3.2 Ауыспалы егістер

Ауыспалы егісті топырақ құнарлығын сақтау және арттыру, тұрақты мол өнім алу мақсатында дақылдарды және танаптарды алмастырып отырамыз. Бір дақылды тұрақты немесе ұзақ уақыт бойы бір жерге өсіре берсе, онда арамшөптер, зиянкестер және аурулар қаптап, топырақ тозады да, өнімнің азаюына әкеп соқтырады. Ауыспалы егісте дақылдарды кезектестіру, биологиялық себептердің кері әсерін төмендетеді немесе тіпте мүлдем жояды.

«Ақмола-Феникс» АҚ-да мәдени дақылдардың алғы дақыл жүйесі 4 танапты жаздық дәнді бұршақ танабы: бұршақ -жаздық бидай-жаздық бидай-арпа, 3- танапты жаздық дәнді бұршақ: ноқат - жаздық бидай-арпа (4-кесте).

кесте 4

«Ақмола-Феникс» АҚ жағдайында мәдени дақылдардың алғы дақыл жүйесі

№	Дақылдардың орналасуы
1	Ас бұршақ	Ноқат
2	Жаздық бидай	Жаздық бидай
3	Жаздық бидай	Арпа
4	Арпа

3. 3 Жобаланатын саланың қазіргі жағдайдағы дақылды өсіру технологиясы

Ақмола облысы «Ақмола-Феникс» АҚ жағдайында жаздық жұмсақ бидайды өсіру технологиясы (5-кесте).

кесте 5

«Ақмола-Феникс» АҚ жағдайында жаздық жұмсақ бидайды өсіру технологиясы

№	Операцияның атауы	Агротехникалық талаптар	Өлшем бірлігі	Жұмыс көлемі га, т/км	Агротехникалық мерзімі				Құрал жабдықтар
									АШМ
					күнтүзбе		жұмыс кұннің саны	жұмыс күннің ұзақтығы сағ.	трактор, автокөлік маркасы	АШМ түрі	Агрегаттардың саны
					Басталуы	Аяқталуы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
1	Ерте көктемгі тырмалау	4-6 см	га	1934	20.4	15.5	21	20	Джон Дир	ЗПГ-24	1
2	Тұқымды тазалау	#Н/Д	тонна	556	1.5	15.5	13	7		ЗАВ-40	1
3	Тұқымды дәрілеу	0,12 т/га	тонна	556	1.5	15.5	13	7		ПС-10А	1
4	Тұқымды тасымалдау, сепкіштерге тиеу	0,12 т/га 10 км	га	1478	1.6	3.6	3	14	ЗИЛ-ММЗ-554М	шнек Р.16.28	1
5	Тұқымды тасымалдау, сепкіштерге тиеу	0,12 т/га 100 км	га	2497	1.6	3.6	3	14	КаМАЗ-55102	ГКБ-8551	1
6	Астықты себу	5-8 см	га	1478	1.6	3.6	3	14	Т-4А	СЗС-2,1	3
7	Астықты себу	5-8 см	га	2497	1.6	3.6	3	20	К-744, Джон Дир	компл	1
5-кестенің жалғасы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
8	Жолдарды тегістеу	Аудан.10%	га	400	25.6	27.6	3	7	К-701	ЛДГ-20	1
9	Суды тасымалдау ж/е бүріккіштерге құю	0,2 т/га 20 км	тонна	213	25.6	27.6	3	14	К-700	######## РЖТ-16	1
10	Гербицидтер мен бүрку	0,2 т/га 10 км/час	га	1065	25.6	27.6	3	14	МТЗ-80	ОП-2000	1
11	Суды тасымалдау және АН-2 құю	0,2 т/га 20 км	тонна	30	25.6	27.6	3	7	К-700	######## РЖТ-16	1
12	Егістерді АН-2 бүрку	0,012 т/га	га	2497	25.6	27.6	3	7	АН-2	#Н/Д #Н/Д	#Н/Д
13	Танапты ору	Аудан 3%	га	120	15.8	25.8	9	10	МТЗ-80	#Н/Д ЖВЗ-10,7	1
14	Жинау ж\е астықты бастыру	Аудан 3%	га	120	20.8	31.8	10	10	РСМ-101 Вектор	#Н/Д ПП-3,4	1
15	Жерді жырту	Аудан 3%		120	20.8	31.8	10	10	К-700А	БДТ-7	1
16	Тұқымға дестеге шабу	15-20 см.	га	2497	25.8	5.9	10	20	МТЗ-80	#Н/Д ЖВЗ-10,7	1
17	Тұқымға дестеге шабу	15-20 см.	га	1478	25.8	5.9	10	14	Енисей-1200-1	ЖВР-10	1
18	Жинау ж\е астықты бастыру		га	3974	1.9	10.9	9	10	РСМ-101 Вектор	#Н/Д ПП-3,4	1
19	Комбайннан астықты тасымалдау	25 км	тонна	1773	1.9	10.9	9	14	К-701	1ПТС-9 +3ПТС-12	2
20	Комбайннан астықты тасымалдау	80 км	тонна	2997	1.9	10.9	9	14	КаМАЗ-55102	ГКБ-8551	1
21	Астықты тиеу		тонна	4 770	1.9	10.9	9	20	ТН-3	#Н/Д #Н/Д	1
22	Астықты тазалау	#Н/Д	тонна	4 770	1.9	10.9	9	20		ЗАВ-40	1
23	Астықты қоймаға тасымалдау	#Н/Д	тонна	4 770	1.9	10.9	9	20	ЗИЛ-554М		1
24	Астықты қоймаға төгу	#Н/Д	тонна	4 770	1.9	10.9	9	20	#Н/Д	#Н/Д ЗМ-60	1
25	Өсімдік қалдықтарын тегістеу	4-6 см	га	3974	15.10	20.10	5	10	Джон Дир	ЗПГ-24	1

