enbek

Уголовное право и уголовный процесс

101

чество увеличилось до 616, а в 2010 году до 636 человек [6, с. 55]. Сведения о зарегистрированных преступлениях, связанных с наркотиками, показывают постоянный рост регистрируемых преступлений в виде незаконного изготовления, приобретения, хранения, перевозки, пересылки либо сбыта наркотических средств или психотропных веществ.

По действующему уголовному законодательству Азербайджанской Республики к преступлениям, связанным с незаконным оборотом наркотических средств, психотропных веществ, относятся: незаконное изготовление, приобретение, хранение, перевозка, пересылка либо сбыт наркотических средств или психотропных веществ (ст. 234 УК) [8, с. 311-314]; хищение либо вымогательство наркотических средств или психотропных веществ (ст. 235 УК) [8, с. 314-315]; склонение к потреблению наркотических средств илипсихотропныхвеществ(ст.236УК)[8,с.315316]; незаконное культивирование запрещенных к возделыванию растений, содержащих наркотические вещества (ст. 237 УК) [8, с. 316-317]; организация либо содержание притонов для потребления наркотических средств или психотропных веществ (ст. 238 УК) [8, с. 317]; незаконная выдача либо подделка рецептов или иных документов, дающих право на получение наркотических средств или психотропных веществ (ст. 239 УК) [8, с. 239]. В отличие от Российского уголовного закона,вАзербайджанскомУголовномкодексеэти преступления собраны в главе XXVI, которая называется«Преступления,связанныеснезаконным оборотомнаркотическихсредствипсихотропных веществ». Как и в Российском Уголовном кодексе [9, с. 228-233], в статье 234 УК Азербайджанской Республики есть примечание, согласно которому лицо,совершившеепреступление,предусмотренное настоящей статьей, добровольно сдавшее наркотические средства, психотропные вещества и активно способствовавшее раскрытию или пресечению преступлений, связанных с незаконным оборотом наркотических средств, психотропных веществ, изобличению лиц, их совершивших, обнаружению имущества, добытого преступным путем, освобождается от уголовной ответственности за данное преступление [8, с. 313-314]. В действуюшем УК Азербайджанской Республики, как более строгий вид наказания, является лишение свободы на срок до пятнадцати лет.

Общественная опасность рассматриваемых преступлений определяется и особым характером предмета – наркотическими средствами, психотропными веществами, и ростом числа

преступлений, связанных с их незаконным оборотом и ростом наркоманов, что не только представляет угрозу для генофонда населения, но и способствует росту организованных преступных групп в сфере наркооборота. При неконтролируемом потреблении данные предметы оказывают резко негативное воздействие на человеческий организм, приводят к быстрой деградации личности, ее физическому и психическому истощениюидажексмерти.Высокаястепеньопасности распространениянаркотиковобусловливаетсяне только причинением серьезного вреда здоровью человека, в результате чего он лишается социальныхфункций(из100наркоманов,потребляющих героин, при традиционном разовом лечении только 3-5 человек окончательно выходят из наркозависимости), но и другими сопутствующими факторами [3, с. 360].

Если нет предмета преступления – реального наркотического средства, психотропного вещества, обладающего определенным видом, объемом, весом, - состав преступления отсутствует. Вопросоразмеренаркотическогосредстварешается в каждом конкретном случае исходя из фактического его количества, а также свойств различных видов наркотических средств по степени их воздействия на организм человека. Степень активности наркотического средства устанавливается с помощью экспертизы. А.Э. Жалинский правильно указывает, что микроскопическое количество наркотического средства, не способное оказать вредного воздействия на организм человека, не может быть предметом преступления, связанного с наркотиками. По мнению автора при этом надо иметь в виду, что нередко вредное воздействие на организм оказывает прием даже сравнительно незначительного количества некоторых наркотиков (героина, кокаина, морфина, промедола, омнопона и т.п.) [7, с. 423].

Предмет анализируемых преступлений должен отвечать двум критериям – медицинскому и правовому. Медицинский критерий означает, что наркотическими средствами признаются только те вещества, которые обладают способностью воздействовать на центральную нервную систему и приводят к состоянию особого наркотического состояния и наркотической зависимости. Психотропные вещества (психофармокологические средства) – различного происхождения вещества, оказывающие влияние на психические функции, эмоциональное состояние и поведение человека. Правовой критерий означает, что перечень этих предметов должен содержаться в специальных нормативных актах [3, с. 362].

