enbek

Из практики законотворчества на государственном языке

151

Дәулетханова Әсия Әлімғазықызы,

ҚР Заң шығару институты Лингвистика орталығының аға ғылыми қызметкері

ҚАЗАҚША ЗАҢ ТІЛІНДЕГІ КЕЛЕҢСІЗДІКТЕР (ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІ МЫСАЛЫНДА)

				«Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде»
				Н. Назарбаев
Жұмысбарысындазаңмаманыболғандықтан				Теория бойынша «септік жалғаулары, негізінен,
қолданыстағызаңдармәтініжарияланатынбазаға				зат есім категориясына тән» [1, 38 б.] дұрысы
жүгініпжататынкездеркөпболады.Солкездезаң				тәуелділік жалғауының үшінші жағында тұруы
мәтініноқиотырып,тіптітаңқалатынжағдайлар				тиіс еді, сонда дұрысы «қолданылуы» болады.
көптеп кездесетіндігі қынжылтады. Аударма				Нормативтік құқықтық актілердің қолда-
мәселесі күн тәртібінен түспей тұрған біздің				ныстағы редакциясына өзгерістер мен толық-
кезеңімізде, қазақша мәтіндегі келеңсіздіктер				тырулар енгізу туралы заң жобасын әзірлеу бары-
мамандарды бей-жай қалдырмауы керек. Бүгінгі				сында жаңа редакцияда ұсынылатын мәтіндерді
мақалада соның тек бір түріне ғана тоқталуды				қазақ тілінің грамматикасына сай ресімдеу
жөн санадық.				қажеттілігі болып тұрса да, қабылданып кет-
Мәселен, бір ғана мысал ретінде ауқымды				кен қолданыстағы редакциядан ауытқи алмай-
нормативтік құқықтық акті болып есептелетін,				мыз. Осылайша, қате үстіне қате жасала береді,
реттеу объектісі өте кең заң құжаттарының				сондықтан қазақ тіліндегі заң мәтіндерінің сапа-
бірі Қазақстан Республикасы			Азаматтық	сы туралы сөз қозғаудың өзі артық болып қалады.
кодексінің қазақ тіліндегі нұсқасында орын				Осы орайда, осы мәселені «Заң терминологиясын
алған кемшіліктерді айтуға болады. Соның бір				қалыптастыруға ықпал етуші негізгі құжаттар –
ғана түрін талдап қарағанда, мынаны байқауға				мемлекеттік деңгейдегі заңдар мен нормативті-
болады, мәтіндегі сөз тіркестерінде жалғаулар				құқықтық құжаттар мен түрлі бағыттағы құжат
артық жалғанып, бұрмаланып кеткен. Мәселен,				түрлері екендігін, қоғамдық өмірде олардың
ҚР Азаматтық кодексінің Ерекше бөліміндегі				кеңінен, белсенді қолданылатындығын ескерсек,
бірнеше бапқа талдама жасағанда, мынадай				олардың қай-қайсысы да заң терминологиясын
кемшіліктерді байқадық.				жүйелеуде басшылыққа алынатын еңбектердің
Осы кестеде беріліп отырған мәтіннің				қатарына жатады» [2, 81 б.] деген көзқарас
барлығында	бірдей	қателік	жіберілген,	тұрғысынан қарастырғанда, орыс тілінен қазақ
сондықтан	оның біреуін ғана егжей-			тіліне аудару барысында, мәтіндер бірдей болсын
тегжейлі қарастырып шығу жеткілікті бо-				дегенненауытқиаламызба,әлдеқалайдегензаңды
лады. Мысалы, «қолданылмауға тиіс» сөз				сұрақ туындайды. Дәлме-дәл аударма күрделі заң
тіркесіне морфологиялық талдау			жасайық.	тілінің мағынасын ашып бере ала ма? Олай деп
«Қолданылмауға» сөзінде бірнеше морфема бар:				дәл кесіп айта алмайсыз, себебі орыс және қазақ
қол, дан, ыл, ма, у, ға. Бұлардың басын біріктіріп,				тілдерінің құрылымы мүлдем бөлек екендігін
ұйтқы болып тұрған – «қол» морфемасы, яғни				бір ғана мысалмен көрсетуге болатындығы
сөз түбірі, «дан» туынды түбір, ол «қол» зат				анық екендігін кесте түрінде көрсеттік. Соған
есімінен етістік жасаушы морфема «ыл, ма, у»				қарамастан бүгінгі күн талабы қасаң аударма.
элементтері-қосымшаморфемалар(аффикстер),				Жалпы, заң мәтіндерін аудару барысында,
оның ішінде «ыл» - ырық етістіктің жалғауы,				оныңсапасыныңжоғарыдеңгейдеболуыбірнеше
«ма» - болымсыз етістіктің жалғауы, «у» - тұйық				факторларға байланысты, атап айтқанда: уақыт,
етістік. Ал, «ға» - барыс септігінің жалғауы, ол				сапа, мәтіннің ұғынықтылығы, аудармашының
«қолданылмау» етістігіне артық жалғанып тұр.				біліктілік деңгейі.

