- •1. Прадмет і задачы стылістыкі
- •2. Стылістыка і рыторыка
- •3. Сучасны стан стылістыкі як філалагічнай дысцыпліны
- •4. Вывучэнне пытанняў стылістыкі ў айчыннай філалогіі
- •5. Выбар слова. Прадметна-лагічнае і асацыятыўнае значэнне слова. Аб’ем і змест паняцця, выражаннага словам.
- •6. Агульная стылістычная характарыстыка лексікі сучаснай беларускай мовы. Эмацыянальна-экспрэсіўныя і функцыянальна-стылістычныя тыпы лексікі.
- •8. Стылістычнае выкарыстанне сінонімаў і перыфразаў.
- •9. Стылістычныя функцыі сінонімаў у мастацкай і публіцыстычнай літаратуры. Адкрытае і скрытае выкарыстанне сінонімаў.
- •10. Выкарыстанне амонімаў і паронімаў у стылістычных тэкстах. Каламбур і паранамазія. Памылкі ў выкарыстанні амонімаў, паронімаў і мнагазначных слоў.
- •11. Стылістычнае выкарыстанне антонімаў. Антытэза.
- •12. Стылістычнае выкарыстанне архаізмаў і неалагізмаў.
- •13.Запазычаныя словы, іх стылістычнае выкарыстанне ў смі
- •14. Слова і вобраз
- •15. Пераноснае ўжыванне слова. Тропы і іх стылістычная характарыстыка
- •16. Фоніка. Моўныя сродкі гукапісу
- •17. Тыповыя памылкі словаўжывання
- •18. Стылістычныя асаблівасці ўжывання назоўніка
- •19 Асаблівасці стылістычнага выкарыстання прыметнікаў.
- •20 Стылістычна выкарыстання займеннікаў
- •21. Вобразна-экспрэсіўныя якасці дзеяслова
- •22. Стылістычныя рэсурсы беларускага сінтаксіса. Асаблівасці сінтаксіса розных стыляў мовы
- •23. Стылістычныя асаблівасці розных тыпаў простага сказа.
- •24. Сінаніміка форм выказніка. “Расчляненне выказніка”.
- •25. Актуальнае чляненне выказвання і парадак слоў у сказе
- •26. Некаторыя выпадкі кіравання
- •27. Сінанімія прыназоўнікавых і 6еспрыназоўнікавых канструкцый
- •28. Сінаніміка прыназоўнікаў у 6ел. Мове
- •29. Стылістычныя аса6лівасці выкарыстання аднародных членаў сказа ў мастацкай літаратуры
- •30. Стылістычн. Аса6лівасці сказаў з аднароднымі членамі
- •Паралельныя сінтаксічныя канструкцыі
- •Стылістычныя асаблівасці канструкцый з дзеепрыметнікавымі словазлучэннямі
- •Стылістычныя асаблівасці канструкцый з дзеепрыслоўнымі словазлучэннямі
- •Стылістычныя асаблівасці канструкцый з аддзеяслоўнымі назоўнікамі
- •Экспрэсіўнае вылучэнне членаў членаў сказа
- •Асаблівыя прыёмы сінтаксічнай арганізацыі маўлення
- •37. Стылістычнае выкарыстанне складаных сказаў. Памылкі ў складаных сказах
- •38. Стылістыка тэксту як састаўная частка стылістыкі
- •39. Стылістыка мовы і стылістыка маўлення.
- •40. Звышфразавыя адзінствы
- •41. Тыпы сувязі ў празаічных строфах
- •42. Функцыянальна-сэнсавыя тыпы маўлення: апісанне, апавяданне, разважанне
- •43. Моўны вобраз у мастацкай літаратуры і публіцыстыкі.
- •Функцыянальныя стылі мовы. Агульная характарыстыка.
- •46 Асноўныя фунуцыі мовы і прынцыпы вылучэння функцыянальных стыляў
- •Гутарковы стыль
- •48. Афіцыйна-дзелавы стыль
- •49. Навуковы стыль
- •50. Публіцыстычны стыль
- •51. Літаратурна-мастацкі стыль
- •52. Асаблівасці мовы газеты, рыдё і тэлебачання як смі
- •53. Стыль інфармацыйнай заметкі
- •54. Стыль рэпартажу
- •55. Стыль публіцыстычнага тэксту
- •56. Стыль інтэрв’ю
14. Слова і вобраз
Слова ў мастацкім творы можа выкарыстоўвацца ў звычайным, прамым значэнні, ці дадатковым (сэнсавае адценне), якое накладваецца на семантыку слова, сумяшчаецца з ей.
У ідэале — у мастацкім творы ўся мова павінна быць вобразнай. У аснове стварэння вобразаў ляжыць троп — выкарыстанне слова ў пераносным значэнні. Могуць быць традыцыйныя сродкі вобразнасці і безвобразныя сродкі.
У цэнтры вобразнай сістэмы твору — вобраз аўтара. Акрамя таго, існуюць вобразы персанажаў, прыроды, Радзімы.
Увогуле твор — вынік вобразнага пераасэнсавання рэчаіснасці.
Сло́во — центральная единица языка. Это основная номинативная и когнитивная единица языка, служащая для именования и сообщения о предметах, признаках, процессах и отношениях. Слово представляет собой структурно-семантическую двустороннюю единицу языка, обладающую формой (планом выражения) и значением (планом содержания).
Основные свойства слова: Фонетическая оформленность (наличие главного ударения). Семантическая оформленность (наличие лексического, грамматического, структурного значения). Номинативная функция (название явления реальной действительности и представление его в виде лексического значения). Воспроизводимость (слово существует в языке как готовая самостоятельная единица и воспроизводится говорящим в момент речи, а не изобретается заново). Синтаксическая самостоятельность (способность употребляться в качестве отдельного высказывания; относительная свобода расположения слов в предложении).
Внутренняя линейная организация (cлово состоит из морфем) (слово состоит из слогов). Непроницаемость слова (невозможность разрыва единицы какими-либо элементами). Исключения: никто — ни от кого и т. п. Цельнооформленность. Валентность (способность сочетаться с другими словами по определенным семантическим и грамматическим законам). Материальность (существование слова в звуковой/графической оболочке). Информативность (объём знаний о явлении мира действительности).
Классификация слов По значению Слова делятся на: знаменательные (обозначающее некоторое понятие) и служебные, которые служат для связи слов между собой. Слова подразделяются также на разные части речи.
15. Пераноснае ўжыванне слова. Тропы і іх стылістычная характарыстыка
3 мнаг-сцю слова непасрэдна звязана выкарыстанне яго ў перан. знач. Такое падабенства звяз з падабен. прадметаў па функцыях, колеру, форме і г. д.: нос чалавека —нос карабля, востры нож — вострое слова. Думка больш наглядн. і вобразная.
А мы сеем і сеем пшаніцу, і радасць, і кветкі (Куп.) сеяць — тут значыць 'будаваць, мацаваць дабрабыт Радзімы'.
Значэнне, якое ўзвікае ў слове на аснове пераносу пры-мет аднаго прадмета на другі, называецца пераносным або метафарычным, а сам перанос — метафарызацыяй. Слова або сдовазлучэнне з перен знач наз тропам.
Адрозніваюць тропы моўныя і індывід-аўтарскія.
Моўныя, або пастаяяныя, тропы — гэта словы пераносн знач якіх з'яўляецца агульнаўжы-вальным: ліпавыя документы, железная воля, палымяны барацьбіт. + несемант. двухпланавыя: мёртвыя метафары. дождж ідзе, прайшла годзіна. Яны не экспрэс. , ва ўсіх стылях мовы.
Індывідуальна-аўтарскія тропы не сталі фактам агуль-нанароднай мовы. Такія тропы заўседы экспрэсіўныя: Расчасалі вішні шоўкаеыя косы і уранілі долу снегавы вянок (Тр.). Індывідуальна-аўтарскія тропы найбольш пашыраны ў паэзіі, радзей сустракаюцца ў мастацкай прозе, публіц. і навукова-папулярнай літаратуры.
Да апошняга часу тропы звычайна разглядаліся з літ-чага боку, іх класіфікац зас-ся на прыметах не столькі моўнага, колькі прадмегна-лагічнага хар-ру: псіх, лаг, эстэт. Замест слоў і словазлучэнняў як катэгорый лінгвістычных частак аналізаваліся рэчы, паняцці або значэнні, якія гэтыя словы і словазлучэнні выражаюць,— без уліку спецыфікі семант адценняў або стыліст афарбоукі.
У лінгв. літ-ры тропы класіф. па характару сэнсавых адносін паміж словамі.
Групы:
-
Тропы з аднос. прамога і перан. знач (метафара, параўнанне, эпітэт, метанімія, сінекдаха, гіпербала і літота;
-
тропы з адносінамі сінанімічнага характару: перыфраза, антанамасія, эўфемізм, дысфемізм;
-
тропы з адносінамі антанімічнага характару: антытэза, аксюмаран, іронія;
-
тропы з аманімічнымі і паранімічнымі адносінамі: каламбур і паранамазія;
-
тропы з адносінамі несумяшчальнасці — алагізм.
Метафара (скарочанае параўнанне) — найбольш расп від тропа; гэта _перанос назвы аднаго прадм на аснове падабенства іх прымет. Сумяшч прам і перан знач слова: У бубны дахау вецер б’е. (Багд.). Параўн.: валасы белыя як снег (параўнанне)— снег валасдў (метафара). Прым. неадуш прадм могуць пераносіцца таксама на неадуш: пульс зямнога шара, сэрца квітнее (Р Б.).Адуш на адуш – балерына ўзбрыкнула ножкамі. Фашыст заіржаў дзікім смехом (з газеты);
Перанос рыс жывых істот на нежывыя – увасабленне. – мароз круціў за вушы раніцой.
Метафары – субстантыўныя, вербальныя, дзеяслоўныя, ад’ектыўныя.
Эпітэт (мастацк азначэнне)— гэта троп, пры дап якога падкрэсліваецца істотная рыса прадмета. Задача лагічн. азначэння - індывідуалізаваць прадмет або паняцце,абмежаваць яго аб'ём, адрозніць ад інш аднар прадм або паняц, Эпітэт жа гэтай функцыі не мае. Ен захоўвае пэўнае паняцце ў тым жа аб'ёме і з тым жа зместам, але.падкрэслівае найбрльш характэрную, тыповую прымету. Супаставім два словазлучэнні:. шэры конь і шэры воўк. Азначэнне шэры ў дачыненні да слова конь лагічным, бо яно ўжываецца з мэтай адрозніць масць дадзенага каня ад іншых. Азначэнне шэры у дачыненні да слова воўк не з'яўляецца лагічным, бо яно ўжыта.не для таго, каб адрозніць аднаго ваўка ад другога, а для таго, каб падкрэсліць характэрны колер воўчай поўсці . У розных выпадках – то азнач, то эпітэт. Белая вяргіня. У слоўніку па батаніцы - слова белая выступае як лагічнае азначэнне.
Эпітэт – розныя члены сказа. Удовы-бярозы глядзяцца ў люстэрка вады (азнач). Цяжка мне цяжка за сошкай-крывуляю (прыдатак), метафарычны эпітэт (сівая зіма. Злая бура, бурнае жыццё)
У творах таленавітых празаікаў і паэтаў можна знайсці яркія, дечаканыя, свежыя эпітэты - Я. Брыль - (нясцерпна-салодкага пацалунка; суровая стомленасць; шматабяцаючы посвіст шнура; асцярожны ўсплёск блясны) Для таго каб выразней ахарактарызаваць прадмет або асобу, пісьменнік шырока выкарыстоўвае ў якасці эпітэтаў разнастайныя складаныя прыметнікі або спалучэнні прыметнікау з пры-слоўямі (бела-чорна-чырвона-стракатая птушка, зяр-ніста-чырвоны кавунны скрыль, цьмяна-прозрысты віна-грод каменна-шурпаты квадрат тротуара, бела-бяскон-йая ройнядзь пляжа, валасата-бяздумны юнак)
Параўнанне – троп, заснаваны на збліжэнні прадметаў па іх падабенству, пры параўнанні называецца кожны з супастаўляемых прадемтаў. Граматычна выраж. ускосн. склонамі. (месяц грываю зазвінеў за кармой)У параўнаннях на ўзроўні словазлучэнняу і сказау ужыв прыметнік падобен/ны, вышэйшая ступень параўнання прыметнікаў, злучнікі як. што, чым, нібы, бы,быццом, усе роуна як: След сапраўды быў
подобны да гусінай лама (Сам.); ...Бялявы Вэня адразу стар падобны на подперты знізу нагамі мяшок (К. Ч)
У мастацкім стылі, асабліва ў паэзіі, часта сустракаюцца параўнанні-выказнікі: Вочы — усмешкі вясны (Тр.);Успаміны — неўзарваныя міны (Р. Б.).
Параўнальн звар, утвораныя па мадэлі як+дзеяслоў» (высокі, як дастаць рукою характ-ны для разм стылю: Но яе з Сумліч зроблен выезд: вузкоя, як размінуцца двум вазам, дарога... (К. Ч.) У мастацкіх творах пад уплывам фальклору часам ужываюцца
так званыя адмоўныя параўнанні-паралелізмы (У сялянская сям’і адзінокай не каліна ў садочку цвіла, там Алеся як гарох пры дарозе расла)
Чыста літ параўн носіць назву далучальнага (спачатку даецца разгорнутае апісанн 'таго прадмета, з якім параўноўваецца прадмет, а потым далечаецца вобраз). Вельмі распаўсюдж форма далуч параўнання, у якой другая, вобразная частка пачынаецца словам так: Толькі за рэчку... Так, бывае, кідаюць з берага раскручанае палатно, якое прынеслі бяліць,— концом у ваду (Пташн.).
Метанімія - троп, заснаваны, у адрозненне ад мета-фары, не на падабенстве, а на сумежнасці панядццяў. Штодзень у капусце кабплШВйла скварка, а к ей, калі трэба, знайшлася б і чарка (Р.). Тут назва посуду — чарка выступае ў значэнні таго, што ў яе наліта: 'гарэлка*; падабенсгва паміж супастаўляемымі паняццямі, як бачым, няма, яны цесна звязаны адно з адным, блізкія толькі па сумежнасці.
Найбольш пашырана метанімія, заснаваная на прасторавай сумежнасці паняццяў. Яна выкар ва усіх стылях і часам зусім пазбаўлена экспрэсіі. Так, напрыклад, словы дом, клас, школа, кватэра, завод могуць называць не толькі будынак або памяшканне: новая школа, шырокая вуліца, пяты клас, педагагічны інстытут і г. д., але і групу асоб. калектыў: уся школа пайшла на мітынг; інстытут распцсціў сваіх выхаванцаў і г. д.
Вядомы таксама іншыя тыпы метаніміі 1) перанос наз мат-лу на прадмет: золатаа (метал) — залога (выраб) 2) перанос назвы дзеяння на прыладу дзеяння (патрэбна пільнае вока)
Адным з відаў сінекдаха - перанос, заснаваны на колькасных суадносінах з’яў. Пераносіцца назва часткі на цэлае, цэлае на частку. – маладосць кліча у паход, крычыць начальства і нагамі тупае.
Граматычная сінекдаха – ужыванне адз. ліку замест множн. Топча катуе тваю землю вылюдак ашалелы.
Гіпербала і літота Гіпербала — вобразны выраз, які перабольшвае памеры, Літота —- вобразны выраз, які змяншае памеры. часцей за ўсё выступаюць у форме параўнання і ў большасці выпадкаў ужываюцца як моўны сродая сатыры і сумару, як выражэнне аўтарскай цшнй Прыклад гіпербалы, што ужываецца як сродак саты-рычнай абмадёўкі персанажа:Вось, нарэшце, важна гэта, Пад раскрытый парасонан, Нібы ён нясе паўсвета, Паказальная персона (Луж.).
Гіпербала і літота часта ужываюцца ў народных выслоўях, прыказках, прымаўках (мора па калена, вераб’ю па костачкі)
Як і іншыя тропы, гіпербала і літота бываюць моўныя і індывідуальна-аўтарскія. Напрыклад, моўныя гіпербалы: чакайь сто гадоўг задушыць у абдымках, выліць мора слёз. Гіпербала і літота, як і іншыя тропы, напрыклад антытэза» могуць выражацца моўнымі адзінкамі розных узроў-няў: словам, словазлучэннем, сказам, складаным сінтак-січным цэлым, таму адносіць іх да лексічных вобразных сродкаў можна ў нейкай меры