- •1.Паняцце пра сучасную беларускую літаратурную мову. Паняцце нацыянальнай мовы. Асноўныя адзінкі літаратурнай мовы. Формы існавання.
- •2/Беларуская мова ў сям’і індаеўрапейскіх моў. Беларуская мова як адна са славянскіх моў. Тры падгрупы славянскіх моў.
- •3/Гістарычныя этапы развіцця беларускай мовы.
- •4/Дыялекты на тэрыторыі Беларусі. Формы існавання дыялектнай мовы.
- •5/Функцыі мовы: камунікатыўная, пазнавальная (кагнітыўная), акумулятыўная, уплывовая, эмацыянальна-эстэтычная.
- •6/Нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
- •8/Фанетычныя адзінкі, іх функцыянальная характарыстыка
- •9/Аспекты вывучэння гука, іх сутнасць. Азначэнне гука. Утварэнне гукаў мовы.
- •10/Моўны апарат. Актыўныя і пасіўныя органы маўлення.
- •11/Артыкуляцыйная характарыстыка зычных гукаў паводле ўдзелу голасу і шуму, спосабу ўтварэння, месца ўтварэння, палатальнасці
- •12/Артыкуляцыйная характарыстыка галосных гукаў (рад, пад’ём, лабіялізаванасць/ нелабіялізаванасць).
- •13/Фанетычныя законы (закон недысімілятыўнага акання, асіміляцыя, дысіміляцыя).
- •14/Фанетычныя працэсы (пратэза, эпентэза, дыярэза, метатэза, гаплалогія).
- •15/Фанетычныя пазіцыі гукаў у моўнай плыні.
- •16/Пазіцыйныя і гістарычныя чаргаванні гукаў
- •17/Фаналогія. Паняцце пра фанему.
- •19/Складападзел у сучаснай беларускай мове. Закон узрастаючай гучнасці. Характарыстыка складоў.
- •20/Націск (разнамесны, рухомы і нерухомы) і інтанацыя ў беларускай мове.
- •21/Арфаэпія і яе задачы. Прычыны адхіленняў ад літаратурнага вымаўлення. Вымаўленне галосных гукаў.
- •22/Вымаўленне зычных і спалучэнняў зычных у сучаснай беларускай літаратурнай мове.
- •24/Прынцыпы беларускай графікі. Піктаграфічнае, ідэаграфічнае, фанаграфічнае пісьмо.
- •25/Арфаграфія. Гісторыя фарміравання беларускай арфаграфіі. Прынцыпы сучаснай беларускай арфаграфіі.
- •26/“Беларуская граматыка для школ” б. Тарашкевіча. Рэформа правапісу 1933 года. “Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” 1959 года і 2008 года.
- •27.Лексікалогія як раздзел мовазнаўства. Азначэнне слова як асноўнай адзінкі мовы. Лексічнае і граматычнае значэнні слова.
- •28.Полісемія, семантычная пераарыентацыя слова ў тэксце. Асаблівасці выкарыстання тропаў у смі.
- •29.Моўныя рэсурсы і маўленчыя рэалізацыі лексічнай аманіміі. Тыпы амонімаў.
- •30.Прычыны ўзнікнення і шляхі ўтварэння амонімаў. Тыпалогія і размежаванне аманіміі і полісеміі
- •31.Сінанімія. Сінанімічны рад. Паняцце пра дамінанту.
- •32.Тыпы сінонімаў. Лексічная і сінтаксічная сінанімія. Эўфемізмы.
- •33.Паронімы. Міжмоўныя амонімы і паралексія.
- •34.Антанімія. Тыпы антонімаў.
- •35.Сутнасць антанімічнага супрацьпастаўлення: антонім, антытэза, аксюмаран.
- •36.Спрадвечна беларуская і запазычаная лексіка, іх размежаванне.
- •37.Агульнаславянская, усходнеславянская, уласнабеларуская лексіка.
- •39.Запазычаныя словы са славянскіх і неславянскіх моў. Інтэрнацыяналізмы і калькі
- •40.Транслітэрацыя. Выкарыстанне варварызмаў і экзатызмаў у сучасных тэкстах.
- •41.Паняцце стыляў, іх характарыстыка і функцыі
- •42.Стылістычныя разрады беларускай лексікі. Адметнасць функцыянавання лексічных пластоў вуснай і пісьмовай формаў.
- •43.Лексіка сучаснай беларускай мовы паводле актыўнага і пасіўнага складу: гістарызмы, архаізмы, неалагізмы.
- •44/Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжытку: дыялектызмы, тэрміналагічная і прафесійная лексіка, жарганізмы і аргатызмы. Выкарыстанне ў мастацкіх і публіцыстычных тэкстах.
- •45/Прадмет і задачы фразеалогіі. Фразеалагічныя слоўнікі.
- •46/Фразеалагізм як моўная адзінка, яго адносіны да слова і словазлучэння.
- •47/Парадак кампанентаў у фразеалагізмах. Сістэматызацыя фразеалагічных адзінак. Тыпы фразеалагізмаў паводле семантычнай злітнасці.
- •48/Полісемічнасць, сінанімічнасць, аманімічнасць фразеалагізмаў. Варыянтнасцьфразеалагізмаў.
- •49/Фразеалогія беларускай мовы паводле паходжання.
- •50/Прыказкі (прымаўкі). Крылатыя выслоўі. Перыфразы.