102№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

Всовременной юридической литературе выдеяния могут причинять ущерб другим общесказываются различные предложения по проственным отношениям, например, собственно-

блемам борьбы с наркоманией. С одной сторо-				сти (при хищении или вымогательстве наркоти-
ны, серьезно обсуждается вопрос о легализации				ческих средств и психотропных веществ).
потребления легких наркотиков, в частности,				В 1998 году в Иране был принят закон, пред-
марихуаны, а с другой – активно отстаиваются				усматривающий ответственность за незаконный
предложения об установлении уголовной от-				оборот наркотических средств, психотропных
ветственности	за	потребление	наркотических	веществ. Несмотря на то, что в сентябре 2008
средств или психотропных веществ без назначе-				года парламент Ирана проголосовал за новый
ния врача. Третья группа авторов полагает, что				проект закона «Уголовный кодекс Исламской
криминализация		потребления	наркотических	Республики Иран» (его поддержали 196 парла-
средств не способна повлиять на реальный их				ментариев, лишь семеро были против), вопросы
оборот, и от этого будет больше вреда, нежели				привлечения к уголовной ответственности реша-
пользы [1, с. 273; 5, с. 28-34].				ются этим законом.
Авторы «Курса уголовного права» считают				Согласност.1Закона,следующиедеяниясчи-
справедливым и целесообразным полное ис-				таются преступными:
ключение уголовной ответственности за приоб-				1) посев конопли и мака с целью производ-
ретение, изготовление, переработку, перевозку				ства наркотических веществ;
и хранение наркотических средств и психотроп-				2) импорт, экспорт и производство разных
ных веществ, выполняемых в целях личного по-				наркотических веществ;
требления, независимо от их размера. Если глав-				3) хранение, перевозка, купля, распростране-
ной задачей является привлечение к уголовной				ние,сокрытие,транзитипродажанаркотических
ответственности изготовителей и распространи-				веществ;
телей наркотических средств или психотропных				4) формирование и руководство местами, соз-
веществ,тонеимеетпринципиальногозначения,				данными для употребления наркотических ве-
в каких размерах приобретаются и хранятся нар-				ществ;
котическиесредстваилипсихотропныевещества				5) употребление каких-либо наркотических
– небольших или крупных. Принципиальным				веществзаисключениемслучаев,предусмотрен-
является то обстоятельство, что лицо не имеет				ных в законе;
намерения их сбывать [3, с. 369]. Упор на ответ-				6) подготовка каких-либо приборов или кон-
ственность призводителей или распространите-				струкций для купли, продажи, хранения и упо-
лей наркотических средств делается и в некото-				требления наркотического вещества;
рых уголовно-правовых системах зарубежных				7) содействие побегу и укрывательство аре-
государств. Так, в параграфе 3 Закона о престу-				стованных или разыскиваемых лиц в связи с
плении (наказании) 1997 г. Англии, который по-				преступлениями, связанными с наркотическими
священ ответственности за незаконный оборот				веществами;
наркотиков, используется лишь термин «торгов-				8) сокрытие или уничтожение инструментов,
ля наркотиками». В ст. 368 и 369 УК Испании от-				используемых преступниками;
ветственность устанавливается за выращивание,				9) размещение наркотических веществ или
производство, торговлю либо обладание с целью				средствупотреблениянаркотиковвкаком-нибудь
побуждения, способствования или облегчения				месте с целью оговорить другого.
незаконного потребления токсических веществ,				Согласно ст. 4 Закона, лица, занимающиеся им-
наркотиков или психотропных веществ. Мы по-				портом, экспортом, перевозкой, подготовкой, рас-
лагаем, что при принятии таких предложений,				пространением, продажей опиума, его гари или
деятельность	правоохранительных органов,			остатка, будут осуждены и наказаны, в зависимо-
безусловно, значительно усложнится, поскольку				сти от количества вещества, следующим образом:
нужно будет не только установить факт наличия				1) за 50 г – штраф до 4 миллионов риалов и
у задержанного лица соответствующего веще-				50 ударов плетью;
ства в крупных размерах, но и доказать наличие				2) от 50 г до 500 г – штраф от 4 до 50 мил-
цели его сбыта.				лионов риалов и 24-70 ударов плетью и до 3 лет
Основным непосредственным объектом всех				лишения свободы по усмотрению суда;
этих преступлений являются общественные от-				3) за больше чем 5 кг – смертная казнь и кон-
ношения, обеспечивающие здоровье и безопас-				фискация имущества (с учетом нормальных по-
ностьнаселения.Втожевремярассматриваемые				требностей его семьи).

Уголовное право и уголовный процесс

103

Впримечании статьи указано, что за преступление, указанное в ст. 4, суд может назначить наказание в виде пожизненного лишения свободы, 74 ударов плетью, конфискации имущества

сучетом нормальных потребностей семьи, если преступление совершено впервые и вес наркотического вещества не превышает 20 кг. В любом случае, когда вес наркотического вещества превышает 20 кг, лицу назначается смертная казнь.

Вст. 8 Закона регулируются вопросы ответственности за импорт, экспорт, производство, распространение, перевозку, куплю, продажу, хранение, сокрытие и отправку героина, кокаина и морфия, в зависимости от количества и качества вещества:

1) за 1 мг – штраф от 500 000 до 1000 000 риалов и 20-50 ударов плетью;

2) от 5 мг до 1 г – 2-6 миллионов риалов и 3-70 ударов плетью;

3) за 1-4 г – 8-20 миллионов риалов, 2-5 лет лишения свободы и 30-70 ударов плетью;

4) за 4-15 г – 20-40 миллионов риалов, 5-8 лет лишения свободы и 30-74 ударов плетью;

5) за 15-30 г – 40-60 миллионов риалов, 10-15 лет лишения свободы и 30-74 ударов плетью;

6) за больше чем 30 г – смертная казнь и конфискация имущества с учетом нормальных потребностей семьи.