	152		№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
	Р/с		Қолданыстағы редакция			Ұсынылатын редакция
	№
	1		427-бап. Тауар сапасын тексеру			427-бап. Тауар сапасын тексеру
			1. Егер заңдарда немесе шартта тауардың са-			1. Егер заңдарда немесе шартта тауардың сапасын
		пасын тексеру көзделсе, ол соларда белгiленген				тексеру көзделсе, ол соларда белгiленген талаптарға
		талаптарға сәйкес жүзеге асырылуға тиіс.				сәйкес жүзеге асырылуы тиiс.
			Мемлекеттік	стандарттарда,	стандарт-	Мемлекеттік стандарттарда, стандарттау жөніндегі
		тау жөніндегі өзге де нормативтiк құжаттарда				өзге де нормативтiк құжаттарда тауарлардың сапасын
		тауарлардың сапасын тексеруге мiндеттi талаптар				тексеруге мiндеттi талаптар белгiленген жағдайларда
		белгiленген жағдайларда сапаны тексеру оларда				сапаны тексеру оларда келтiрiлген нұсқауларға сәйкес
		келтiрiлген нұсқауларға сәйкес жүзеге асырылуға				жүзеге асырылуы тиiс.
		тиiс.				2. Егер осы баптың 1-тармағында белгiленген
			2. Егер осы баптың 1-тармағында белгiленген			тәртiппен тауар сапасын тексеру талаптары
		тәртiппен тауар сапасын тексеру талаптары				көзделмесе, тауар сапасын тексеру iскерлiк айналым
		көзделмесе, тауар сапасын тексеру iскерлiк ай-				дағдыларына немесе әдетте шарт бойынша берiлуге
		налым дағдыларына немесе әдетте шарт бойын-				тиiс тауарды тексеру жағдайларына қолданылатын
		ша берiлуге тиiс тауарды тексеру жағдайларына				өзге де талаптарға сәйкес жүргізілуі тиiс.
		қолданылатын өзге де талаптарға сәйкес				3.Егерзаңактiлерiнде,мемлекеттiкстандарттардың
		жүргізілуге тиiс.				мiндеттi талаптарында, стандарттау жөнiндегi өзге де
			3. Егер заң актiлерiнде, мемлекеттiк			нормативтiк құжаттарда немесе шартта сатушының
		стандарттардыңмiндеттiталаптарында,стандарт-				сатып алушыға беретін тауарының сапасын тексеру
		тау жөнiндегi өзге де нормативтiк құжаттарда не-				(сынақ өткiзу, талдау, қарап шығу және т.б.) мiндетi
		месе шартта сатушының сатып алушыға беретін				көзделген болса, сатушы сатып алушының талап
		тауарының сапасын тексеру (сынақ өткiзу, талдау,				етуi бойынша оған тауар сапасын тексерудi жүзеге
		қарапшығужәнет.б.)мiндетiкөзделгенболса,са-				асырғандығы жөнiнде дәлелдемелердi табыс етуі
		тушы сатып алушының талап етуi бойынша оған				тиiс.
		тауар сапасын тексерудi жүзеге асырғандығы
		жөнiнде дәлелдемелердi табыс етуге тиiс.
	2		434-бап. Тауарды салатын ыдыс және оны			434-бап. Тауарды салатын ыдыс және оны буып-
		буып-түю				түю
			2. Егер шартта ыдыс пен буып-түюге талаптар			2. Егер шартта ыдыс пен буып-түюге талап-
		белгiленбесе, тауар, осындай тауарға арналған				тар белгiленбесе, тауар, осындай тауарға арналған
		әдеттегi әдiспен, ал бұлай болмағанда - сақтау				әдеттегi әдiспен, ал бұлай болмағанда - сақтау мен
		мен тасымалдаудың әдеттегi жағдайларында осы				тасымалдаудың әдеттегi жағдайларында осы тектес
		тектес тауарлардың сақталуын қамтамасыз ететiн				тауарлардың сақталуын қамтамасыз ететiн әдiспен
		әдiспен ыдысқа салынуға және (немесе) буып-				ыдысқа салынуға және (немесе) буып-түйiлуі тиiс.
		түйiлуге тиiс.
	3		441-бап. Кредитке сатылған тауарға ақы			441-бап. Кредитке сатылған тауарға ақы төлеу
		төлеу				1. Шартта сатып алушыға тауар берiлген соң
			1. Шартта сатып алушыға тауар берiлген соң			белгiлi бiр уақыттан кейiн оған ақы төлеу (тауарды
		белгiлi бiр уақыттан кейiн оған ақы төлеу (тауар-				кредитке сату) көзделген жағдайларда сатып алушы
		ды кредитке сату) көзделген жағдайларда сатып				ақыны шартта көзделген мерзiмде, ал егер шартта
		алушы ақыны шартта көзделген мерзiмде, ал егер				мерзiм көзделмесе, осы Кодекстiң 277-бабына сәйкес
		шартта мерзiм көзделмесе, осы Кодекстiң 277-				белгiленген мерзiмде төлеуі тиiс.
		бабына сәйкес белгiленген мерзiмде төлеуге тиiс.				Сатыпалушыберiлгентауарғаақытөлеужөнiндегi
			Сатып алушы берiлген тауарға ақы төлеу			мiндетiн шартта белгiленген мерзiмде орындамаған
		жөнiндегi мiндетiн шартта белгiленген мерзiмде				және осы Кодекс пен шартта өзгеше көзделмеген
		орындамаған және осы Кодекс пен шартта өзгеше				жағдайларда мерзiмi өткiзiлген сомаға осы Кодекстiң
		көзделмеген жағдайларда мерзiмi өткiзiлген				353-бабына сәйкес, сатып алушы тауарға ақы төлеуге
		сомаға осы Кодекстiң 353-бабына сәйкес, сатып				тиiс болған күннен бастап, оның тауарға ақы төлеген
		алушы тауарға ақы төлеуге тиiс болған күннен				күнiне дейiн тұрақсыздық айыбы төленуі тиiс.
		бастап, оның тауарға ақы төлеген күнiне дейiн
		тұрақсыздық айыбы төленуге тиiс.
	4		48-бап. Сатып алушыға тауар туралы ақпарат			448-бап. Сатып алушыға тауар туралы ақпарат
		беру				беру
			1. Сатушы сатуға ұсынылатын тауар туралы			1. Сатушы сатуға ұсынылатын тауар туралы сатып
		сатып алушыға қажетті және анық ақпарат беруге				алушыға қажетті және анық ақпарат беруге мiндеттi.
		мiндеттi. Бұл ақпарат заң актiлерiнде белгiленген				Бұл ақпарат заң актiлерiнде белгiленген талаптарға
		талаптарға және әдетте бөлшек саудада осындай				және әдетте бөлшек саудада осындай ақпарат берудiң
		ақпарат берудiң мазмұны мен әдiсiне қойылатын				мазмұныменәдiсiнеқойылатынталаптарғасәйкесбо-
		талаптарғасәйкесболуға тиiс.				луы тиiс.