- •51.Прадмет і задачы лексікаграфіі. Тыпы слоўнікаў.
- •52/Энцыклапедычныя і лінгвістычныя слоўнікі
- •53/Змест слоўнікавага артыкула ў лінгвістычным слоўніку.
- •54/Слова і марфема. Тыпы марфем.
- •55/Сінанімічнасць і аманімічнасць марфем.
- •56/Аснова слова. Тыпы асноў, іх марфемны склад і будова.
- •57/Гістарычныя змены ў марфемным складзе слова. Прычыны і характар змен у марфеме.
- •58.Словаўтваральныя тыпы, мадэлі, гнёзды.
- •59/Марфалагічныя спосабы ўтварэння слоў.
- •60/Немарфалагічныя спосабы ўтварэння слоў.
3/Гістарычныя этапы развіцця беларускай мовы.
Этапы:
Старажытнарускі:зыходны этап у гісторыі усходне-слав моў: 6-7ст.-аслабленне кантактаў паміж славянамі, выдзяленне славянскіх моўных груп 7-9 ст.-пачынаюць фарміравацца мовы славянскіх народнасцей. Блізкія паміж сабой дыялекты усходніх славян склаліся ў агульнаўсходнеславянскую мову. 10ст-прыняцце хрысціянства,прыход пісьменнасці; 11-14 стст. – развіцце літ. моў, 2-х моўе і 3-х моўе – поўнагалосныя і непоўнагалосныя словы – узаемаадносіны бел і ўкраінскай моў, гаворкі крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў. Помнікі: “Слова аб палку Ігаравым”, “Руская праўда”, “Тураўскае Евангеле”
Літ мова эпохі бел народнасці: 15-18 стст – дзяржаўная мова ВКЛ(да 1696) – панаванне дзелав. Пісьменнасці. 1569 – падпісанне Люблінскай уніі, польская мова выцясняе бел.=апалячванне. Але народна-дыялектная бел.м. працягвае быць мовай сялян.Помнікі: Літоўская метрыка, кнігі Скарыны, Евангеле Цяпінскага, Метрыка ВКЛ, Статуты
Новая бел літаратурная мова: 1840 – загад Мікалая 1 аб увядзенні рускага заканадаўства=русіфікацыя. Забарона слова “Беларусь”. Ідэі заходнерусізма. Др.п.19ст-літ.творы на суч.бел.літ.м. 1906-права на легальнае існаванне бел.м., 1917 – бел.м.атрымала афіцвйнае прызнанне і выкарыстанне ў розных галінах, 1918- “Беларуская граматыка для школ” Тарашкевіча. 1924-1929-беларусізацыя. Помнікі: “Сялянка” Д-Марцінкевіч , “Энеіда на выварат”, “Тарас на парнасе”, “Беларуская граматыка для школ” ,“Наша ніва”, “Наша доля”.
сучасны этап:1980-я пад уплывам бел.грамадскай інтэлігенцыі ўзнавіўся інтарэс дзяржавы да мовы; 1990-закон аб мове=поўны пераклад дакументаў на бел.м к 2000г. Але беларусізацыя спынена ў 1995 рэферэндумам=2 дзярж.м..
4/Дыялекты на тэрыторыі Беларусі. Формы існавання дыялектнай мовы.
Дыялекты – мясцовыя гаворкі, якія будуюцца на пэўнай тэрыторыі.
“Дыялектыны атлас бел мовы”:
Паўднёва- усходні дыялект: браты, валасы:
1)полацкі (Віцебская, Магілёўская, пэўн раёны Мінскай вобласці.):цвёрдае р ; дысемелетаўная аканне, яканне ;форма на ць дзеяслоў 3 ас 1 спр ; склад будуч час.
2)Магілёўска-віцебскі (Свір, Бягомль, Магілёў, Кастюковічы):мяккае р; дысіміляцыя аканне яканне ;скараг; j ў канч. Н скл. адз л.:прыкметы: м р.
3)Гродзенска- баранавіцкі (паўночныя раёны Мінскай вобласці, Гомель, Гродзен, Брэстская): недысімілят аканне, яканне; наяўнасць j, г, цвёрды р; адсутнасць падаўжэння; кліч форма назоўн.
4)Мазырскаі (Ліда, Мінск, Бабруйск, Рэчыца, Лоеў): дыфтангізацыя галосных;замест мы, вы – інфініт на ці;формы буд часу з іму
Палескі (брэстска-пінскі):аканне, еканне – і на месце е; адсутнасць дзекання і цекання; Д скл. на авг – інфініныт на ты: мНясо
Сэрэдне – беларускі (Ашмяны, Мінск, Бабруйск, Гомель) – о на месцы а, перад ў; адсутнасць ц’. З асобы 2 спр.
Паўднёва-заходні дыялект: зацвярдзелы р, адсутнасць падаўжэнняў, на месцы “яць” дыфтонгі – двайныя гукі, наяўнасць пратэтычнага гука і. Граматычныя формы: Т. скл. сцяною, мяжою, Д. садом, палём, 3 ас. Адз. Лік – бярэ, нясе, назоўнікі мн. ліку з канчаткамі э: братэ, валасэ, буряке.
Рысы дыялектнай мовы:
Тэрытарыяльная неаднастайнасць
Абмежаванасць пашырэння
Вусная форма
Адсутнасць строга выпрацаваных норм