6. 2 Қалпына келмейтін тпбаж

Қалпына келмейтін ТПБАЖ-ды жүйенің тоқтау болғаннан кейін қалпына келе алуы мүмкін еместігн айтомыз. Әртүрлі жағдайдағы жүйелер қалпына келмейтін жүйелер қатарына жатуы мүмкін (мысалы, олар қызмет көрсетілмейтін бөлме ішінде болса, немесе жұымс кезінде техникалық агрегатқа персолналдың кіруіне рұқсат болмаса) және жүйелер тоқтауы болғаннан кейін қалпына келе бастаса, қалпына келетін элементке жатады. Қалпына келмейтіндерге мыналар жатады: интегралдық микросхема, резистор, конденсатор және т.б). Осындай элементтер өлшеуіш блокторда, басқарушы блоктарда, қорғау блоктарында, апатты белгі беруде қолданылады.

3. Қалпына келмейтін жүйелер сенімділігін есептеу тәсілдері

Істен шықпай жұмыс істеу ықтималдылығын есептеу кезінде, жүйенің элементтерінің бірінші тоқтауы пайда болғанға дейінгі орташа жұмысы, қалыпқа келмейтін деп қарастырылады. Бұл жағдайда жүйе құрылымын негізгі немесе резервті элементтерді жалғауға болады. Бірақ бір шарты болады, ол бір параллель жалғанған элементтің жұмысы жүйенің жұмысқа жарамдылығын білдіреді.

Элемент негізгі жалғанған кезінде жүйенің жұмысөқа жарамды жағдайын барлық элементтің жұмысқа жарамдылығына сәйкес келуімен орын алады. Демек, жүйе жағдайының осы ықтималдылығы барлық элементтің жұмысқа жарамды ықтималдылығының туындысы болып анықталады.

Егер, жүйе n тізбектей жалғанған элементтен тұрса онда әр p_i (t) элементінің тоқтамай жұмыс істеу ықтималдылығы :

Р_с (t) = p₁ (t) p₂ (t) .... p_n (t) = p_i (t) (6.1)

Ал, параллель жалғану шарты кезінде, жүйе жұмысы үшін бір ғана элементтің параллель жалғанғаны жеткілікті, онда жүйе толқтауы, біріккен жағдай болып табылады. Егер m элементі параллель жалғанса, онда әр q_j (t) = 1 – p_j (t) , тоқтау ықтималдылығы, осы жүйенің тоқтау ықтималдылығы былай болады:

Q_p(t) = = q₁ (t )q₂ (t) .... q_m (t) = q_i (t) (6.2)

Егер, сенімділіктің құрылымдық схемасы элементтердің тізбектей, параллель жалғанған элементтерінен тұрса, онда оның сенімділік есебі (6.1) (6.2)формулаларын қодлджанып шығарылады. 3.1 в –суретте көрсетілген сенімділіктің құрылымдық схема жұмысы үшін тоқтамай жұмыс істеу ықтималдылығы мынаған тең: Р_с (t) = p₁ ( t) p₂ (t) p₃₄₅₆ ( t )= p₁( t) p₂ ( t) { 1 - [ 1 – p₃ (t) p₄ ( t) ] [ 1-p₅ ( t ) p₆ ( t )] }.

Тоқтау болғанға дейінгі жүйенің орта жұмысының мәнін анықтау үшін, және сенімділіктің басқа көрсеткіштерін анықтау үшін, жүйе элементтерінің тоқтамай жұмыс уақытының таралу заңы ретінде, элементтердің істен шықпай жұмыс істеуі үшін элементтердің негізгі жалғануы р_i(t) = e ^{- λt}, теңдеуі келесі түрге есептеледі:

Р_с (t) = е ^-λ1t е ^-λ2t .... е ^-λ2n =.... е ^-λ2c (6.3)

Мұндағы, λ _с = λ ₁ + λ₂ + …. + λ _n = (6.4)

Сонымен, элементтердің негізгі жалғауы кезінде, тоқтаусыз жұмыс істеу уақытының таралу заңы экспоненциалды болса, онда жүйенің істен шықпай жұмыс істеу уақытының заңы да экспоненциалды болып табылады. Жүйелердің сенімділігін арттыру үшін резервтеуді қолданады, ол артықшылық түрін қолданумен негізделеді. Артықшылық резервтеудің келесі түрлерін анықтайды: функционалды, уақытша, ақпараттық, құрылымдық.