Впримечании этой статьи также указано, что за это преступление может быть назначено наказание в виде пожизненного лишения свободы с конфискацией имущества с учетом нормальных потребностей семьи, если преступление совершено впервые и вес наркотического вещества не превышает 100 г. Вооруженная контрабанда наркотических веществ карается смертной казнью, и наказание исполняется публично по месту жительства преступника.

Смертная казнь в Исламской Республике Иран может быть назначена за убийство, изнасилование, богохульство, cупружескую измену, шпионаж, а также за торговлю наркотиками. Иранские власти считают смертную казнь эф-

фективным сдерживающим фактором развития преступности в стране. Несмотря на то, что Иран присоединился к Конвенции по правам ребенка, в нём неоднократно применялась смертная казнь к лицам, не достигшим 18 лет. В статье 37 Конвенции о правах ребёнка, в свою очередь, говорится, что «ни смертная казнь, ни пожизненное заключение, не предусматривающее возможности освобождения, не назначаются за преступления, совершенные лицами моложе 18 лет». Тем не менее, согласно иранскому законодательству, уголовная ответственность для мальчиков наступает с 14 лет и 7 месяцев, а для девочек с 8 лет и 9 месяцев. В частности, сообщается, что в 2006 году там казнили четырех несовершеннолетних преступников, а в 2007 году трех несовершеннолетних, которым было от 13 до 16 лет. В августе 2008 года были совершены казни двух несовершеннолетних, которым было 15 и 16 лет. Кроме того, известны случаи вынесения смертного приговора несовершеннолетним с последующим исполнением по достижении приговорёнными 18-летнего возраста. Международная организацияAmnesty International приводит список 24 несовершеннолетних правонарушителей с 1990 по 2007 годы которые были казнены в Иране [10].

Все ценности, приобретенные путем контрабанды наркотиков, конфискуются в пользу государства. Средства передвижения, захваченные при перестрелке с контрабандистами, конфискуются судом, в пользу сил, участвующих в операции. Повторное совершение преступления и большой вес наркотиков всегда оцениваются в качестве отягчающих обстоятельств.

Сравнительный анализ уголовного законодательства Азербайджанской Республики и Исламской Республики Иран показал, что в ИРИ проведена более детальная дифференциация уголовной ответственности за незаконный оборот наркотических веществ, и наказания за такие преступления в Исламской Республике Иран более тяжелые.

Использованная литература

1.Гасанов Э.Г. Уголовно-правовые и криминологические проблемы борьбы с преступлениями, связанными с наркотиками (антинаркотизм). - Одесса, 1998. - 273 с.

2.Комиссаров В.С., Дворецкий М.Ю. Современная уголовно-правовая политика в области незаконного оборота наркотических средств, психотропных веществ и их аналогов. Вес. Моск. Ун-та. Сер. 11. Право. - 2008. - № 2.

3.Курс уголовного права. Особенная часть. Том 4. Учебник для вузов / Под ред. Г.Н. Борзенкова

иВ.С. Комиссарова. – М.: ИКД «Зерцало-М», 2002. - 672 с.

104№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

4.Лунеев В.В. Преступность ХХ века: мировые, региональные и российские тенденции. - М.,

2005.

5.Наумов А. Ответственность за незаконный оборот наркотиков // Российская юстиция. - 2000.

№7.

6.Преступность и правонарушения в Азербайджане. Статистический сборник. - Баку, 2011. - 98 с.

7.Уголовное право России: Учебник для вузов. В 2 т. Т. 2. Особенная часть / Под ред. д.ю.н., проф. А.Н. Игнатова и д.ю.н., проф. Ю.А. Красикова. – М.: Издательство «НОРМА», 2000. - 816 с.

8.Уголовный кодекс Азербайджанской Республики. – Б.: Изд-во «Правовая литература», 2006. - 416 с.

9.Уголовный кодекс Российской Федерации. – М.: ТК Велби, 2004.

10.http://ru.wikipedia.org/wiki.

● ● ● ● ●

Мақалада Әзірбайжан Республикасы және Иран Ислам Республикасындағы есірткілік және психотроптық заттардың заңсыз айналымымен күреске қатысты қылмыстық жауапкершіліктің кейбір мәселелері қарастырылады. Салыстырмалы талдау нәтижесінде қарастырылған әрекет үшін Әзірбайжан Республикасына қарағанда Иран Ислам Республикасында қылмыстық жауапкершілік қатал және нақты құқықтық реттелгені айтылады.

В статье рассматриваются некоторые вопросы уголовной ответственности по борьбе с незаконным оборотом наркотических средств и психотропных веществ в Азербайджанской Республике и Исламской Республике Иран. На основе сравнительного анализа выявлено, что уголовная ответственность за рассматриваемые деяния более строгое и правовое регулирование более детальное в ИРИ, чем в АР.

In article some questions of a criminal liability on struggle against illegal circulation of narcotics and psychotropic substances in theAzerbaijan Republic and Islamic Republic Iran are considered. On the basis of the comparative analysis it is revealed that a criminal liability for considered acts more strict and legal regulation more detailed in IRI than in АR.

