27.Лексікалогія як раздзел мовазнаўства. Азначэнне слова як асноўнай адзінкі мовы. Лексічнае і граматычнае значэнні слова.

Лексікалогія – раздзел мовазнаўства, які вывучае слоўнікавы склад, лексіку мовы.

Функцыі:

• Выяўляе значэнне слова

• Яго стылістычныя ўласцівасці

• Шляхі ўзнікнення

• Актыўнасць слова ў мове

Вылучаюць лексікалогію:

• Агульную – устанаўлівае агульныя заканамернасці ў будове, функцыянаванні, развіцці лексікалогіі

• Прыватную – даследуе лексіку адной мовы

• Параўнальную – даследуе лексіку розных моў з мэтай вылучэння у ей роднасных сувязей

• Дастасоўная – складаецца з лінгвапедагогікі і культуры маўлення

Адгалінаванні лексікалогіі:

• Апамасіялогія – навука аб называнні словамі пэўных з’яў і прадметаў

• Семасіялогія – вывучае лексіч.знач.слоў і выразаў, прычыны,умовы змянэння знач. у працэсе гіст.развіцця

• Анамастыка-даслед.улас.імены

• Тэрміназнаўства

• Лексікаграфія-тэорыя і практыка складання слоўнікаў

• Этымалогія-гіст. паходжання слоў і марфем

• Стылістыка-выкарыстанне моўных сродкаў у адпаведнасці са стылем, вывучае стылі мовы

• Фразеалогія-вывуч.фразеалагізмы

Лексіка гэта:

• Сукуп. усіх слоў мовы, яе слоўнікавы склад

• Сукуп. слоў пэўнай сферы функцыянавання: дыялекты, тэрміналагіч.л.

• Сукуп. слоў блізкіх паводле паходжання: агульнаслав.л.

• Сукуп.слоў аб’яд.агульн.стылістыч.паметай:нейтральная л.,прастамоў.л.,экспрэс.л.

• Сукуп.слоў хар.для пэўн.літ. напрамку,маст.тв.,аўтара:рамантычная л.

Сучас.бел.слоўнікі ахопліваюць больш за 100тыс.слоў.

Задачы лексікі:

• Вывуч.і сістэматызацыя слоўнікавага складу

• Шляхі развіцця слоў і іх знач.

• Паходжанне слоў

• Сферы ўжывання

Слова – фан.і грам.аформленная адзінка мовы, якая з’яўл. сродкам намінацыі,мае пэўны сэнс і аднолькава разумеецца калектывам людзей.

Ф-цыі слова:

• Наменатыўная

• Адлюстраванне

• Адукацыйная

• Кантактная

• Экспрэсіўна-ацэначная

Прыкметы слова:

• Устойлівая фан.аформленасць(гук.абалонка)

• Гукавая непранікальнасць(у слова іншае слова не ўставіш)

• Узнаўляльнасць(у працэсе маўлення мы самі слова не ствараем, яно зах.у спадчыну, мы ўзнаўляем яго ў памяці)

• Ізаляванасць-носьбіт цэласнага значэння

Ад марфемы слова адрозніваецца:

• Можа быць падзельнай і непадзельнай моўнай адзінкай(марфема-толькі непадзел)

• Свабодна змяняе месца ў сказе

• Належыць да часціны мовы

Паводле ф-цыі ў мове словы бываюць:

• Паўназначныя(самастойныя)-абазнач.прадметы,выяўл.паняцці,маюць сінтакіч. самастойнасць.У сказе-члены. Могуць самі ўтвар.сказ

• Непаўназнач(служб.)-не маюць наменатыўнай ф-цыі і лексіч.знач.,не члены сказа

• Агульныя імены-назыв.рэаліі і паняцці пра іх, характэрна абагульненасці: студэнт-навучэнец ВНУ, студэнт-чалавек

• Уласныя імены-не маюць абагульненасці

• Замяшчальныя словы:займ.,займен.прысл. не назыв. рэаліяў, а толькі замяняюць паўназнач.словы,што перадаюць і

Граматычнае знач.-абстракт.знач.,што выяўл.у прыналеж.слова да пэўнага класа і выраж. іх фармальнымі сродкамі (канчаткі,суф.,нац).Гэта абагульненная знач.,уласцівае цэламу класу слоў:вішня,ліпа,школа(наз.ж.р.адз.л.). сукупнасць аднарод.грам. знач. утвар. грам. катэгорыю:грам.знач.м.р.,ж.р.,н.р.-утвар.катэгорыю роду

Лексіч.знач.-сэнсавае семантычнае напаўнэнне слова, якое гіст.замац.за пэўным гук. комплексам і з’яўл.адлюстр.аб’ектыўнай рэчаіснасці. У ім можа праяўл.нац.своеасаблів. мовы.У працэсе гіст.развіцця словы пашыр.\звуж.лексіч.знач.:жывот-жыцце,жывот (раней),сення-толькі жывот.Слова можа і цалкам выйсці з ужытку.

Тыпы лексіч.знач.:

1. па характару суаднясення з рэчаіснасцю:

   • прамое

   • пераноснае

2. па характару матываванасці:

• нематываванае-сэнс не выводзіцца з аднакараневых слоў, складаюцца толькі з кораня:стол

• матываванае- акрамя кораня маюць іншыя марфемы:настольнік

3. па лексічнай спалучальнасці:

• свабоднае- маюць найбольшыя спалучальныя магчымасці, шырока ўступаюць у сувязь з іншымі словамі. Аднак свабода спалучэння слоў адносная і не бясконцая. Яна можа быць у межах пэўных тэматычных груп па-за якімі спалучальнасць становіцца немагчымай. Свабоднымі бываюць як правіла прамыя значэнні слоў.

• Несвабоднае-істотна абмежаваныя ў сваей спалучальнасці. Сярод лексічна несвабодных вылучаюцца дзве групы значэнняў слова:

1.Фразеалагічна звязаныя-значэнне праяўляецца, рэалізуецца ў адзінкавых ці нешматлікіх устойлівых словазлучэннях.

2.Сінтаксічна абумоўленыя-якое слова набывае ў кантэксте, калі ўжываецца ў прамым значэнні.

4. па характару:

• намінатыўнае

• канататыўнае

ядро лексіч.знач.складаюць:

• дэнататыўны кампанент(прадметны)-суадносінасць слова са з’явамі рэчаіснасці. Абазнач.словам прадмет назыв.дэнататам(рэферэнт)

• сігніфікатыўны камп.-суаднос.слова з абазнач. ім паняццем. Сігніфікат –паняццевы змест моўнага знака. Паняцце-думка,якая ў абагульненная форме адлюстроўвае прадметы і з’явы шляхам фіксацыі іх уласцівасцяў,адзнакаў,дачыненняў.

• Нанатацыйны камп.-дадаткі да асн.знач.:стылістыч.,эмац.

Знач. слоў існуюць не ізалявана, а ў пэўных стасунках з іншымі словамі, утвараючы “семантычнае поле”-мноства слоў,якія звязв.з пэўным фрагментам рэчаіснасці: словы са знач. роднасці і сваяцтва:маці,бацька.