10.2.3. Қабыршақ беріктігін иіліске анықтау

Аспаптар : иілгіштік шкаласы, 20х100 мм қаңылтырдан жасалған пластинкалар, 4 рет ұлғайтатын лупа.

Материалдар : кез келген лак пен бояу материалы.

Иіліске қабыршақ беріктігі оның созылымдылығын сипаттайды. Бояу құрамы қабыршағының бұл қасиеті МСТ 6806-73 сәйкес ИШ (иілгіштік шкаласы) аспабы арқылы анықталады (10.4-сурет).

Аспап өзімен ұзындығы 35 мм алты үлкен шыбықтар бекітілген табанды көрсетеді. Үстінгі қатар шыбықтарының диаметрі 20, 15, 10 мм, астынғы қатардың жұмырланған шеттері бар жазық шыбықтардың қимасы: 5х10, 3х10, 1х10. Табан үстел бетіне бекітіледі.

10.4-сурет. Иілгіштік шкаласының аспабы (ИШ)

Қақтан және тоттан тазартылған қалыңдығы 0,2-0,3 мм және өлшемі 20х100 мм қаңылтырдан жасалған пластинкаларға стандартта ескерілген әдіспен сыналатын материал қондырылады.

Қабыршақ кепкен соң пластинаны шыбыққа тығыз қысады, қабыршақты үстіне қаратып 20 мм шыбықты айнала 180⁰ 2-3 секунд бойы бүгеді.

Егер бүгуден кейін қабыршақта лупамен қарағанда сызаттар көзге түспесе және қабыршақ қыртыстанбаса, онда диаметрі 15 мм шыбықты айнала пластинканың басқа жерінде бүгу жасайды, сосын диаметрі 10 мм шыбықты айнала жаңа жерде және т.с. қабыршақта жоғарыда көрсетілген өзгерістер табылғанша.

Иіліске қабыршақ беріктігі лак-бояу жабуы бүлінбей қалған шыбықтың ең үлкен диаметрінен көрсетіледі.

Мысалы: «10 иілгіштік» бояу қабыршағы 15 және 10 мм шыбықтарда бүккенде бүлінбеді, бірақ диаметрі 5 мм шыбықта бүккенде енді бұзыла бастады (сызаттар пайда болады) дегенді көрсетеді.

Өзін-өзі әзірлеуге арналған сұрақтар

1. Қандай құрамдарды лак-бояулар деп атайды және олардың атқаратын міндеті.

2. Пигменттер деген не және олардың тектері бойынша бөлінуі.

3. Пигменттердің ең маңызды қасиеттері және олардың қасиеттерін бағалайтын қарапайым тәсілдері.

4. Табиғи шикі заттан өндірілетін пигментті атаңыз және олардың қасиеттері.

5. Жасанды пигменттерді атаңыз, олардың қасиеттері.

6. Жабушы қасиетіне пигменттің тарту майдалығы қандай әсер көрсетеді.

7. Әрлеуде түстің қандай мағынасы бар және күн сәулесіне төзімділігі деген не?

8. Пигменттің май сыйымдылығы деп нені атайды, мұның экономикалық мағынасы не?

9. Бояу құрамындағы толтырғыштардың түрлері және атқаратын міндеті

10. Бояу құрамындағы байланыстырғыш заттарды көрсетіңіз.

11. Олифа түрлері, оларды өндіру және негізгі қасиеттері.

12. Металл құралымдарын сырлауға қолданатын бояу құрамдары.

13. Бояу эмульсия құрамдарының түрлері және оларды өндіру, оларды қайда қолданады?

14. Май бояуларының құрамы және олар қандай түрде шығарылады?

15. Лактар өздерімен не көрсетеді және қандай мақсаттар үшін олар қолданылады?

16. Қандай мақсаттарға асфальт, НИС лактары және нитролактар пайдаланылады?

17. Эмальды бояу дегеніміз не?

18. Пигменттің сілтіге төзімділігі деген не?

11. Құрылыс құралымдарының болатын сынау

Құрылыс болаттары атқаратын міндеттері бойынша мыналарға бөлінеді: құралымдық (құрылыс құралымдары үшін) және арматуралық.

Болаттар химиялық құрамы бойынша көміртектілерге және қоспаларға, ал өндіру тәсілі бойынша мартен, конверторлы және электр болаттарына бөлінеді.

Көміртекті болаттары балбырау дәрежесі бойынша тынық,жартылай тынық және қайнатылғанға бөлінеді. Көміртекті болаттар үш топқа бөлінеді :

А – механикалық қасиеттері бойынша;

Б – химиялық құрамы бойынша ;

В – химиялық құрамы бойынша қосымша талаптар қойылған механикалық қасиеттері бойынша.

