Әлем орталығы туралы тұжырымдар

ТҰЖЫРЫМ	НЕГІЗГІ ИДЕЯСЫ	ӨКІЛДЕРІ
Геоцентризм	Жер- әлемнің орталығы. Барлық аспан денелері жер төңерегінде айналып жүреді.	Аристотель, Птолемей
Гелиоцентризм	Күн – әлемнің орталығы. Жер өз осімен және күнді бойлап айналады. Барлық аспан денелері Күнді айналып жүреді.	Коперник
Полицентризм	Ғаламның бір ортасы жоқ. Жер өз осімен және күнді бойлап айналады. Күннен басқа да орталықтар бар, аспан денелері сол орталықтарды бойлай айналады.	Бруно. Қазіргі заманғы ғылыми теориялар

Философиядағы материя ұғымы

Материя-бұл обьективті реалдылықты білдіретін, адам санасынан тәуелсіз тіршілік ететін универсалды категория, түйсіктер арқылы сезілетін обьективтілік.

Материяның құрылымдық деңгейлері

Материяның құрылымдық даму деңгейі
Табиғат	Қоғам
Неорганикалық табиғат: элементарлы бөлшектер, галактика Органикалық табиғат ДНК, РНК, белок, атомдар, молекулалар, клетка, организм	Адам, жанұя, әлеуметтік топ, этнос, халық

Материяның формалары

Материя формалары	Түрлері
Кеңістік	Физикалық үш өлшемді кеңістік
	Трансфизикалық көп өлшемді кеңістік
Уақыт	Физикалық бір өлшемді уақыт
	Трансфизикалық көп өлшемді уақыт
Заттар (вещество)	Кварктер, протондар, нейтрондар, атомдар, молекулалар және т.б.
Физикалық өріс	Гравитациялық өріс
	Электромагниттік өріс
	Әлсіз ядролық өрі
	Күшті ядролық өріс

Кеңістік-уақыт туралы негізгі концепциялар

Концепция	Концепцияның мәні	Өкілдері
Субстанционалды	Кеңістік пен уақыт бір-бірімен байланыссыз. Кеңістік пен уақыт материямен байланысты емес, табиғи құбылыстардың „әлемдік аренасы“ сияқты өз бетерінше тіршіілк етеді	Декарт, Эпикур, Ньютон
Релятивистік	Кеңістік пен уақыт бір-бірімен байланысты. Кеңістік пен уақыт материямен байланысты. Кеңістік пен уақыт материалды процесстергше тәуелді (қозғалыс уақытына, гравитацияға және т.б.)	Аристотель, Лейбниц, Эйнштейн

Материя қозғалысы және оның түрлері

ҚОЗҒАЛЫС – материяның өзгерісі және өзара әрекеттестігі	ТҮРЛЕРІ	МЫСАЛ
	Механикалық	Шардың жазықтағы қозғалысы
	Физикалық	Ядролық реакция
	Химиялық	Қышқылдың химиялық реакциясы
	Биологиялық	Клетканың бөлінуі
	Психологиялық	Сезіну немесе ойлану
	Әлеуметтік	Әлеуметтік-саяси революция
	Ғарыштық	Ғаламдық галактикааралық кеңістіктің кеңеюі

Ғарыштағы материя ұйымдастырылуының деңгейлері

?

Мегаәлем Мегагалактика

Галактика жүйесі

Галаактика

Жұлдыздар шоғыры

Ғарыш жүйесі және жұлдыздар

Макроәлем Макродене

Молекула

Микроәлем Атомдар

Субэлементарлы бөлшекткр (протон, не трон және т.б.)

Элементарлы бөлшектер (кварктер)

Физикалық вакуум (материаның ерекше күйі)