Из практики законотворчества на государственном языке			153
5	453-бап. Тауардың бағасы және оған ақы төлеу	453-бап. Тауардың бағасы және оған ақы төлеу
	3. Тауарларды кредитке бөлшектеп сатып алу-сату,	3. Тауарларды кредитке бөлшектеп сатып алу-сату,
	соның ішінде сатып алушының тауарларға төлемді	соның ішінде сатып алушының тауарларға төлемді
	бөліп-бөліп төлеу талабы қойылған шартына осы	бөліп-бөліп төлеу талабы қойылған шартына осы
	Кодекстің441-бабы3-тармағыныңекіншібөлігінде	Кодекстің 441-бабы 3-тармағының екінші бөлігінде
	көзделген ережелер қолданылмауға тиіс.	көзделген ережелер қолданылмауы тиіс.
Заң жобаларының мәтіндерін қазақ тіліне		Жалпы ұсыныс ретіндегі ойымыз, биылғы
аудару барысында осы факторлардың барлығы		жылы мемлекетіміздің тәуелсіздігіне 20 жыл
дерлік сақталып жасалуда деп айтуға әлі де бол-		толуына орай, қазақ тіліндегі барлық заң
саерте.Сондықтанқазақтіліндегімәтініжарым-		актілеріне тек қазақша нұсқадағы мәтіндерге
жан заңдар қолданысқа енгізіліп жатқандығы		ғана түзетулер енгізу арқылы қазақ тіліндегі
ащы болса да шындық. Жақын арада оған қол		заң сапасын біршама жоғары деңгейге көтеруге
жеткізу үшін мемлекет деңгейінде іске асырыла-		болатындығын да назардан тыс қалдырмайық.
тын, қаржылық шығынды талап ететін ауқымды
шаралар қажет екендігі белгілі.

Қолданылған әдебиет

1.Хасенов Ә. Тіл біліміне кіріспе. - Алматы: Рауан, 1990. – 184 бет. - Б. 38.

2.ӘбдірәсіловЕ.Заңтерминдерінбіріздендіружұмыстарыныңнәтижесі//«АхметБайтұрсынұлы оқулары аясындағы «А. Байтұрсынұлы тағылымы: тіл, терминология, әдістеме» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. - Астана, 2010.

● ● ● ● ●

Мақалада Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің қазақ тіліндегі нұсқасында орын алған кемшіліктер талқыға түсіп, қарастырылған. Орын алған олқылықтар қолданыстағы редакция бойынша қарастырылып, салыстырылған. Сөз тіркестеріне морфологиялық талдау жасалынған.

В статье автор анализирует пробелы Гражданского кодекса Республики Казахстан, допущенныеприпереводенагосударственныйязык.Рассматриваютсяисравниваютсятакиевариантына примере действующей редакции Гражданского кодекса РК. Статья содержит морфологический разбор словосочетаний.

InarticletheauthoranalyzesgapsoftheCivilcodetheRepublicsKazakhstanadmittedwhiletranslating on a official language. Such variants on an example operating editions Civil Code are considered and compared. Article contains morphological analysis of word combinations.

Түйін сөздер: қолданыстағы редакция, терминология, морфемалар, заң жобасына өзгерістер мен толықтырулар, жүйелеу.

Ключевые слова: действующая редакция, терминология, морфемы, изменения и дополнения к законопроекту, систематизация.

Keywords: standing words, terminology, morphemes, changes and additions to the law in draft and systematization.

154	№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

Омар Болат Серікұлы,

ҚР Заң шығару институты Лингвистика орталығының аға ғылыми қызметкері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ КОДЕКСІНДЕГІ (ЕРЕКШЕ БӨЛІМ)

КЕЙБІР АУДАРМА СӘЙКЕССІЗДІКТЕРІ

Құжат тілінің едәуір бөлігін терминдер құрайтыны және оған қойылатын негізгі талап – термин бір ұғымды білдіріп, бірыңғай түсінілуге тиіс. Құжаттарды әзірлейтін қызметкерлер мен аудармашылар жаңа терминдерді және бұрыннан қолданылып жүрген немесе түрлі өзгерістерге ұшыраған терминдерді күнделікті жұмыста дұрыс қолдана білуі керек. Ұлттық заңнама терминологиясында шешімін таппай отырған өзекті проблемалардың бірі – ресми құжаттарда, тіпті, заңнамалық актілердің өзінде терминдердің бірізді болмауы. Ресми құжат жобаларының барлығы дерлік алдымен орыс тілінде әзірленіп, содан соң қазақ тіліне аударылатыны баршаға мәлім.Орыстіліндегімәтіндержұмысбарысында бірнешеретталқыланып,пысықталады.Алқазақ тіліндегі мәтіндерде терминдер бірізділігінің сақталмауының бірден-бір себебі – орыс тілінде әзірленген ресми құжаттарды қазақ тіліне аудару жөніндегікүрделіжұмысты,яғниқұжатмәтінінің қазақшанұсқасынажауапкершіліктіаудармашыға жүктей салу. Тиісті саланың мамандары оқыптексермеген терминдер аудармашының ғана ойөрісіне байланып, кейбір өрескел қателер кетіп жататыны да осыдан. Сондай-ақ, аудармашылардан құжаттардың жедел дайындалуын талап ету заң терминдерінің бірізді, ал кейбір жағдайларда мәтіндердің теңтүпнұсқалы болмауына әкеп соғады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің (Ерекше бөлім) «Тауар жеткізілімі» деген 3-параграфында жекелеген терминдер бірізді қолданылмаған, ал кейбір сөйлемдер мүлдем қате аударылған.

Кодекстің 3-параграфымен қамтылған 458- 477-баптардың мәтіндерінде «поставка товара» және «договор поставки товара» деген сөз тіркестері тиісінше «тауар жеткізілімі», «тауар беру» және «тауар жеткізілімі шарты», «тауар беру шарты» деп әртүрлі аударылған.

Сондай-ақ, «Тауарларды таңдау» деген 468-

баптың 2 және 4-тармақтарында «после получения уведомления поставщика о готовности товаров» деген бірдей тіркес «тауар берушінің тауарлар дайын деген хабарын алғаннан кейін» және «тауар берушінің тауарлардың дайын екендігі туралы хабарын алғаннан кейін» деп екі түрлі болып берілген.

Осы 468-баптың 4-тармағы дұрыс аударылмаған. Орысша мәтіні: «4. Невыборка покупателем (получателем) товаров в установленный договором поставки срок, а при его отсутствии - в разумный срок после получения уведомления поставщика о готовности товаров, дает поставщику право отказаться от исполнения договора либо потребовать от покупателя оплаты товаров».

Қазақша былай деп қате аударылған: «4. Сатып алушының (алушының) шартта белгiленген тауар жеткізілімі мерзімінде, ал ол болмаған кезде - тауар берушінің тауарлардың дайын екендігі туралы хабарын алғаннан кейін қисынды мерзiмде тауарларды таңдамалы тауар берушiге шартты орындаудан бас тартуға немесе сатып алушыдан тауарларға ақы төлеудi талап етуге құқық бередi».