Түйін сөздер: есірткілік заттар, психотроптық заттар, прекурсорлар, қылмыстық-құқықтық саясат, кримининализация, декриминализация.

Ключевые слова: наркотические средства, психотропные вещества, прекурсоры, уголовноправовая политика, криминализация, декриминализация.

Keywords: narcotics, psychotropic substances, precursors, the criminally-legal policy, criminalization, decriminalization.

Уголовное право и уголовный процесс

105

Қонысбекова Аяулым Төлеуқызы,

ҚР Заң шығару институты қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, қылмыстық атқару құқығы бөлімінің аға ғылыми қызметкері

ХАЛЫҚАРАЛЫҚҚҰҚЫҚПЕНҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢЗАҢНАМАСЫНДАҒЫСЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚАҚАРСЫКҮРЕСТІҢДАМУЫ

Жалпы дүниежүзінде

жемқорлық

әлемдік

мен қамтамасыз етілмеген. БҰҰ қарамағында

масштабтарға ие болды. Сыбайлас жемқорлық

құрылған

ұйымдар

жемқорлыққа

қарсы

мәселесін шешуге БҰҰ, Еуропа Одағы, Еуропа

құралдарды жасауда белсенді қызмет атқарады.

Кеңесі, Америка мемлекеттерінің ұйымы, соны-

Халықаралық қылмысты алдын алу орталығы,

мен қатар, Экономикалық Ынтымақтастық және

Біріккен

Ұлттар

Хатшылығының

қылмысты

Даму Ұйымы қосылады. Тарихи дамудың қазіргі

алдын алу және нашақорлықты қадағалайтын

кезеңінде жемқорлықтың трансұлттылығы бүкіл

басқармааймақаралыққылмысбойыншаБіріккен

қоғамдастық қауіпсіздігі үшін төндіретін қауіпті

ҰлттарИнститутыменбірге«Жемқорлыққақарсы

бейтараптандыру

үшін халықаралық

деңгейде

әлемдік бағдарламаны» жасады.

жаһандық шаралар қабылдауды талап етеді.

Шетелдік мемлекеттік органдардың лауа-

Халықаралық

жемқорлыққа

қарсы мыналарға

зымды тұлғаларының парақорлығымен күресу

бағытталған құқықтық, саяси, ұйымдастырушы

жөнінде

Экономикалық

Ынтымақтастық және

шаралар

кешені

ретінде

стратегия

қажет:

Даму Ұйымының 1997 жылғы 21 қарашада

1) қоғамдық жемқорлыққа қарсы көзқарас

қабылданған және коммерциялық іс-әрекет

қалыптастыру; 2) жемқорлықтың зияны тура-

жүргізу

барысында

шетелдік

мемлекеттік

лы хабардарлықты көтеру; 3) жемқорлық құқық

шенеуніктерге пара беруді қылмыс деп жа-

бұзушылықтарды

сыныптаудың

халықаралық

риялау мәселесіне арналған «Халықаралық

стандарттарын қамтамасыз ету, заң құзыреті

іскери

операцияларды

жүргізу

барысын-

әділет параметрлерін унификациялау; 4)

да шетелдік мемлекеттік органдардың ла-

жемқорлық әрекеттерді айқындау

мүмкіндігін

уазымды

тұлғаларының

парақорлығымен

қамтамасыз ету үшін оның алдымен қаржы сала-

күресу жөнінде» Конвенция. Бұл конвенция

сында ашықтық атмосферасын жасау [1].

коммерциялық ортада салауатты бәсекелестікті

Жоғарыда

көрсетілген

мақсаттарға

жету-

қалыптастыруда алғышарт болып есептеледі [3].

де сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат әр

ЭЫДҰ

сипатталған құқықтық бастамасының

түрлі халықаралық ұйымдардың халықаралық-

маңыздылығы үш кезеңмен анықталады.

құқықтық актілеріне бағытталған. Жемқорлық

Біріншіден, ол Солтүстік және Оңтүстік елдер-

мәселесіне Біріккен Ұлттар Ұйымы үлкен көңіл

ге сыбайластық төлемдердің ағылып келуін

бөледі. Әлемдік құбылыс ретінде жемқорлыққа

қысқартады. Бұл тиісті мемлекеттік басқаруды

қарсы бағытталған бірнеше декларация мен кон-

жүзеге

асыру үшін

және

сауда-саттықтың

венциялар қабылданғанын төменде байқауға бо-

әділ жағдайларын сақтау үшін қолайлы ахуал

лады. 2003 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы «Сы-

жасауға тікелей септігін тигізеді. Екіншіден, ол

байлас жемқорлыққа қарсы» Конвенциясын

жаһандық масштабта басқару нормаларын дай-

қабылдады[2].Конвецияныңжағымдыжақтары

ындау үшін үлгі бола алады [4]. Еуропа Одағы

көп, бірақ та Конвенцияда қарастырылған сы-

1995 жылы «Өзінің қаржы мүддесін қорғайтын

байлас

жемқорлықпен

күресудің

көптеген

Конвенцияны» қабылдады. Осы құжатқа

шараларына қарамастан, оларды орындау

қосымша

ретінде

1997

жылы

Еуропа

Одағы

құқық бұзушыға

деген

тиісті

санкциялар-

«Еуропа қоғамы және осы қоғамдардың мүше-

106

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

мемлекеттерінің лауазымды

адамдары

кірген

қылмысқа ықпал ету шаралары айқындалды,

жемқорлыққа қарсы күрес туралы Конвенция»

