гумно), абстракт.паняццi(любоу,воля

2. Усходнеславянская - усходнеславянскае адзінства (7-8 ст.) жывелы(кошка,сабака),гаспадар.прылады(карзiна, самавар),стравы(пiрог, цеста), людзей(конюх,пастух), сення,пасля,цяпер

3. Уласнабеларуская - старабеларускае (14-20 стст.) атмасфера з`явы(золак,цемра), абстрактн(абавязак, летуценне),тэрмiны(дзейнiк,пытальнiк), працэсы(бачыць, хiлiць)+бусел,маладзiк, спявак, гаспадар

38.Методыка вызначэння запазычанага слова. Засваенне запазычаных слоў: фанетычнае, графічнае, граматычнае, семантычнае.

Прыкметы запазычанняў з неславянскіх моў

• Грэцызмы:

• Пачатковы а, э, ф (акіян, эпоха, іласофія, фантазія);

• спалучэнне зычных кс, ск, пс, мн, мв у сяр слова(дыск, эліпс, сімптом, лампада);

• прыстаўкі а-, ан- анты-, эў- (алатызм, анархія);

• суфіксы ум, ус, тар, ёнт (энт), ур, цы(я), ат (тэрмас, рыторыка, абеліск);

• пач частка складаных слоў бія(ё), геа(о), філа(о) (біялогія)

• Суф ум, ус, тар, ент (энт), ур, цы, -анті (акварыум, радыус, артар, агент)

• Лацінізмы:

• Суф ум, ус, тар, ент (энт), ур, цы, -анті (акварыум, радыус, артар, агент)

• Германізмы:

• Ш, шт, шп у пачатку ці ў сяр (штаб, шпіль);

• хт у сярэдзіне слова (шахта, вахта),

• частка майстар(гросмайстар)

• Галіцызмы:

• На канцы анс, ер, аж(яж) (сеанс, баланс, суфлёр, камуфляж);

• спалуч біо, віо, піо, фіо, уа, уэ, лье, цье, све (біоро, вільеска, барэльер);

• нац галосныя на канцы (кашнэ, пано, філе)

• Англіцызмы:

• Пач дж (джас, джынс);

• канц спалуч ер, ёр (баксёр, катэр, дыспетчар);

• канц частка ен (спартсмен)

Паланізмы:

• Спал дл, эн (ен), он (ён), ан (ян) (кабалда, рыдлёўка, арэнда, вантроба, вандроўка);

• гук ц на месцы ўсходнеславянскага ч (цуд, цурацца, моц);

• суф унак (рахунак);

• спалуч лу паміж зычнымі (тлусты, слуп)

• цюркізмы:

• Паўтор аднаго і таго ж галоснага гука (атаман, табар, караван, кабан);

• спалуч ал, ык, ча (аксакал, балык, каланча)

Асваеннi:

1)фанетычнае-падпарадкаванне iншамоўных слоў беларускім фанетычным законам: аб`ект, віраж

2)граматычнае-падпарадк. марфемнай структуры:ганарар,прэмiя

3) графiчнае-перадача сродкамi бел.мовы:камп`ютэр, сервiс

4)семантычнае (па сэнсу diploma – лiст)