Дұрыс нұсқасы: «4. Сатып алушының

(алушының) тауар жеткізілімі шартында белгiленген мерзімде, ал мұндай шарт болмағанда - тауар берушінің тауарлар дайын екені туралы хабарын алғаннан кейін қисынды мерзiмде тауарларды таңдамауы тауар берушiге шартты орындаудан бас тартуға не сатып алушыдан тауарларға ақы төлеудi талап етуге құқық бередi».

Сонымен қатар, Кодекстің 474-бабының тақырыбы мен мәтініндегі «просрочку поставки товара» деген сөз тіркесі тиісінше «тауар беруді кешіктіргені» және «беруді кешіктіргені» деп, ал 475-баптың тақырыбы мен 2-тармағындағы «по нескольким договорам поставки» деген сөз тіркесі тиісінше «тауар берудің бірнеше шартта-

Из практики законотворчества на государственном языке

155

ры» және «тауар жеткізілімінің бірнеше шарттары» деп екі түрлі болып жазылған. Сондай-ақ, 475-бапта «одноименные товары» деген сөз тіркесі «аттас тауарлар» деп қате аударылған.

Сонымен қоса, лингвистикалық талдау барысында 476-баптың 2 және 3-тармақтарында «нарушение договора поставщиком» және «нарушение договора покупателем» деген сөз тіркестері тиісінше «тауар берушімен шарттың бұзылуы» және «сатып алушымен шарттың бұзылуы» деп, ал 4-тармағы «Тараптардың келiсiмiмен шартты орындаудан немесе оны бiржақты өзгертуден бiржақтыбастартудыңөзгеденегiздерiкөзделуi мүмкiн» деп қате аударылған. Бұл тармақтың орысшасы: «4. Соглашением сторон могут быть предусмотрены иные основания одностороннего отказа от исполнения договора или одностороннего его изменения». Дұрыс нұсқасы: - «4. Тараптардың келiсiмiмен шартты орындаудан бiржақты бас тартудың немесе оны бiржақты өзгертудің өзге де негiздерi көзделуi мүмкiн» деп жазылуыкерек,өйткеніосыбаптың1-тармағында: «1. Тараптардың бiреуi (осы Кодекстiң 401-бабы 2-тармағының екiншi бөлiгi) шартты елеулi түрде бұзған жағдайда шартты (толық немесе iшiнара)

орындаудан бiржақты бас тартуға немесе оны бiржақты өзгертуге жол берiледi» делінген.

Орыс тілінде әзірленген ресми құжаттарды қазақ тіліне аударумен айналысатын маман-

дар үнемі қолданыстағы заңнамаға сүйеніп, оны басшылыққа алады. Ал, қолданыстағы заңнамалық актілерде жекелеген терминдер мен сөз тіркестерінің әртүрлі жазылғанын, сондай-ақ кейбірсөйлемдермағынасыбұрмаланып,мүлдем қате аударылғанын жиі кездестіруге болады. Сол себепті, бүгінгі таңда, кез келген мемлекеттік органның басшылары заңнамалық актілер жобаларының қазақ тіліндегі мәтіндерінің сапалы болуына айрықша назар аудара отырып, мемлекеттіктілгебарыншақолдаукөрсетуікерек. Осы тұрғыдан, құжаттарды мемлекеттік тілде әзірлеу жұмысын аудармашыларға ғана жүктей салуды, қазақ тілін аударма тіліне айналдыру процесін тоқтату мақсатында олар кез келген ресми құжатты, заңнамалық актілердің жобаларын әзірлеумен айналысатын өз қарамағындағы қызметкерлерден қазақ тілін жетік білуді талап етуі қажет. Құжаттың мемлекеттік тілдегі мәтініне аудармашы ғана емес, құжатты әзірлеуге жұмылдырылған барлық қызметкерлер мен олардың басшылары жауапты болуға тиіс. Сондай-ақ, мемлекеттік органдарға білімді әрі біліктіаудармашы-мамандардытартуүшіноларға әлеуметтік көмек көрсету (қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету, мектеп жасына дейінгі балаларын мемлекеттік балабақшаға орналастыру, жалақы мөлшерін арттыру және т.б.) қажет деп есептеймін.

Қолданылған әдебиет

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Ерекше бөлім) // «Заң» ДҚ. 10.02.2012.

● ● ● ● ●

Нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тілдегі мәтіндерінде мағыналық, грамматикалық,сондай-ақлингвистикалық-стилистикалыққателергежолбермеуүшінқұжаттың қазақ тіліндегі мәтінінің сапасына аудармашы ғана емес, оны әзірлеуге жұмылдырылған барлық қызметкерлер және олардың басшылары жауапты болуға тиіс.

Во избежание смысловых, грамматических, а также лингвистических-стилистических ошибок в текстах нормативных правовых актов на государственном языке за качество текста на казахском языке должны нести ответственность не только переводчик, а все сотрудники, привлеченные на разработку документа и их руководство.

In order to avoid semantic, grammatical and linguistic-stylistic errors in the texts of legal acts in the official language, all employees involved in the drafting of the document and their management should be responsible for the quality of the text in the kazakh language, but not only translators.

Түйін сөздер: Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Ерекше бөлім), аударма сәйкессіздіктері, шешу жолдары.

Ключевые слова: гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть), несоответствия перевода, пути решения.

Кеywords: the Civil Code of the Republic of Kazakhstan (Special part), discrepancy of translation, solutions.

156	№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

Тұрарова Жұмакүл Мұхтарқызы,

ҚР Заң шығару институты Лингвистикалық орталығының аға ғылыми қызметкері

НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕРДЕГІ ПУНКТУАЦИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР (АЗАМАТТЫҚ ЗАҢНАМАЛЫҚ АКТІЛЕР МЫСАЛЫ НЕГІЗІНДЕ)

Республикамыздыңқоғамдыққатынастарының

рына және тілдік норма деңгейлеріне (фонети-

барлық саласында

қолданылатын нормативтік

ка, лексика, сөзжасам, грамматика, морфология,

құқықтықактілердетілдікнормалардыңсақталуы

синтаксис, стилистика нормаларына) сай жазы-

асамаңызды.Өйткеніолмемлекеттiкбасқару,заң

луы тиіс. Олардың жазу талаптарын сақтамау,

шығару,сотiсiнжүргiзусияқты биліксалаларын-

мәселен, сөз тұлғасына, сөз тіркестері мен

да нысанға алынатын қоғамдық қатынастарды

сөйлем құрылыстарының олқылықтарынан ту-

реттеудің басты құралы болып табылады.