МСТ 380-94 бойынша көміртекті болаттардың қабылданған таңбаларында әріптер болаттың тобын және өндіру тәсілін, ал цифрлар оның таңбалауын көрсетеді. А тобындағы болаттарды СТ әріптерімен және 0-ден 7 дейін цифрлармен, Б тобындағыларды МСТ (мартен) немесе БСТ (бессемер) және 0-ден 7 дейін цифрлармен, ал В тобының болаттарын ВСТ әріптерімен таңбалайды. Қайнатылған болат белгісіне "кп", жартылай тынықтарға "пс" қосылады. Сонымен Б тобындағы "қайнатылған" бессемер әдісімен өндірілген болатты БСТ3 кп, ал үстінен оттекпен үрлеумен конверторларда өндірілген В тобының болатын ВКСТ 3 кп деп белгілейді.

Төмен қоспалы болаттар маркасына қоспа араластарының болуын көрсететін әріптер, ал олардың орташа пайызбен көрсететін цифрлар кіреді : әріптер алдындағы цифрлар пайыздың жүзінші үлесінде көміртектің мөлшерін көрсетеді. Болатты таңбалау үшін әр қосылған элементке белгілі әріп меншіктелген: кремний-С, марганец-Г, хром-Х, никель-Н, молибден-М, вольфрам-В, алюминий-Ю, мыс-Д, кобальт-К. Мысалы, 10Г2С маркалы төмен қоспалы құралымдық болатта 0,1% көміртек, 2% марганец және 1% марганец бар.

Көміртекті болаттар сапасы және атқаратын міндеті бойынша кәдімгі сапалы, сапалы құралымдық және аспаптық болаттарға бөлінеді.

Кәдімгі сапалы көміртекті болат өзімен темір мен көміртек қорытпасын көрсетеді. Құрылыста қолданатын кәдімгі сапалы болаттарда 0,06-0,62% жуық көміртек бар.

Сапалы құралымдық көміртекті болаттарды машина жасауында, ал аспаптықтарды кескіш құралдарын дайындауға қолданады.

Қоспалы болаттар қосылған элементтердің мөлшеріне байланысты жоғары,орташа және төмен қоспалыларға бөлінеді. Құрылыста негізінде 2,5% дейін қоспа элементтері бар төмен қоспалы болаттар қолданылады. Оларда көміртек мөлшері 0,2% аспау керек.

Кәдімгі сапалы көміртекті болаттардың және төмен қоспалы құралымдық болаттардың қасиеттері 11.1 және 11.2-кестелерде келтірілген.

Құрылыс прокат болаттың сапасын бағалау үшін нұсқаларды созылуға сынайды, қаттылығы және соқпа жабысқақтығы анықталады. Нұсқалар әр партиядан іріктеп алынған екі бұйымнан жасалады.

Бұл жұмыста болат нұсқаларын қаттылыққа сынау әдістемесі келтірілген.

Аспаптар: шарикті қаттылық өлшеуіш-ТШМ, таңбалар өлшеуге арналған лупа.

Материалдар : болат нұсқалары.

11.1-кесте

МСТ 380-71 бойынша кәдімгі сапалы көміртекті

болаттардың қасиеттері

Болат марка- сы	Прокат қалыңды- ғының разряды бойынша аққыш- тық шегі, МПа			Созылу уақытша кедер- гісі,МПа	Нұсқа үшін салыстырмалы ұзару,%
	1	2	3		-10	-5
Сто	-	-	-	320	18	22
Ст1	-	-	-	320-400	28	33
Ст2	220	200	190	340-420	26	31
Ст3кп	240	220	210	380-470	23-21	27-25
Ст3пс,Ст3сп	240	230	220	380-470	23-21	27-25
Ст4	260	250	240	420-520	21-19	25-23
Ст5пс,Ст5сп	280	270	260	500-620	17-15	21-19
Ст6пс,Ст6сп	310	300	300	600-720	13-11	16-14
Ст7пс,Ст7сп	-	-	-	700-750	9-8	11-10

11.2-кесте

Төмен қоспалы құралымдық болаттың қасиеттері

Болат марка- сы	Прокат қалың- дығы, мм	Аққыш- тық шегі, МПа	Үзілуге уақытша кедер- гісі, МПа	Салыстырмалыұзару, %
14Г	4-10	290	460	21
19Г	4-10	320	480	22
09Г2	4-32	310-300	450	21
14Г2	4-32	340-330	470-460	21
18Г2	8-10	360	520	21
12ГС	4-10	320	470	26
16ГС	4-160	320-380	500-460	26
17ГС	4-20	350-340	520-500	23
10Г2С1	4-160	380-320	520-460	21
15Г	4-32	380-340	520-480	21
14ХГС	4-32	340-350	480-500	22-21
СНД	4-40	400	540-520	19