оның ішінде тәртіптік, мүліктік және әкімшілік

қабылдады. Еуропамен салыстырғанда 1996

сипаттағы

қылмыстың

алдын

алу

шарала-

жылы Америка мемлекетінің ұйымы көлемді

ры. Жарлықта республикамызда қылмыстық

құжатты қабылдады. Америка аралық Кон-

кәсібиліктің нығайып, ұйымдасқан сипатқа ие

венция жемқорлыққа қарсы күресті кең түрде

болып келе жатқандығы, баяндалады [8]. Осы

қолдайды. Бұл аймақтық келісім (АҚШ-ты

Жарлықтанкейінмынадайқаулыларқабылданды:

қоса, АМҰ мүшелерінің көпшілігі қол қойған)

1992 жылғы 4 желтоқсандағы «Мемлекеттік

мүше мемлекеттің өз аумағында конституцияға

басқаруоргандарындағылауазымдытұлғалардың

бағындырылған

жемқорлық

әрекетті

жоюға

тәртіп, қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік ахуалы

бағытталған шараларды қолдануды, отандас-

үшін жауаптылығын арттыру туралы» қаулы,

тарының және резиденттерінің шет елдегі

1994 жылғы 11 ақпандағы «Қылмысқа қарсы

әрекеттеріне жауап беруді талап етеді. Бұл

күресті күшейту туралы» қаулы, сондай-ақ 1994

Конвенцияны

Оңтүстік

және

Солтүстік

жылғы 9 маусымдағы «Заңдылық пен құқықтық

Американың 20 мемлекеті бекітті. Осы құжат

тәртіпті қамтамасыз ету бойынша қосымша

мемлекеттің ішінде жасалған қылмысқа ғана

шаралар туралы» қаулы және тағы басқа [9].

емес, трансұлтты қатынастарға да таралады

Осы құжаттардың барлығында парақорлық пен

[5]. Аталған құжаттардың әрқайсысына үшінші

сыбайлас жемқорлық қоғамның, мемлекеттің

бөлімде жеке-жеке тоқталатын боламыз.

мүдделеріне қайшы келетіндігінен, Қазақстан

Мыңжылдықтар

тоғысындағы

тарихы

Республикасы

Конституциясының

негізгі

тереңнен бастау алатын сыбайлас жемқорлық

қағидаттарыменсыйыспайтындығытуралыжәне

бүгінде бүкіл әлем қоғамдастығына қауіп

ерекше аталып өтіледі.

төндіріп отырғаны мәлім. Өз кезегінде,

Қазақстан Республикасы Президентінің 1997

Қазақстан тәуелсіздік алған кезден бастап сы-

жылғы 5 қарашадағы «Ұлттық қауіпсіздікті

байлас жемқорлыққа қарсы күресті мемлекеттің

нығайту,

сыбайлас

жемқорлыққа

және

бірінші

кезектегі

міндеті

етіп

қойып,

ұйымдасқан

қылмысқа

қарсы

күресті одан

мәселені күн тәртібіне жиі шығаратын болды.

әрі күшейту жөніндегі іс-шаралар туралы»

