9 Сучасныя канцэпцыі паходжання беларусаў

У навуцы няма адзінай думкі наконт таго, як і калі з славянскіх, славяна-балцкіх супольнасцей і іншых груп насельніцтва сфарміравалася беларуская народнасць, як узнікла Беларусь. Iснуе некалькi канцэпцый: вялiкаруская i польская - адмаўлялi iснаванне самастойнага беларускага этнасу на той падставе, што ў насельніцтва Беларусі быццам не было самастойнай славянскай мовы. Адны лiчылi беларусаў часткай польскага этнасу, а iншыя – часткай велiкарус. этнасу. Памылковасць канцэпцыяў даказана Я.Карскім у трохтомніку “Беларусы”.

У пач. XX ст. з`яв. крывiцкая канц. (аутары Пагодзін і Ластоўскі). Яна заснавана на сцвярджэннi, што продкамi беларусаў з`яўляюцца крывiчы. Памылковасць канцэпцыі ў тым, што крывiчы займалi толькi паўночную i цэнтральную частку Беларусі, + неадпавядае час:крывічыы зніклі да сярэдзіны ХІІ ст., а беларусы як этнас да гэтага часу яшчэ не сфарміраваліся. Пазней была выпрацавана крывіцка-дрыгавіцка-радзiмiцкая канцэпцыя (аутары Карскі, Пячэта, Запольскі). Аднак гэта канцэпцыя, як i папярэдняя, не ўлiчвае таго, што крывічы, дрыгавічы i радзiмiчы знiклi да сяр. XII ст., калi беларускі этнас яшчэ не сфармiраваўся.

Асаблівую вядомасць мае балцкая канцэпцыя (аўтар Сядоў). Паводле яе, змяшэнне славян з балтамi прывяло да з`яўлення бел. этнасу. Абгрунтаваннем тэорыi з`яўляецца наяўнасць элементаў балцкай культуры i мовы ў культуры i мове беларусаў. Аднак гэтыя элементы маюць iндаеўрапейскае паходжанне, уласцiвыя як славянам, так i балтам.Частка навукоўцаў прытрымлiваецца думкi аб тым, што агульным продкам рускiх, беларусаў i ўкраiнцаў з`яўлялася старажытнаруская народнасць. Яна сфармiравалася ў вынiку змешвання крывiчоў, дрыгавiчоў, радзiмiчаў, палян, вяцiчаў i iнш. у IX—X ст. У якасцi доказаў iснавання старажытнарускай народнасцi навукоўцы прыводзяць наступныя аргументы: iснаванне агульнай мовы ўсходнiх славян; адзiнства матэрыяльнай культуры; наяўнасць этнiчнай самасвядомасцi насельнiцтва Старажытнай Русi; наяўнасць агульнай тэрыторыi старажытнарускай народнасцi, якая ўспрымалася як «Русь».

Існуе таксама фiнская канцэпцыя (аўтар пісменнік Ласкоў), падставай якой служыць наяўнасць гiдронiмаў (назвы рэчак) фiна-ўгорскага паходжання ў паўночнай частцы Беларусі. Гэта значыць, што продкамi беларусаў маглi быць фiна-ўгоры. Але фіна-ўгорскае насельніцтва было асімілявана балтамі і таму з’явілася асновай для з'яўлення старажытных балтаўУ пачатку 90-х гг. М.Пiлiпенка распрацаваў новую канцэпцыю. Новым з`яўлялася тое, што тэрыторыя Беларусі ўваходзiла ў дзве дыялектна-этнаграфiчныя зоны – палескую i падзвiнска-дняпроўскую. У вынiку ўзаемадзеяння памiж зонамi сфармiравалася новая этнічная тэрыторыя – «Белая Русь» - цэнтральная і паўночная частка (новая этнічная супольнасць – старажытныя беларусцы). Акрамя агульнай назвы «Русь», за паўднёвай часткай замацавалася назва Палессе (склалася новая этн. суп. – палешукі). Старажытныя беларусцы і палешукі сталі продкамі беларусаў. Фармiраванне беларускага этнасу завяршылася ў XVI ст. Аформілася новая сістэма новай, усходне-славянскай мовы, г.зн. узнікла адна з найважнейшых рыс бел этнасу.Паходжанне назвы “Белая Русь” канчаткова не высветлена. Адны аўтары паходжанне назвы “Белая Русь” звязваюць з прыгажосцю зямлі, чысцінёй рэк і блакітнасцю азёр, мноствам снегу, незалежнасцю ад татара-манголаў і літоўскіх князёў (“белая” у дадзеным выпадку – вялікая, незалежная, вольная, свабодная), другія – са светларусымі валасамі і блакітнымі вачыма жыхароў (бландзіны). Маюцца і іншыя тлумачэнні: назва “Белая Русь” паходзіць ад белага колеру адзення, якое “при дворе царском в почтении было”, ці ад белага колеру світак, сукенак і кашуль, якія насілі жыхары гэтых зямель. Тэрмін “Белая Русь” звязваецца таксама з шырокім распаўсюджваннем у тапаніміцы назваў са словам “белая” і г. д. У канцы ХV – пачатку ХVІ ст. тэрмін “Белая Русь”ўжываўся для абазначэння Маскоўскай (Рускай) дзяржавы. Вялікі князь Маскоўскі Іван ІІІ насіў тытул князя “усея Велікыя і Белыя Русі”. У старажытнай усходняй традыцыі асноўныя колеры атаясамліваліся са старанамі свету: белы – з захадам, блакітны – з усходам, чорны – з поўначчу, чырвоны – з поўднем. Пагэтаму невыпадкова тэрыторыя старажытнай Русі дзялілася на “Белую Русь”, “Чорную Русь” і “Чырвоную Русь”.