11. Қарлұқ мемлекеті(756-940ж)

Қарлұқтар туралы алғаш дерек (болат) 5ғ жатадды. 7ғ ортасында оларға 3 ірі тайпа: болат, шігіл, ташлық енді. Көсем-ельтебер.742ж қарлұқ,ұйғыр басмылдардың біріккен күші Шығыс түріктерге қарсы шығып, оларды жеңедіде Ұйғыр қағанаты(744-840ж) п.б. 756ж қарлұқтар ұйғыр қағанатынан жеңіліп, Жтеісуға көшіп, сонда Қарлұқ қағанатын құрды. Астана-Суяб. 766-775ж олар Қашғарияны, ал 8ғ аяғында Ферғананы басып алды. Көсемі-жабғу, 840ж бастап қаған.Араб географы Әл-Маруази(12ғ) оларда 9 тайпа болды:тухси,түркеш,шығыл,жарұқ,барысхан,азкіші,халаэк.Қарлұқтар батысында арабтармен соқтығысты.Енесей қырғыздары ұйғырларды тұрпан жазирасы мен баньчжоу аймағына ығыстырды.Бұны қарлұқ жабғуы,Испиджаб билеушісі Білге Құл Қадыр хан пайдаланып, өзін қаған деп жариялайды.9ғ аяғында арабтар қарлұқ жеріне тағы шабуылдап,Испиджабты басып алды,Таразды қоршады.Қарлұқ қағанының ордасы Тараздан Қашғарияға көшірілді.Басқарудың әскери-әкімшілік жүйесі болды.Қарлұқ елінде 25 қала болды.

12.Оғыз мемл(9-11ғ)

Оғыздар Сырдарияның орта ж/е төменгі бойында ж/е Батыс Қ-н даларында мекендеген.8ғ Оғыздар Сырдарияның орта шенінде тұратын қанғар-печенег бірлестігімен соғысты.Оғыздардың арғы ата тегі үнді-еуропалық ж/е фин-угорлық болғанымен,бара-бара түріктенген аландар,астар,бажғарлар болатын.Махмұд Қашғаридың(11ғ) жазды.24 тайпа.бұзықтар мен ұшықтар.9ғ аяғы-11ғ басы оғыздар Сырдариядан Еділге дейінгі терр.алды.10ғ батыста Хазарияға дейін,солт Каспий маңы,орт,оңт-шығ Қарақұм ж/е Арал маңындағы Қызылқұм Оғыздар даласы д/а.Оғыз мемл жайында Әл-Якубидің(9ғ)туындыларында айтылады.Оғыздар ісләм дінін қабылдады.9ғ оғыздар Хазарлармен бірлесіп,печенегтерді жеңеді.10ғ астанасы-Янгигент,басшысы-жабғу.965ж Киев Русімен бірге Хазар қағанатын,ал 985ж Еділ Булгариясын жеңеді. 10-11ғ алым-салықтың көптігіне байланыстыкөтеріліс болды. Бұл кезде 10ғ 2 жартысында билікке келген Әли-хан басқаруына халық наразы болды. Бұны селжұқ көсемі пайдаланып, Янгикенттегі оғыз билеушілеріне қарсы көтеріліс жасап, Жентті басып алды, бірақ көп ұзамай олар Женттен қуылды. Әли-хан мұрагері Шахмәлік билеген кезде мемл. күшейіп, 1041ж Хорезмді жаулап алды. 2 жылдан кейін ол селжұқ қолынан қаза тапты. Оғыз мемлекетінде рулық-тайпалық қатынастар ыдырап, патриархалдық-феодалдық орнады. Әскербасы-сюбашы, оның орынбасары-күл-еркін. Оғыздар пұтқа табынып, шамандарға сиынды.

13.Қимақ қағанаты.(9-11ғ басы)

Қимақтар 7ғ басында Монғолияның солт-бат өмір сүрген. 7ғортасында олар Алтайдың солт бөктеріне,Ертіс маңына қарай қоныс аударды.656ж Батыс Түрік қағанаты құлағаннан кейін көзге түсті.766-840 ж аралығында қимақтар Батыс Алтайды,Тарбағатайды,Алакөл ойысы аумағын иемдеді.Қимақтар жайлы 11ғ парсы тарихшысы Гардизидің еңбегінде кезд.Қимақтар құрамында 12тайпа енді.Қимақтар қағанындағы ең ірі ықпалды қыпшақтар болды.Қимақтар одағы аумақтық-әкімшілік қатынас принципінде құрылды.Астанасы-Қимақия,билеушісі-қаған.Шар:негізгі кәсібі мал шар. Қаракөл қойларын өсірген.Баспанасы-киіз үй ж/е жертөле.11ғ басында Қимақ қағанаты күйреді.Себ:өздерін өздері билеуге ұмтылған қыпшақ ханд-ң орталықтан бөлінуге тырысушылығы,қағанатта ішкі Талас- тартыс күшейді.Ж/е Орт.Азияның көшпелі тайпалардың қаптап кетуі.Қимақтар өздерінің саяси билігінен айрылып қана қойған жоқ,сонымен қатар өздері қыпшақтарға тәуелді болды.