Кеңестік кезеңнен кейінгі кеңістікте сыбайлас

Жарлығы ұлттық қауіпсіздік органдарына,

жемқорлыққа қарсы күресте іс-қимыл жүйесін

дәстүрлі міндеттерін шешуімен қатар, сыбайлас

жасауда, заңнамалық база әзірлеуде еліміздің

жемқорлық жолына түскен жоғары қызметтегі

көшбасшылық

жағдайды

иеленіп

отырғаны

шенеуніктерге, әскери қызметкерлерге, про-

кездейсоқ емес. 1998 жылы Қазақстан «Сыбай-

курорларға, құқық қорғау органдарының

лас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» заңды

қызметкерлеріне,арнаулықызметпенсудьяларға,

бірінші болып қабылдады, онда мемлекеттің

сондай-ақ контрабанда және есірткі бизнесіне

сыбайлас

жемқорлыққа

қарсы

стратегиялық

қарсы күреске барлық күштерін жұмылдыруды

саясаттары белгіленді. Оның жүзеге асыры-

міндеттеді. Ел басшылығының сыбайлас

луына 10 жылдай уақыт өтті. Содан бері заңға

жемқорлыққа қарсы күреске бет алысы батыл

бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар

әрі дәйекті екенін атап өту қажет. Сөйтіп, 1998

енгізіліп, заман талабына сай күресудің жаңа

жылғы 11 шілдеде Қазақстан Республикасының

жолдары қарастырылды [6]. Алайда осы заңға

Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына

дейін де ел Президенті сыбайлас жемқорлыққа

сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселесіне

қарсы күреске қатысты бірқатар нормативтік

арналғанҮндеужолдады.ЕлбасыныңосыҮндеуі

актілерге қол қойған. Сыбайлас жемқорлыққа

1998жылғы2шілдедегі«Сыбайласжемқорлыққа

және ұйымдасқан қылмысқа қарсы күреске

қарсы күрес туралы» заң қабылданғаннан кейін

арналған бірқатар жарлықтар бұл бағыттағы

бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланды

жұмыс сабақтастықта, өскелең түрде жүріп

және біздіңше, Үндеу аталған заңның кіріспесі

жатқандығына дәлел [7]. Сөйтіп, 1992 жылғы 17

ретінде қабылдануы тиіс. Аталған заңның

наурыздаҚазақстанРеспубликасыПрезидентінің

негізіне БҰҰ және ТМД-ның Парламентаралық

«Сыбайлас жемқорлыққа және ұйымдасқан

ассамблеясының

аясындағы

халықаралық

қылмысқа қарсы күресті күшейту жөніндегі іс-

ұйымдар әзірлеген модельді актілер алынған.

шаралар туралы» Жарлығы қабылданып, сыбай-

Заңның мақсаттары: Қазақстанның 2030 жылға

лас жемқорлыққа және ұйымдасқан қылмысқа

дейінгі даму стратегиясының негізгі ережелерін

қарсы күрестің ұйымдастырушылық және өзге

жүзеге асыру; ел азаматтарының құқықтары

де алғышарттарын

қалыптастырды.

Осындай

мен бостандықтарын,

қоғамдық мүдделерді

Уголовное право и уголовный процесс

107

қорғау. Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету; сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау, олардың жолын кесу және қылмысты ашу, олардың зардаптарын жою және кінәлілерді жауапқа тарту арқылы мемлекеттік органдардың,мемлекеттікміндеттердіатқарытын лауазымды және өзге де тұлғалардың, сондай-ақ оларғатеңестірілгенадамдардыңтиімдіқызметін қамтамасыз ету [10].

Қазақстан Республикасының заңнамасында осы заңда алғаш рет сыбайлас жемқорлық

пен құқық		бұзушылыққа		заңдық ұғым
ретінде	анықтама		беріледі,		олардың
субъектілері		айқындалады.		Заңда	сыбай-

лас жемқорлыққа қарсы күрестің негізгі бағыттары тұжырымдалған, олардың ең бастысы Қазақстан Республикасы Конституциясы 39-бабының 1-тармағына сәйкес мемлекеттік міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген лауазымды адамдардың, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге жол бермеушілік болып танылады [11]. Заңда сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, сыбайлас жемқорлықпен құқық

бұзушылықпен және ол үшін жауаптылық шаралары арнаулы тарауда тұжырымдалған. Сыбайлас жемқорлықпен құқық бұзушылық үшін тәртіптік, азаматтық-құқықтық, әкімшілік және қылмыстық жауаптылық көзделген. Сыбайлас жемқорлық мәселесі заңмен қоса, Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодекстің 13тарауының41бабында,сондай-ақ176бабының 3 тармағында: жеке меншікке қарсы қылмыстар; 193 бабының 3 тармағы мен 209 бабында: экономика қызмет саласындағы қылмыстар; 307-315 баптарында: мемлекеттік қызмет қызығушылығынақарсыбағытталғанжемқорлық әрекеттер, 380 бапта: әскери қылмыстар жайы [12]. Ал, Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстің жемқорлық мәселесі 532-537 баптар аралығында айтылған.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте сыннан өткен шараларды тұжырымдау жөнінде қоғам мен мемлекет арасында өзіндік көпір бола отырып, осы функцияны «Нұр Отан» халықтықдемократиялық партиясының жанындағы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі құрылғанқоғамдықкеңестеөзжауапкершілігіне алып, көптеген іс тындыруда.

Қолданылған әдебиет

1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 ж. 30 тамыз // Алматы: Жеті жарғы.

2.Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсідігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. - Алматы: Білім, 2001.

3.ӨзгерістерментолықтырулареңгізілгенҚазақстанРеспубликасының«Сыбайласжемқорлыққа қарсы күрес туралы» 2007 ж. 21 шілдедегі - №308 Заңы // Казахстанская правда. – 2007. - 27 шілдедегі. - №315.

4.Қазақстан Республикасының «Біріккен Ұлттар Ұйымының сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясын ратификациялау туралы» 2008 ж. 4 мамырдағы №31 Заңы // Егемен Қазақстан. – 2008.

-6 мамырдағы. - №130-131.

5.ҚазақстанРеспубликасыПрезидентінің«ҚазақстанРеспубликасыПрезидентініңжанынанСыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселелері жөніндегі комиссия құру туралы» 2002 ж. 2 сәуірдегі

-№ 839 Жарлығы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2002 ж. - №10, 92-құжат.

6.Қазақстан Республикасы Президентінің «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту, мемлекеттікоргандарменлауазымдыадамдарқызметіндегітәртіппенреттеліктінығайтужөніндегі шаралар туралы» 2005 ж. 14 сәуірдегі - № 1550 Жарлығы // Казахстанская правда. – 2005. - 15 сәуірдегі. - №87-88.