ындайтын грамматикалық қателерге немесе сөз

Осы заң шығармашылығы ісін жүзеге

мәнін дұрыс түсінбеу, орынсыз пайдаланудан

асырудағы, яғни нормативтік құқықтық

және т.б. сөздердің дәл мәнінде пайдаланбау-

актілердің жобаларын әзірлеуде тілдік норма-

дан болатын лексикалық қателерге, яғни тілдік

лардың сақталуын қамтамасыз етудің бірқатар

құралдарды дұрыс пайдаланбағаннан туындай-

мәселелерін қарастырып көрелік.

тын

заң

тілі

мен стилінің

бұзылуына әкелуі

Тілдікнорматілжүйесініңдәстүрінесайтұрақты

мүмкін. Сондықтан заң мәтіндерінің тілдік

түрде қалыптасып, қоғамдық қатынастар арқылы

нормаларға сай жазылуы аса маңызды.

орныққан тілдік амал-тәсілдердің жиынтығы [1],

Осындай тілдік нормалардың бірі -

яғни лексикалық, сөзжасамдық, грамматикалық,

пунктуациялық

нормалар.

«Пунктуация»

дыбысталу және т.б нормаларын қамтитын сөз

термині латын тілінде punctuation, punctun –

қолдануережелеріретінденормативтікқұқықтық

нүкте дегенді білдіреді. Ол біріншіден, тілдегі

актілерді әзірлеу мен ресімдеу тәсілдерінің, та-

алфавитке

енбейтін

графикалық

таңбалар

лаптары мен қағидаларының жиынтығы [2] заң

жиынтығын, мәтінді өз ішінде бір-бірінен

техникасышегінденормативтікқұқықтықактілер

бөлектеп, графикалық жағынан ажырататын

тілініңдәлдігін,анықтықтығын,логикалықдұрыс

жазу тілінің негізгі құралы, екіншіден, тыныс

болуын жетілдіруді қамтамасыз ету тәсілі ретінде

белгілерін дұрыс қою жөніндегі ережелерін,

қаралады.

үшіншіден, тыныс белгілері деген мағынаны

Норматативтік

құқықтық

актіге

ресми

білдіреді [3].

құжат

сипатын

беретін оның

құрылымдық

Тыныс белгілері – ойды нақты, дәл,

элементтері

мен

деректемелерін

жазу, тілі

түсінікті жеткізу үшін, жазуда сөйлемдердің

мен

стиліне

қойылатын бірқатар

талап-

құрылым

ерекшелігін,

интонацияны

берудегі

тар «Нормативтiк

құқықтық актiлер тура-

қолданылатын шартты белгілер. Ресми жазба

лы» Қазақстан Республикасының Заңында

тілінде әсіресе, заң тілінде

тыныс белгілерін

белгіленгендігін атап өтуге болады.

Осы Заңда

дұрыс

қолдана

білудің маңызы зор. Ты-

көрсетілген

нормативтік құқықтық

актілердің

ныс белгілері

дұрыс

қойылмаған

мәтінді,

сатылық деңгейлері (заң, қаулы, бұйрық, ереже,

сөйлемді оқу да, мағынасын түсіну де қиын.

қағида және т.б.) өзіндік түрлі құқықтық мақсат

Тыныс белгілері

дұрыс қойылмаған сөйлем

пен құрылым, мазмұнды қамтиды. Ал олардың

құрамындағы

сөздер

синтаксистік

қызметі

құрылымдық бөлiктерін қалыптастыратын

жағынан

(бастауыш, баяндауыш, анықтауыш

құқық нормаларын қамтитын абзац, бөлiк,

т.б.) өзгеріп, мазмұны күңгірттеніп, екі ұшты бо-

тармақша, тармақ, бап және оның деректемелері

луы мүмкін [4].

