8 Тақырып. Өсіңкілік қатарлар

Мақсаты: Өсіңкілік қатарладың мәнін анықтау және он қолданып үйрену.

Міндеттері:

.Өсіңкілік қатарлар.

.Өсіңкілік қатарлар көрсеткіші.

.Өсіңкілік қатарлардың орташа мәні.

_{Бұл тақырыпты оқу кезінде, міндетті түрде динамика қатарының түрлеріне, олардың арасындағы айырмашылықтарға көңіл аудару қажет. Себебі динамика қатарын зерттегенде, оның қай түрге жататыны маңызды болып табылады.}

_{Динамиканың сәттік және кезеңдік қатарлары міндетті түрде олардың өлшем бірлігі, территориясы мен уақыты бойынша салыстырмалылығы неізінде құрылуы қажет.}

_{Динамика қатарының деңгейлерін салыстырмалы түрге келтіру үшін, кейбір жағдайларда «динамикалық қатарларды үздіксіздендіру» әдісі қолданылады.}

_{Динамика қатарлары деңгейінің өзгеру қарқынын зерттеу үшін келесі динамика қатарының негізгі көрсеткіштері есептелінеді:}

Абсолюттік өсім:

а) базалық

б) тізбектелген

Өсу қарқыны, % :

а) базалық

б) тізбектелген

Өсімше қарқыныа, % :

а) базалық

б) тізбектелген Т пр_ц = Тр_ц – 100

1% өсімнің абсолюттік мәні, :

немесе α =∆у_ц / Тпр_ц

Интервалдық қатардағы деңгейдің орташасы мен орташа көрсеткіштерді есептеу үшін келесі формулалар қолданылады:

Қатардың орташа деңгейі

Орташа абсолюттік өсім

Орташа өсу коэффициенті:

немесе

немесе

Орташа өсу қарқыны

Орташа өсімше қарқыны

немесе

Шартты белгілер: у – динамикалық қатардағы көрсеткіштің мәні немесе қатар деңгейі,- базалық деңгей, тұрақты салыстыру базасы ретінде алынған (көбінебастапқы деңгейі),-кез келген кейінгі кезеңнің деңгейі (біріншіден басқасы), немесе ағымдағы кезең деңгейі,-ағымдағы кезеңге дейінгі кезең деңгейі, n – қатар деңгейінің саны.

_{Негізгі әдебиеттер: 1,2,3}

_{Қосымша әдебиеттер: 1,2,3,4}

9 Тақырып. Индекстер

Мақсаты: Индекстердің түсінігін беру, мәнін және қолданылуын анықтау

Міндеттері:

. Индекс туралы түсінік. Индекстік әдісті қолдану.

.Агрегаттық индекс. Жеке индекстер.

.Құрылымдық индекстер.

.Көп факторлы индекстік үлгілерді құру.

_{Қатысты көрсеткіштер ретінде статистикалық индекстер түрлі мақсаттарда қолданылады: қоғамдық құбылыстардың динамикасын зерттеу, олардың кеңістікте арақатынасы, түрлі көрсеткіштер өзгерісі мен оларға әсер ететін факторлады зерттеу үшін қолданылады. Индекстер тек қатысты өзгерістерді ғана емес, сонымен қатар абсолюттік ауытқуларды көрсетеді.}

_{Шартты түрді барлық факторлық көрсеткіштерді екіге бөлуге болады: сандық және сапалық. Сандық көрсеткіштер ол: баға (p), өзіндік құн (z), еңбек өнімділігі(w), еңбек сыйымдылығы (t) және т.б. Сапалық көрсеткіштер ол: өндірістің физикалық көлемі (q), жұмысшылар саны (Ч) және т.б. Нәтижелі көрсеткіштерге келесілер жатады: тауар айналымы (pq), өнім өндіру шығындары (T) және т.б.}

_{Индекстерді құру және нәтижеге факторлардың абсолюттік әсерін анықтау үшін төмендегі кесте қолданылады:}

Агрегатты индекстер формасын құру мен нәтижелі көрсеткішке факторлар әсерінің абсолюттік сомасын анықтау

Нәтиже		1 фактор (сандық)		2 фактор (сапалық)
Тауар айналымының жеке индексі	=	бағаның жеке индексі	*	тауар айналымы физикалық көлемінің жеке индексі
Тауар айналымының жалпы индексі	=	Бағаның жалпы индексі	*	Тауар айналымы физикалық көлемінің жалпы индексі
Барлық факторлар әсерінен тауар айналымының абсолюттік өсімі	=	Бағаның өзгеруі әсерінен тауар айналымының абсолюттік өсімі	+	Физикалық көлемнің өзгеруі әсерінен тауар айналымының абсолюттік өсімі

Шартты белгілер:

p₀ - базалық кезеңдегі тауар бірлігінің бағасы,

p₁ - ағымдағы кезеңдегі тауар бірлігінің бағасы,

q ₀ – базалық кезеңдегі тауар айналымының физикалық көлемі (саны),

q₁ - ағымдағы кезеңдегі тауар айналымының физикалық көлемі,

p₀q₀ - базалық кезеңдегі тауар айналымы,

p₁q₁ - ағымдағы мерзімдегі тауар айналымы.

_{Негізгі әдебиеттер: 1,2,3}

_{Қосымша әдебиеттер: 1,2,3,4}