7.Қазақстан Республикасы Президентінің «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің 2006 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» 2005 ж. 23 желтоқсандағы №1686 Жарлығы // Егемен Қазақстан. – 2005. - 30 желтоқсандағы. - № 292-295.

8.Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігін (қаржы полициясы) қайта ұйымдастыру туралы» 2005 ж. 25 ақпандағы - №1521 Жарлығы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2005 ж. №9, 76-құжат.

9.ҚазақстанРеспубликасыПрезидентінің«ҚазақстанРеспубликасымемлекеттікқызметшiлерiнiң

108	№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

ар-намыс кодексі туралы» 2005. - 3 мамырдағы - №1567 Жарлығы // Егемен Қазақстан. - 2005. - 5 мамырдағы - № 94.

10.Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмысқа қарсы күрес жөніндегі агенттігінің (қаржы полициясы) Ережесі туралы» 2004. - 29 қаңтардағы. - №100 Қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2004. - №4, 56-құжат.

11.Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қолданыстағы заңнаманы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бөлігінде жетілдіру мәселелері жөнінде ведомствоаралық комиссия құру туралы» 2007. - 14 наурыздағы. - №193 Қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007. - №8, 92құжат.

12.ҚазақстанРеспубликасыҮкіметінің«ҚазақстанРеспубликасыҮкіметініңкейбіршешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2007 ж. - 20 наурыздағы. - №217 Қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007. - №9, 105-құжат.

● ● ● ● ●

Осы мақалада халықаралық құқық пен Қазақстан Республикасының заңнамасындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің дамуы қарастырылған.

Встатье рассматриваются вопросы развития борьбы с коррупцией в международном праве и

взаконодательстве Республики Казахстан.

In this article, international law was against the development of corruption on the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Түйін сөздер: сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, одан әрі жетілдіру. Ключевые слова: борьба с коррупцией, дальнейшее совершенствование. Кеywords: the fight against corruption further improvement.

Правовой мониторинг и антикоррупционная экспертиза действующих НПА

109

Мукашева Анар Абайханкызы,

главный научный сотрудник отдела правового мониторинга Института законодательства РК, доктор юридических наук, доцент

МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ТРАНСГРАНИЧНЫХ ВОДНЫХ РЕСУРСОВ

Одной из значительных сфер международного сотрудничества независимого Казахстана стала международно-правовая охрана окружающей среды. Самой распространенной формой международного сотрудничества в области охраны окружающей среды являются международные конвенции по охране природы. На сегодняшний день Республика Казахстан присоединилась к 19 международным конвенциям.

Специальных научных трудов юристовэкологов, посвященных исследованию международного экологического права, практически нет: из казахстанских авторов можно назвать, пожалуй, только Салимгерея А., Байдельдинова Д., Тюлеубекову С., а из российских ученых

– Колбасова О., Тимошенко А. Этим вопросом в основномзанималисьюристы-международники: Бякишев К., Транин А., Сарсембаев М., Чичварин В.

По мнению современников, «вода является одним из наших непреходящих человеческих символов жизни, обновления, чистоты и надежды. Она – одно из самых важных связующих зве- ньевмеждунамиичем-тосвященным,природой, нашим культурным наследием. Она может стать посредником в глобальном плане объединения человечества ради мира, стабильности, сохранения природы» [1, с. 33].

Наступление третьего тысячелетия учёные и практики связывают с возрастающим дефицитом данного природного блага, которое, по сравнению даже с невосполнимыми важнейшими энергоносителями (нефтью и газом), является абсолютно незаменимым. Генеральный директор ЮНЕСКО К. Мацуура отметил: «Из всех кризисов социального или природного происхождения, с которыми сталкивается человечество, именно кризис водных ресурсов ставит вопрос о нашем выжи вании и выживании нашей планеты Земля». По данным экспертов, около 60% населения Земли лишены доступа к чистой питьевой

воде, и если не будут приняты своевременные меры, то к 2032 году более половины населения планеты будет испытывать нехватку питьевой воды. В связи с этим Международная программа ООН по охране окружающей среды (ЮНЕП) провозгласила официальный лозунг: «Вода – два миллиарда человек погибают из-за её нехватки» [2, с. 143]. Здоровье населения, благоприятное состояние окружающей среды, экономическое развитие и безопасность народов сегодня всё больше определяются количеством и состоянием воды.

Экологические проблемы, связанные с использованиемтрансграничныхводныхобъектов, быстро сдвигают перспективу проблем природных ресурсов от национального к международному уровню. В мире насчитывается приблизительно 263 трансграничных водных бассейна, 1/3 из которых принадлежат более чем двум государствам, а 19 – более чем пяти. По данным ЮНЕСКО за последние 50 лет из 1831 контракта, связанного с межгосударственным водопользованием, 1228 завершились соглашениями о сотрудничестве, 507 – закончились межгосударственными конфликтами, 37 из которых повлекли за собой применение силы [3; 4]. В Казахстане только половина ресурсов поверхностных вод формируются на территории Республики, остальной объем - более 44 кубических километров поступает из сопредельных государств [5]. В числе мер, обеспечивающих охрану вод от трансграничного воздействия, Конвенция называет предотвращение и сокращение загрязнения вод, которое может оказывать трансграничное воздействие; обеспечение рационального использования трансграничных вод; обеспечение использования трансграничных вод «разумным и справедливым образом» [6].

