14.Қарахан мемл(942-1210)

Қарахан әулетінің атасы Сатұқ Бограхан (915-955) болған.942ж Сатұқ Баласағұн билеушісін құлатып,өзін қаған д/ж,осы кезден бастап Қарахан мемл құрылды.Мекені:Жетісу,Нарынның түйіскейін мекендеген.992ж Қарахан мемл Щығыс Хотанды,батыс Бұқарды жаулап алады.11ғ 30ж Ибрахим Ибн Насырдың тұсында мемл 2 бөлінді:1)Орт.Бұқарда болғ қарауына Ходженткедейігі Мауреннахр қосып алған Батыс хандығы.2)Тараз,Испиджаб,Шаш,Ферхана,Жетісу мен Қашқар кіретін шығыс хандығы.Астанасы-Баласағұн.Жетісу мен шығыс Түркістанда 11ғ басында Туған хан билік жүрг.Онымен Жүсіп хан бәсекелес болды.1017ж соғыста Туған хан мерт болып,билік Қадыр ханның қолына көшті.Шар:Қ-ң оңт-шығ ж/е оңт аудандарында халықтың негізгі кәсібі экстенсивті көшпелі ж/е жартылай көшпелі мал шар. болды. Мал шар жылқы өсіру жетекші орын алды. 1089ж қарахандықтар селжұқ сұлтаныМәлік шахқа вассалдық тәуелділікке түсіп қалады. 1102ж Баласағұн мен Тараз билеушісі Қадыр хан Жебірейіл Мәуренахрға шабуыл жасады. Құдыретті сұлтан Санжардың (1118-1157ж) кезінде селжұқтардың Мәуренахрға ықпалы анағұрлым артты. Бірақ бұл кезде қарахандықтарда саяси құлдырау басталды. 1141ж қарахан-селжұқтардың әскері қирай жеңіліп, 2 хандық билігі де қарақытайларға көшеді.1210ж шығыс Қарахандар наймандармен соқтығысады.13ғ басындағы наймандарға ж/е хорезмдіктерге қарсы күресте қарахандықтар мемл біржола құлайды.

15.Қарақытай мемл.(1128-1213ж) Наймандар мен керейлер.

Қарақытай мемл құрылуында б.з.б 4ғ жазба деректерінде монғол тілдес тайпа д/а орт Азиядағы тайпа басты рол атқарды.1125ж жауларынан Ляо империясы құлады.Қидандар қолбасшысы Елұй Дашының басшылығымен Еміл өзенінің жағасына қашып барып,сол жерде қала тұрғызады.Жетісудағы билікті қолына алып,жергілікті түркі тілдес халықпен араласа бастаған қидандар осы кезден бастап қарақытайлар д/а.1128ж қарахандықтардың билеушісі Баласағұн қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы күресте қарақытайлармен одақтасады.Елұй Дашы Баласағұнға енген соң қарахандықтардың билеушісін құлатып, Жетісуда өз билігін құрады.Басшысы-горхан.Астанасы-Баласағұн.1208ж Қарақытайларға Монғолиядан Шыңғыс хан қуып шыққан,Күшлік бастаған наймандар келеді.1211ж Күшлік хан Қарақытайлардың билеушісін құлатып,Жетісудағы билікті түгелдей тартып алады.Сөйтіп Қарақытайлар өмір сүруін тоқтатты.

«Найман» сөзі монғолша «сегіз» деген ұғым.,ал найман одағына кірген тайпа саны сегіз.Наймандар 8ғ Орхон өзенінен Ертістің жоғарғы ағысына дейінгі жерді мекендеген.Наймандар қаңлылармен тығыз этникалық-саяси ж/е мәдени байланыста болған.Шар:көшпелі мал шар.Аң,балық аулаған.Олар христиан дінін қабылдаған.Керейлер 10ғ белгілі. Олардың конфедерациясының этникалық құрылымы бір текті болмаған.Ол түрік тілді ж/е монғол тілді жұрттан құралған.Керейлерде екі астана болған:1)Солт орта Орхон өзені бойында Қатынбалық қаласы 2)Оңт Орда Хуанхе өзені бойында болған.1007ж керейлер мен наймандар несториандық бағыттағы христиан дінін қабылдаған.Керейлер билеушісі Тұғырыл хан ел билеу ісіне қаңлы ақсүектерін кеңінен тартты.Керейлер мен наймандардың әлеуметтік саяси даму деңгейі бірдей болды.Іс қағаздар жүргізу салты егізілді.Шар:Наймандар мен керейлер көшпелі мал шар айналысты.Жылқы негізгі байлық көзі деп есептелді.Аң, балық аулады.