(атау, нөмірі, күнін және т.б.) ресімдеу талапта-

Қазақ

тілінде

тыныс белгілері сөйлемнің

	Из практики законотворчества на государственном языке									157
синтаксистік ерекшелігіне (сөйлем құрылысы,						сөз таптарынан болғанда қойылады. Мекен,
түрі, жасалу жолдары), сөйлемнің мағынасына,						уақыт, сан шендестігін білдіретін сөздердің ара-
сөйлемнің		интонациясына байланысты			әр	сына сызықша қойылады (Ол жалғау мен шейін
түрлі қойылады [4]. Интонация арқылы сөйлем						шылауының мағынасын білдіреді) [4, 5].
мағынасының айтылу мақсатына қарай тыныс						Заң мәтіндерінде осы тыныс белгісін дұрыс
белгілерін қойып, мағыналық өзгешеліктерді та-						қолданбау		жағдайлары жиі кездеседі. Мысалы
нимыз. Мәселен, хабарлай айтылған сөйлемнен						кейде дефис пен сызықша бір көлемде беріледі,
соңкідірісболадыда,соғанорайнүктеқойылады.						бұдан мағынаға әсері болмағанымен, дефистің
Құрмалас сөйлемдерді оқығанда, құрмалас						морфологиялықбелгіекендігінайыруқажет.Тыныс
құрамындағы әрбір жай сөйлемдерден соң,						белгісіне енбейтін дефистің көлемі сызықшаның
сондай-ақбірыңғаймүшелердіңәрбірсөздерінен						жартысындай көлемде қойылады. Осы тәрізді
соң кідіріс болып, олар үтір белгісімен ажыраты-						тырнақшаны қою да жүйесіз. Сыңарлары үлкен-
лады. Бастауыштан кейін қойылатын сызықшада						кіші, не сөзден жоғары берумен қатар сызықша
интонацияның рөлі айрықша көрінеді. Сызықша						белгісін дұрыс қолданбау да кездеседі. [4]. Осын-
қойылып		тұрған жерге кідіріс жасаймыз,				дай дұрыс белгілмеу жағдайына мысал ретінде
әйтепесе		сөйлемнің	синтаксистік	қызметі		Қазақстан		Республикасы Азаматтық кодексінің
бұзылады.						(Жалпы бөлім) 10-бабының 6-тармағындағы
	Сонымен тыныс белгілері сөйлем мағынасын					кемшілікті атауға болады:
анықтайтын белгі. Олардың біразы сөйлемнің						«6.	Тұтынушылардың құқықтарын қорғау
мағынасына қарай, біразы құрылысына қарай						осы Кодексте немесе өзге де заң құжаттарында
қойылады. Қос нүкте, нүктелі үтір, абзац						көзделген құралдармен қамтамасыз етiледi.
синтаксистік құрылысқа қатысты қойылады.						Әрбiр тұтынушының, атап айтқанда:
Жақша, нүкте, тырнақша сөйлем мағынасына						- тауарлар сатып алу, жұмыс пен қызметтi
қарай қойылады [4, 5].						пайдалану үшiн еркiн шарт жасасуға;
	Ресми стильде, оның ішінде заң мәтіндерінде					-	тауарлардың (жұмыстың,			қызметтiң)
қолданылатын тыныс белгілері шектеулі ғана. Заң						тиiсiнше сапалы және қауiпсiз болуына;
мәтіндерінде көбінесе нүкте, нүктелі қос нүкте,						- тауарлар (жұмыс, қызмет) жөнiнде толық
үтір,тырнақша,сызықшажәнет.б.тынысбелгілері						және анық мәлiмет алуға;
пайдаланылады. Сондай-ақ заң құрылымындағы						- тұтынушылардың			қоғамдық	ұйымдарына
олардың пайдаланылуы ережесі мынадай:						бiрiгуге құқығы бар.».
	Нүкте (.) - жазуда көп пайдалынатын тыныс					Қос нүкте (:) – жазуда, заң тілінде сөйлемнің
белгілерінің бірі. Нүкте дұрыс қойылмайтын						синтаксистік ерекшеліктері мен				мағынасына
болса, сөйлем түсініксіз болып шығады, не						байланысты қойылады. Қос нүкте сөйлем
нүктеніңқойылмауынанекіншібірмағынатуын-						мүшелерінің грамматикалық және логикалық
дауы мүмкін. Заң тілінде нүкте аяқталған ойды						қатысын білдіреді, ойдың жалпыдан жалқыға,
білдіретін хабарлы сөйлемдерден соң, цифрлар						жалқыдан жалпыға қатысын анықтайды. Қос
арқылы таңбаланатын			санамалы нөмірлерден			нүктежалғаулықсызсалаласқанжайсөйлемдердің
кейін немесе әріптер арқылы санамаланып						алдыңғысының мағынасы соңғы жай сөйлемдер
айтылғансөйлемдерденкейінтағысынтағы,тағы						арқылы айқындалатын жай сөйлемдердің ара-
сондайлар, тағы басқа сөздерін қысқартқанда						сына, белгілі ойды, қағидаларды, ережелерді
қойылады [4, 5].						дәлелдеу		мақсатымен	алынған	сөйлемдердің
	Үтір,сызықша,қоснүкте,нүктеліүтірсөйлем					алдында қолданылатын мысалы деген сөзден
бөліктерін бөлу белгілері [7].						кейін, бірыңғай мүшелердің алдынан баса на-
	Сөйлем ішіндегі ең көп қолданылатын					зар аудару мәнінде қолданылатын сөздерден соң,
белгінің бірі - үтір. Ол бірыңғай мүшелердің						жалпылауыш сөз бірыңғай мүшелерден бұрын
арасына, оңашауланған айқындауыш сөздер мен						тұрса, жалпылауыш сөзден кейін қойылады
құрмалассөйлемқұрамындағыжайсөйлемдердің						[4, 5]. Мәселен, рет-ретімен санамалап баяндау-
ара жігіне қойылады. Үтірді қойғанда, тыныс						ды керек ететін жалпылауыш мәнді сөздерден
белгілерін		қолданудың	жоғарыдағы	аталған		соң қос нүкте қойылады.
үш ерекшелігін ескеру керек. Олай болмаған						«1. Әлеуметтiк қызметкердiң:
жағдайда, сөйлемдегі ой айқындалмайды, тіпті						1) арнаулы әлеуметтiк қызметтер көрсету
түсініксіз болады.						саласына жаңа әдiстемелер енгiзуге, ғылыми-
	Ал сызықша ( — ) белгісі бастауыш зат					зерттеу қызметiмен айналысуға;
есімнен немесе заттанған (зат есімдік мәнге ие						2) арнаулы әлеуметтiк қызметтер көрсету
болған) басқа сөз таптарынан, баяндауыш та						стандарттарын сақтаған жағдайда, арнаулы
атау тұлғадағы зат есімнен не заттанған басқа						әлеуметтiк		қызметтер	көрсету	саласындағы

	158	№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
қызметтi ұйымдастырудың әдiстерi мен нысан-			мәтінде тырнақша сөздерді, ойды өзгертпей, сол
дарын еркiн таңдауға;			қалпында қолдану қажет болғанда қойылады. Бұл
	3) кемiнде бес жылда бiр рет бiлiктiлiгiн		көбіне түзетулер енгізетін нормативтік құқықтық
арттыруға құқығы бар.» («Арнаулы әлеуметтiк			актілерде қолданылады. Сондай-ақ мәтін ішінде
қызметтер туралы» Қазақстан Республикасы			газет, заң, қаулы және т.б. аттары қолданылғанда,
Заңының 16-бабы 1-тармақшасы).			кәсіпорын, фирма, зауыт, фабрика, ұйым аттары
	Нүктелі үтір (;) – жазуда, заң мәтінінде жиі		мен машиналар мен құрал-жабдық маркаларын
пайдалынатын тыныс белгілерінің бірі. Бұл			және т.б. жазуда тырнақша қолданылады. [4; 5; 6].
белгініқоюдасөйлемніңқұрылысыменмағынасы			Жақша () — жұптанып қолданылатын ты-
негізгеалынады.Нүктеліүтіркөбінесесөйлемнің			ныс белгісі. Жақшаның дөңгелек жақша [()],
құрылысына қарай, құрмалас сөйлемдерде,			тік ([ ]), пішінді жақша ({}),	сынық жақша
сондай-ақбаяндауыштарытұлғалас,мағыналары			(<>)депаталатынтүрлерібар.Жақша,негізінен,
теңдес, жалпылауыш мәнді, санамаланатын			мағынаға байланысты қойылатын тыныс белгі.
бірыңғай мүшелі жай сөйлемдерде қойылады			Жақшаға алынатын сөздер мен сөйлемдер
[4; 5]. Мысалы, нормативтік құқықтық актілерде			жақшаға алынбаған сөздермен грамматикалық
нүктеліүтірсанамаланыпайтылған,мағыналары			байланыспайды. Жақшаға алынған сөздер мен
ыңғайлассөйлемдерденкейінқойылғандасөздер			сөз тіркестері баяндалып отырған ойды анықтай
кіші әріптен басталып жазылады. Бұлардың			түсу үшін, кейде оның жеке мүшелерін түсіндіру
әрқайсысы цифр немесе әріптер арқылы			үшін, сөйлем ішіндегі бір ойды немесе жеке бір
көрсетілуі немесе әріптер не цифрлар арқылы			сөзді дәлірек анықтау үшін қолданылады [4].
дараланып көрсетілмеуі мүмкін [4; 5; 6]:			Нормативтікқұқықтықактілердетармақтардағы
	«2. Шаруашылық серiктестiкке қаты-		тармақшалар және баптардағы	тармақтарды
сушылар:			нөмiрлеуде жақша жиі пайдаланылады. Бұл рет-