«Ақмола-Феникс» АҚ –да өсірілетін жаздық жұмсақ бидай сорттары: Шортандинская 95 жақсартылған 1 репродукция, Астана 1 репродукция, Целинная 50, 1 репродукция, Омская 36, элита. Дәнді астық дақылдарын шаруашылық суармасыз жағдайда өсіреді. Бидайдың вегетациялық кезеңі 15 мамырдан бастап тамыздың үшінші онкүндігіне дейін созылады.

Шаруашылықта минималды және нөлдік технологияны 50:50 қатынаста қолданғандықтан минималды түрде өңдейміз.

Арпаны шаруашылық мал азыққа және бидай ауыспалы егісіне аралық дақыл ретінде өсіреді (6-кесте).

кесте 6

«Ақмола-Феникс» АҚ жағдайында арпаның өсіру технологиясы

№	Операцияның атауы	Агротехникалық талаптар	Өлшем бірлігі	Жұмыс көлемі га, т/км	Агротехникалық мерзімі				Құрал жабдықтар
									АШМ
					күнтүзбе		жұмыс кұннің саны	жұмыс күннің ұзақтығы сағ.	трактор, автокөлік маркасы	АШМ түрі	Агрегаттардың саны
					Басталуы	Аяқталуы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
1	Ерте көктемгі тырмалау	4-6 см	га	1147	20.4	25.4	5	20	Джон Дир	ЗПГ-24	1
2	Аралық культивация	6-8 см	га	2570	10.5	15.5	5	20	К-701	СП-16, СЗС-2,1	4
3	Суды тасымалдау және бүрку	0,05т/ га 20км	тонна	70	20.5	25.5	5	14	К-700	РЖТ-16	1
4	Себу алдында герцицидтермен өңдеу	0,05т/ га 10км/сағ	га	1409	20.5	25.5	5	14	МТЗ-80	ОП-2000	1
5	Тұқымды тазалау	#Н/Д	тонна	772	1.5	15.5	13	7		ЗАВ-40	1
6	Тұқымды дәрілеу	0,14 т/га	тонна	701	1.5	15.5	13	7		ПС-10А	1
7	Тұқымды тасымалдау, сепкіштерге тиеу	0,14 т/га 35 км	га	2570	1.6	6.6	5	20	ЗИЛ-ММЗ-554М	шнек Р.16.28	1
8	Тұқымды тасымалдау, сепкіштерге тиеу	0,14 т/га 20 км	га	2440	1.6	6.6	5	20	КаМАЗ-55102	ГКБ-8551	1
9	Астықты себу	6-8 см	га	2570	1.6	6.6	5	20	К-701	СП-16  СЗС-2,1	4
10	Астықты себу	6-8 см	га	2440	1.6	6.6	5	20	К-744, Джон Дир	компл	1