Егер, әртүрлі құралдар мен жүйелер өздеріне жақын функцияларды орындаса, онда функционалды резервтеу орындалды. Мысалы, қазандық агрегатының шығысында температура мәні потенциометр көрсетуімен анықталса, ол термоэлектрлі түрлендіргіш кешенінде жүзеге асады, және электронды-сәулелі индикаторда ақпарат өлшеу жүйелері, параметрлерді шақырып, технико-экономикалық және басқа да көрсеткіштер есебін жасайды.

Уақытша реғзервтеу элемент тоқтауның салдарынан жүйе немсее құрлғы үзіліс жіберуімен болады.

Ақпараттық резервтеу, ақпараттың бір арнада жоғалуы басқа арнада компенсация жасау мүмкіндігімен байланысты. Техникалық объектілердің ішкі байланыстары бойынша, ақпараттық артықшылық орын алады, ол ақпарат ақиқаттығын бағалау үшін жиі қолданылады.

Жергілікті жүйелер үшін құрылымдық резервтеу көбінесе көп кездеседі.Осы резервтеуді қолданған кезде сенімділікті арттыру жү.йе құрылымына қосымша элементтерді қосу жолы арқылы жүзеге асады. Құрылдымдық резервтеу жалпы және әр элемент бойынша бөлінеді. Бірінші жағдайда жүйе немсе құрылғы бүтіндей резервтенеді, екінші жағдайда жеке элементтер немесе олардың топтары резервтенеді.

Егер резервтенген негізгілермен қатар қалыптасса, онда пассивті түрдегі тұрақты резервтеу орын алады. Егер резерв негізгі элемент тоқтау болғаннан кейін жүйе құрамына енсе, онда ауыспалы резервтеудің орны болады, ол активті резервтеу.

Осы резервтеу тәсілінде резервтенген элементтер салмақты, салмақсыз және жеңілдетілген жағдайда болуы мүмкін. Салмақты (ыстық) резерв кезінде негізгі тоқтау ықтималдылығы және резервтенгенэлементтері бірдей. Жеңілдетілген резервтеурезервті элементтің тоқтау қарқыны негізгі жұмыс жасалуынан_н > λ_жең төмен болады. Салмақсыз (суық) резертвеуде резервтеу жағдайында тоқтау ықтималдылығы жоқ болады, яғни λ_с =0.

ТПБАЖ жүйелерінде барлық қарастырылған резервтеу кеңінен қолданылады. Жергілікті жүйелерде негізінен салмақсыз резервтеуді элемент ауыстыратындай етіп қолданады. Тоқтау ыорны алған бірінші және екінші аспаптар, реттеуші блоктар мен басқарушы блогы, задатчиктер, атқарушы механизмдері, қоймада сақталып тұрған, жөнделген, дұрыс элементтермен ауыстырылады. Салмақты және жеңілдетілген резервті есептеу комплекстенген резервтеу (процессор, қоректену болдгы) кезінде қолданылады.

Бір түрдегі элементтер n жалпы саны арасындағы қатынастар сипаттамалары үшін, жұмыс істеуші элементтер жүйесінің қалыптасуы үшін, резервтеуді бөлу түсінігі енгізіледі.:

k = ( n – r) / r (7.1)

ЛЕКЦИЯ №8. Тұрақты резерві бар қалпына келмейтін жүйелер сенімділігін есептеу.