1)құрылтай құжаттарының талаптарын те тармақтардағы тармақшалардың нөмiрленуi

сақтауға;					жақшамен жабылған араб цифрларымен мынадай
2) салымдарды		құрылтай құжаттарында			түрдебелгiленедi:1),2),3)жәнеоданәрiқарай[2].
көзделгентәртiп,мөлшер,әдiстержәнемерзiмдер					Тыныс белгілері кейде қосарланып та
бойынша салып отыруға;					қолданылады. Қосарланып қолданылатын ты-
3) шаруашылық серiктестiк коммерциялық					ныс белгілері ретінде жақша, тырнақша, үтір,
құпия деп жариялаған мәлiметтердi жария					қос нүкте, нүктелі үтірді атауға болады.
етпеуге мiндеттi.»		(ҚР	АК-нің 61-бабының		Қорыта келе, тыныс белгілері ережелері тілдің
2-тармақшасы).					грамматикалық ережелеріне тәуелді, байланысты
немесе					әрісинтаксисаясындақаралатындығын,сонымен
«2. Өмiрлiк қиын жағдайда жүрген адамның					қоса,	тыныс белгілерін пайдалануды белгілей
(отбасының) мүддесi үшiн арнаулы әлеуметтiк					отырып, синтаксистік құрылымды (не оның
қызметтер	көрсету	туралы өтiнiштi адамның			элементін бір-бірінен бөлектеуді) және мәтіндегі
(отбасының) өз бетiнше оны бере алмау себебiн					бірнеше		синтаксистік		құрылымды	біртұтас
көрсете отырып:					біріктіру функциясын атқаратындығын атауға бо-
отбасының ересек мүшелерiнiң бiреуi;					лады. Сонымен, тыныс белгісін дұрыс қою мәтін
қамқоршысы (қорғаншысы);					мазмұнын дәл беруді қамтамасыз ететіндігін
кенттiң,	ауылдың		(селоның),	ауылдық	көреміз [4; 5]. Алайда, осы мәселелерді ескермеу-
(селолық) округтiң әкiмi;					ден, көптеген заң мәтіндерінде тыныс белгілерін
Қазақстан Республикасының				азаматтық	дұрыс қолданбау жиі кездеседі. Оған мысал
заңнамасына сәйкес сенiмхаты бар адам бере					ретінде		Қазақстан	Республикасы		Азаматтық
алады.» («Арнаулы әлеуметтiк қызметтер ту-					кодексінің мәтіндеріндегі				кездесетін	мынадай
ралы» Қазақстан Республикасы Заңының 13-					тыныс белгілері кемшіліктерін атауға болады:
бабының 2-тармағы).					1)сызықшабелгісіноқшаланғанайқындауыш
Сондай-ақ заң мәтінінде жиі пайдаланылатын					мүшені белгілеуде орынсыз қоюды;
белгінің бірі тырнақша («қосарлы белгі»), жақша,					2) сызықшаны бастауышты басқа мүшеден
сөздерді, сөз тіркестерін, сөйлем бөліктерін					айрыру үшін қоюды;
бөлектеубелгісіболыптабылады[4;5]. Тырнақша					3) абзацтарды дефистермен немесе өзге де
("«»,„“)кідіріске,интонацияғанемесесөйлемнің					белгiлермен көрсетуді;
құрылысына байланысты емес. Тырнақшаның					4)	сөйлемдегі		сөздерді байланыстыратын
мағынасы да, қызметі де алуан түрлі, көбіне					«өйткені»,«бірақ»,«сондықтан»,«мен»,«және»,
мағынаға	байланысты қойылатын			белгі. Заң	«немесе»		сияқты	жалғаулықтарды		қыстырма

Из практики законотворчества на государственном языке

159

сөзбен ажырата алмаудан тыныс белгілерінің әртүрлі қолдануын атауға болады [4; 5]. Қолданыстағы заңдар мәтіндерін алып қарасақ та, әзірленіп жатқан заң жобаларын қарайтын

болсақ та тыныс белгілерінің дұрыс қойылмауын жиі көреміз.

Сондықтан заң жобаларын әзірлеу барысында олардың сапасына баса көңіл бөліп, әсіресе мемлекеттік тілдегі заң жобасы нұсқасын әзірлеудің әдістемесін жетілдіру қажет. Сонымен тыныс белгілері нормалары құқықтық материалды дұрыс құрылымдауды, акт мәтінін түсінікті, анық, дәл, дұрыс жазуды қамтамасыз ете отырып, заң тілі мен стилі талаптарын сақтаудың техникасын жетілдірудің қажетті тәсіл болып табылатындығын көреміз.

Қолданылған әдебиет

1.Языковая и речевая норма - http://imp.rudn.ru/ffec/rlang/rl5.html (11.03.2012 ж.).

2.«Нормативтiк құқықтық актiлер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.

3.Салқынбай А., Абақан Е. Лингвистикалық түсіндірме сөздік. – Алматы, Сөздік-Словарь, 1998.