6-кестенің жалғасы
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
11	Жолдарды тегістеу	Аудан.5%	га	251	25.6	27.6	3	7	К-701	ЛДГ-20	1
12	Суды тасымалдау ж/е бүріккіштерге құю	0,05 т/га 20 км	тонна	117	25.6	27.6	3	14	К-700	######## РЖТ-16	1
13	Гербицидтер мен бүрку	0,05 т/га 10 км/час	га	2336	25.6	27.6	3	14	МТЗ-80	ОП-2000	1
14	Суды тасымалдау және АН-2 құю	0,012 т/га 20 км	тонна	32	25.6	27.6	3	7	К-700	######## РЖТ-16	1
15	Егістерді АН-2 бүрку	0,012 т/га	га	2674	25.6	27.6	3	7	АН-2	#Н/Д #Н/Д	#Н/Д
16	Танапты ору	Аудан 3%	га	150	15.8	25.8	9	10	МТЗ-80	#Н/Д ЖВЗ-10,7	1
17	Жерді жырту	Аудан 3%		150	20.8	31.8	10	10	К-700А	БДТ-7	1
18	Тұқымға дестеге шабу	15-20 см.	га	1409	25.8	5.9	10	20	МТЗ-80	#Н/Д ЖВЗ-10,7	1
19	Жинау ж\е астықты бастыру		га	1409	1.9	10.9	9	10	РСМ-101 Вектор	#Н/Д ПП-3,4	1
20	Тікелей шабу	15см	га	3601	1.9	25.9	20	14	РСМ-101 Вектор	ЖН-7	1
21	Комбайннан астықты тасымалдау	25 км	тонна	2756	1.9	10.9	9	14	К-701	1ПТС-9 +3ПТС-12	2
22	Комбайннан астықты тасымалдау	80 км	тонна	2756	1.9	10.9	9	14	КаМАЗ-55102	ГКБ-8551	1
23	Астықты тиеу		тонна	5511	1.9	10.9	9	20	ТН-3	#Н/Д #Н/Д	1
24	Астықты тазалау	#Н/Д	тонна	5511	1.9	10.9	9	20		ЗАВ-40	1
25	Астықты қоймаға тасымалдау	#Н/Д	тонна	5511	1.9	10.9	9	20	ЗИЛ-554М		1
26	Астықты қоймаға төгу	#Н/Д	тонна	5511	1.9	10.9	9	20	#Н/Д	#Н/Д ЗМ-60	1
27	Өсімдік қалдықтарын тегістеу	4-6 см	га	2004	15.10	20.10	5	10	Джон Дир	ЗПГ-24	1

Арпаны шаруашылық жаздық бидайды сеуіп болғаннан кейін яғни 1-ші маусымнан 10-шы маусым аралығында сеуіп бітіреді. Негізгі сорты Целинный голозерный, Арна сорттары ортар мерзімде піседі. Себу тәсілі жай қатарлы тәсіл. Осы тәсіл бұл аймақта кеңінен қолданады. Себуге СЗС-2,1, Джон Дир, Бюлер, Кузбас кешенді сепкіштерімен себеді. Себу тереңдігі топырақтын ылғалдылығына байланысты 5-10 см болды. Себу нормасы 90-140 кг\га. Топырақтың ылғалдылығына сондай –ақ мақсатына байланысты өзгереді.

Егін жинаудың екі тәсілі бар: бөлектеп жинау және тікелей жинау. Шаруашылықта негізінен тікелей жинауды қолданылады. Егер ауа райына байланысты астықтың ылғалдылығы жоғары болса, немесе арамшөптермен қатты ластанғанда болса онда оны бөліктеп жинайды.

Шаруашылықта егін жинау астық 80% жуық толық піскен жағдайда басталады. Егін ору жұмысын алғашқы себілген, шаруашылыққа жақын танаптан басталады. Ең алдымен танаптарды қашаларға (загон) алады да, қашалар ені комбайндардың санына байланысты 100 м етіп алып, астықты тікелей бастырды.