Конвенция ЕЭК ООН о трансграничных водотоках и международных озерах была принята в 1992 году и вступила в силу в 1996 году. Казах-

	110	№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
стан присоединился к ней в соответствии с За-			не принятием мер по предупреждению и борьбе
коном Республики Казахстан от 23 октября 2000			с паводком; несвоевременным предоставлением
года. Она нацелена на установление общих под-			соответствующей информации). Следовало бы
ходов и правовых механизмов по охране транс-			предусмотреть в соглашениях Казахстана меры
граничных рек и озер от загрязнения. Для этого			ответственности (например, имущественной) за
Конвенция предусматривает обязанность Сто-			бездействие одной из сторон, приведшее к ущер-
рон по введению нормативов качества вод, по			бу на территории другой стороны.
предупреждению и снижению трансграничного			В 1997 году на Генеральной Ассамблее ООН
воздействия, охране и восстановлению водных			была принята Конвенция о праве несудоходных
экосистем, включая земли водосборного бассей-			видовиспользованиямеждународныхводотоков.
на, животный мир и лесные экосистемы.			Конвенциясчитаетсярамочныммеждународным
	В Конвенции закреплены важные принципы		соглашением и по сфере своего действия являет-
водных отношений, до этого действовавшие как			ся глобальной, т.е. любые заинтересованные го-
международный обычай. Это принцип, в соот-			сударства могут стать ее сторонами. Ее принятие
ветствии с которым государства обязаны исполь-			связано со стремлением государств установить
зовать воды трансграничных водотоков экологи-			универсальные правила по хозяйственному ис-
чески благоприятным и рациональным образом,			пользованию водных ресурсов трансграничных
принципы равного и разумного использования,			рек, таких, как строительство гидротехнических
предосторожности и компенсации причиненно-			сооружений, забор воды для ирригации, комму-
го вреда. В развитие Конвенции в 1999 году 35			нального хозяйства, промышленности, и распре-
европейских стран подписали Протокол о воде и			делению водных ресурсов между государствами
здоровье и тем самым взяли на себя обязатель-			нижнего и верхнего течения. Требования Кон-
ство охранять водные экосистемы в интересах			венции сформулированы на основе норм преи-
охраныздоровьялюдей,осуществлятьсотрудни-			мущественного обычного права и международ-
чество в области обеспечения устойчивого раз-			ных доктринах с учетом двусторонних и иных
вития и гармонизации законодательства в Евро-			бассейновых соглашений.
пейском регионе. Протокол был принят в июне			В целях обеспечения равного доступа госу-
1999 года и открыт для подписания на Всемир-			дарств бассейнов трансграничных рек к водным
ном форуме «Вода и здоровье», проходившем в			ресурсам установлены обязательства по уведом-
Гааге (Голландия) в 2000 г.			лению о намечаемых хозяйственных проектах
	Реализация норм Конвенции по охране и		водопользования по непричинению значитель-
использованию		трансграничных водотоков и	ного ущерба, предотвращению загрязнения,
международных озер нашла свое отражение в			справедливому и разумному водораспределе-
водном законодательстве РК. Постановлением			нию. Практически последнее обязательство реа-
Правительства РК от 21 января 2002 года была			лизуется через широко применяемый механизм
утверждена Концепция развития водного секто-			квотирования или распределения водных ресур-
ра экономики и водохозяйственной политики РК			сов между странами бассейна в процентном вы-
до 2010 года. К основным задачам национальной			ражении.
водной политики в сфере международного со-			Особую сферу правового регулирования вод-
трудничества отнесены переход от заключения			ных отношений составляет международное мор-
межгосударственных договоров на сезонный пе-			ское право. Оно включает целый ряд глобальных
риод к многолетним соглашениям; комплексное			и региональных соглашений, таких, как Конвен-
решение проблем использования трансгранич-			ция ООН 1982 г. по морскому праву, Конвенция
ных вод с учетом потребностей соседних госу-			1972 г. о предупреждении загрязнения моря сбро-
дарств в наших ресурсах и транзитного потен-			сами отходов и других материалов, Конвенция
циала страны.			1973 г. о предупреждении загрязнения моря с су-
	Анализируя	двусторонние международные	дов, Конвенция 1954 г. о предупреждении загряз-
обязательства РК по использованию и охране			нения моря нефтью, Конвенция 1958 г. об откры-
трансграничных водотоков, следует отметить,			том море и континентальном шельфе, Конвенция
что соглашения Казахстана с соседними государ-			1969 г. о гражданской ответственности за ущерб
ствами оговаривают ответственность сторон при			от загрязнения нефтью и другие. Эти соглашения
сверхлимитном заборе воды или сбросе сточных			детальным образом определяют режим морской
вод,значительноухудшающемсостояниеводного			среды и устанавливают сложный комплекс обя-
объекта.Новэтихсоглашенияхнепредусматрива-			занностей государств по снижению и контролю
ютсявопросывозмещенияущерба,причиненного			загрязнения моря с различных источников, а так-
бездействием какой-либо из сторон (например,			же меры ответственности.