–304 бет.

4.Тыныс белгілері. - http://kk.wikipedia.org/wiki және http://kaz-referaty.ucoz.kz/load (11.03.2012 ж.).

5.Мұсабекова Ф. Қазіргі қазақ тілі пунктуациясы: оқу құралы. Екінші басылым. - Алматы, Ана тілі, 1991. – 128 бет.

6.Айтмұқанова А. Емле және тыныс белгілері – сауаттылықтың кепілі / Материалы практическогосеминара,проведенного2июня2010годанатему:«Некоторыепроблемыпереводческойдеятель-

ности», 2010. – 20 бет.

7.Кузнецова А.В., Гайбарян О.Е. Справочник по русскому языку (серия «Учебники, учебные пособия». – Ростов-на-Дону: Феникс, 2001. – 320 с.

8.Теория государства и права.Учебно-методическое пособие. Краткий учебник для вузов. – М.: Издательство НОРМА (Издательская группа НОРМА–ИНФРА. – М, 2001. – 448 с.

● ● ● ● ●

Мақалада мемлекеттік тілдегі НҚА мәтіндерінде пунктуациялық нормалардың сақталуы оның сапасын қамтамасыз ету тәсілдерінің бірі ретінде қаралады.

В статье соблюдение пунктуационных норм в текстах НПА на государственном языке рассматривается как один из способов обеспечения их качества.

Compliance with the punctuation norms in the text of regulatory legal acts in the national language is considered as a one of the ways of ensurance of their quality.

Түйін сөздер: НҚА мәтіндерінің пунктуациясы, пунктуациялық нормаларды сақтау, пунктуациялық нормалардың қызметі мен мәні.

Ключевые слова: пунктуация текстов НПА, соблюдение пунктуационных норм, функция и значение пунктуационных норм.

Keywords: punctuation of the texts of regulatory legal acts, compliance with punctuation norms, function and value of punctuation norms.

160	№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан

Информационное сообщение о круглом столе по обсуждению Концепции

развития местного самоуправления, 29 марта 2012 г.

	29 марта 2012 г. Министерство юстиции Ре-	1. При дальнейшей разработке проекта Кон-
	спублики Казахстан совместно с Институтом	цепции развития местного самоуправления,
	законодательства Республики Казахстан про-	используя положительный зарубежный опыт
	вели круглый стол по обсуждению проекта	функционирования местного самоуправления,
	Концепции развития местного самоуправле-	выработать собственную модель местного са-
	ния.	моуправления, учитывающую унитарный ха-
	В работе заседания круглого стола приняли	рактер государства и историко-культурное со-
	участие депутаты Сената и Мажилиса Парла-	стояние казахстанского общества.
	мента Республики Казахстан, представители	2. Отразить в проекте Концепции развития
	Конституционного Совета Республики Казах-	местного самоуправления экономические осно-
	стан и заинтересованных государственных	ваниядальнейшегореформированияместногоса-
	органов, непосредственно участвовавших в	моуправления с учетом анализа современного со-
	разработке обсуждаемой концепции (Мини-	стояния бюджетного финансирования регионов.
	стерство юстиции Республики Казахстан, Ми-	3. Рассмотреть возможность институциона-
	нистерство экономического развития и тор-	лизации статуса местного сообщества путем
	говли Республики Казахстан, представители	придания ему статуса юридического лица.
	местных исполнительных органов власти).	4. Рассмотреть возможность выделения соб-
	С приветственным словом выступили Заме-	ственностиаула(села)изсоставакоммунальной
	ститель Министра юстиции Республики Казах-	собственности, исходя из рентабельности со-
	стан Баймолдина З.Х. и директор ГУ «Инсти-	держания и обслуживания такой собственности
	тут законодательства Республики Казахстан»	для формирования новой формы собственности
	Смагулов А.А.	местного сообщества на уровне аула (села).
	Свое мнение по проекту Концепции высказа-	6. Рассмотреть возможность внесения изме-
	ли депутат Сената Парламента Республики Ка-	нений и дополнений в Кодекс РК от 4 декабря
	захстанБортникМ.М.,депутатыМажилисаПар-	2008 года № 95-IV «Бюджетный кодекс Респуб-
	ламента Республики Казахстан Киколенко О.А.	лики Казахстан» и Кодекс РК от 10 декабря
	и Абенов М.А., ведущие научные сотрудники ГУ	2008 года № 99-IV «О налогах и других обяза-
	«Институт законодательства Республики Казах-	тельныхплатежахвбюджет(Налоговыйкодекс)»
	стан», к.ю.н. Сафарова Т.С., Габдуалиев М.Т.,	по вопросам выделения бюджета местного со-
	Габбасов А.Б.	общества в рамках местных бюджетов и сбора
	В ходе заседания круглого стола участника-	налогов на уровне местного самоуправления.
	ми были обсуждены следующие вопросы:	7. Четко разграничить на законодательном
	1. Международные стандарты местного са-	уровне сферы ведения местного государствен-
	моуправления и национальное законодатель-	ного управления и местного самоуправления.
	ство;	При этом важно установить критерии опреде-
	2. Конституционно-правовые основы мест-	ления «вопросов местного значения».
	ного самоуправления в Республике Казахстан;	8. Четко определить механизм проведения
	3. Правовые основы развития местного са-	собраний (сходов) местного сообщества и юри-
	моуправления в Республике Казахстан.	дическую силу решений, принятых на нем.
	Обсудив проект Концепции развития мест-	9.Развиватьвдальнейшемсистемуместногоса-
	ного самоуправления в Республике Казахстан,	моуправления, принимая во внимание норму Кон-
	с учетом международных стандартов местного	ституцииРК(п.2ст.89),чтоместноесамоуправле-
	самоуправления участники, принимая во вни-	ниеосуществляетсянетолькочерезмаслихаты,но
	мание важность задачи регионального развития,	и «другие органы местного самоуправления».
	определенной Главой государства Н.А. Назар-
	баевым 27 января 2012 года в Послании народу	Габдуалиев Мереке Тлекович,
	Казахстана «Социально-экономическая модер-
	низация – главный вектор развития Казахстана»,	ведущий научный сотрудник
	подчеркивая высокую значимость и актуаль-	отдела конституционного
	ность обозначенных на круглом столе вопросов,	и административного права
		Института законодательства РК, к.ю.н.
	рекомендовали: