20 Казацка-сялянская вайна 1648-1651 гг.

Штуршком стала выступленне украінскага казацтва ў 1648 г. на чале з украінскім гетманам Багданам Хмяльніцкім. Ён і казацкія атаманы хацелі стварыць сваю казацкую дзяржаву. У межах сваёй дзяржавы ён бачыў паўднёва-ўсходнія землі Беларусі. Цэнтр паўстання Запарожская Сеч. Саюз з крымскім ханам:

Май 1649 г.	Багдан Хмяльніцкі сваіх агітатараў з універсаламі - заклікамі ад “Гомля да Магілёва”.
Вясна-лета 1648 г.	Багдан Хмяльніцкі засылае свае атрады-загоны, да якіх далучаюцца сяляне, мяшчане, частка праваслаўнай шляхты і духавенства. Гэтыя атрады ўзначальвалі Крывашапка, Галавацкі, Гаркуша.
Восень 1648 г.	Паўстанцы авалодалі Гомелем, Лоевым, Чачэрскам, Брагіным, Бабруйскам, Мазыром, Туравам, Пінскам, Кобрынам (поўдзень). Не паддаліся стары Быхаў і Слуцк (крэпасці).
Кастрычник 1648 г.	Януш Радзівіл (гетман) на чале 10 тысяч шляхецкага апалчэння на Пінск. Тут загон Нябабы. Суткі аблога ---- 3 тыс. абаронцаў забіта.
Студзень 1649 г.	Урадавае войска на Палессе, каб адсекчы ад Украіны – крывавы шлях Тураў, Мазыр, Чачэрск, Давыд-Гарадок – усе жыхары перабіты. Бабруйск + с. 104 (7)
Першая палова 1649	Урадавае войска трымае пад кантролем поўдзень Беларусі.
Лета 1649 г.	Багдан Хмяльніцкі засылае новыя загоны – 3 тыс. (Галота) + 12 тыс. (Пабадайла) + 30 тыс. ( Крычэўскі).
31 ліпеня 1649 г.	Пад Лоевам самая буйная бітва перамога Радзівіла.
1651 г.	Канец вайны, паражэнне сялянства і гарадскіх нізоў.

Гэта пачатак разбуральнага веку.

21 Вайна 1654-1667

Казацкая вайна працягвалася на Украіне

1) пасля 1651 г. Багдан Хмяльніцкі пайшоў на саюз з Расіяй ---- Пераяслаўская рада 1654 г. Расія брала пад апеку украінскія землі. Расія марыла далучыць усю тэрыторыю Украіны і Беларусі, атрымаць выхад у Балтыйскае мора.

2) Крымскі хан перайшоў на бок Польшчы.

Рускі цар Аляксей Міхайлавіч зваў пад “царскую руку”.

1) выступаў як абаронца праваслаўся,

2) абяцаў спакойнае і заможнае жыццё. (дакумент с. 107(7)

3) Шляхце гарантаваў захаванне ўсіх былых уладанняў і былых прывілеяў, абяцаў новыя,

4) Мяшчанам – вольны гандаль з рускімі гарадамі.

= “Беларусы хочуць быць у Аляксея Міхайлавіча ў падданстве”

Пры падыходзе маскоўскага войска

а) частка праваслаўнай і каталіцкай шляхты прымала бок Расіі,

б) католікі ішлі ў праваслаўе.

Таму што:

а) з мэтай захавання ўладанняў і льгот,

б) няздольнасць шляхты на пачатку вайны змагацца супраць Расіі,

в) спадзяванні што рускі ўрад здольны абараніць яе ад сялянскіх хваляванняў.

Сяляне і гарадскія нізы спадзяваліся:

а) атрымаць палёгку ў павіннасцях і

б) спакой у дзяржаве.

Май 1654	Пачатак наступлення расійскіх войскаў. Хмяльніцкі 20 тыс. казакоў заслаў у Беларусь = 100 тыс. У ВКЛ = 10 тыс. Януш Радзівіл.
1654	Злучэнні Трубяцкога, Шарамецева і казакоў Залатарэнкі ўзялі Віцебск, Полацк, Крычаў, Оршу, Мсціслаў, Копыль, Гомель, Шклоў, Рэчыцу.(Гомель 40 дзён у аблозе, не адразу Дуброўна) Стары Быхаў і Слуцк не ўзялі. “Мсціслаўская разня”: “шляхты” пабіта больш дзесяці тысяч чалавек. Рэчыца, Жлобін, Рагачоў, разбуранні, выпалены. З’явіліся “шышы”.
Канец 1654	Войска ВКЛ пачала рыхтаваць контрудар на Новы Быхаў і Магілёў – не ўзяла . Поспеху не прынёс рэйд на вызваленні Падзвіння. Спробы вызваліць Полацк, Дзясну, Віцебск.
Лета 1655 г.	Царскія ваяводы ўзялі Мінск. 31 ліпеня – Вільню = уся Беларусь за выключэннем паўднёва-заходніх раёнаў. Аляксей Міхайлавіч абвесціў сябе вялікі князем У паўднёва-заходняй Беларусі. “места ваяваць селы и деревни, и хлеб, и сена, и всякие кормы жечь, а людей побивать и в полон иметь и со всем без остатка разорять”, “Итти целыми, жилыми месты”– паход Трубяцкога = гаспадарчае аслабленне ВКЛ.
Восень 1655 г.	Пачаліся выступленні супраць а) царскіх ратнікаў, б) адміністрацыі, в) “прысяжнай шляхты”. Сяляне: а) ішлі ў лясы і далучаліся да ўкраінскіх казакаў Нячая, б) стваралі свае атрады.
1655-1660 гг.	“шышы на ўсёй тэрыторыі (1659). Асабліва атрады сялян на чале з Дзянісам Мурашкам (с. 111 7 кл.)
1656-1657 гг.	Перамір’е на 3 гады (вайна РП са Швецыяй). Смерць Хмяльніцкага. Выгоўскі (новы ўкраінскі гетман) пайшоў на збліжэнне з РП.
1660 г.	Гетман Стэфан Чарнецкі разбіў корпус Хаванскага пад Ляхавічамі, на р. Басі (Магілёў) – армія Далгарукага разбіта гетманам Паўлам Сапегай.
1661 г.	Адваявана Вільня, нанеслі паражэнне Расіі у Падзвінні пад Кушлікамі.
1667 г. На 13,5 гадоў	Андросаўскае перамір’е (Мсціслаў) а) Смаленская, Чарнігаўская, Ноўгарад-Северскія землі заставаліся ў складзе Расіі, б) Падзвінне вярталася ВКЛ, в) Україна падзялялася па Дняпры: Левабярэжная Расіі, Правабярэжная – РП, г) палон не вяртаўся.
1686 г.	У Маскве “Вечны мір”.

Вынікі – працяг разбуральнага веку:

а) пераселена значная частка (Слабоды),

б) загінула ад ваенных дзеянняў, голаду, эпідэмій (ад 2,9 да 1,4 млн.)

в) падарвала сельскуюгаспадарку,

г) спыніла развіццё гарадоў,

д) прычына працяглага і глыбокага гаспадарчага і грамадска-палітычнага крызісу РП.