55/Сінанімічнасць і аманімічнасць марфем.

Сiнанiмiчныя афiксы-маюць сiнтаксiчн.значэнне з аднолькавай утвар. асновай(зiм-ов-ы*зiм-н-i;вясн-ов-ы*вясен-н-i);

Аманiмiчныя афiксы- маюць аднолькавае гучанне, але адрознiваюцца значэннем(баянiст, танкiст, галасiсты, балоцiсты)

Антанiмiчныя афiксы- маюць антанiмiчнае знач.(за-йсцi*вы-йсцi,под-плыць*ад-плыць)

56/Аснова слова. Тыпы асноў, іх марфемны склад і будова.

Аснова – частка формы слова без канчатка,формаутвар.суфiксаў iнфiнiтываў-ць,-цi,-чы i постфiкса –це(у форме2-ой асобы мн.л. дзеясл.загаднагу ладу), якое выражае лексiчнае значенне слова.

Асновы бываюць:

1.простыя(1 караневая марфема):

-вытворныя-з нескалькiх марфем

-невытворныя-аснова складаецца толькi з адной марфемы.

2.складаныя(2 i больш)

Утваральная аснова – аснова, ад якой утворана слова(мор-марскi)

Утвараючая аснова- якiя утвованы ад утваральнай пры дапамозе афiксаў.

Суплетыўныя асновы – асновы, формы якiх утвораны ад розных асноў(добры-лепш, дрэнны-горш, я-мяне, мы-нас)

У марфемннай будове могуць адбывацца змена.

Апрошванне – змена у будове слова, пры якой вытворная аснова становiцца невытворнай. (БАГАТы, ДАР, НАРОД; У старажытнасцi БАГ-ат-ы,ДА-р, на-РОД)

Перараскладанне- змена у будове слова, якая праяўляецца ў перамяшчэннi мяжы памiж марфемамi пры захованнi падзелу слова на марфемы(недабраць: неда злiты у адну)

57/Гістарычныя змены ў марфемным складзе слова. Прычыны і характар змен у марфеме.

Прычыны змен:

1.знiкненне з мовы некаторых слоу;

2.страта сэнсавай сувязi памiж словамi;

3.звязанымi з iнулымi словаутвар.адносiны;

4.фанетычныя змены;

5.страта непрадуктыуных афiксау.

Характар:На члянiмасць слоў уплывае ўзнiк.нов.слоў цi знiкненне з ужытку ўстар. Пры ўзнiкненні новых, змяняюцца словаўтвар. адносiны, у выпадку чаго адбыв. змены:

• Апрошчанне – вытворчая аснова становiцца невытворчай. Р-добры, хiтры, востры. У стар. Баг-ат-ы, да-р, на-род

• Перараскладанне –перамяшэннемяжы памiж марфемамi пры падзел слова па марфемы.(абяздолiць, недаважыць)

• Ускладненне – працэс, абратны апрошчванню; ператварэнне ранней невытворнага слова у вытворнага, Г.зн. адна марфема (акраневая) пачынае члянiцца на две.(агiт-ацыj-а*агiт-атар*агiт-ав-а-ць; тра-гедыj-а*траг-iзм*траг-iк)

• Дэкарэляцыя – змены характару марфем, калi,напрыклад,словазменненая марфема набывае значэнне словаутваральнай. Д. не пыводзiць да змен у марфемн. складзе слова(верхам-наз. АМ-канчатак; верхам-прыслоуе.АМ-суфiкс)

58.Словаўтваральныя тыпы, мадэлі, гнёзды.

Словаўтвар.сродак,які прымае ўдзел у словаўтвар.,назыв. фармантам. Выстворнае слова заўседы мае сваю словаўтвра.базу.Словаўтвар.база – паўназначнае слова ці спалуч.паўназнач.слоў, на аснове якога з дап.фарманта ўзнікае новае слова. Калі СБ няма, то слова лічыцца невытвор (лячыць). Вытвор.слова можа быць утвар.для наступнага слова,а наступнае-для новага:пісаць-спісаць-спісваць-паспісваць. Такі шэраг аднакар.слоў,што знах.у дачыненнях пасляд.вытвор. назыв.словаўтвар.ланцужком. вытвор.слова матэрыяльна адроз.ад утвар.тым,што яно ў сваім складзе мае не толькі асн.апошняга, але і словаўтвар.фармант.

СЛ тып – фармальна-семантычевя схема пабудовы вытворных слоў, якая характарызуецца прыналежнасцю да адной часціны мовы, фармальна і семантычна тоесных СЛ фарматам (веялка, сеялка, капалка).

СЛ мадэль– схема для пабудовы вытворных слоў, якія адносяцца да аднаго СЛ тыпу.

Словаўтвар.тыпы бываюць:

• Прадукцыйныя-здатнасць служыць мадэллю для ўтвар.нов.лексіч.адзінак

• Непрадукцыйныя-не ўзнік.нов.мадэлі

Усе вытворныя словы,якія маюць той самы корань,склад.словаўтвар.гняздо;узнач.яго невытвор.слова,ад якога паралельна ці паслядоўна ўтвар.усе астатнія аднакар.словы.

СЛ парадыгма – сукупнасць вытворных слоў, якія маюць адну і тую ж СЛ базу і знаходзяцца на адной ступені дэрывацыі (аб’яднаны семантычным кампанентам, але адрозніваюцца словаўтваральным значэннем.)